Betonarme 2 2 PDF

Bir yapnn douu
Yap sahibi(Yatrmc)
Mimar
Mhendisler:
naat, Makina, Elektrik
Meslek Odalar, Yerel Ynetimler:

Onay, inaat izni
antiyeciler:
Yapmc, Yap Denetimi, Yerel Ynetim Fen leri, antiye
Mimar ve Mhendisleri, Tekniker, Kalfa ve Ustalar
Yerel Ynetimler:
Kullanm izni
Kullanclar:
Satn alan, Kiralayan
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme II, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2012, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu
26
Mimari projeler
Mimari proje; yapnn
Yerleim(vaziyet) plann
Kat planlarn
En az iki dey kesitini
Her cephesinden grnn
at plann
Balkon
6 m2
Mermer
3
+50
Up000
+50
3x16.67/30
ierir.
12.5
3
12.5
Yerleim plan: Yapnn arsadaki konumunu, arsa snrlarndan ve yollardan

uzakln gsteren kk lekli(1/200, 1/500, gibi) basit ve ku bak bir
izimdir.
Giri/hol/merdiven
15.8 m2
Mermer
+50
Kat plan: Katn stten ekilmi sanal fotorafdr. Mimar, yapnn deiik her kat
iin ayr bir kat plan izer. Kata ku bak baklarak izilir. Yap kat deme
stnden (pencere seviyesinden) kesilerek aa baklr, grlmesi istenen izilir.
Kat plannda akslar, duvarlar, hacimler, merdiven, pencereler, kaplar, yaltm,
kaplama tr, ller, eyalarn konumu, lek, , gsterilir.
1
2
4
5
Dey kesit: Yapnn yukardan aa kesilerek kesitin grnnn izimidir. Kat

plannda gsterilemeyen bilgileri ierir.
ve
tayc
elemanlarnn
Kolonlarn gsterildii mimar projeler ile karlalmaktadr. Mimar bunu bir

mhendise danarak veya mhendisin kolon koyaca muhtemel yerleri belirleyerek
yapar. Amac, o noktalara kolon konulmas durumunda, mimari projenin nasl
etkileneceini anlamaktr.
90
130
12.5
90 182.5
412.5
5
12.5
12.5
11
12
60,0 cm x
60,0 cm
13
14
15
80
210
Koridor
5.3 m2
Mermer
+50
70
210
WC/du
2 m2
Mermer
12.5
1
12.5
Mimaride ngrlm kolon veya perdelerin ounluu ou kez uygun olur. Ancak
bu mhendis iin balayc deildir. Mhendis gerek grrse deitirir.
Tayc sistemi belirlemek mhendisin grevidir, sorumlu olan mimar deil
mhendistir!
+50
8
12.5
nasl
Mimari projede kolonlar, kiriler, demeler, bunlarn yerleri ve boyutlar (yapnn

tayc sistemi) gsterilmez!
6
7
Grn: Yap tamamlandnda ve kardan bakldnda cephenin nasl

grneceini gsteren izimdir.
at plan: atnn eklinin, rtsnn
dzenleneceini gsteren izimdir.
Oda
21 m2
Ahap parke
200
170
260 cm
630 cm
Zemin Kat Plan 1/50

rnek kat plan (kltlm)
27
Balkon
6 m2
Mermer
+320
12.5
3
12.5
Merdiven/sahanlk
15.8 m2
Mermer
1
2
Oda
21 m2
Ahap parke
3
4
5
6
+320
90
130
8
12.5
9
12.5
90
12.5
412.5
92.5
12.5
10
11
60,0 cm x
60,0 cm
12
13
14
15
+320
80
210
Koridor
5.3 m2
Mermer
+320
70
210
WC/du
2 m2
Mermer
12.5
1
12.5
200
260 cm
170
630 cm
C
1. Kat Plan 1/50
rnek kat plan (kltlm)
Dey kesitlerden:
Yapnn kat says
Kat demelerinin kotlar, kat ykseklikleri
Deme tipi, deme boluklar, dk demeler, deme kaplamas
Merdiven
Dolgu duvar tr
at yaltm, asma tavan
D yaltm, cephe kaplamas
gibi bilgiler okunur.
28
Betonarme tayc sistem

Betonarme tayc sistem:
Yapya dey(deme, kiri, kolon, eya, insan, arlklar) ve yatay (deprem, rzgar kuvveti, toprak ve sv basnc) ykler etkir.
Tayc sistem bu kuvvetleri zemine ulatran ve yapy ayakta tutan betonarme iskelettir. Betonarme tayc sistem deme, kiri
kolon, perde ve temel elemanlarndan oluur. Kap, pencere, duvar, sva, kaplama gibi mimari elemanlar iermez.
Betonarme tayc sistem trleri:
Balkon
demesi
Salt ereveli sistem(kolon+kiri+deme)

Salt perdeli sistem(perde+deme)
Perde-ereveli sistem (Kolon+perde+kiri+deme). Karma sistem de denir.
Kemer
kabuk(erisel yzeyli tayc)
Kiri
Deme
Betonarme tayc elemanlar:

Deme: Kirileri ve kolonlar birbirine balar. Genelde kalnl az, byk yzeyli ve yataydr.
Kendi arln, zerindeki eya, depolanm malzeme ve insan ykn tar ve bu ykleri
kirilere aktarr.
Kiri: Kolonlar birbirine balar. Genelde yataydr. Kendi ykn, duvar ykn ve demelerden
gelen yk tar, bu ykleri oturduu kolonlara aktarr.
Kolon/perde: Genelde deydir. Kirilerden gelen yk, rzgr ve deprem gibi yatay ykleri tar,
bu ykleri kolondan-kolona ve sonuta temele aktarr.
Temel: En alt kolonlarn oturduu, kolonlardan gelen yk zemine aktaran betonarme sistemdir.
deme
Kirili deme
Kirisiz deme
Dili(nervrl) deme
Asmolen deme
Kaset(zgara)-kiri deme
Temel (yeraltnda)
Kolon
Dikdrtgen, tablal,
I, kutu kesitli kiriler
Dikdrtgen, daire, sekizgen,
halka, kutu, L, I, T, C kesitli
kolon/perde
Duvaralt temeli
Tekil temel
Srekli Temeller
Radye temeller
kolon
Plak
Radye temel
29
Statik ve betonarme projeler, proje aamalar

Bir yapnn statik-betonarme projeleri aadaki aamalar ierir:
1200
uu
Merdi
ven bo
l
K110 250/500
K108 250/500
1200
K106 250/500
K111 250/500
K109 250/500
3920
3290
K107 250/500
6570 mm
1680
Kat kalp plan

rnei
1600
2.Kat kalp planlar:

Kat kalp plan; kalp skldkten sonra, kata alttan bakldnda grlmesi istenen brt betonun sanal
fotorafdr. Kolon/perde, kiri ve deme gibi tayc elemanlarn yerlerine, adlarna ve boyutlarna ait
bilgileri ierir. Duvar, kap, pencere, kaplama gibi mimari bilgileri iermez. Mimarisi farkl olan her kat
iin, 1/50 lekli, ayr bir kat kalp plan izilir. Her kat plannda, anlalmasn kolaylatrmak iin, en az
iki kesit verilir. Kat kalp plannn tamamlanmas ile yapnn tayc sistemi seilmi olur. Bu nedenle
projenin en nemli aamasdr. yi yada kt seim yapnn geleceini iyi yada kt olarak belirler. Kt
bir seim sonras ince hesaplarn hibir anlam yoktur. Kt bir tayc sistemi olan yapy hibir ince
hesap kurtaramaz.
1600
1.n hazrlk:
Mimari proje incelenir, yap kavranr. Mimari ller, kotlar lek dikkate alnarak, kontrol edilir. naatn
yaplaca arsa incelenir. Tayc zemin, deprem blgesi ve kar blgesi hakknda bilgiler toplanr. Yapnn
tayc sistemine (salt ereveli sistem, salt perdeli sistem, Perde-ereveli sistem gibi) karar verilir.
Malzeme seilir (Beton ve elik snf). Statik ve betonarme hesaplar iin hangi aralarn kullanlacana
(ilgili ynetmelikler, kaynaklar, el hesaplar, tablolar, bilgisayar yazlmlar) karar verilir. Projenin kk
yada byklne bal olarak uygun ekip oluturulur. Projenin zamannda tamamlanp teslim edilmesi
ok nemlidir. Gecikmeler byk maliyetlere neden olabilir. Bu nedenle i program yaplr ve uyulur.
a-a
a
a
3.Deme hesaplar:
Normal yaplarda deme yknn dzgn yayl olduu ve depremin etkimedii varsaylr. Yk analizi
yaplarak deme karakteristik ykleri (g sabit ve q hareketli) belirlenir. at demelerinde kar yk,
duvar tayan demelerde duvar yk dikkate alnr. Merdiven yk sahanlk plaklarna, veya varsa
sahanlk kirilerine aktarlr. Pd=1.4g+1.6q tasarm yknden her demede oluan i kuvvetler
(momentler) belirlenir. Deme betonarme hesaplar yaplarak belirlenen donatlar ilgili kat kalp plan
zerine izilir.
+3200
120
200
380
300
1025
4300
975
Alt ta 28 L=
D104
h=150
Sehpa
+3200
stte 8/250 L=
S108
S107
125
250/500
250/500
K104 250/500
K105 250/500
S109
250/700
125
D101 8/250 L=
D103
h=200
8/250 L= h=120
4.Kiri ykleri:
Kiriin kendi arl, varsa zerindeki duvarn arl, demelerden kirie gelen yk ve varsa kirie
saplanan baka kiriten gelen tekil yk kiri yk olarak alnr. Sabit ve hareketli ykler ayr ayr belirlenir,
toplanmazlar (dey, deprem ve dier yk etkilerinin birleimlerinin yaplabilmesi iin).
5.Kiri ve kolonlarn dey ykler altnda statik hesaplar:
Tayc sistem uzay veya dzlem ereve olarak modellenir. Gnmzde bu amala kullanlan yazlmlar
boyutlu modelleme yapmaktadr. Kiri, kolon ve perdelerin karakteristik i kuvvetleri (moment, kesme,
normal kuvvet, ...) hesaplanr. Hesaplar karakteristik sabit ykler ve hareketli ykler iin ayr ayr yaplr.
Alt ve st 2160 L=
a
8/200 L=
2a
Deme donatlar
izilmi kat kalp
plan rnei
8/360 L=
S106
500/250
8/360 L=
+3200
S104
500/250
K103 250/500
2
Alt ve st 2160 L=
6.Kiri ve kolonlarn yatay ykler altnda statik hesaplar:

Deprem ve rzgardan, hangisi etkin ise (Trkiyede genelde deprem) bu etki altnda kiri, kolon ve
perdelerde oluan karakteristik i kuvvetler belirlenir.
+3200
8/290 L=
8/250 L=
8/250 L=
8/250 L=
S101
250/500
125
125
200
125
125
50
125
125
4125
775
2000
S103
250/500
S102
250/500
K102 250/500
K101 250/500
900
S105
500/250
200
D102
h=100
+3200
50
6300 mm
4300
+3200 Kotu (1. Kat) Kalp

Plan 1/50 (kltlm)
30
7.Kirilerin betonarme hesaplar ve izimleri:

Yk katsaylar dikkate alnarak, tasarm kuvvetleri (moment, kesme) iin, her kiriin boyuna ve enine (etriye) donatlar belirlenir. Her kiriin 1/20 lekli detay izimi yaplr. Kiri
boyuna ve enine kesitinde boyuna donatlarn ve etriyelerin almlar, ap, adet, aralk, boy ve sarlma blgesi uzunluklar gsterilir.
Kiri izimi rnei

(Kiri alm)
C20/25-B 420C
8.Kolon/perde betonarme hesaplar ve izimleri:

