Professional Documents
Culture Documents
Hidrolik Pompalar
Hidrolik Pompalar
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
HDROLK POMPALAR
ANKARA 2007
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET- 1 .................................................................................................... 3
1. HDROLK POMPA ETLER ....................................................................................... 3
1.1. Tanm ........................................................................................................................... 3
1.2. eitleri ......................................................................................................................... 3
1.2.1. Dili Pompalar ....................................................................................................... 4
1.2.2. Kanatl Pompalar ................................................................................................... 7
1.2.3. Vidal Pompalar ................................................................................................... 10
1.2.4. Pistonlu Pompalar................................................................................................ 13
1.3.Pompa Seim Kriterleri................................................................................................ 19
1.4. Hidrolik Pompa Tahrik eitleri................................................................................. 20
1.4.1. Elektrik Motoru Veya ten Yanmal Motorla Tahrik Edilen Pompalar ............. 20
1.4.2. Buhar Ya Da Basnl Hava ile Tahrik Edilen Pompalar .................................... 21
1.4.3. Manyetik Tahrikli Pompalar................................................................................ 24
1.5. Hidrolik Pompa ile lgili Hesaplamalar ...................................................................... 24
1.5.1. Pompa Verimi...................................................................................................... 24
1.5.2 Pompa Hesaplamalar ........................................................................................... 26
1.6. Hidrolik Pompa ile lgili lmler ............................................................................. 27
1.6.1. Pompa Performans Erileri.................................................................................. 27
1.6.2. Eri Gruplar........................................................................................................ 30
1.6.3. Pompann Tanm Erisi ....................................................................................... 30
1.6.4. Pompa Seimi ...................................................................................................... 31
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 32
RENME FAALYET- 2 .................................................................................................. 33
2. POMPAYI ARATAN TEKNNE UYGUN SKP TAKMA .................................. 33
2.1. Arac Pompay Skebilecek ekilde Konumlama Yntemi ....................................... 33
2.2. Pompa ile lgili Deerleri Ara zerinde lme Yntemi......................................... 33
2.3. Ara Katalog Deerleri ile llen Deerleri Karlatrma ...................................... 33
2.4. Pompay Skme Yntemi ........................................................................................... 34
2.5. Araca Pompay Takma Yntemi................................................................................. 34
2.6. Ara zerinde Pompay Test Etme Yntemi.............................................................. 34
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 35
RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 36
3. POMPADA ARIZA TESPT VE TEKNE UYGUN ARIZA GDERME.................... 36
3.1. Pompann Sklme Yntemi ...................................................................................... 36
3.2. Arzal Paralar Tamir veya Deitirme Yntemi ..................................................... 37
3.3. Sklm Haldeki Pompay Toplama Yntemi.......................................................... 38
3.4. Pompa Test Cihazn Kullanma Yntemi ................................................................... 39
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 41
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 44
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46
KAYNAKA ......................................................................................................................... 47
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
525MT0152
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
40/32
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
ii
GR
GR
Sevgili renciler,
Bu modl, bir pompann bakmn yaparken aina olmak gereini duyacanz pompa
hidroliine ilikin baz temel bilgileri vermektedir.
Terimlerin birou, sistemi dizayn eden ya da belirli bir uygulama iin pompa seimi
yapan mhendisler tarafndan kullanlmaktadr. Bununla beraber, bakm ve iletme personeli
de bir pompann performansn kontrol etmeye ynelik olarak bu kavramlara ilikin yeterli
bir i bilgisine sahip olma gereini duyacaktr.
Bir pompann debisini, verimini ve beygir gcn resimleyen grafiklerden oluan
performans erilerini ya da pompa karakteristik erilerini okuyarak zmleyebilmeniz de
nemlidir. Hidroliin ilkelerini ve bunlarn bir pompann almasnda ne derecede etkili
olduunu kavramanz, iinizi daha verimli yrtmenize ve zerinde altnz donanma
ilikin bilginizi gelitirmenize yardmc olacaktr.
Bu modl; pompalarn ilevlerini, teknik zelliklerini, montaj, demontaj, kontrol ve
bakm konularn sizlere tantmak iin hazrlanmtr.
RENME FAALYET-1
RENME FAALYET- 1
AMA
BASIN LME
Pompa debi ve kapasitesini standartlara uygun belirleyebileceksiniz.
ARATIRMA
1.2. eitleri
Pompalar temel olarak pozitif iletimli ve pozitif iletimli olmayan pompalar olmak
zere ikiye ayrlr.
