TEMA 3: OS LPIDOS

- Concepto, funcins biolxicas e clasificacin.

- cidos graxos. Estrutura e propiedades.
- Lpidos saponificables: acilglicridos, cridos e fosfolpidos.
- Lpidos insaponificables: esteroides e terpenos.
CONCEPTO E FUNCINS
Son biomolculas orgnicas formadas por C, H, e O e algns teen N, P e S. Constiten un
grupo moi heteroxneo de substancias: graxas, ceras, hormonas, vitaminas, etc, pero todas
teen en comn ser insolubles en auga e solubles en disolventes orgnicos apolares como o
ter, cloroformo, benceno, etc.
Funcins
1. De reserva: Os cidos graxos son molculas pouco oxidadas e ao oxidarse (na
mitocondria) liberan gran cantidade de enerxa. :
-1 gr. de graxa....................... 9,4 Kcal.
- 1 gr. de glicosa................... 4,1 Kcal.
Polo tanto, a sa acumulacin en forma de graxa no tecido adiposo de animais unha
reserva enerxtica para o organismo. Nos vexetais atpase en forma de aceite dentro de
vacolos de froitos e sementes.
2. Estrutural: algns lpidos forman parte das membranas citoplasmticas e de orgnulos
con membranas: fosfolpidos, colesterol.
3. Biocatalizadores:
. Poden ser coencimas como a vitamina A, D, E e K.
. Algns teen funcin hormonal como os esteroides (proxesterona, testosterona,...).
. Outros, como os cidos biliares, interveen na dixestin das graxas, emulsionndoas,
para que logo atquenas as..........................
4. Protectora: como as ceras, que recobren follas, pel, pelo, etc.
5. Illante trmico e mecnico ao acumularse formando o tecido adiposo.
CLASIFICACIN (segundo a sa estrutura molecular)

cidos graxos
Lpidos saponificables
(steres de cidos graxos)
Lpidos insaponificables
(sen cidos graxos na sa molcula)

Saturados
Insaturados
Acilglicridos
Cridos
Fosfolpidos
Terpenos
Esteroides
1

CIDOS GRAXOS
Son molculas formadas por unha longa cadea hidrocarbonada, xeralmente lineal
(aliftica), cun nmero par de tomos de carbono e cun grupo carboxilo terminal (COOH).
Son pouco abundantes en estado libre, pero aparecen en grandes cantidades nas
clulas como compoentes dos lpidos saponificables e obtense da hidrlise doutros
lpidos.
Clasificacin
Poden ser:
- Saturados: a cadea hidrocarbonada ten enlaces sinxelos e disposta en zig-zag. Teen un
elevado punto de fusin. Exemplo: Palmtico (C16H32O2)

Insaturados : a cadea hidrocarbonada ten dobres enlaces, o que d lugar a cbados , dicir,
cambios de direccin. Teen un punto de fusin mis baixo. Exemplo: Oleico
O dobre enlace concdelle isomera cis ( o mis frecuente) ou trans (pouco
frecuente).

PROPIEDADES DOS CIDOS GRAXOS

1. Comportamento anfiptico, xa que presenta unha zona hidrfila e unha hidrfoba,
dicir, presenta bipolaridade:
- A cadea aliftica hidrfoba, e, polo tanto, ten tendencia a establecer enlaces de Van der
Waals (carga electrnica flutuante) con outras cadeas semellantes.
- O grupo carboxilo hidrfilo, e polo tanto, pode establecer con outros grupos semellantes
pontes de hidrxeno.

O gran tamao da cadea aliftica, hidrfoba,

responsable da insolubilidade en auga destas
molculas que, no medio acuoso, tenden a
disporse formando: bicapas, micelas e liposomas,
nas que as zonas polares establecern enlaces de
hidrxeno con molculas de auga, mentres que as
zonas hidrfobas permanecern afastadas destas.

1.

Punto de fusin . Este punto de fusin depende da lonxitude da sa cadea e do

nmero de dobres enlaces que posa.
Para fundir unha substancia necesario achegar
a enerxa suficiente para romper os enlaces que
manteen inmbiles s molculas, dicir, os enlaces de
Van der Waals. O nmero destes enlaces aumentar
proporcionalmente ao tamao da cadea, co que se
incrementa tamn a T que esta se funde.
Pola contra, as insaturacins dun cido graxo
dificultan o establecemento destes enlaces, debido aos
cbados que provocan na estrutura. Como consecuencia
a enerxa para rompelos ser menor.