Yk katsaylar dikkate alnarak, tasarm kuvvetleri (moment,
kesme, eksenel kuvvet, burulma) iin, her kolon ve perdenin
boyuna ve enine (etriye, fret, iroz) donats belirlenir. Kolon
yerleim (aplikasyon) planlar deiiklik arz eden her kat iin
izilir. Aplikasyon plannda akslar 1/50, kolonlar/perdeler 1/20
lekli izilir. Her kolon ve perdenin ad, boyutlar, akslardan
kaklklar, boyuna donatlar, etriye ve irozlarn almlar
kolon yerleim plan zerinde gsterilir. Byk boyutlu kolon ve
perdeler izildiklerinde bazen kesiir, izim detaylar st ste
derler. Bu durumlarda, bu kolon ve perdeler sembolik olarak
d izgileri ile leksiz olarak gsterilir, poz numaras verilir ve
detay 1/20 leinde paftann ayr bir yerine izilir. Ayrca,
farkl kesit ve donatl her kolon ve perdenin dey kesiti
izilerek boyuna donat, enine donat, ek blgeleri, bindirme
boylar ve sarlma blgeleri gsterilir.
Kolon yerleim plan rnei

(Kolon aplikasyon plan)
31
9.Temel kalp plan, statik-betonarme hesaplar ve izimleri:

Temel tipi seilir, 1/50 lekli kalp plan izilir, statik ve betonarme hesaplar yaplr, 1/20 lekli gerekli detay izimler yaplr.
Temel kalp plan rnei

(Srekli temel)
Temel kalp plan rnei

(Tekil temel)
10.Merdiven hesaplar ve izimleri:

Merdiven kalp plan, statik-betonarme hesaplar ve detay izimler hazrlanr.
Merdiven kalp plan rnei
11.Betonarme uygulama projesi izimlerine ilikin kurallar (Deprem Ynetmelii 2007, madde 3.13):
Beton ve elik snf her paftada gsterilir.
Etkin yer ivmesi katsays (A0), Bina nem katsays (I), Yerel zemin snf (Z1-Z4) ve tayc sistem davran katsays (R) tm kalp planlarnda gsterilir.
Her kiri iin boyuna ve enine kesitler izilerek donat alm ve detaylar gsterilir.
Her kolon ve perdenin enkesit detay (boyutlar, eksenlerden kaklklar, boyuna ve enine donatlar) kolon yerleim plannda gsterilir. Her farkl kolon ve perde iin boyuna kesit
detaylar izilir, sarlma blgeleri gsterilir.
12.Yap ile ilgili belgeler iin baknz: TS500-2000, Sayfa 9.
13. Kontrol: Tamamlanan proje 2. adma dnlerek srayla kontrol edilir, gerekirse dzeltmeler yaplr.
32
Tayc sistem seimi

naat Mhendisinin grevi, kendisine verilen mimari projeye gre tayc sistemi oluturmaktr. Bu nedenle, iyi bir tayc sistemin ilk art iyi bir mimaridir.
Kt mimarisi olan bir yapy Mhendisin ince hesaplarla ayakta tutmas mmkn deildir. Mimar ve Mhendis, mimari projenin hazrlama aamasndan
balayarak, tayc sistem kararlatrlncaya kadar beraber almaldr. lkemizde bunun yapldn sylemek mmkn deildir.
Mimarn hedefi: Estetik, Fonksiyonellik
Mhendisin hedefi: Gvenlik
Kutu
Eser
Uygulamada mimar mhendisi, mhendis de mimari hemen hi grmez. Nadiren bir araya gelseler de birbirinin derdini pek anlamazlar. Mimar iin estetik,
mhendis iin gvenlik n plandadr. Mimar eserinden taviz vermek istemez, mhendis de kutu gibi bina ister.
Tayc sistem seimi her projenin en nemli aamasdr ve deneyim gerektirir. Deneyim retilemez, grerek-yaanarak zamanla kazanlr. Taze Mhendis
hemen byk ilere soyunmamal, nce deneyim kazanmaldr. Bir kez grmek, uygulamak bin kez okumak ve dinlemekten daha reticidir. lk byk deneyim
ilk proje ile kazanlr.
Mhendis, tayc sistem seiminde kazanlm deneyimlerden yararlanmal, meslektalar ile sistemi tartmal, gerekli zeni gstermeli ve yeterli zaman
ayrmaldr.
Mhendis tayc sistemi kararlatrdktan sonra izim ve hesaplar bilgisayarda yazlm ile gerekletirir. Ynetmeliklerin ar koullar ve zaman darl
nedeniyle klasik el hesaplar artk yetersiz ve gereksiz kalmaktadr. Bu nedenle; iyi mimari, mimar-mhendis ibirlii, ynetmelik koullarn yerine getirebilen iyi
bir yazlm, yazlm tanma, yeterli zaman, iyi davran bilgisi ve deneyim sahibi mhendis, hesap-izim sonras zenli kontrol ve dzeltme iyi bir tayc sistem
iin n koul olarak karmza kmaktadr.
Tayc sistem seiminde temel kural :

Dey olsun yatay olsun, ykler en ksa yoldan temele ulamal, yap iinde dolanmamaldr!
Bunun anlam:
Demeler kirilere oturmal
Kiriler srekli olmal
Kirilerin her iki ucu kolona oturmal
Kolon kolona oturmal
Kiri kolon akslar akmal
Bir yndeki kiriler birbirine paralel olmal
Bir yndeki kolonlar birbirine paralel olmal
Deprem iin yeterli perde bulunmal
33
Kat kalp plan
Mimar
Mimarn Bak yn
(kat plann, kata yukardan
aa bakarak izer)
Mimari projede kolonlar, kiriler, demeler, bunlarn

yerleri ve boyutlar (yani yapnn tayc sistemi) yoktur.
Baz mimari projelerde kolon yerleri gsterilmi olabilir.
Mhendis mimaride nerilen yerde ve boyutta kolon
koymak zorunda deildir.
Mhendis nce kat kalp planlarn izer. Yap kat
seviyesinin altndan kesilerek yukar baklr, grlmesi
istenen kiriler, kolonlar/perdeler ve demeler izilir.
Mhendis
Mimari plan veya plan izilecek kat
Mhendis, mimari projedeki kat palanlarn, kesit ve

grnleri inceleyerek mimarn tasarlad yapy
anlamaya alr, hayalinde canlandrr.
Mhendisin bak yn
(kat kalp plann, kata
aadan yukar bakarak izer)
Kat kalp plannda sadece akslar, ller, betonarme

tayc elemanlar (deme, kolon/perde, kiri), bunlarn
yerleri, adlar ve boyutlar gsterilir. Duvar, kap,
pencere , kaplama, v.s. gsterilmez. Dier bir anlatmla,
kat kalp plan kalp alndktan sonra kata alttan
bakldnda grlecek olan brt betonun sanal
fotorafdr.
Kat Plan: Katn stten ekilmi sanal fotoraf

Kat Kalp Plan: Katn kalp alndktan sonra alttan ekilmi sanal fotoraf
34
C
300
Projeye (paftalara) nasl baklr?

Projeye iki farkl ynden baklr: Ana ve tali bak yn. Ana bak yn, mimarn plana hacimlerin adlarn soldan saa
okunacak ekilde yazmak iin bakt yndr. rnekte salon yazs plana sadece ana ynden bakldnda soldan saa
okunabilmektedir. Tali bak yn de ana bak ynne dik ve l yazlar soldan saa okunacak ekilde baklan
yndr. Mimarn bak ynlerine mhendis tm proje boyunca, kendi izimleri de dahil, sadk kalmak zorundadr. Aksi
halde proje ve uygulama aamasnda nlenemez hatalar olur. Uygulamada yapy arsaya ters yerletirenler ile bile
karlalmaktadr.
355
90
130
90
130
salon
90
210
Tali yn
280
Ana yn
Nerelere kiri konur?

Kirilerin ana grevi duvarlar ve demeleri tamaktr. Duvarlar da genellikle hacimleri (demeleri) snrlar. Buna gre
kiriler 3 aamada yerletirilebilir. 1) Bakaca hibir ey dnmeksizin, her duvarn altna bir kiri konur. 2) ok byk
demeleri kltmek iin ek kiri konur. 3) Oluan kiri ana baklr, gerekli grlrse, baz kiriler kaldrlr.
380 cm
1. Aama: Dolgu duvarlar tam ve yarm duvar olarak anlr. Genelde yapnn d cephelerinde olan tam duvarlar kaln
(200~300 mm ), yarm duvarlar (genelde i duvarlar) ince (100 ~150 mm) dir. Her tam ve yarm duvarn altna, bakaca
hibir ey dnmeksizin, kiri konur. Kiri duvarn altna denk gelmelidir, ancak duvarn kirii tam ortalamasna gerek
yoktur. Kiri duvardan daha geni ise kiriin bir yz duvarn bir yz ile aktrlarak bir tarafa kak kiri yerletirilebilir.
Kak kiri hacimde di olumasna neden olur, sadece estetik ynden ho deildir. Gerekli grlrse, kaklk nemsiz
hacim tarafna doru yaplr.
2. Aama: 1. aama sonucunda oluan kiri ana baklr. Kiriler aras genelde deme olacaktr. ok byk
demeler (kk kenar yaklak 5 m den byk deme) varsa ek kiriler konularak deme kltlr.
3. Aama: 1. ve 2 aama sonucunda oluan kiri ana baklr. Baz kirler birbirine ok yakn olabilir. rnein, slak
hacimlerde, birden ok tuvalet olan blgelerde 80 ~90 cm aralklarla ince duvarlar (yarm duvar) olabilir. Bu gibi
durumlarda, 1. aamada her duvarn altna bir kiri konulduundan, kiriler ok sk olur. Yarm duvarlarn altna, zorunlu
hallerde, kiri konulmayabilir. Gerekli grlenler kaldrlr. Ancak bu durumda duvar demeye oturacaktr. Duvar yk
hesaplanarak demeye yayl hareketli yk olarak verilir. Bu yk en az 1.5 kN/m2 alnr.
Ters kiri
Kirilerin kolonu-kolana balamas temel ilkedir. Kolona oturmayan saplama veya kolon yzne yapk kiriler
sakncaldr, mmkn olduunca kanlmaldr.
Normal olarak demeler kirilere stten baldr, kiri deme altna doru sarkar. Nadiren kiri demenin stnde de
olabilir (Ters kiri). Ancak, sreksizlik yaratacandan, kanlmaldr.
Deme
Foto: Gkhan KOCABA, 2006
Normal kiri
35
Tepki
Nerelere kolon/Perde konur?