Pozitif iletimli olmayan pompa birimi, alma basncnn artmas ile iletimin azald
merkezka pompadr. Merkezka (Santrifj) pompann k taraf tamamen kapatlrsa ak
durur ve baslan debi sfr olur. Bu pompalarda debi, karlalan basn direnciyle orantl
olarak deiir.
G hidroliindeki dzeneklerin alma basnlar ok yksektir. Bu dzeneklerde
kullanlacak pompalar, daha ncede belirtildii gibi karlat basnc yenip akn
devamlln salayacak yapda olmaldr. Bu nedenle hidrolik dzeneklerde, karlat
basn direncine karn debisini deitirmeyen pozitif iletimli pompalar kullanlr. Pozitif
iletimli pompalar hidrolik dzeneklerde ana pompa olarak kullanlr.
Dnen dililerin d yanndan geen akkann ar kaan nlemek iin yan plakalar
(Bask plakalar) veya yataklama burlar zerine basn yklemelidir. Sistem basnc ne
kadar artarsa, bu plakalar o kadar daha byk bir kuvvetle dililerin yanlar stne bask
uygular. Tahrik mili keesinin arkasnda basn oluumunu nlemek iin, keenin i
tarafnda, kaan tahrik mili keesine gemesini nleyen ve dk basnl giri tarafna
alan bir tahliye kanal vardr. Dililer k odasnda temas halinde dnerken, temastaki
dililer arasnda skan akkan blmnn tahliyesi iin, tedbir alnmtr. Hapsedilmi
akkann (Sktrlm akkann) pompa kna kanalize edilmesi iin yan plakalara
tahliye kanallar almtr (ekil 1.2).
Dtan dili pompa gibi hilal dili pompa da dengesizdir. Bu pompann yapsndan
kaynaklanan avantaj, akkan giri k alanlarnn dtan dili pompalarla mukayese
edildiinde ok daha uzun dzenlenmi olmasdr.
Bu yzden, yer deitirme boluklarn doldurmak iin gerekli olan akkan hzlar,
nemli oranda azalmtr. Bu durum, yalnzca grlty azaltmakla kalmaz, ayn zamanda
pompann emme kapasitesini de ykseltir (ekil 1.3).
Bu yzden, baz pompalarda ift kanat tabir edilen yap kullanlr (ekil 1.5). ki
kanadn ularndaki pahl kenarlar bir kanal oluturur. Bu basnl kanal, alt taraflarna
basn uygulanm iki kanada gre ok az daha kk bask kuvveti yaratr. Merkezka
kuvvete ilave olarak, basncn neden olduu kuvvet dengesizlii, kanat ucu ile yrnge
muhafazas arasndaki ya filmini tahrip etmeden, iyi bir szdrmazlk salamak iin yeterli
bir temas basks olumasna imkn verir.
10
ok vidal pompalar g rotoru denen tek bir rotor tarafndan tahrik edilir. ki vidal
pompalar, zamanlama dililerine ihtiya gstermeleri nedeniyle ou kez e zamanlamal
pompalar adn alr. Eer pompa temiz, yalayc nitelikte akkanlar basmada
kullanlacaksa, ekil 1.9 da gsterildii gibi zamanlama dilileri ve rulmanlar, ou kez
pompa gvdesi ierisine yerletirilmitir. Bu dzenlemede, baslan akkan dilileri ve
rulmanlar yalamaktadr. Birok akkann yalayc nitelikte olmamas ya da andrc
olmas nedeniyle ok sk olarak, dtan e zamanlama dilileri ve dtan yalama
kullanlmaktadr. Vidal pompalarda, zamanlama dilileri, gc, vida temasna gerek
kalmadan, tahrik milinden tahrik edilen mile iletmektedir. Zamanlama dilileri, vida temas
ihtiyacn ortadan kaldrarak uzun vida mr salar.
11
ok vidal bir pompa, demir dkm ya da elik dkmden yaplm ii dolu, tek para
bir gvdeden imal edilir. Gvdelerin ii rotorlar iine alacak ekilde hassas olarak ilenir.
G rotorunun gvde ularndan birinin dnda uzants vardr. Bo rotor millerinin ou kez
uzantlar yoktur. Mil uzantsnn pompa ucundan getii yerlerde, herhangi bir salmastra tipi
kullanlmaktadr.
zel bir pompa iindeki rotorlar ou kez ayn malzemeden yaplr. Yksek karbon
elii, elik alam ve paslanmaz elik yaygn olarak kullanlr. Mili tayan yataklar
genellikle kaymal yataklardr ve milin zerine ya preste geirilmi ya da taklm olup
gvde ucu ya da merkezindeki yuvalarndan sabitlenmitir.