3. Poden realizar funcins de Esterificacin e Saponificacin

a )Esterificacin: a reaccin dun cido graxo cun alcol , obtndose un ster e auga.

b) Saponificacin: Cando se quenta un ster con NaOH KOH prodcese unha reaccin
de saponificacin, usada na fabricacin de xabn.(Reaccin entre un ster e NaOH KOH)

LIPIDOS SAPONIFICABLES
Son aqueles con os que se pode facer xabn, dicir, na sa composicin hai cidos graxos.
Son steres de cidos graxos cun alcol.
1. Triacilglicridos
Estn formados por glicerina e 3 cidos graxos.
Tamn se lles chama Glicridos ou Graxas neutras
ou simples, xa que non posen carga elctrica.
Os triacilglicridos, debido a que son steres de
cidos graxos, son hidrolizables e saponificables,
tras os que se obteen os seus compoentes
orixinais: glicerina e cidos graxos.
Os triacilglicridos son os lpidos mis abundantes
e constiten as principais reservas enerxticas de
clulas animais e vexetais.
Clasificacin
. Aceites: son graxas lquidas. Atpanse nas plantas oleaxinosas, ben no froito(aceite de
oliva), ou na semente (aceite de xirasol, soia, millo, etc.). A fluidez destas graxas dbese ao
seu gran contido en cidos graxos mono e poliinsaturados.
. Manteigas: son semislidas, como a graxa de porco (cando estes animais alimntanse de
landras xeran graxas mis fludas que son mis apreciadas para o consumo).
. Sebos: son slidas, como a graxa de boi, carneiro e cabra. Isto dbese a que os cidos
graxos son saturados.
Propiedades
Son substancias de reserva enerxtica que se almacenan nos vacolos das clulas vexetais
(sobre todo nos froitos e sementes das plantas oleaxinosas e nos adipocitos dos tecidos

adiposos dos animais). Os depsitos de graxa subcutneos serven tamn para conservar a
calor do corpo e como almofadia protectora fronte a golpes e contusins.
O punto de fusin depende da lonxitude da cadea dos cidos graxos que pose, as como
do seu grao de insaturacin.
2. Cridos
Son steres de cidos graxos de cadea longa con alcois tamn de cadea longa. Son apolares
As funcins das ceras estn relacionadas coa sa impermeabilidade auga. As as plumas,
pel e pelo estn cubertas cunha capa de cera que os mantn flexibles, lubricados e
impermeables.
3. Fosfolpidos
Son os lpidos de membrana, forman parte das membranas celulares e das membranas dos
orgnulos celulares, polo que a sa funcin estrutural. Teen un comportamento
anfiptico, cunha zona hidrfoba, formada por un alcol , ao que se unen respectivamente
unha ou das molculas de ac. graxos, e outra hidrfila orixinada polos compostos non
lipdicos.
Son saponificables e a sa estrutura semellante dos triglicridos, pero un grupo -OH
est esterificando a unha molcula de cido ortofosfrico. A este composto chmaselle
cido fosfatdico. Un dos cidos graxos insaturado como pode comprobarse no seguinte
esquema:

Comportamento de graxas e fosfolpidos no medio acuoso.

Como xa indicamos anteriormente os fosfolpidos forman parte da estrutura das membranas
biolxicas. A formacin destas dbese ao carcter anfiptico. As cabezas polares
dispense cara ao exterior tomando contacto coa auga mediante pontes de hidrxeno e
forzas electrostticas. A parte apolar se empaqueta no interior da bicapa.
Mentres que unha membrana biolxica frmase a partir dunha bicapa fosfolipdica, unha
pompa de xabn frmase a partir dunha bicapa que se pecha sobre si mesma, coas cadeas
apolares orientadas ao aire e as cadeas polares enfrontadas cunha pelcula de auga no centro
da bicapa.
As graxas -slidas ou lquidas- son insolubles en auga, son substancias fortemente apolares,
se se axita unha pinga de aceite en auga frmase unha emulsin transitoria pero pouco a
pouco as pingas de aceite soben superficie e renense de novo. Se auga se lle engade un
pouco de xabn, cada pinga de aceite revstese dunha membrana que impide que se rena
coas demais pingas e forma micelas.

LIPIDOS INSAPONIFICABLES (Terpenos, Esteroides )

Estn formados por C, H e O e non posen cidos graxos, polo tanto non poden
orixinar xabns.
1. Terpenos.
Estn formados pola polimerizacin do Isopreno

A clasificacin dos terpenos basase no nmero de molculas de isopreno que conteen :

monoterpenos (2), tetraterpenos (8), etc.
Tetraterpenos ou carotenoides. Os mis importantes son as xantofilas e os carotenos que
son pigmentos (amarelos e alaranxados) responsables da coloracin de moitos rganos
vexetais, como a cenoria, laranxa, etc. O caroteno o precursor da vitamina A.
2. Esteroides
Derivan do esterano ou ciclo pentano perhidrofenantreno.
(s veces aparecen unidos a cidos graxos).
Clasifcanse en: Esterois e Hormonas esteroideas.