Kolon veya perdelerin asli grevlerinden biri kirilerin ykn alarak kolondan-kolona ve sonuta temele aktarmak; dieri de
deprem/rzgr gibi yatay ykleri kiri ve demeler yardmyla kolondan-kolon aktarmaktr. Yapnn her iki ynnde uzanan kiriler
birbirleri ile kesiir. Buna gre kolon ve perdeler aama aama yerletirilebilir.
1.Aama: Kirilerin kesitii her noktaya bir kolon konur. Konulan kolonun mimariyi bozmamasna, kap-pencere gibi yerleri
kapamamasna dikkat edilir. Kolonun alt ve st katlarda nereye denk geldii kontrol edilir. Kiri-kolon akslarnn aktrlmasna
zen gsterilir.
ey
2.Aama: Betonarme kiri aklnn st snr yaklak 6~7 m dir. 1. aamada yerletirilen kolon ana baklr, akln bu snr
zorlamas halinde kolon konularak kiri akl azaltlr.
3. Aama: Kolon ann ok sk olduu blgelerdeki kolonlardan uygun grlenleri kaldrlr. Birbirine ok yakn iseler birletirilerek
tek kolona dntrlmesi de dnlebilir. Kaldrlmas durumunda saplama kiri oluacaktr. Bu da istenmeyen bir durumdur,
ancak birini benimsemek gerekir. Saplama kirii olan bir kiriin baka bir kirie saplanmas ok daha kt bir zmdr, nlenmelidir.
ex
Deprem
4.Aama: Kolonlarn yapnn geometrik merkezinden geen tahmini eksenlere gre simetrik konumlanmasna zen gsterilir.
5.Aama: Kolonlarn her iki deprem ynnde yaklak ayn rijitlii gstermesi iin, gerekirse bazlarnn ynleri, boyutlar deitirilir.
6.Aama: Ktle merkezi ile rijitlik merkezi yaklak tahmin edilir. Ktle merkezi yaklak olarak yapnn geometrik merkezidir. Rijitlik
merkezi ise kolon ve perde kesme kuvvetlerinin bilekesinin getii noktadr. Deprem kuvveti ktle merkezinden geer. Ktle ve
rijitlik merkezi akmad takdirde yapda burulma momenti oluur, yap rijitlik merkezi etrafnda dner ve bu istenmez. Bu nedenle
kolon yn ve boyutlarnda gerekirse deiiklik yaplr, rijitlik merkezi ktle merkezine yaklatrlmaya allr. ki merkez arasndaki
mesafe = Dmerkezlik (kaklk) yapnn kakla paralel kenarnn %10 nu amamaldr. deal durum, dmerkezliin sfr
olmasdr. Bu da sadece tam simetrik yaplarda mmkndr.
8.Aama: Kat says ikiden fazla olan yaplarda, deprem kuvvetlerini karlamak iin, perde gerekir. Kolonlardan uygun grlenleri
perdeye dntrlr. Perdeler elden geldiince bina cephelerine ve simetrik yerletirilmee allr.
Dikdrtgen ve dairesel kesitli perde/kolon ncelikle tercih edilir. L, T, Z, v.b. kesitli kolondan elden geldiince kanlr. Kolon yerine
perde daima tercih edilmelidir. Yapnn her iki deprem ynnde de Aperde0.0015nAyap ve Aperde/Ayap0.008 koullar yaklak
salanacak kadar perde bulunmaldr. Burada Aperde bir yndeki perdelerin toplam kesit alan, Ayap yapnn izdm alan ve n kat
saysdr. Perde mutlaka yap yksekliince (temelden-atya), kesiti deimeden devam etmelidir. st katlarda veya alt katlarda
devam olmayan kolondan iddetle kanlr.
Kat kalp plan verilmi bir yapnn perde boyutlarnn yukarda verilen koullar salayp salamadnn kontrol sada verilmitir. X
ynndeki depreme P2 ve P5 perdeleri direnir, dier perdeler direnemezler. Y ynndeki depreme ise P1, P3, P4 ve P6 perdeleri
direnir P2 ve P5 perdeleri direnemezler.
Nerelere deme konur?
Kirilere karar verildikten sonra nerelere deme konulaca genelde kendiliinden ortaya kar. Kirilerle evrilmi alanlar genellikle
deme olmak zorundadr. Ancak mimaride gsterilen aydnlk boluu, merdiven boluu ve dier amal boluklar deme ile
kapatlmamaldr. Byk boluklar diyagonal bir izgi zerine ad yazlarak belirtilir. Yap dna kan balkonlar taraf kirisiz veya
drt taraf kirili deme olarak yaplabilir.
P6
250/25
P5
25/500
11 m
7.Aama: kolonlarn alt/st katlarda mimari fonksiyonlar bozup bozmadna baklr, gerekirse dzeltmeler yaplr.
C
P4
250/25
P1
250/25
P2
25/500
P3
250/25
A
1
15 m
n=10, Ayap = 11.15 = 165 m2

X ynnde direnen perdeler(P2, P5):
Aperde= 2 . 0.25 . 5.0 = 2.5 m2
Aperde =2.5 > 0.0015 . 10 . 165 = 2.48 m2
Aperde / Ayap = 2.5/165 = 0.015 > 0.008
Y ynnde direnen perdeler(P1, P3, P4, P6):
Aperde= 4 . 0.25 .2.5 = 2.5 m2
Aperde = 2.5 > 0.0015 .10 .165 = 2.48 m2
Aperde / Ayap = 2.5/165 = 0.015 > 0.008
36
Kiri ve kolon/perde boyutu nasl seilir?

Kiri ve kolon/perde boyutlarn belirlemek iin onu zorlayan i kuvvetlerin (moment, kesme, normal kuvvet, ...) bilinmesine, bu kuvvetlerin hesab iin de sz konusu
elemanlarn boyutlarnn bilinmesine gerek vardr. Bu nedenle, kalp planlar hazrlanrken basit bir n tasarmla boyutlar tahmin edilir, seilir. Deneyimli mhendisler
genelde n tasarm yapmadan boyutlar seebilirler. Seilen boyutlar ounlukla yeterli olur. Kesin tasarm sonucu yetersiz kald anlalan kesitler bytlr, statik
hesaplar genelde yenilenmez. Kiri ve kolon/perde boyutlarnn ynetmeliklerde belirtilen minimum koullar salamas gerekir. Ynetmeliklere gre kiri ve
kolon en kk kesiti 250x300 mm, perde en kk kesiti 250x1750 mm dir. Ancak, mhendis zellikle kolon ve perde boyutlarnda ok daha cmert davranmaldr.
nk deprem kuvvetini ncelikle kolon ve perdeler karlar.
Kiriler: Kiri minimum kesitini 250x500 mm olarak benimsemek iyi bir yaklamdr. Kiri genilii, di olumamas iin, genelde duvar kalnlnda veya en kk
boyut olan 250 mm seilir. Kiri ykseklii net aklk/12 iyi bir tahmindir. Normal konut yaplarnda 3~5 m akla kadar 250x500 mmxmm, 4~7 m akla kadar
250x600 veya 250x700 mmxmm boyutlu kiri ounlukla yeterli olur. Ar ykleri olan veya konsollar olan kiriler dorudan 250x700 veya 300x600 mmxmm
seilebilir. nemli yaplarda (bina nem katsays I>1 olan okul, hastane gibi yaplar) en kk kiri boyutunu 300x600 mmxmm almak uygun olur. Bir aks boyunca
devam eden kirilerin yksekliklerinin ve geniliklerinin ayn olmasna zen gsterilir. Tersi durumda boyuna donatlarn komu aklara uzatlmas mmkn olmaz,
balant ve kenetleme sorunlar kar. Kat yksekliinin (deme stnden-deme stne mesafe) yetersiz olduu durumlarda, kiriin kap-pencere ve merdivenleri
engellememesi iin geni fakat ykseklii az kiri yaplabilir, rnein, 500x400 mm , 600x300 mm gibi. Bu tr kirilere yastk kiri de denir.
Kolonlar: Kolon minimum kesitini 250x500 mm olarak benimsemek iyi bir yaklamdr. Yapnn en st kat kolonlar 250x500 mmxmm boyutunda seilebilir. Kolon ve
perdelerin yk etkileri alt katlara doru giderek artar, temel st kolonlar en ok zorlananlardr. Her iki- katta bir, kenarlardan biri veya her ikisi, rnein 100 mm,
artrlr. nemli yaplarda minimum kolon kesitini 400x400 veya 300x500 mm almak uygun olur. Dier taraftan Kolonun kk kenar > Kolon ykseklii/20 de kesit
tahmininde yardmc olur. Kolon boyutunun kattan kata deimesi detay/uygulama/donat ylmas sorunlar yaratr. Bu da kolon yerine perdenin tercih edilmesinin
bir dier nedenidir.
Perdeler: Perdeler temelden balayarak tm bina yksekliince (temelden-atya), kesit deitirilmeden, devam eder. TS500-2000 e gre, en kk perde kesiti
250x1750 mmxmm dir. nemli yaplarda minimum perde kesiti 300x2500 mm uygun olur. Ancak, bu boyutlar 3-4 katl yaplarda yeterlidir. 5-10 katl yaplarda ok daha
byk perde kesitlerine, rnein, 250x3000, 250x5000, hatta 300x6000 mmxmm gereksinim vardr.
Kesit tahmini; deneyimi olmayanlarda rahatszlk yaratr. Ya tutmazsa kaygusu yaarlar. Kaygularn gidermek iin unlar sylenebilir: Betonarme, bilindii gibi, beton
ve eliin oluturduu kompozit bir malzemedir. Seilen kesit kk (beton az) olursa donat oalr, kesit byk (beton ok) olursa donat azalr. Yani, iki malzeme
birbirinin eksiini dengeler. Bu gzel zellik nedeniyle seilen kesitin tutmamas olasl ok zayftr. Ayrca, uygulamada tm hesap ve izimler bilgisayarda
yapldndan, kesitin tutmamas durumunda deitirilmesi ve hesaplarn tmnn yenilenmesi bir-iki dakikada tamamlanr.
Deme kalnl nasl seilir?
Deme kalnlna karar vermeden nce tipini semek gerekir: Kirili deme, kirisiz deme, dili deme ve asmolen deme gibi. Bu ders erevesinde
demelerin zellileri, davranlar ve bunlara ait minimum koullar renildikten sonra konu aklk kazanabilecektir. Ancak imdilik, ok yaygn olarak kullanlan kirili
demelerin kalnl iin aadakiler nerilecektir:
Kalnlk en az 100 mm, byk demelerde kalnlk 120-150 mm, kirisiz balkon demelerinde kalnlk 150mm, zerinden hafif ara geen demelerde kalnlk
150 mm, byk boluklar olan demelerde ve merdiven sahanlklarnda kalnlk 150-200 mm.
37
Akslar nasl adlandrlr?

