Ekonomika preduzea

Pojam i osnovne
karakteristike preduzea

Ruica Stojanovi

Preduzee
Pojam i osnovne karakteristike preduzea

Privredna aktivnost obavlja se djelatnou brojnih

privrednih subjekata (preduzea, pojedinci,
domainstva i slino)

Preduzee je osnovni subjekt trine privrede i kao

takvo osnovni nosilac privrednog i drutvenog razvoja

Preduzee

Preduzee se moe definisati na razliite naine:

Preduzee predstavlja skup ljudi i sredstava

organizovanih na odreen nain, koji obavlja
odreenu djelatnost u cilju sticanja zarade i
ostvarivanja drugih ciljeva koji se pred njega stavljaju

Preduzee je samostalna organizacija ekonomskih

resursa, koja transformie uloene resurse u rezultate
i na taj nain stvara vrijednost u cilju ostvarenja
profita.
3

Preduzee

KARAKTERISTIKE PREDUZEA:

samostalan ekonomski subjekt,

organizovana cjelina u kojoj se uspostavljaju
brojni odnosi izmeu ekonomskih resursa
(organizacija),
preduzee stvara vrijednost putem
transformisanja uloenih resursa u rezulate, u
cilju ostvarenja profita.
4

Preduzee

SAMOSTALNOST znai da preduzee, odnosno

vlasnici preduzea ili menaderi koji u ime vlasnika
upravljaju preduzeem samostalno donose sve
bitne odluke (ta e proizvoditi, koliko, po kojoj
ceni, kako e rasporeivati rezultate i sl.)

Meutim, preduzee nije sasvim nezavisno, jer

mora uvaavati niz ogranienja iz okruenja. Ta
ogranienja su, prije svega, pravne i ekonomske
prirode (preduzee mora potovati zakonske
propise i trine zakone)
5

Preduzee

PREDUZEE JE ORGANIZOVANA CJELINA U toku

funkcionisanja preduzea izmeu ekonomskih
resursa uspostavljaju se brojni odnosi

To su odnosi izmeu ljudskih resursa meusobno,

odnosi izmeu ljudskih i materijalnih resursa i
odnosi izmeu samih materijalnih resursa

Da bi preduzee efikasno funkcionisalo svi ti

mnogobrojni odnosi moraju se adekvatno
organizovati

Preduzee

Funkcionisanje preduzea predstavlja proces

transformacije odreenih ulaganja u rezultate
Funkcioniui preduzee stvara vrijednost
Proces svaranja vrijednosti u preduzeu moe
se podijeliti u tri faze:

u prvoj fazi ulau se resursi u preduzee, koji se, u

drugoj fazi, u odreenim procesima, kao to su
proces proizvodnje ili proces pruanja usluga,
transformiu u rezultate, i u
treoj fazi ostvaruju se rezultati funkcionisanja
preduzea.
7

Proces stvaranja vrijednosti

Preduzee

Preduzee kao sistem

Preduzee se moe posmatrati kao sistem koji se sastoji

od meusobno povezanih elemenata (dijelova), koje
kao takve nazivamo podsistemima

Preduzee je:

organizacioni sistem
ekonomski sistem
sistem cilja
funkcionalni sistem
dinamiki sistem
otvoren sistem...

Preduzee

Najznaajniji podsistemi svakog preduzea su:

podsistemi odravanja veza sa okruenjem,

podsistem operacija (proizvodnje),
podsistem odravanja,
podsistem prilagoavanja i
upravljaki podsistem.