12
1.2.4.1. Eimli Bloklu Eksenel Pistonlu Pompa (Sabit veya Deiken Debili)
Bu pompalar, pompa muhafazas, sabit veya deiken eimli konumlu eim blou,
tahrik mili, dnen pompalama grubu, mil keesi ve giri ve k azlar ile kontrol
plakasndan oluur. Tahrik miline freze gemeli dner pompa grubu, pistonlar ile birlikte
silindir ihtiva eder.
Silindir blou dnerken piston pabular sabit eimli blok yzeyini, pistonlarn ileri
geri hareketini salayacak ekilde takip eder. Geri ekilen pistonlar az yarn getiinde,
akkan, genileyen pompa odalarna ekilir. Silindir blou daha fazla dndnde, pistonlar
silindir blou iine itilir ve k az yarn getiklerinde, akkan, sisteme doru itilir
(ekil 1.11).
Pistonlarn boyut ve says, strok boylarnn olduu gibi, pompann debisini tayin eder.
Strok boyu, genellikle en ok 18 civarnda olan eimli bloun eim asna baldr. Sabit
debili pompalarda, eimli blok skca tesbit edilmitir ve pompa muhafazasnn bir blmn
oluturur. Deiken debili pompalarda, eimli blok mafsall boyundurua (Dner
boyundurua) monte edilmitir.
Eim bloun eim as arttka, silindir stroku da artarak, pompa debisinin artmasn
salar. Eimli bloun eim as, elle veya basn kontrol dzenei sayesinde veya karmak
servo kontrol sayesinde ayarlanabilir. Basn kontrol dzenei, sabit k basnc salar
(ekil 1.11 ve 1.12). Eimli blok tahrik miline dik konumda olduunda (Sfr eimli blok
as), piston stroku ve teorik olarak da pompa debisi sfr olur. Eksenel pistonlu pompalarda,
her zaman iin gvde tahliye deliinden tahliye edilmesi gereken bir dahili kaak birikimi
vardr.
13
14
ekil 1.12: Eimli bloklu sabit veya deiken debili, pistonlu pompa
15
16
ekil 1.16: Basn kontrol dzenei ile birlikte eik eksenli, deiken deplasmanl pompa
17
ekil 1.17: El arkl ayarl radyal pistonlu, deiken debili pompa (bask bilezikli tip)
18
ekil 1.18: Radyal pistonlu pompa (kam tahrikli, kendinden balatmal tip)
19
20
Akkan ucu, alma tarz bakmndan; piston silindirin bir ucundan uzaklarken
akkan oradaki emme valfinden ieriye ekilir. Pistonun hareketi ters yne dnd zaman
akkan basnc emme valfini kapayarak akkan basma valfinden dar atar. Pistonun
hareketi tekrar ters yne dnd zaman basma valfi, k hatt basnc ve valf zerindeki
yay etkisiyle, kapanr. Emme valfi, akkann ieri alnmasna imkn salamak zere, tekrar
alr.
21
Buhar ucu, alma srasnda, buhar pompa valfinin orta blmne srekli olarak
alnmaktadr. Valf bundan sonra buhar pistonun iki tarafndan birine ynlendirmekte ve
bylece pistonu herhangi bir tarafa hareket etmek zorunda brakmaktadr. Piston bir yne
doru hareket ederken, biyeline takl olan valf kumanda kolu srgl valfi ters yne doru
eker. Bu hareket, piston strokunun sonuna geldii zaman srgl valfin buhar pistonun ters
tarafna ynlendirmesine neden olur.
22
Hava ucu, kk bir kumanda kolu pistonla hava kontrol valfini birbirine balar.
Piston aa strokunun sonuna yaklatnda hava kumanda kolu, pompann stndeki hava
kontrol valfiyle temasa geerek valfin pozisyonunu deitirir. Bu deitirme valflerin
dzenleni tarzlarna bal olarak hava kontrol valfi azlarn ya aar ya da kapatr. Bu
durumda, azn almas, hava pistonun alt tarafna gitmesi iin yol verir. Ayn zamanda,
stteki hava kontrol az kapanr ve pistonun st tarafndaki havay atmosfere boaltr. Piston
yukarya doru hareket ederek strokun st l noktasna yaklatnda, kumanda kolu valfin
konumunu tekrar deitirir ve silindirin alt blmne giden havann yolunu kapatr. Ayn
zamanda, kumanda kolu, silindirin st blmne giden hava giri valfini aar. Bundan sonra
alt hava kontrol kanal havay atmosfere brakr.
