You are on page 1of 332
PHAN TU TU DONG TRONG PTS. NGUYEN HONG THAT PHAN TU TU DONG TRONG HE THONG DIEN In Ian thit3 cé sta chita, bé sung Sach chao mimg 50 nam thanh lap Truéng Dai hoc Bach khoa Ha Noi NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT HA NOI 2006 LOI NOI DAU San xudt, truytn t6i va phan phi dién ndng la qué trink dong bd, c6 16 chite va trdi rong trén pham vi toan lanh thé, Sén phdm cita qué trink dé Ia dong dign duge cung edp dén noi titu thu v6i ddi héi chdt Iuong ngay cang cao, Tren thc t6 didu nay khong thé thyc hign duoc nbu thidu au tra gitip cia cée thidt bj tu dong. Trong nganh ditn luc, cdc thiét bi ndy da dang vd chiing loai, phite tap v2 edu tao. Dac bitt 6 nudc ta, do chua cé didu kitn tu ché tao nén chiing c6 ngudn géc tit nhidu nude udi cdc nam adn xudt khéc nhau va thé he cong nghé khée nhau, do dé dé gay khé khan khong wha cho ngudi st dung trong vite dn hanh, khai théc va béo duéng ky thudt, Hon naa, ede thiét bj ty dong d2 cop 6 day mang nhitu nét dac thir chi cé rieng trong nganh dién luc, vi vay dé hidu ro ching, ngodi cde kién thite sau v8 dién nt, tu dong, cn phdi ném vitng cic ché dé lam vife cita hg thdng din vdi cic qué tink dién ra toi day, Cuén "PHAN TU TU BONG TRONG HE THONG BIEN" nay la mét trong nhiing 06 gang dau tin nhdm he théng lai céc kign thite co ban vb céc thiet bj tu dong disng trong nganh dign luc. Cuén sdch gdm 10 chuong vd phu luc vdi cée noi dung chink sau day. Chuong mot trink bay cée khéi nigm chung v2 cdc phn ti tu dong ding trong nganh dien luc, Mot phn lin noi dung cia cudn sdch gdm cée chuong hai, ba, sdu, bay va tam duoe danh dé gidi thigu chi tiét vB nguyen ly lam vige, dac tinh etia cde role bao vg véi cdc thé he cong nghe khdc nhau. Dé b6 sung cae hig thite co ban v2 dién tit gitip cho ban doc ném ving hon noi dung cia cu6n séch, trong chutong bén va chuong nam tac gid da trinh bay nguyén ly Tam vite, cde 60 dd ung dung cita cde link kitn bin dén twang tu vi s6, Chuong chin gidi thieu cée loni phin tt thai gian thé he cong nghé cil vd méi, Cac phuong thitc truyén tin vd cée thidt 6j ut dong phuc vy cho cong tée didu do nganh di¢n luc duge trink bay trong chuong mudi. Dac biét, dé mink hoa ni dung céc chuong va lam tang khd nang truydn dat thong tin, tée gid da sit dung mt 86 1én céc 80 d2, hink v8, tranh dnh, bang biéu so sénh... trong ting chuong va nhdt la trong phitn phu luc. Céc vén d® duoc sdp xép c6 hy théng, trink bay theo phuong phap dinh tinh vdi muc dich sit dung hon la thiét ké cdc phan tt tu dong. Cuén sach duge viét chit yeu nhdm phuc vu cdc ky stt, cin bd hy thudt, sinh vien, hoe sinh cao ding nganh “He thOng dign’, déc bi¢t la cdc edn 69 dang lam cong tée thiét ké, ldp dat, van hanh va bdo duong cde thiét bi bao ve role, tu dong ditu khién, tu déng héa cong téc ditu dé trong nganh dign luc. Né cling cé thé duge dang lam tai ligu tham khdo 66 ich cho eée d2 tai nghién citu Khoa hoe, cée chuwong trinh ché tao thit nghiém cde thiét bi tu dong trong dinh huténg phat trién nn cong nghiép noi sink cha nude ta. Do udin dé duge d2 cap dén kha rong lén trong khi khuén khé cudn sach 6 han, lai do ditu kien thiéu thong tin nén chéc chan cuén séch khong tranh Rhéi 6 sai sét, nhiim lan khong dang e6 cling nhut cde suy ludn phién dién, cach trinh bay so sai... Tée