Akslar kiri, kolon gibi elemanlarnn inaat alannda yerletirilmesinde kullanlr. Her kiri ve kolonun akslara gre yeri eksiksiz tanml olmak zorundadr. Aks ad
iin standart bir kural yoktur. Mimari planlardaki akslarn ad ve sras aynen korunur, kesinlikle deitirilmez. Mimari planda olmayan bir aks eklemek gerekebilir.
Bu durumda yeni aks nceki aksn adna a veya 1 indisi eklenerek adlandrlr. rnek1: 2-3 akslar arasna iki yeni aks eklenecekse adlar 2a ve 2b olarak seilir.
rnek2: B-C akslar arasna iki yeni aks eklenecekse, adlar B1 ve B2 olarak seilir.
Kolon/perdeler nasl adlandrlr?
Standart bir kural yoktur. Uygulamada Kolonlar Sknn b/h eklinde adlandrlr. S harfi Kolon (Almanca Sule) anlamndadr. k kolonun bulunduu kat numaras,
nn de o kattaki kolon numarasdr ve 01,...,99 arasnda bir saydr. b/h kolonun boyutudur. rnek: S109 300/700, 1. katta 09 nolu kolon, boyutlar 300x700
mmxmm anlamndadr. Kalp planna ana bak ynnde baklarak bu ad kolonun yanna yazlr. Perdelerin adlar genelde P ile balar. rnek P105 250/2000.
Kolon ve perdelerin bir dier isimlendirme ekli de zerinde bulunduu akslardan yararlanmaktr. rnek: B82, B ve 8 akslarnn kesitii noktada ve 2. Katta
bulunan kolon veya perde anlamndadr. Bu numaralandrma ekli, kolonun yerinin kolay bulunmas asndan daha kullanl olmakla birlikte, maalesef
uygulamada yaygn olarak kullanlmamaktadr.
Ana bak ynnden baklarak ilk yatay aks zerindeki kolonlara, soldan saa doru isim verilir. Dier yatay akslar zerindeki kolonlara da ayn yntem
uygulanr.
Bir kolonun/perdenin sonradan kalp planna eklenmesi veya kartlmas durumunda kolonlar/perdeler yeniden adlandrlmaz. Kalp planna eklenen
kolona/perdeye, ayn aks zerinde ve ona en yakn kolonun/perdenin adna indis eklenerek ad verilir. kartlan kolon ad kalp plannda grlmez.
Kiriler nasl adlandrlr?
Standart bir kural yoktur. Uygulamada kiriler Kknn b/h eklinde adlandrlr. K harfi Kiri anlamndadr. k kiriin bulunduu kat numaras, nn de o kattaki kiri
numarasdr ve 01,...,99 arasnda bir saydr. b/h kiriin genilii ve yksekliidir. rnek: K109 250/500 , 1. Katta, 09 nolu kiri, genilii 250 mm ykseklii 500
mm anlamndadr.
Kalp planna ana veya tali bak ynnde baklarak bu ad kiri zerine, genelde sol ucuna, yazlr. nce ana bak ynnden baklarak ilk yatay aks zerindeki
kirilere, soldan saa doru isim verilir. Dier yatay akslar zerindeki kirilere de srasyla ayn yntem uygulanr. Sonra tali bak ynnde baklr, gene ilk
akstan balanarak soldan saa doru kirilere adlar verilir.
Bir kiriin sonradan kalp planna eklenmesi veya kartlmas durumunda kiriler yeniden adlandrlmaz. Kalp planna eklenen kirie, ayn aks zerinde ve ona en
yakn kiriin adna indis eklenerek ad verilir. kartlan kiriin ad kalp plannda grlmez.
Demeler nasl adlandrlr?
Standart bir kural yoktur. Uygulamada demeler Dknn/h=xx eklinde adlandrlr. D harfi deme anlamndadr. k demenin bulunduu kat numaras, nn de o
kattaki deme numarasdr ve 01,...,99 arasnda bir saydr. h=xx demenin beton kalnldr. rnek: D109/h=120, 1. Katta, 09 nolu deme, kalnl 120
mm anlamndadr. Kalp planna ana bak ynnde baklarak bu ad demenin sol st kesine yazlr.
Ana bak ynnden baklarak ilk iki yatay aks arasndaki demelere, soldan saa doru isim verilir. Dier yatay akslar arasndaki demeler ile benzer ekilde
devam edilir. Bir demenin sonradan kalp planna eklenmesi veya kartlmas durumunda demeler yeniden adlandrlmaz. Kalp planna eklenen demeye,
ayn akslar arasndaki ve ona en yakn demenin adna indis eklenerek ad verilir. kartlan demenin ad kalp plannda grlmez.
38
ZET: Ne yaplmal, ne yaplmamal?
KRLER
Kiri mmkn olduunca aks boyunca srekli devam etmeli.
Kiri kesiti aklktan-akla, deimemeli.
Ters kiriten kanlmal.
Konsol kirilerin yap iinde devam olmal, sadece kolona bal konsollardan iddetle kanlmal.
Saplama kiriten elden geldiince kanlmal.
Saplamas olan kiri baka bir kirie asla saplanmamal.
Kiri-kolon aks elden geldiince aktrlmal.
Zorunlu olmadka, yastk kiriten kanlmal.
KOLONLAR
Kolon saysnn yars bir ynde dier yars dier ynde yerletirilmeye allmal.
Simetrik yerletirilmeye allmal.
Rijitlik ve ktle merkezleri aktrlmaya allmal.
Dikdrtgen ve dairesel kesitli kolon ncelikle tercih edilmeli. L, T, Z, v.b. Kesitlerden kanlmal.
Guseden kanlmal.
Kolon yerine perde daima tercih edilmeli.
Alttan veya sten kesik kolon/perde asla kullanlmamal.
Kirilere, konsollara kolon/perde asla oturtulmamal.
Perde kesiti temelden atya sabit kalmal.
st kolon-alt kolon akslar elden geldiince aktrlmal.
Kolon kesiti ani deimemeli.
Kolon kesit tipi yap yksekliince ayn kalmal.
Ksa kolon oluumu nlenmee allmal.
DEMELER
ok ince olmamal
Demeye yarm duvar oturtulmas halinde arl deme hareketli ykne eklenmeli (en az 1.5 kN/m2).
Merdiven yk sahanlk demesi kenarna izgisel yk olarak aktarlmal.
Byk aklkl balkon demeleri kirili dzenlenmeli.
Byk boluklar olan demeler kaln yaplmal.
Kirisiz, dili, asmolen ve dk demeden kanlmal.
39
a-a
+3200
RNEK KALIP PLANI
380
300
Aklanan bilgiler erevesinde daha nce

mimar planlar verilen basit yapnn 1.kat
kalp plan hazrlanarak sada verilmitir.
Mimari plan tek olmasna ramen, tayc
sistem mhendisten mhendise farkllk
gsterebilir. Hemen; biri yanl teki doru
yargsna varmak doru olmaz. Genelde
hepsi de uygulanabilir. Ancak, biri bir ynyle
dierinden daha iyi ya da daha kt olabilir.
120
200
1025
975
4300
D104
h=150
+3200
C20/25/S420a
S108
S107
125
250/500
250/500
K104 250/500
K105 250/500
125
D101
h=200
Bu plan snfta adm adm izilecek ve

tartlacaktr. Derste bulunmaya alnz.
Genelde 1 ara snav bu konuya yneliktir.
CEM I 32.5R, TS EN 197-1

Den ok= 26 mm
S3
A0=0.20
I=1.0
Z2
R=8
XC1
S109
250/700
D103
h=120
2a
S104
500/250
K103 250/500
S101
125
250/500
K101 250/500
900
S103
250/500
50
125
125
4125
775
2000
S105
500/250
+3200
S102
250/500
K102 250/500
125
200
125
125
50
200
D102
h=100
+3200
Kalp planlar
Ynetmeliklerin
zorunlu kld
bilgileri iermeli
+3200
S106
500/250
6300 mm
4300
+3200 Kotu (1. Kat) Kalp

Plan 1/50 (kltlm)
D
40
Bilgisayar ile statik-betonarme proje aamalar

n hazrlk (mimari projeyi anlama, kontrol, yazlm, ara-ekip, ynetmelik gereksinimi, zaman planlamas)
Tayc sistem seimi=kat kalp planlar (kiri, kolon yeri, yn, boyutu, deme yeri, tipi)
Masa banda
Mhendis
Malzeme, yk, deprem, rzgr, kar, zemin, v.s. bilgilerinin hazrlanmas
Seilen tayc sistemin yazlma tantlmas; malzeme, zemin, yk ve deprem bilgilerinin girilmesi
Deme hesaplar
yiletirme
tirme iin geri dn
Kiri ykleri
Kiri ve kolonlarn dey ykler altnda analizi
Kiri ve kolonlarn yatay ykler altnda analizi(deprem-rzgr)
Kiri betonarme hesaplar
Mhendis denetiminde
yazlm
Kolon/perde betonarme hesaplar

Temel tipi seimi ve kalp plan, statik-betonarme hesaplar
Merdiven hesaplar
izimler (kat kalp planlar, kiri almlar, kolon/perde yerleim plan ve dey kesitleri, temel kalp plan, merdiven izimleri)
Hesap raporunun, izimlerin ve kaba metrajn alnmas
Betonarme uygulama projesi izimlerine ilikin kurallar (Deprem Ynetmelii 2007, madde 3.13)
Yap ile ilgili belgeler (TS500-2000, Sayfa 9).
Masa banda
Mhendis
Hesaplarn-izimlerin gzden geirilmesi, ekleme-karma, dzeltmeler

41
Daha nce mimarisi verilen yapnn hazrlanm olan

tayc sistemi uygulamada yaygn olarak kullanlan
bir yazlma tantlm ve tm hesap ve izimleri
hazrlanmtr.
Yazlmdan alnan +320 kotu kalp sada verilmitir.
Yazlmn belirledii ktle ve rijitlik merkezleri kalp
plan zerinde grlmektedir. X yn kakl 31 cm,
Y yn kakl 39 cm olmutur.
X-ynnde kaklk:
31/(630+12.5+12.5)=0.047 %4.7
Y-ynnde kaklk:
39/(657+12.5+12.5)=0.057 %5.7
R
K
Dmerkezlik (kaklk) %10 nun altnda olmaldr.
42
stenmeyen dzensizlikler
Dzensiz tayc sistem nedir? Kuvvetlerin yap iinde dolanmasna ve zayf noktalarda hasara neden olan tayc sistem trdr.
Burulma dzensizlii
Deme sreksizlii
Planda girinti-knt dzensizlii
Tayc eleman eksenlerinin birbirine paralel olmamas
Komu katlar aras dayanm farkll (Zayf kat)
Komu katlar aras rijitlik farkll (Yumuak kat)
Kiri ve kolonlarn sreksizlii
Dierleri
Dzensizlik nedeni nedir?

Yap sahibinin istekleri.
Arsann dzensizlii.
Mimarn deneyimsizlii, sadece fonksiyonellii ve estetik grn nemsemesi, eser hayali.
Mimar ve mhendis ibirliinin yoksunluu.
Mhendisin deneyimsizlii, tayc sistem seimine yeterli zaman ayrmamas, mimari nedenlerle aresiz kalmas.
Mhendisin yazlma ar gveni: Mhendisin yazlm deil, yazlmn mhendisi ynetmesi.
Yapmcnn projeye uymamas.
Kalfa ve ustalarn Ben bu ii yllardr yapyorum, daha iyi bilirim sav.
Denetim yetersizlii.
Yap sigorta sisteminin bulunmay
Yasalarn yetersiz kalmas veya uygulanmay.
Kiisel kar kaygusu.
43
Derzler
Derz: ki yap blou arasndaki boluk

Scaklk, deprem, farkl oturma gibi nedenlerle oluabilecek etkileri nlemek amacyla yapnn, aralarnda boluk
(derz) bulunan, bloklar halinde ina edilmesi gerekebilir. Farkl amal derzler olmakla birlikte biri dieri iin de
fayda salar.
Genleme derzi: Scaklk etkilerini azaltmak,
Farkl oturma derzi: Temelin farkl oturmasndan oluacak etkileri azaltmak,
Deprem derzi: Dzensiz yaplarn depremde hasar grmesini nlemek
amacyla kullanlr.
Genleme derzi (TS500-2000, Madde 6.3.4, Sayfa 18):
Ykseklii fazla olmayan fakat uzun, hangar tipi yaplara uygulanr. Scaklk ve bzlme nedeniyle yap boyu
deiir, ek etkiler doar. Yapnn plandaki boyu 40 metreyi amamaldr. L>40 m durumunda yap bloklara ayrlarak
aralarnda boluk=derz braklr. Blok boyu L en fazla 40 m, derz aral d en az 3 cm olmaldr. Scaklk fark 200 C
dan fazla olan blgelerde L 30 m yaplmas nerilir. Temel ksmnda scaklk fark ok dk olacandan bu
ksmda genleme derzi yaplmasna gerek yoktur.
Yap ykseklii H>6 m durumunda genleme derzi yerine deprem derzi yaplmaldr.
Derzler ezilebilir malzeme ile kapatlarak grnm gzellii salanmaldr. Bu amala kpk, bitm, derz contalar
kullanlabilir. Beton, tula ahap gibi kat ve zor ezilen malzeme ile doldurulmamal ve svanmamaldr. Aksi halde
derz grevini yapamayacak ve atlaklar oluacaktr.
derz
Derz aral metal veya plastik levhalar ile de kapatlabilir. Bu durumda levha sadece bir kenar boyunca yap
bloklarndan birine balanmaldr. Her iki bloa sabitlenen levha yap hareketleri ile paralanr.
d 3 cm
44
Deprem derzi (Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.10.3)

Bir ok imar ynetmelii yaplarn bitiik yaplmasna izin verirler (bitiik nizam). Birbirine bitiik yaplar deprem asndan
sakncaldr. Deprem kuvvetini birbirine aktarmakta, farkl salnm sonucunda arpmaktadrlar. Ke ba denilen son
yap genelde en byk hasara uramaktadr.
Eski bir yapnn yanna ina edilecek olan yeni yap derz ile ayrlr. Her iki yapnn depremde farkl salnmlar sonucu
arpmas ve birbirine zarar vermesi (ekileme etkisi) nlenmee allr. Yeni yapnn planda ve/veya deyde,
kntlar veya byk boluklar olmas durumunda da yap elden geldiince simetrik ve dikdrtgen bloklara ayrlr.
Bloklar, aralarnda derz braklarak ina edilirler. Bu basit tedbir ile arpma ve burulma etkileri nlenmee allr. Dep.
Yn. 2007 ye gre en az
d > katsays+1 (cm olarak)
Dep.Yn. Madde 2.10.3.2
Olmaldr. 5 katl, yaklak 5x3=15 m yksekliindeki bir yap komu yapdan en az d=5+1=6 cm uzak ina edilmelidir.
Teorik olarak; bloklar arasndaki derz genilii, her iki yapnn en byk yatay yer deitirmelerinin toplamndan byk
olmaldr:
d a + b
Yaplardan biri eski ise, genelde yer deitirmesi bilinmez. Bu durumda derz geniliinin en az
d 0.02
H(cm)
3
alnmas nerilir. rnein 5 katl bir yapda yaklak olarak H=5x3=15 m dir, derz genilii en az
d = 0.02
1500
= 10 cm
3
Yetersiz derz
alnabilir.
Deprem derzi ile ayrlm bloklarn temelleri de ayr yaplmaldr.
Dier kurallar iin baknz: Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.10.3
Foto: Ycel GNEY ve ekibi, 2011