23
24
(%)
Teorik debi
Toplam verim (o), pompa hesaplamalarnda ska kullanlan bir terimdir ve hacimsel
verim (v) ile mekanik verimden (hm) oluur (Mekanik verim, srtnme kayplarn
yanstr; ekil 1.24e baknz). ounlukla yzde olarak ifade edilen toplam verimin
hesaplanmas iin forml:
k gc x 100
Toplam verim (o) =
(%)
Giri gc
25
= 7.7 kW
10 x 10 x 60 x 90
1.5.2.2. Pompa Debisinin (Q) Hesaplanmas iin Hacimsel Verimi eren Forml
Devir x Yer deitirme x Hacimsel verim
Debi =
100
Q=
n x V x v
100
rnek: 1450 dev/dak lk hzla tahrik edilen ve yer deitirmesi 0,6 litre olan
pompann, debisini (Q) bulun. Hacimsel verim (v) %96 olarak alnacaktr.
Q=
n x V x v
100
0,6 x 1450 x 96 x 103
Q=
= 13,92 Lit/sn
100
26
rnek: 1440 dev/dak lk hzla tahrik edilen, saniyede 2 Litre ak debisi salayan bir
pompann, geometrik yer deitirmesini (V) bulun. Hacimsel verim (v) %98 olarak
alnacaktr.
Debi x 100
Yer deitirme (V) =
Devir x Verim
2 x 60 x 100 x 103
Yer deitirme (V) =
103 x 1440 x 98
= 0,08503 Litre
27
28
rnek iin ekil 1.26ya baknz. Eer 90 m lik bir ykseklik gerekiyorsa, pompa ne
miktarda debi verebilir? lk olarak, 90 m den giderek eriye soldan giriniz. 228 mm apnda
ark erisiyle karlaana kadar doru bir izgiyle saa doru devam ediniz. imdi doru bir
izgiyle aa inerek 875 Lit/dak lk debiyi okuyunuz.
0.23 m apndaki ark 3200 dev/dak hzda kullanarak, beklenebilecek azami toplam
yksekliin 116 m civarnda olduunu eriden grebilirsiniz. Bu yksekliin, (Eer elinizde
varsa) emme derinliini, basma statik basncn ve pompann gerek emme gerek basma
tarafnda srtnme kayplarn ierdiini hatrlaynz. Bu azami basn ya da ykseklie
pompa kapatldnda eriilir ve buna kapatma ykseklii denir.
Pompann ykseklik deiimlerine nasl tepki gsterdiini eriden grmek kolaydr.
Ykseklik artyorsa, debi otomatik olarak azalr. Ykseklik azalyorsa, debi artar. Bir
pompann meydana getirdii basn ayn zamanda onun hzna da baldr. Bu sebepten, hz
azaldka, ykseklik kapasitesi erisi de grafiin alt tarafna doru iner. Hz arttka, eriler
de grafiin st ksmna doru ykselir. Eri kendisine ait temel biimini daima korur. Ayn
gerek ark ap iin de geerlidir. ap kldke eride aa doru iner.
29
30
ekil 1.27 de pompann tanm erisine bakldnda, 230 bar basn deerinde, yeni
pompann kaak ya debisi, gerek debinin % 7 si iken, ypranm pompada kaak ya
debisi, gerek debinin % 13 kadardr.
Sonu olarak tanm erisinden yararlanarak hacimsel verim (v) ile ilgili bilgi
verilebilir. Yeni pompada hacimsel verim (v) = % 93 iken, ypranm pompada hacimsel
verim (v) = % 87 dir. Pompay doru seebilmek iin belirtilen tanm erilerinin ve tantc
byklklerin bilinmesi gerekir. Ancak bu ekilde, uygun pompann seimi gerekleir.
31
UYGULAMA FAALYETLER
UYGULAMA FAALYETLER
LEM BASAMAKLARI
Devrenin ihtiyac olan pompay
tesbit ediniz.
Devrenin ihtiyac olan pompa
tahrik tipini tesbit ediniz.
Devrede ihtiya duyulan
basncn tespitini yapnz.
Devrede ihtiya duyulan debinin
tespitini yapnz.
Hidrolik pompa iin gerekli
lmleri yapnz.
NERLER
Pompa tespiti yaparken pompa seim kriterlerini
gz nnde bulundurunuz.
Pompa ile tahrik eleman arasndaki millerin
eksenleme ayarlarna dikkat ediniz.
Basn ve debi tespiti yaparken hacimsel ve
toplam verimleri de gz nnde bulundurunuz.