gid chan thanh mong nhan duge céc nhan xét, gop yoia ban doc gan xa. Dia chi lién he: - NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT - 70 Trin Hung Dao, Ha Noi. ° Tae gid PTS. Nguyén Hong Thai Chuong 1 KHAI NIEM CHUNG VE CAC PHAN TU TU DONG TRONG HE THONG DIEN 1.1. CHUC NANG CUA CAC THIET BI TY BONG TRONG NGANH BIEN LUC Thiet bj tu dong 1a thiet bj cd kha nang thuc hin dude cdc chite nang xée dinh trudc ma khong can dén sy tham gia truc tiép cia con ngudi. Sy ra dai cia thiét bi ty dong 1a nham thay thé con nguiti trong cdc qua trinh sin xudt dai héi dé chinh xac cao hay tée 44 nhanh, trong cae diéu kign lam viée déc hai, qu stic hoae dan diéu di véi con ngudi, Mic 9 ty dong hda phn nao phan Anh trinh dd céng nghé cia qui trink sAn xudt, no co lien quan chat ché dén chat Iigng va gid thanh cia sin pham lam ra, Diéu nay dae biét thé hign trong qué trinh sn xudt, truyén tai, phn phéi va tidu thy nang long dign. Cae thiet bi ty dong héa str dung phyc vu hé thong dién he ed nhitng chitc nang sau day: - Ngfit cde mang dién cuc b6 ra khéi mang ludt hoe bing cae thiét bj bao vé role; ~ Ditu khién chat lugng dong dién (cung do dong, dién ap, tan 56 v.v...) bang ede thiét bj ditu chinh; + Ngan chan truéc va han ché cac hong hee cia toan mang Idi phong ngita; én quéc gia trong trutng hgp hong ign bang céc thiét bi [mr Bai tung digi kniéh —--—|— BLI BL2 MT Winn 101, $6 & khdi cia he théng tu déng trang nganh ién ive - Nang cao do tin cay va dam bao thong tin trong viée gidm sat va didu khién cdc tham 86 cha mang lwéi dién bang cdc thiét bi thu th4p théng tin, truy@n tin, xit ly tin va digu khién tir xa, phuc vu cho cong téc diéu do, Sa dd khdi chung cia mét hé théng diéu khién (DK) mang ht6i dién Ive dién hinh duge trinh bay trén hinh 1-1. Co thé xét so dd nay cho trudng hop hé théng bao vé rale cha may phat dién nhu sau: Céc tham s6 dau ra X,, (dign dp, cudng do dang...) ca doi turgng didu khién (may phat) duge ghi lai bai bo do luting 1 (DL) (cudn bién ding, bién dp) va cung edip thong tin trang thai X;-; cho thiét bj digu khién ty dong (TBDKTD). Thiét bj nay con tiép nhan thong tin vé méi truting Xyr (nhidt do, 46 fim) dé hoat dong theo chutong trinh digu khién Xp, tren cd sd dé tao ra tac dong didu khién X,, (dong, ngat, chinh..) d6i vai doi tugng digu khién, nhAm git dai lugng diu ra X,, trong khodng gid tri cho truée. 1.2. DANG CAC PHAN TU TY BONG ‘Ton tai hai loai phan ti tu dong: phn ti thu dong va phn tit hoat tinh. Khée véi phiin tit thu dong, phiin ti hoat tinh nhan nang Iuong tit ngudn phy, do dé cong suat tin higu ra e6 thé cao hon cong sust tin higu dau vao. Thong tin duge truyén trong thiét bi diéu khién tu dong theo hai dang: lien tuc hay ri rac. Thong tin lién tuc duge ding phan Ién trong cdc thiét bj tuong t¥ m6 phéng theo gid tri dién ap, dong dién khong gidn doan vé thai gian cing nhu vé gia tri. Con théng tin roi rac 6 thé gidn dogn va thai gian cing nhu vé gid tri, Mot vai phan tu ty dong co dac diém 1a chting chi tac dong theo mét chidu, 6 do tin hiéu dugc truy®n tir dau vao téi @u ra, phin tif loai nay goi la phan tir hd. mot sé phan tit khac, tin hiéu ra Anh hudng dén tin hiéu vao, mot phan nang lugng tin hiéu duge truyén nguge tif diu ra dén du vio, noi céch khéc 6 day cs hoi tiép gitia diu ra va dau vio cia phan