45
stenmeyen dzensizlik: Yatayda/deyde girintili/kntl yaplar
Derz
Byk boluk
yi
Kt
Kt
yi
Kt
yi
yi
yap
Plan (kt)
Plan (iyi)
Kt
yi
46
stenmeyen dzensizlik: Kolon ve perdelerin tm ayn ynde

Tm kolon ve perdeleri, uzun kenarlar yapnn sadece bir ynnde olacak ekilde yerletirmek ok sk
karlalan bir dzensizliktir. Bu durumda yap, yatay kuvvetlere kar, bir ynde gl dier ynde ise zayf
olmaktadr. Genelde iki farkl dnce bu dzensizlie neden olur:
1) Tm kolon ve perdelerin yapnn giri cephesine dik dorultuda yerletirilmesi:
Yap sahibi ve/veya mimar, zemin kattaki i yerlerinde giriin olduu cepheye paralel geni yzeyli kolon ve
perde olmasn istemez.
2) Uzun yaplarda tm kolon ve perdelerin ksa dorultuda yerletirilmesi:
Yapnn uzun kenarl cephe alan dier cephe alanndan byktr. Rzgr yk cephe alan ile orantl
olduundan, uzun kenarl cepheye etkiyen rzgar kuvveti ksa kenarl cephedekinden byk olacaktr. Bu
nedenle mhendis, rzgr kuvvetinin byk olduu ynde yapnn daha gl olmasn istemektedir.
Her iki dnce de hataldr. Birinci durumda estetik n plana kmakta, ancak gvenlik nemsenmemektedir.
kinci durumda rzgr asndan gvenlik salanmaya allmakta, ancak deprem nemsenmemektedir.
Trkiyede, genelde rzgr deil deprem hakimdir. Deprem kuvveti yap cephe alan ile deil, yapnn ktlesi ile
orantldr. Deprem kuvveti de her iki ynde genelde ayn olur. Dolaysyla yapnn her iki deprem ynnde de
yaklak ayn rijitlie sahip olmas gerekir.
Ne yaplmal ?
Kolon ve perdelerin bir yndeki toplam rijitlikleri dier yndekine eit (veya yakn) olmaldr.
Kolon ve perdeler, elden geldiince, ktle merkezine gre simetrik olmaldr.
Perdeler, elden geldiince, yap cephelerine yakn yerletirilmelidir (burulma rijitliini artrmak iin).
Kt
Kt
Kolonlarnn tm ayn ynde yap
yi
47
stenmeyen dzensizlik: erevelerde sreksizlikler
Alttan kesik ve
kirie oturan kolon
stten Kesik kolon
Foto: Devrim AKDA, 2005
ok kt
kt
yap
Kirite sreksizlik
Kuvvetli kiri
Zayf kolon
Ne yaplabilir ?
Rijitliklerde ani deiiklik nlenmeli
Kolonlar kirilerden daha kuvvetli olmal.
Kolonlar temelden atya kesilmeden devam etmeli.
Perdeler temelden atya kesilmeden ve kesit deimeden devam etmeli.
Kesik kolonlar varsa, bunlar kat yksekliince sk etriye ile sarlmal
Kirie kolon oturtulmamal. nlenemiyorsa Deprem Ynetmelii Madde 2.3.2.4
b maddesi titizlikle uygulanmal
Kiriler, elden geldiince, aks boyunca kesit deimeden devam etmeli.
Kiriler kolonlardan daha kuvvetli

ise kolonlar mafsallar, yap
yklr.
Ykseklii
farkl kiri
kt
Genilii
farkl kiri
kt
kt
48
YASAK dzensizlikler
(Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.3.2..4).
Konsola oturan
kolon
Konsollarn ucuna, guse olsa dahi, kolon/perde oturtulamaz.

ki konsol kiri ucu arasna perde oturtulamaz.
Kirilere perde oturtulamaz.
Kolonlara perde oturtulamaz.
konsol
Kirie oturan
perde (yasak)
guseli konsol
YASAK !
YASAK !
Kirie oturan perde
Konsola oturan
perde
Konsollara oturan perde

(yasak)
Yap yksekliince devam

etmeyen perde
(ok kt)
Kolonlara
oturan perde
Konsola oturan
kolon (yasak)
konsol
YASAK !
YASAK !
YASAK !
49
stenmeyen dzensizlik: YUMUAK KAT

Yaplarn genellikle zemin kat, bazen de st katlarndan bazlar, otopark veya cam vitrinli
dkkan yaplmakta, dier katlar ise dolgu duvar ile rlmektedir. lkemizde ok sk grlen bir
uygulamadr. Dolgu duvarl katlar duvarsz veya vitrinli katlara gre ok daha rijit olmakta,
duvarsz veya vitrinli katlar zayf kalmaktadr. Sadece yeni inaatlarda deil, eski konutlarn i
yerine dntrlmesi sonucunda da bu durum ortaya kmaktadr.
Yumuak kat
Bu tr zayf katlara yumuak kat denilmektedir. Bir katn yksekliinin dier katlardan fazla
olmas da yumuak kat dzensizliine neden olur.
Sakncas:
Otopark veya dkkan katnda kolon/perde ve duvar istenmemekte, tayc sistem bu katlara
gre dzenlenmektedir. Bunun sonucunda depreme dayankl olmayan, tayc sistemi kt ve
yklma riski yksek yumuak katl yaplar olumaktadr.
Yumuak kat dzensizlii, ok katl yaplarn depremde yklmasnn ana nedenidir. Deprem
kuvvetinden oluan yatay yer deitirmenin %70-80 i yumuak katta oluur.
Yumuak kat kolonlar ar yatay yer deitirerek krlrlar ve yap aniden yklr.
Yumuak kat
Ne yaplabilir ?
Otopark ve dkkan kat yaplmayabilir(yap sahibi ve mimar!)
Yumuak kat oluum nedeni ortadan kaldrlabilir, vitrin yerine duvar yaplabilir (yap sahibi ve
mimar!).
Tayc sistem sadece kolonlardan olumamal, perde taycya arlk verilmeli, deprem
kuvveti mutlaka perdeler ile karlanmaldr.
Yumuak kattaki tm kolonlar kat ykseklii boyunca sk etriye ile sarlmaldr.
R katsays dk alnabilir (rnein: R=4) veya yumuak kat kolonlar tasarm kuvvetleri 2.5
kat artrlarak betonarme hesap yaplabilir.
Yumuak kat
Cam vitrin
Yumuak kat
GR KATLARI BOMBA KAT.........

Trkiye Deprem Vakf Bakan Yardmcs ve Boazii niversitesi naat Mhendislii Fakltesi
retim yesi Prof. Dr. Semih TEZCAN uyard: Ara duvarlar olmayan giri katlar BOMBA
KAT'tr" 21 Eyll 1999.
ok kt
50
stenmeyen dzensizlik: ASMA KAT
stenmeyen dzensizlik: EKME KAT
Yaplarn genellikle i yeri olarak kullanlan zemin kat ile 1. kat arasnda bulunur.
Plandaki alan zemin kat alanndan kktr.
Asma kat yapda deme sreksizliine, ksa kolon oluumuna, blgesel yumuakla,
deprem kuvvetinin kolondan kolona aktarlmasnn zorlamasna ve yapnn burulmasna
neden olur. Yumuak kat dzensizliine benzer bir davran sergiler.
Ne yaplabilir ? Baknz: Yumuak kat
Yumuak blge
Yapnn son kat cepheden geri ekilerek yaplm, plandaki alan

normal kat alanndan kk olan kat.
ekme katlarn hacimleri alt kat hacimleri ile genelde uyumaz.
zel kiri ve kolonlar gerektirir ve bu nedenle tayc sistemde
dzensizlie neden olur. ekme kat binann rijitlik ve arlk
merkezinin de kaymasna, burulma etkisi olumasna da neden
olabilir.
ekme kat
Rijit blge
kt
daha iyi
51
stenmeyen dzensizlik: KISA KOLON

Ksa kolonlar
Yapdaki kolonlardan birinin veya bir kann dierlerinden ksa olmas bu dzensizlii oluturur. Bodrum
katlarn aydnlatlmas iin konulan bant pencereler, kat ara kirileri, tesisat kat, asma kat, merdiven ara
sahanlklar, guseli kiri veya guseli kolonlar, kademeli temeller ksa kolonlarn olumasna neden olur.
Sakncas:
Ksa kolonlar dier normal boylu kolonlara gre ok rijit davranarak ok byk kesme kuvvetinin etkisinde
kalrlar. Gevrek olan kesme krlmas sonucu kolon tama gcn yitirir, yap ar hasar alr veya yklr.
Ne yaplabilir ?
Ksa kolon oluum nedeni ortadan kaldrlabilir.
Pencere kltlerek, kolon etrafna da dolgu duvar rlebilir.
Ksa kolonlar Deprem Ynetmelii-2007, Madde 3.3.8 e gre boyutlandrlmaldr.
Ksa kolonlarn tm kat ykseklii boyunca sk etriye ile sarlmaldr.
Kolon ile dolgu duvar arasnda 3-5 cm derz brakarak ezilebilir bir madde ile (kpk, bitm gibi) doldurulmal,
duvarn yanal devrilme tehlikesine kar tedbir alnmaldr.
Perdeye arlk verilebilir
R katsays dk alnabilir (rnein: R=4)
Tesisat kat
Ksa kolonlar
Bant pencere
Ksa kolonlar
Ksa kolon
Ksa kolonlar
Dolgu duvar
ok kt
Deprem
kuvveti
Hasar
Tam ve ksmen dolgu duvarl erevenin depremde davran

52
stenmeyen dzensizlik: IKMALI YAPI
Bodrum ve zemin katlarn ina alannn st katlarn alanndan kk olduu

yaplardr. Deprem asndan kt fakat sk uygulanan bir mimaridir.
st katlarda daha ok dolgu duvar olduundan bu katlar zemin kata kyasla
daha ar ve daha rijittir. Alt kat yumuak kat gibi davranr. Yap ktle
merkezi kmal yap cephesine doru kayar.
st katlarn cephe duvarlar konsol kiriler tarafndan tanr. Bu kiriler
sadece dey ykler altnda dahi ok zorlanrlar. Mevcut yaplar
gzlendiinde, hemen tmnn konsollarndaki
sarkma ve atlaklar
kolayca grlr.
Ke kolon
Ke kolon
kma
Bu tr yaplarda genelde yumuak kat dzensizlii, ksa kolon dzensizlii

ve bir sonraki sayfada aklanan ke kolon dzensizlii de oluur.
Ksa kolon
Ne yaplabilir ?
Bu tr yaplardan kanlmas gerekir (Yap sahibi ve mimar!).
Tayc sistem sadece kolonlardan olumamal, perde taycya arlk
verilmeli.
Kolon ve perdeler temelden atya srekli olmal..
Konsollara kolon veya perde oturtulmamal.
Konsol boyu en fazla 150 cm olmal (Mimar!)
Konsollu kiri kesitinde cmert davranlmal (30x70 cmxcm), gerekirse,
guse yaplmal (dikkat: ksa kolon oluur).
Konsol kiri sadece kolona balanmamal, konsol kiriin yap iinde
devam olmal.
Konsollara dey deprem yk yklenmeli (Deprem Ynetmelii-2007,
Madde 2.11), zenli boyutlandrlp detaylandrlmal/ina edilmeli.
Konsolun baland kolon, konsol ve konsolun devamndaki kiri sk etriye
ile sarlmal.
Yumuak kat
konsol
kmal yap
Tipik ereve
L 150 cm
53
stenmeyen dzensizlik: IKMALI YAPIDA KE KOLON