10

Preduzee
Sistem i podsistemi preduzea

11

Preduzee

Razlozi postojanja preduzea:

Razlozi postojanja preduzea mogu se nai u odreenim

prednostima zajednikog rada ljudi u preduzeu u
odnosu na rad pojedinaca
Najznaajnije prednosti zajednikog rada u preduzeu
su:
podjela rada i specijalizacija,
vee korienje tehnike i tehnologije,
upravljanje spoljnim okruenjem,
smanjenje transakcionih trokova,
podsticanje i kontrola.
12

Preduzee

Podela rada i specijalizacija

Rad u kolektivu omoguava podjelu rada izmeu

vie lanova kolektiva i njihovu specijalizaciju za
pojedine segmente procesa rada.
Zahvaljujui podeli rada pojedinani radnici se
usredsreuju na ue dijelove procesa rada, to
omoguava razvoj njihovih radnih sposobnosti, a
time i poveanje efikasnosti rada.

13

Preduzee

Vee korienje tehnike i tehnologije

Vee korienje moderne tehnike i tehnologije doprinosi poveanju

obima proizvodnje i proirenju asortimana proizvoda, ime dolaze
do izraaja efekti ekonomije obima i ekonomije irine.
Ekonomija obima je smanjenje prosjenih trokova (trokova po
jedinici proizvoda) usled poveanja obima proizvodnje.
Sa poveanjem obima proizvodnje smanjuju se prosjeni trokovi jer
se ukupni trokovi rasporeuju na vei broj jedinica proizvoda.
Ekonomija irine je smanjenje trokova usled irenja asortimana
proizvoda.
Ispoljava se u niim ukupnim trokovima proizvodnje kada se dvije
ili vie vrsta proizvoda proizvode u jednom preduzeu, od zbira
trokova proizvodnje tih proizvoda kada bi se svaki od njih
proizvodio u posebnom preduzeu.
Do efekata ekonomije irine dolazi zato to preduzee poveava
efikasnost korienja nedovoljno iskorienih resursa tako to ih
koristi u proizvodnji vie razliitih proizvoda (zajednika struja,
grijanje, kirija i sl)

14

Preduzee

Upravljanje spoljnim okruenjem

Okruenje u kome posluje preduzee izvor je

neizvjesnosti i brojnih drugih uticaja na preduzee.
Da bi smanjilo rizik i neizvjesnost preduzea prate
promjene u okruenju, a takoe i sa svoje strane
nastoje da utiu na okruenje i da ga prilagode sebi
(npr. marketinki utiu na tranju okruenja, kreiraju
nove potrebe i slino)

15

Preduzee

Smanjenje transakcionih trokova

Svaki proces proizvodnje podrazumijeva povezivanje brojnih

faktora proizvodnje na nain koji e obezbijediti proizvodnju
eljenih proizvoda.
Tokom tog procesa moraju se rjeavati brojni problemi, kao to su
npr.:

ko e obavljati koje aktivnosti i sa kim e u tom procesu saraivati kako

bi se zadatak obavio na najefikasniji nain,
ko e i koliko biti plaen za usluge koji prua u procesu proizvodnje,
kako kontrolisati da li faktori proizvodnje pruaju one usluge koje se od
njih oekuju i sl.

Trokovi koji nastaju u vezi pregovaranja, nadgledanja i voenja

procesa pregovaranja ljudi nazivaju se transakcioni trokovi.
Preduzee umjesto da za svaki pojedinani posao angauje druge
ljudi (to podrazumijeva visoke transakc. trokove), ono za dui
vremenski period angauje strunjake, ime smanjuje transakcione
16
trokove

Preduzee

Podsticanje i kontrola
Preduzee kao organizovani oblik privreivanja moe
razliitim organizacionim i ekonomskim mjerama da
utie da rad zaposlenih u preduzeu bude efikasniji
od samostalnog rada pojedinaca.
Strukturom autoriteta i sistemom kontrole i
podsticaja preduzee moe da utie na zaposlene
kako bi poveali efikasnost svog rada.
Rad u kolektivu, takoe doprinosi i ostvarivanju
sinergetskih efekata
17

Pitanja za diskusiju:

ta je preduzee i koje su njegove

najznaajnije karakteristike?
Koje su osnovne karakteristike kao
sistema?
Zato postoje preduzea?

18