tit ty déng. Loai phiin tt nay goi Ia phan tit co hdi titp trong hay phiin tit kin. 1.3. BAC TINH CUA PHAN TU TU BONG Dac trung cia phan tit ty dong lA ham bién déi X, = flX,), d day X, la tin higu ra, X + tin higu vao. Déi véi céc phn tif lién tuc, ngwdi ta ding ham truy’n tai tinh Ky=—t aD) hodc ham truyén tai tic thai, hay ham trayén tai dong d diém X,, think 1-2) (1-2) ax, X= Xw O day A chi mien bién thién cia t{n hiéu. Trén hinh 1-8 biéu dién quan hé X, = /\X,) 06 buée nhay tai dim Xi (Xso-tic ddng)- O thai diém nay ching ta co: K, Kaka D6i voi phan tit kin cd hdi tiép (duong hoac am) nhu & hinh 1-4, ta co thé viét duge ham truy@n tai cia toan mach kin theo him truyén ti cia mach hé W, va Ay, mach hdi tip W,: Wi =—1_ (1-3) 1+ WW, Dau trir 6 mau s6 ding trong truang hyp hi tip duong, dau cong ding trong trudng hgp hdi tigp am. Tai thai diém co bude nhay tit X,, dén Winn 1-2. Hien teuyn tdi th v8 déng xX, Winn 4-2, De tuyén kidu ele X,q, gid tri tic thdi cia mdu 36 bidu thie (1-3) phai bang 0, tie Ia ton tel thai diém Kkhi (chi xay ra vai hi tisp —X, duong): wi WW, 21 (1-4) i Mudn di’u kign (1-4) xay ra thi it | nh&t mot trong hai hé 6 W, hoic W; phai lon hon 1, e6 nghia la mot. trong WwW, hai phan tit da néu phdi ld hoat tinh, chi Ikhi dé phan tc ty dong méi co thé cd ham bién déi kiéu role. Trén hinh 1-3b aide 46 hdi tiép duong cba phin tit duge xe dinh béi do chénh gitfa tham a6 téc dong X,y va tham 86 td ve khi tde dong Xyyt Ninh 1-4, Phin td c6 nbi tip K, =< (1-5) 1.4. CAC DANG TiN HIEU TRONG PHAN TU TY BONG Cac thiét by ty dong st dung trong qua trinh sin xuat, truy’n tai vA phan phéi dien nang, thuting ding tin higu dign dé truy’n din thong tin. Cac dang tin hieu din nay eo thé dutge phan loai thanh tin hiéu lién tuc va rai rac. ‘Tin higu goi la lién tuc néu tham s6 thong tin co thé co gid tri bat ky tai thoi diém bat ky trong mién thay déi cha né (hinh 1-5a). Nhu vay tin higu kiéu nay lién tuc ve mat thai gian cing nhut mite nang lugng. xen) xfen-0tT Wien 15, Cac th hidu hin tue (a), i #96 (b,c) vd 28 (d) trang ede phibn td wy dang ‘Tin higu rdi rac ed tham s6 mang thong tin it nhat b} gién doan hoae va th¥i gian hoac ve mite nang hugng (hinh 1-5b, 1-5c). Mot trong nhitng loai tin higu roi rac khi cd gia tri gidn doan vé cA mie ning lwgng va thai gian, dude goi la tin higu 96 (hinh 1-54). Cae tin higu lin tue co thé duge bién déi va truy’n di whd ede sing mang, sit dung cong nghé bién di¢u. Cac dang bién dieu gdm co: bién digu bién do (hinh 1-6a), bin digu pha (hinh 1-6b) va bién digu Yan Chink I-6c). 6 day ngudi ta sit dung tuong tng bien do, do léch pha va tin s6 cia sing mang dé truyén dAn thong tin Tuong tv nhw vay, ngudi ta cling cd thé sit dung céc tin higu rdi rac trong linh vuc truyén tin, Hinh 1-64 giéi thiéu dang thong tin dugc ma hoa trong bién do cc dai cia xung, hinh 1-6e - dang théng tin duge ma hoa theo do réng xung, hinh 1-6€- dang thong tin duge mit héa theo do léch pha cia xung vuong. Thong tin ciing cé thé duge mang trong bién dO cia xung cao tan (hinh 1-6p) hoae s6 Ivong xung cao tn (hinh 1- 6h) ‘Tin hiéu s6 eo thé duge sit dung & dang s6 xung (high 1- 7a), 95 co s6 hai twin tu (hinh 1-7), s6 cd 86 hai song song (hinh 1-7c). Tin higu tuan ty chi cin mot dudng truyén song thai gian truyén tin lau hon. Truyén