Alttan bakldnda perspektif grn
kmal yaplarn kelerinde genellikle salonlar vardr. Yap sahibi veya mimar
salonda sarkan kiri istemez. Salt estetik nedenle, salon ke kolonu kare veya
daire kesitli yaplmakta, ancak bu kolonu komu kolonlara balayan kiriler
yaplmamaktadr. Kiri yerine, deme eridinde donat zenginletirilerek gizli
kiri yapld iddia edilmektedir. Ke kolon sadece ince bir deme ile yapya
baldr. Gizli kiriin bir yarar yoktur.
Cephe duvar
duvar ykn
konsollara
aktaran kiri
Ke kolon
Kiri yok !
kmal yap
Ke kolon
Foto: Ahmet DERVOLU, 2005
plan (ok kt)
Konsol
Arsa inaat snr
Ne yaplabilir ?
kma yaplmayabilir (Mimar!)
Kolon yerine perdeye arlk verilmelidir.
nerilen plan ok daha iyidir. Konsollar mutlaka devam eden kiriler ile komu
kolonlara balanmal, perdeye oturmal, perde kiri ynnde yerletirilmelidir.
Ke kolon, konsol ve devamndaki kiri sk etriye ile sarlmaldr.
Kiri yok !
Sakncalar:
Ar duvar ykleri konsollara, konsollardan da ke kolona aktarlmaktadr.
Ke kolon byk momentler tamak zorundadr.
Ke kolona bal deme zmbalama etkisindedir.
Yap sadece dey ykler altnda dahi tehlikededir.
Yapnn bu kesi daha esnek davranr. Deprem kuvveti ke kolondan dier
kolonlara yeterince aktarlamaz. Gizli kiriin bu konuda yeterli bir yarar yoktur.
Yatay ykler altnda deme buruur, ke kolon ular mafsallar, yap yklr.
nerilen plan (daha iyi)

54
kolon
kolon
Ne yaplabilir?
D cephe kirileri, i hacimlerde sarksalar dahi, mutlaka kolonlara oturmaldr. Yapk kiri oluumundan
iddetle kanlmaldr.
Geni kiri yaplarak kolona oturtulabilir.
Kiri kolona oturtulur, kirie duvarn oturaca di braklr.
ereve dndaki duvar kolona balanr.
Bu tedbirler alnsa dahi depremde duvar bamsz davranr, yatay rijitlie katks yoktur!
kolonkolon
Sakncalar:
Kiri-kolon balants ok zayftr
Kiri aks ile kolon aks akmad iin dmerkezlik oluur.
Statik hesaplarda dikkate alnmayan, ek moment oluur.
Yapk kirilerin oturduu ve mesnet grevi yapan dier yndeki kirilerde ar kesme kuvvetleri oluur,
ksa konsol davran sz konusudur. Ayrca, mesnet grevi yapan kirilerde burulma etkileri belirginleir.
Yatay kuvvet aktarmnda ereve davranndan sz edilemez, yapk kiriler yk aktarma grevlerini
yeterince yerine getiremezler.
Duvarlarn, ereve dna rldkleri iin, yanal devrilme tehlikesi ok yksektir.
Duvarlarn yatay kuvvetlere direnimi yoktur, yumuak kat davran hakim olur.
Kolona oturmayan,
yapk kiriler
Birok belediye imar ynetmelikleri, mimarlara cephe serbestisi tanmak iin, 20-30 cm knt yaplmasna
izin verirler. Bundan yararlanan mimarlar, salt 20-30 cm yer kazanabilmek amacyla, tm d cephe
duvarlarn kolonlar dnda izmekte ve buradaki kirilerin hacimler iinde sarkmasn da istememektedirler.
Bu istee uyan mhendisler de cephe erevelerindeki kirileri kolonlar dnda, kolonlara hi oturmayan,
onlara yapk olarak oluturmaktadrlar. D cephe duvarlar da bu yapk kiriler zerine rlmektedir.
Yapsal analizde bu kiriler
kolonlara oturuyormu gibi, gerekle hi badamayan, modelleme
yapldndan mhendis kendi kendini yanltmaktadr.
Kolona oturmayan,
yapk kiriler
stenmeyen dzensizlik: Kolonlara oturmayan d cephe kirileri, yapk kiriler
Perspektif
Kolon aks
Yapk kiriler
Plan
55
stenmeyen dzensizlik: Saplama kiri
Kirilerin birletii noktalarda normal olarak kolon olmaldr, bylece kiri yk en ksa yoldan kolonlara aktarlm olur. Kolonun olmamas
saplama kiri dzensizliini oluturur. Kirilerden biri dierini tar. Ykler dorudan kolana aktarlamaz, kiriten kirie aktarlm olur.
Kimin kimi tad kiri rijitliklerine baldr ve her zaman tam belirgin deildir. Bu dzensizlii her zaman nlemek mmkn olmaz. Her
kiri-kiri birleim noktasna kolon konulduunda birbirine ok yakn kolonlar ve ok kk aklkl kiriler oluabilir veya kolon merdivene,
pencereye-kapya denk gelebilir. Bu nedenle baz kiriler saplama yaplmak zorunda kalnr. Ancak, elden geldiince saplama kirilerden
kanmak gerekir. En kt ve kesinlikle yaplmamas gereken durum, saplamas olan bir kiriin baka bir kirie saplanmasdr.
Sakncalar:
Kiri yk en ksa yoldan kolonlara deil, dolayl yollardan, birikerek kiriten kirie aktarlr.
Tanan kiriin reaksiyonu tayan kirie tekil kuvvet olarak etkir.
Tayan kiriin moment ve kesme kuvveti yksek olur.
Tayan kirite byk sehim oluur.
Tayan kirite burulma momenti oluur.
Tayan kirite belirgin kesme ve ekme atlaklar oluur.
Yatay kuvvetin kolondan kolona aktarm zorlar.
Tayan kirie depremde yatay kuvvet etkir.
nlem:
Kolon koyarak, kiri kaldrlarak saplama kiri nlenmeye allmaldr.
Tanan kiriin tayan kirie zel tedbirler ile balanmas gerekir (ask ubuklar).
Saplamas olan kiri sk etriye ile sarlmaldr.
Saplama kiri
Saplama kiri
Saplamas olan
saplama kiri
Saplama
noktas
Saplamas
olan kiri
Saplamas olan
kiri
Foto: Onur KAPLAN
ok kt
Saplamas olan
saplama kiri
Saplama kiri
Saplama
noktas
ok kt
iyi
iyi
ok daha iyi
56
stenmeyen dzensizlik: Kolon civarnda saplama kiri

Foto: Onur KAPLAN
Kolon civarnda
saplama
Sakncalar:
Kiriin kolon civarnda baka bir kirie saplanmas ok daha kt bir durumdur. Kesme ve
burulma etkileri ok daha ar dzeye varr.
Ne yaplabilir?
Kolonun yn deitirilerek,
Kolon yerine perde kullanlarak,
Geni(yastk) kiri kullanlarak
Saplama kiri kaldrarak (sadece yarm duvar tamas durumunda mmkn!)
daha az sakncal bir sistem oluturulmaya allr. Dikkat: Geni kiri kuvvetli kiri-zayf
kolon dzensizliine neden olmamal.
Kiri
Konsol sadece kolona
bal, srekli olmalyd !
Saplama nlenemezse saplamas olan kiri sk etriye ile sarlmaldr.

Duvar
Foto: Onur KAPLAN
kt
Saplama kiri
iyi
Daha iyi
ok daha iyi
Kiri
Duvar
Kolon civarnda
saplama
Konsol sadece kolona

bal, srekli olmalyd
Tanan kiriin ykseklii tayan kiriin yksekliinden daha fazla olmamaldr, aksi halde saplanan
kiriin donatlar tayan kirie balanamaz ve ask ubuklar ilevini yerine getiremez. Netice olarak
ok zayf bir balant noktas oluur. Ask ubuu hesab iin baknz: Ersoy/zcebe, Madde7.6.1,
Sayfa 501, Celep, S. 357, TS 500-2000, S. 29.
tayan
tanan
Kalp plan
kt
kt
iyi
iyi
Mimari plan
kt
57
stenmeyen dzensizlik: arpk arsa arpk mimari arpk tayc sistem
ehir merkezlerindeki deerli arsalar genelde dzensizdir. Mimari planlar arsaya, tayc sistem mimariye
uydurulur.
Sakncalar:
Sistem akslar birbirine paralel olmaz, krk aksl kiriler oluur.
Kolonlar/perdeler planda dzensiz yerleir.
Kolon/perde kesitleri okgen olur.
Dzgn ereveler oluamaz.
Yatay ykler kolondan-kolona dzenli aktarlamaz, kuvvet yap iinde yn deitirir.
Yapnn burulma tehlikesi yksektir.
Kolon yerine perdelere arlk verilmelidir

Kolon ve perdelerde sk etriye kullanlmaldr.
Kolon ve perdeler burulmay nleyecek ekilde zenle yerletirilmelidir.
arsa snr
Terk edilen arsa ksm
Genelde kabul
grmez!
Ne yaplabilir ?
Arsa kntlar bo braklarak dzgn bir tayc sistem oluturulabilir (Mimar!).
Arsa kntlarn balkon olarak kullanan daha dzgn bir tayc sistem oluturulabilir (Mimar!).
Arsa kntlar ksa konsollu kma olarak kullanlabilir (Mimar!).
ok kt
Deprem ynetmelii-2007 ilgili maddesi: 2.7.5.
Daha iyi
Balkon veya
kma
iyi
58
stenmeyen dzensizlik: Kademeli Temel, Karma Temel, Farkl Kat Seviyesi
Eimi fazla olan arsalarda ina edilen

yaplarda kademeli temel yaplmamal,
temel elemanlar ayn kotta olmaldr.
Temeller
birbirlerine
dzenli
olarak
balanamaz
depremde
bir
btn
davranamaz. Ayrca ksa kolon oluumu
nlenemez. Eimli arazide ina edilen uzun
yaplar derzler ile bloklara ayrlarak her
bloun temeli ayn kotta yaplabilir.
Temel tipi tm yap blou altnda ayn
olmaldr, karma temel yaplmamaldr. Aksi
durumda, farkl rijitlik ve farkl zemin
gerilmeleri nedeniyle, farkl oturmalar ve
uyumsuz deprem davran oluacaktr.
Nasl davranaca belirlenemeyen karmak
bir tekil veya srekli temel yerine, zemin
salam olsa dahi, radye temel yapmak
daha uygun olur.
Tekil
Tekil
temel
temel
Ksa kolon
Kademeli
temel
ok kt
perde
Radye temel
Tekil temel
Radye temel
ok kt
kt
Yan yana ina edilen iki bloun kat

seviyeleri ayn olmaldr. Uygulamada bu
genelde salanamaz. Yeterli derz yoksa;
bloklar arpr, kat duvar yklr, kolon
krlr ve yap ger.
arpma
Kat dzeyi
Kat dzeyi
kt (derz yetersiz ise)

59
stenmeyen dzensizlik: Aydnlk boluu
Yapnn komu yap tarafnda veya ok daireli yapnn ortasnda,

baz hacimlerin k alabilmesi iin, aydnlk boluu braklr.
Aydnlk blgesindeki kiriler bazen yaplmamaktadr. Deme de
olmad iin yapda bir dzensizlik oluur, yapnn bu blgesi
daha esnek davranr.
Aydnlk boluu
(kiri yok)
Sakncalar:
Yapnn bu blgesi yumuak davranr.
Yatay kuvvetlerin kolondan-kolona aktarm zorlar.
Boluk civarndaki kolonlar ar yatay yer deitirirler.
Yap burulma etkisinde kalr.
Kiri yok !
kt
kt
Ne yaplabilir ?
Aydnlk blgesindeki kiriler kesilmeden mutlaka srekli olarak
yaplmaldr.
Komu binadaki aydnlk ayn blgede deilse aydnlk kirii
zerine duvar rlmelidir.
Foto: smail ALTAY-2003
Aydnlk boluu
(kiri var)
Kiri var
iyi
iyi
kt
Foto: smail ALTAY-2003
60
stenmeyen dzensizlik: Uzun, ince ve kirisiz koridor demesi
Ne yaplabilir ?
Kiriler koridorda da srekli olmal.
Kiriler srekli yaplamyorsa, deme kalnl artrlmal (20-30 cm)
kt
Biraz daha iyi
Sakncalar:
Yatay kuvvet(deprem/ rzgr) aktarm zorlar.
Deme yeterince rijit davranamaz, yatay kuvvetin kolon ve perdelere dalm dzensiz olur.
Yatay kuvvet etkisi altnda deme burkulabilir .
Bzlme etkileri belirginleir.
Kiriler sreksiz,
uzun ince deme
Kiriler sreksiz fakat kaln