Pompa ile ilgili lmleri yaparken o pompaya ait
performans erilerini yannzda bulundurunuz.
32
RENME FAALYET- 2
RENME FAALYET- 2
AMA
Pompay aratan teknie uygun skp takabileceksiniz.
ARATIRMA
33
34
UYGULAMA FAALYETLER
UYGULAMA FAALYETLER
LEM BASAMAKLARI
Arac emniyet kurallarna gre
uygun bir biimde konumlaynz.
Devrede ihtiya duyulan basn
ve debi deerlerinin lmlerini
yapnz.
Gerektiinde pompay aratan
sknz.
Bakm yaplm veya yeni
pompay araca taknz.
Ara zerinde pompa
performansn test ediniz.
NERLER
Arac konumlarken zeminin dz ve pistonlarn
geri konumda olmalarna dikkat ediniz.
lm olduunuz deerleri ara katalog
deerleri ile karlatrnz.
Pompann arlna gre tama dzenei
kurunuz.
Pompay araca takarken balant deliklerine
dikkat ediniz.
Gerekli emniyet kurallarn alnz.
35
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET- 3
AMA
Pompada arza tespiti yapabilecek ve teknie uygun arzay giderebileceksiniz.
ARATIRMA
36
Her trl dili pompa tamir edildiinde tm srtnmesiz nleyici rulmanlar, mil
keelerini ve contalar deitirmek faydaldr. Bir nite tamamen bozulmadysa bile
geerlidir. Bu tr paralarn maliyeti dktr ve bunlardaki anma ve hasar izlerini bulmak
hem zor hem de ok zaman alan bir itir. Deitirilen parayla, deien para birbirinin
aynysa dikkat edilmelidir. Ayrca tn bilyal ve konik rulmanl yataklar iyi almalar iin
doru ekilde yerletirilmelidir.
37
38
ekil 3.4teki dayanma segmanlarn (16) ve lastik halkalar (10) gbekteki yuvasna
ve basn plakasnn (17) geni faturasna yerletiriniz. Her dayanma segmann, resimde
grld gibi ibkey taraf kendi lastik halkasna doru gelecek ekilde taknz.
40
UYGULAMA FAALYETLER
UYGULAMA FAALYETLER
LEM BASAMAKLARI
Pompay uygun bir biimde dz
bir zemine alnz.
Pompay
skp
paralarna
ayrnz.
Arzal paralar tamir ediniz
veya yenisiyle deitiriniz.
Pompay
toplayarak
araca
taklmaya hazr hale getiriniz.
Pompa test cihaznda pompa
performansn test ediniz.
NERLER
Gerekli emniyet kurallarn alnz.
Paralar pompadan kardnz sraya gre
yaynz.
Pompaya ait montaj resmini temin ediniz.
Paralar pompadan kardnz sraya gre
toplaynz.
Pompa dn ynne dikkat ediniz.
41
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Hidrolik depoda bulunan akkan istenen basn ve debide sisteme gnderen devre
eleman aadakilerden hangisidir?
A) Hidrolik motor
B)
Hidrolik pompa
C)
Elektrik motoru
D) Hidrolik silindir
2.
3.
4.
5.
42
(..) Pompalar temel olarak pozitif iletimli ve pozitif iletimli olmayan pompalar
olmak zere iki ksma ayrlr.
7.
(..) Her pompa ve ark birleiminin kendine zg bir dizi performans erisi vardr.
8.
(..) Pompada gerek debi bulunurken, pompadaki kaak yan debisi dikkate
alnmaz.
9.
10.
(..) Hilal tipi iten dili pompalar, grlt dzeyleri en yksek olan pompa
trlerinden biridir.
43
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Her hangi bir i makinesinde kullanlan hidrolik pompann bakm ve onarm
yaplmas istenmektedir.
Buna gre aada istenen artlar salaynz?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
44
Gzlenecek Davranlar
1
3
4
Evet
Hayr
Pompay topladnz m?
10
11
12
DEERLENDRME
Modl sonunda yaplan hidrolik devre emasn oluturma listesindeki gzlenecek
davranlarda bulunan HAYIR ksmna iaretlediiniz ilemleri tekrar gzden geiriniz.
45
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI
1
10
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendirin.
Bu deerlendirme sonucunda sorular doru yantlamsanz, faaliyette baarlsnz
demektir. Eer yanl yantladysanz, faaliyetten baarl olabilmek iin faaliyeti tekrar
ediniz.
46
KAYNAKA
KAYNAKA
47