Esterois: presentan un grupo OH no carbono 3 e unha cadea aliftica no 17. O mis

importante o colesterol:

Atpase nas membranas celulares (de clulas animais sobre todo) entre os
fosfolpidos, polo que ten funcin estrutural.

moi apolar.
esencial para o crecemento das clulas dos organismos superiores.
Libre ou formando steres con cidos graxos
Sintetzase no fgado e precursor doutros esteroides, entre os que destacan pola
sa importancia biolxica os seguintes( cidos biliares, Vitamina D e hormonas
esteroideas)
.
. cidos biliares: deles derivan os sales biliares que emulsionan as graxas no intestino e
permiten a sa posterior absorcin.
. Vitamina D: regula o metabolismo do Ca e do P e a sa absorcin intestinal. Existen
distintas vitaminas D ( D2 , D3 ....) que proveen de esteroles distintos . A D 3 deriva do
colesterol mediante a accin da luz ultravioleta, pode considerarse unha hormona pois pode
sintetizala o organismo mediante precursores.
A deficiencia en vitamina D orixina raquitismo. Atpase en aceites de fgado de peixe
. Hormonas esteroideas
Orixnanse nos rganos suprarrenais ou nas cpsulas suprarrenais. O esterano do que
derivan ten un tomo de osxeno no C3 con dobre enlace:
. Suprarrenales:
- Aldosterona: intervn na reabsorcin do Cl, Na, e CO3Hno ril.
-Cortisol: regula a sntese de glicxeno e glicosa.
. Sexuais:
-Proxesterona: formada nos ovarios e intervn na xestacin.
-Testosterona: a causante dos carcteres sexuais secundarios
- Estrxenos
Mecanismo de transporte do colesterol en sangue
O colesterol, debido a que hidrfobo, para transportarse en sangue debe unirse a protenas
dando lugar a lipoprotenas, que poden ser:
-

LDL (lipoprotenas de densidade baixa) que transportan o colesterol e os fosfolpidos

ata os tecidos, para a sntese das membranas celulares. A sa presenza en cantidades
excesivas provoca a aparicin de arteriosclerose.
HDL (lipoprotenas de densidade alta) Na sa superficie prodcese a esterificacin do
colesterol, que posteriormente se transporta ao fgado. Son capaces de retirar e separar
steres de colesterol das paredes dos vasos sanguneos, polo que un nivel alto destas
protenas parece que dimine o risco de arteriosclerose. Coceselle como colesterol
bo.

O colesterol esencial nas clulas pero un exceso negativo, xa que pode terminar
pechando as arterias e impedindo que fla o sangue. O nivel de colesterol aumenta coa
inxestin de graxas que contean un alto contido en, cidos graxos saturados e dimine
se abundan os poliinsaturados.
Cuestins
1. cidos graxos. Clasificacin e propiedades fsicas.
2. Como se orientan as molculas de fosfolpidos ao ser introducidas nun medio
acuoso?. Razoa a resposta.
3. Por que os animais almacenan graxa como reserva en lugar de hidratos de carbono?
4. Funcins biolxicas dos triglicridos Que compostos obtense da sa hidrlise?
5. As graxas e aceites son polares ou apolares? E os fosfolpidos?
7. En que se diferencia un cido graxo doutro?
8. Unha graxa formada por cidos graxos de cadea curta e insaturados, ser lquida ou
slida? Por que?
9. Razoa a importancia do colesterol nos seres vivos Por que importante regular o seu
contido no sangue?
10. Cita tres exemplos de derivados do colesterol que tean unha funcin activa no
organismo.
11. Por que a manteiga slida a temperatura ambiente e o aceite lquido?
12. Onde atopars nunha clula fosfolpidos? Como se disporn?
13. Se che dan a frmula estrutural dun cido graxo en que te basearas para saber se se
trata dunha substancia slida ou lquida a temperatura ambiente?
Contidos mnimos
- Concepto, clasificacin e funcins biolxicas.
- cidos graxos: saturados e insaturados. Punto de fusin. Isomera cis-trans. Carcter
anfiptico.
- Lpidos saponificables: triacilglicridos (estrutura e funcin), fosfolpidos (estrutura e
funcin). Comportamento no medio acuoso.
- Lpidos insaponificables: terpenos ( funcin), esteroides ( estrutura e funcin,
fundamentalmente o colesterol que acta como precursor de cidos biliares, vitaminas e
hormonas, as como as caractersticas do HDL e LDL).