(2030 cm) deme
ok daha iyi
ounlukla yap koridorlarnda sarkan kiri istenmez. Bu durumda bir dorultuda alan uzun bir
deme oluur. Deme akl kk olduundan, demenin dey yk momentleri de kk olur.
Deme statik-betonarme hesaplarnda yatay yk etkileri dikkate alnmadndan, ince bir deme ile
yetinilir. Halbuki demenin yatay ykleri kiriler ile beraber kolondan-kolona aktarmak gibi ok
nemli bir ilevi vardr.
Baz kiriler srekli fakat

biraz kaln (1215 cm) deme
En iyi
Kiriler srekli, deme

ince (10 cm) olabilir.
stenmeyen dzensizlik: Dk deme

Banyo, tuvalet gibi slak hacimlerde, atk su tesisatn gizlemek amacyla, mimarlar projelerinde dk
deme tasarlamaktadrlar. Deprem sorunu olmayan Avrupa lkelerinden kopyalanm bir zmdr.
Deprem riski ok yksek olan Trkiyeye uygun deildir. Demenin yatay ykleri kiriler ile beraber
kolondan-kolona aktarmak gibi ok nemli ilevi dk demeli sistemlerde gerei gibi
gerekleememektedir.
Sakncalar:
Yatay kuvvet aktarm zorlar.
Deme yeterince rijit davranamaz, yatay kuvvetin kolon ve perdelere dalm dzensiz olur.
Yatay kuvvet etkisi altnda rijitliin ani deitii noktalarda deme krlabilir.
Normal deme
Ne yaplabilir ?
Dk deme yaplmamaldr (mimar!)
Dk deme yerine izolasyonlu asma tavan yaplabilir.
Dolgu
Normal deme
Dk deme
61
stenmeyen dzensizlik: Alt-st kolon dey aks akmazl
st kolon dey aks

Yap yksekliince kolon kesiti kltldnde st kat ve alt kat kolonu
akslar uygulamada hemen aktrlmamakta ve d merkezlie neden
olunmaktadr.
Sakncas:
Dmerkezlik nedeniyle, hesaplarda dikkate alnmayan,
oluur.
dmerkezlik
ek moment
Ne yaplabilir?
Kolonlar dey akslar akacak ekilde dzenlenmelidir. teki
kolonlarda bunu gerekletirmek kolay olmakla birlikte cephe
kolonlarnda diler oluur. Dolgu duvar ile bu sorun giderilebilir. Ancak
bu, cephe duvarlarn ereve dna kmasna neden olabilir. Duvarn
devrilmemesi iin zel tedbir gerekir.
st kolon dey aks
dmerkezlik
Alt kolon
dey aks
Alt kolon
dey aks
kt
iyi
kt
iyi
62
stenmeyen dzensizlik: Rijit merdivenler

Mimarisi farkl birok merdiven tipi olmasna karn, en ok karlalan planda dikdrtgen grnml olandr. Basamaklar tayan eik merdiven pla kat sahanlklarn veya kat
sahanln ara saanla balar. Bu balant uygulamada genellikle rijit (ankastre) yaplmaktadr.
Sakncalar:
Merdiven pla erevenin diyagonal eleman gibi davranr (kafes kiri davran).
Merdiven evi ok rijit davranr.
Ara sahanlk ksa kolon oluumuna neden olur.
Ara sahanlk mesnetlendii kolonlarn ortasna yatay tekil kuvvet aktarr.
Yap rijitlik merkezi merdiven evine doru kayar, burulma etkisi artar.
Kolon
Kolon
Ne yaplabilir?
Merdiven plann bir ucu sahanla serbeste kayacak ekilde oturmaldr.
Sahanln baland kolonlar sk etriye ile donatlmaldr.
Kat kirii
ara sahanlk
Ara sahanlk kirii
kat sahanl
Kat kirii
Zorunlu hallerde, merdiven evi yapdan deprem derzi ile ayrlabilir. Ancak bu, planda alan kk olan merdivenin
yap iinde ayrk bir kule gibi ykselmesini, stabilite ve arpma riskini beraberinde getirir.
Kat kirii
plan
Kolon
Kolon
Kayc
mesnet
Kat sahanl
Kat kirii
Ara sahanlk
Kat kirii
sahanlk kirii
Rijit balant
Rijit balant
Merdiven
pla
kt
iyi
Rijit balant hasar
kesitler
63
Depreme kar gvenlik: Nereye, ne kadar perde ?
A perde 0.0015 n A yap

A perde
A yap
n
Ayap
:Yapnn kat says

:Yapnn bir katnn plandaki alan. Farkl kat alanlarnn
olmas halinde en by alnr.
Aperde
:Bir yndeki yatay kuvvete direnen (uzun kenar yatay

kuvvet ynnde olan) perdelerin toplam alan.
0.008
rnek:
Aada kat kalp plan verilen yap 10 katldr.
Yapnn perdeleri n tasarm iin yeterli midir?
P4
250/25
TS500-2000 de perde elemanlar b/t 7 olarak tanmlanmaktadr. Yap 2 katl da olsa 20 katl da olsa
bu art salayan her dey tayc eleman perde adn almaktadr. Ancak, aratrmalar bu tanmn
yeterli olmad ynndedir. Bir deprem ynnde sadece bir perde olduu varsaylarak perde
boyutlar b ve t seilirken
H
2 4
b
b
10 20
t
t 250 mm
P5
25/500
P6
250/25
11 m
Yapnn deprem ve rzgr gibi yatay kuvvetlere kar dayanmn artrmak iin her iki ynde yeterli perdeler dzenlemek
gerekir. Perdelerin nemli grevi vardr. 1. yapnn ok fazla yatay yer deitirmesini nlemek. 2. yatay kuvvetten
oluan kesme kuvvetlerini almak, kolon ve kirilerin rahatlamasn salamak. 3. Yapnn burulmasn nlemek. Her
deprem ynnde en az 2 adet olmak zere toplam en az 4 perde bulunmaldr. Her deprem ynnde 2 yerine en az 4
perde ok daha iyidir. Bu perdeler elden geldiince, burulma rijitliini artrmak amacyla, yapnn d cephe kelerine ve
olabildiince simetrik yerletirilir.Yapnn bir deprem ynndeki gerekli perde kesit alan aadaki bantdan tahmin
edilir1,2,3:
H : yap ykseklii
b : perde uzun kenar
t : perde et kalnl
P1
250/25
P2
25/500
P3
250/25
n=10, H 10.3=30 m, Ayap = 11.15 = 165 m2
bantlarn salama abas iinde olunmaldr3. b ve t belirlendikten sonra bir ynde konulabilecek perde saysna
karar verilir. b deeri perde saysna blnerek bir perdenin b kenar bulunur. rnek olarak sadaki yapda:
H=10x3=30 m, t=250 mm, H/b=4= 30/4=7.5 m seilirse, x ynndeki bir perdenin uzun kenar en az 7.5/24 m, Y
ynndeki bir perdenin uzun kenar en az 7.5/4 2 m olmaldr. Sadaki yapda kullanlan perdeler bu deerleri
karlamaktadr.
Baknz:
1.ERSOY, Uur, 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mhendislik Raporu, MO, Ankara 1992.
2.ATIMTAY, Ergin, Aklamalar ve rneklerle Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Ankara, 2000.
3. GLKAN, Polat, DENZ, Utkutu, Okul Binalarnn gvenlii iin Minimum dizayn kriterleri, Trkiye Mhendislik Haberleri, 425, s.13-22, Ankara, 2003
X ynnde direnen perdeler (P2, P5):

Aperde= 2 . 0.25 . 5.0 = 2.5 m2
Aperde =2.5 > 0.0015 . 10 . 165 = 2.48 m2
Aperde / Ayap = 2.5/165 = 0.015 > 0.008
Y ynnde direnen perdeler (P1, P3, P4, P6):
Aperde= 4 . 0.25 .2.5 = 2.5 m2
Aperde = 2.5 > 0.0015 .10 .165 = 2.48 m2
Aperde / Ayap = 2.5/165 = 0.015 > 0.008
64
Depreme kar gvenlik: Nereye perde, niin ?

Perdeler yatay kuvvetlere kar en byk direnci gsteren, yapnn gmesini zorlatran elemanlardr. Kolonlara nazaran ok byk olan rijitlilkleri nedeniyle deprem kuvvetinin
ok byk bir ksmn tarlar, yatay yer deitirmelerin kk kalmasn salarlar, doru yerletirildii taktirde yapnn burulmasn nlerler.
Perdelerin yukarda belirtilen ilevleri salayabilmesi iin bilinli yerletirilmesi gerekir. Aksi halde, yarar yerine zarar verirler. Perde ve kolonlar kat ktle merkezinden (yaklak
olarak: kat alannn geometrik merkezi) geen x ve y eksenlerine gre simetrik yerletirilmezlerse kat rijitlik merkezi ktle merkezi ile akmaz, ex ve ey dmerkezlikleri oluur.
Deprem kuvveti daima ktle merkezinden geer. Deprem x ynnden geldiinde, yap x ynnde telenir ve ey dmerkezliinin oluturduu burulma momenti yapy rijitlik merkezi
etrafnda dnderir. Deprem y ynnden geldiinde, yap y ynnde telenir ve ex dmerkezliinin oluturduu burulma momenti yapy rijitlik merkezi etrafnda dnderir. O halde:
Ktle ve rijitlik merkezleri

Perdeler ve kolonlar, elden geldiince, rijitlik merkezi ile ktle merkezi akacak ekilde,
aksn abas
Perdeler hem x hem de y ynnde, elden geldiince, rijitlikleri eit olacak ekilde,
Kolonlar ve perdeler, elden geldiince, x ve y eksenlerine gre simetrik olacak ekilde,
Perdeler, elden geldiince, yap d kenarlarna yakn olacak ekilde,
Burulma momenti etkin
Elden geldiince, yap ortalarnda da bir iki perde olacak ekilde,
Burulma aday
karlansn abas
Yap ortasndaki yer deitirmeleri kstlama ve Perde
temelinde dnmeleri kstlama abas
yerletirilmelidir.
Ktle ve rijitlik merkezleri ar kak yap.

Kede asansr ve merdiven evi perdesi var
Kolonlar zayf
Kirisiz deme
Ly
deprem
Rijitlik
merkezi
dmerkezlik
deal: ex=eY=0
Kabul edilebilir: ex<Lx /10, ey<Ly /10
deprem
ey
dmerkezlik
Ktle merkezi
65
Depreme kar gvenlik: Nereye, ne kadar perde, nasl ?

kiri
perde
R K
kolon
iyi
R K
R K
2
iyi
deme
R K
4
ok daha az iyi
Daha az iyi
R K
kt
R K
kt
K
7
ok kt
ok kt
lk 4 rnekte: perde miktar ayndr, ayn deprem kuvvetini alrlar ve yatay yer deitirmeyi ayn miktarda snrlarlar. Rijitlik ve ktle merkezleri akmaktadr. Ancak 3. ve 4.
rneklerde perdeler yap iine kaydrldndan burulmaya kar 1. ve 2. rnekteki kadar direnemezler.
5 ve 6. rneklerde rijitlik ve ktle merkezleri akmaktadr, fakat yapnn kaderi depremin geli ynne baldr. Deprem X ynnden gelirse 5 nolu yapdaki perdeler direnir, 6
nolu yap muhtemelen yklr. Deprem Y ynnden gelirse 6 nolu yapdaki perdeler direnir, 5 nolu yap muhtemelen yklr.
7 ve 8 rneklerde perdeler yapya zarar verir. nk yapnn bir tarafna yerletirilmilerdir, rijitlik ve ktle merkezleri arasndaki kaklk ok byktr, bu yaplar burulur.
2, 3 ve 4. rnekte her deprem ynnde 2 perde vardr. Bunlardan biri hasar alrsa rijitlik merkezi hasar grmeyen perdeye doru kayar. Bu nedenle bir ynde ne kadar ok perde
konursa risk o denli azalr.
Uzun binalarn ksa dorultuda gelen depremde ie gme riski vardr. Ksa dorultuda binann orta blgelerine de perde dzenlenmelidir:
66
Perde Duvar Neye Denir?

Halen lkemizde yrrlkte olan ve betonarme yaplarn inasyla ilgili TS500 standardna gre betonarme duvarlar planda uzun kenarn ksa kenara (kalnla)
oran en az 7 olan dey tayc elemanlardr. Ayrca kalnln 0.15 mden az olmamas da arta balanmtr. (Buna kar gelen ller 1975 tarihli Deprem
artnamemizde 5 ve 0.15 m idi. Yani 0.75 m x 0.15 m boyutlara sahip bir eleman perde olduu zannedilip izimlerde yle adlandrlmaktayd. Benzer dejenere
boyutlara sahip kolonlar meydana gelen depremlerde yapya gelen kuvvetler karsnda perde olduunu iddia edemeden yklp gitmitir. Gerek onlarca
insann lmesine sebep olan ok saydaki binann Yalova Ar Ceza Mahkemesince bilirkiiler arasndaki elikiyi gidermesi midiyle tarafmza gnderilen
projesinde bu cins szm ona perdeler bulunmaktadr. Ama bu perdeler Fintel (1991)in bahsettii perdelerle ayn deildir.) Buna karlk, Deprem artnamesi
(tnel kalpla imal edilen binalarla ilgili olarak getirilen bir istisna dnda) minimum duvar kalnln 0.2 m olarak vermektedir. Uzun kenarn ksaya orannn 7
veya daha fazla olmas kstas burada da aranmaktadr. Demek ki mhendis 1.4 m x 0.2 m kesit alanna sahip dey elemanlar tertiplerse bunlar aniden perde
olmaktadr. Acaba 5 katl ve saak ykseklii 14 m olan bir binada (H/b = 10) bu eleman perde midir? Bu sorunun cevabn vermeden nce ne ACI 318 (ABD),
ne EC 3 ve EC 8 (Avrupa Birlii), ne de SIA 162 (svire) ynetmeliklerinin perdeyi byle tarif etmediini belirtmek lazmdr. Perde, bir paras olduu erevede
yatay deprem kuvvetlerinin byk ksmn karlayan, ereve ile etkileme yaratacak rijitlie ve mukavemete sahip, belirli inai imalat detaylarna uygun dey
elemandr. Yap statii teorisi, perdeyi perde yapan zelliin b/t deil, H/b olduunu gsterir, nk perde duvar esas itibaryla dk eksenel yke maruz derin
bir konsol kiritir. Ke boylarnn oran planda deil, ykseklik kesitinde yani boyda nemlidir.
Perdelerin hesab 1960 ve 70li yllarda dnya literatrnde de ilgi oda olmu, gnmzn popler yap statii yazlmlarnda ise pratikte karlalan durumlara
cevap veren sonlu elemanlar sayesinde rutin ekilde hesaplanr hale gelmitir. lkemizin teknik literatrnde perde-ereve etkilemesinin pratik hesabna
ynelik ok sayda bildiri ve makale kaleme alnmtr. Bunlarn ou pratik veya hassas yaklamlar deildir.
Betonarme perdelerin ok sayda laboratuvar deneyleri ile de mukavemet ve davranlar aratrlmtr. ABD- Japonya arasnda 1980li yllarda yrtlen ortak
aratrma projesi bir rnek olarak saylabilir. Mesela, Wood (1989) yapt literatr aratrmasnda 37 deney sonucunu zetlemektedir. Bu deneylerde kullanlan
numunelerin H/b oranlar 1.3-4.0, b/t oranlar da 19-28 arasnda deimekteydi. Numuneler gerek yaplarn leklenmi temsili olduuna gre Trkiyede
sadece kendine mahsus bir perde duvar tarifinin bulunduu ortaya kmaktadr.
TS 500 ve Deprem artnamesinin revizyonu ileride ele alndnda bu hususun dzeltilmesi lazm gelecektir.
Yukardaki yaz
GLKAN, Polat, DENZ, Utkutu, Okul Binalarnn gvenlii iin Minimum dizayn kriterleri, Trkiye Mhendislik Haberleri, 425, s.13-22, Ankara, 2003.
den alnmtr
67
... Deprem davrann etkileyen en nemli yapsal zellikler, sistem, boyutlar ve donat detaylardr. Bugnk bilgimizle,
oluacak deprem etkisini kesin olarak saptayamyorsak da, edindiimiz tecrbelerle, sistemi iyi seilmi, salkl
boyutlandrlp, detaylandrlm ve yapm zenle tamamlanm betonarme bir yapnn en iddetli depremlere bile
dayanabileceini biliyoruz.
... Eer sistem iyi seilmemise, detaylandrma davran bilincinden yoksun olarak yaplmsa ve yapm zenle
gerekletirilmemise, hasar veya gme kanlmaz olacaktr.
Uur ERSOY, 3.Yap Mekanii Semineri, Sayfa 106-107, Eskiehir, 11-12 Haziran 1987.
... lkemizde deprem blgelerinde yap tasarlayan ve retenler eer:

betonarme kolonlarda etriyenin ne ie yaradn idrak edememilerse,
perde duvarlarn deprem dayanmnda vazgeilmez elemanlar olduunu renmemilerse,
alt dkkan-st daire binalarn yumuak zemin katlarnn depremde neden kolaylkla ktn anlamamlarsa,
bylesi ac sonular gelecekte de bizleri beklemektedir.
Anonim, 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mhendislik Raporu, Sayfa 99, MO, Ankara, 1992.
... Erzincan depremi bizlere acaba bir ders olacak m? Ak sylemek gerekirse, fazla umutlu olunmamal. Gemi
depremlerden en ufak bir ders almadmza gre, bundan niin alalm? Erzincanda yeni bir ey yok.
..Gemiteki her depremde byk tepkiler gsterildiini, deprem haberlerinin gazete manetlerinden bir sre inmediini,
devlet yetkililerinin en etki ve kkl nlemlerin alndn sylediklerini, sorumlularn cezalandrlmas gerekliliinin
vurgulandn biliyoruz. Ancak zaman ilerledike her ey unutuldu ve eski arpk uygulamalara aynen devam edildi.
Yanl ve arpk uygulamalarn srdnn farkna ancak bir sonraki depremde varld hep. Umarz Erzincan depremi
gemi dier depremlerden biraz daha iyi deerlendirilir.
Uur ERSOY, 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mhendislik Raporu, Sayfa 35 ve 57, MO, Ankara, 1992.
68
ok kayp verdik, hi birinden ders almadk !

27 Aralk 1939 Erzincan depremi, Richter: 7.9
Can kayb: 33000
Yaral: ?
13 Mart 1992 Erzincan depremi, Richter: 6.8

Can kayb: 653
Yaral: 3850
1 Ekim 1995 Dinar depremi, Richter: 6.0

Can kayb : 96
Yaral: 240
27 Haziran 1998 Adana/ceyhan depremi, Richter: 6.3

Can kayb : 145
Yaral: 1041
12 Kasm 1999 Dzce depremi, Richter: 7.2

Can kayb : 845
Yaral: 4948
zenli mimari, zenle seilmi tayc sistem, zenli yapm bu kayplarn

hemen tmn nleyebilirdi!
Deprem zor bir bilmecedir. Ne zaman olaca, sonucun nereye varaca,

tam olarak kestirilemez.
3 ubat 2002 Afyon/ay Depremi, Richter: 6.0

Can kayb : 41
Yaral:200
1 Mays 2003 Bingl, Richter: 6.1

Can kayb : 177
Yaral: 520
17 Austos 1999 Marmara depremi, Richter: 7.4

Can kayb: 17127 (resmi say), tahmini 30000 civar
Yaral: 43953
Ar hasar: 112 752
Orta hasar: 124 146
Hafif hasar: 139 787
Biz deprem lkesiyiz. Gvenlii umursamadan, ssl yap yapmak lksne

sahip deiliz.
Deprem deimez, biz deielim!
Rzgra: Esme!
Sulara: Tama!
Topraa: Sallanma!
Diyemeyiz.
23 Ekim 2011 Van-Erci, Richter: 7.2

Can kayb : 604
Yaral: 4152
Peyami SAFA
(1939 ERZNCAN depremi sonras, 1940 ylnda yazlmtr.)
69

Betonarme 2 2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Betonarme 2 2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bir yapnn douu

Meslek Odalar, Yerel Ynetimler:

Yerleim plan: Yapnn arsadaki konumunu, arsa snrlarndan ve yollardan

Dey kesit: Yapnn yukardan aa kesilerek kesitin grnnn izimidir. Kat

Kolonlarn gsterildii mimar projeler ile karlalmaktadr. Mimar bunu bir

Mimari projede kolonlar, kiriler, demeler, bunlarn yerleri ve boyutlar (yapnn

Grn: Yap tamamlandnda ve kardan bakldnda cephenin nasl

Zemin Kat Plan 1/50

rnek kat plan (kltlm)

Betonarme tayc sistem

Salt ereveli sistem(kolon+kiri+deme)

Betonarme tayc elemanlar:

Statik ve betonarme projeler, proje aamalar

Kat kalp plan

2.Kat kalp planlar:

6.Kiri ve kolonlarn yatay ykler altnda statik hesaplar:

+3200 Kotu (1. Kat) Kalp

7.Kirilerin betonarme hesaplar ve izimleri:

Kiri izimi rnei

8.Kolon/perde betonarme hesaplar ve izimleri:

Kolon yerleim plan rnei

9.Temel kalp plan, statik-betonarme hesaplar ve izimleri:

Temel kalp plan rnei

Temel kalp plan rnei

10.Merdiven hesaplar ve izimleri:

Merdiven kalp plan rnei

Tayc sistem seimi

Tayc sistem seiminde temel kural :

Kat kalp plan

Mimari projede kolonlar, kiriler, demeler, bunlarn

Mimari plan veya plan izilecek kat

Mhendis, mimari projedeki kat palanlarn, kesit ve

Kat kalp plannda sadece akslar, ller, betonarme

Kat Plan: Katn stten ekilmi sanal fotoraf

Projeye (paftalara) nasl baklr?

Nerelere kiri konur?

Nerelere kolon/Perde konur?

n=10, Ayap = 11.15 = 165 m2

Kiri ve kolon/perde boyutu nasl seilir?

Akslar nasl adlandrlr?

ZET: Ne yaplmal, ne yaplmamal?

RNEK KALIP PLANI

Aklanan bilgiler erevesinde daha nce

Bu plan snfta adm adm izilecek ve

CEM I 32.5R, TS EN 197-1

+3200 Kotu (1. Kat) Kalp

Bilgisayar ile statik-betonarme proje aamalar

Malzeme, yk, deprem, rzgr, kar, zemin, v.s. bilgilerinin hazrlanmas

Kolon/perde betonarme hesaplar

Hesaplarn-izimlerin gzden geirilmesi, ekleme-karma, dzeltmeler

Daha nce mimarisi verilen yapnn hazrlanm olan

Dzensizlik nedeni nedir?

Derz: ki yap blou arasndaki boluk

Genleme derzi (TS500-2000, Madde 6.3.4, Sayfa 18):

Deprem derzi (Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.10.3)

Dep.Yn. Madde 2.10.3.2

Foto: Ycel GNEY ve ekibi, 2011

stenmeyen dzensizlik: Yatayda/deyde girintili/kntl yaplar

stenmeyen dzensizlik: Kolon ve perdelerin tm ayn ynde

Kolonlarnn tm ayn ynde yap

stenmeyen dzensizlik: erevelerde sreksizlikler

stten Kesik kolon

Foto: Devrim AKDA, 2005