tin higu cv s6 hai n bit (bit & day chi chi s6) theo kiéu song song cn t6i n day diin, song thai gian truy@n tin duge riit ngdn, vi vay thuding duge ding trong noi bo thit bj 6 dé tang van t6e xis ly thong tin, ESE = inh 48. Ti higu 8 dang tudng tu (bién didu bin dO {a}, bién digu pha (bo), bign iu tn (e)) 8 dang r& rae (bien dd ove dai (4) 46 rng xuna (2), 48 loch pha (1) va é dang xung cao t8n (bién dO xung (g) va $6 xung (hi) PHAN LOAI CAC BO PHAN BO LUONG CUA PHAN TU TY BONG Nhigm vu cia bd phan do Iuéng la tao ra ede tin higu lam vite tuong ting véi cdc tin tric thu thap duge tit doi tuang dieu khign. 1.5.1. Phan loai theo dang tin higu dau ra ‘Tay theo dang tin hiéu dau ra, bd phan do ludng cd thé phan loai thanh 1. Bo phan do lgng véi tin higu ra lién tue: BO phan loai nay chi chita so dd do ling va 14 mot bo bién déi tin higu dau ra phu thude tin higu diu vao theo ham: X, = .X,) Chang khong chifa sd dd so sinh. 2. Bo phan do lutng vai tin higu ra ri rac: BO phan gbm haf phin chink: sd dd do lugng va so dd so sanh, Dai Ivdng dau ra cha bd do la dai lugng réi rac, thudng nhan mot. trong hai gid tr] chudin Winn 1-7. Tin hidu d dang s6 xung (a) 86 66 $6 hai tun ty (b) vA £6 ca 6 hai song song (c) 1.5.2. Phan loai theo s6 Ivgng ede dai ligng dau vao Theo cach phan loai nay, bd phan do lrdng ed thé phan thanh: 1. BO phan do Iveng mot dai lugng dign: Thuong dai lwong dau vao la dong dién J hay dién 4p U. Hanb vi cia bé phan phu thudc gia tri tuyét d6i cia dei lugng dau vao. 2. BO phan do hidng hai dai lang din: Chiing hoat dong phu thudc hai dai lugng thyc 4 dau vao thuting do la Ap U va dong J, song dé cing co thé 1A hai ap hoac hai dong hoac la cac ham cia chung, 3, BO phan do luong ba dai lugng dién va nhiéu hon: Dau vao cdc bé phan do lutng logi nay co ba hay nhitu hen cde dai luong thyc. Vi dy, rdle dinh hudéng cong suat ba pha, role go léch co hai hay nhiéu cu6n ham v.v, 1.5.3. Phan loai theo nguyén tac lam viée cia so dd so sénh Noi chung nguai ta thusng ding hai nguyén tae chinh: 1. So sanh hai dai lugng dién theo gid tri tyét déi. 2. So séinh hai dai lugng dien theo gid tri géc pha. Nguyen chiéu hinh sin, Hon thé, né e6 thé ding so sinh hai dai lvgng hinh sin e6 tin sO khac nhau cling nhut cho phép so sanh gia tri hi¢u dung (hoac gid tri trung binh hay bién dQ) cia dai lugng hinh sin vai dai lugng mot chidu ‘Tin hiéu dau ra nh4n mét gia tri (so dé tac dang) khi: E)>E, a-6) so sinh gia tri tuyét déi ed thé dmg cho dong mot chi8u cing nhu xoay 10 va nhan gid tri khdc (so dd khong téc dong) khi diéu kién (1-6) khong duge théa man. Ey, Ey - gia tri tuyét d6i cac dai ligng Nguyén téc so sinh goe pha chi ding cho hai dai long hinh sin cd cling tin $6. So dd tae dong Khi en. p< (Ey ED) <9; (1-7) va kh6ng tie dong khi diéu kién (1-7) khong duge théa man O day: E,, By - vecto ede dai lugng cin so sanh 6 dau vao. (Ey, Ey) - gée gitta etic vecta tinh theo chiéu nguge kim dong hd. Pi Po - Che gid tri gée khdng déi cho trudc, 1.6, BO PHAN BO LUG 1.6.1. Ving tie dong 3 MOT DAI LUONG DIEN Xa Xia ° —___——_ == berets yistiede Ving tae ding Ving tae déng 0 bevreessesrrt verti 0 Kee eterere$— Ying tee dong Ving hie ding? Ying tee ding 2 Wink ta. Cac ving tac déng cia 66 phan do ludng mét dai ludng dién Co thé biéu dian cac gid tri cia dai lugng thyc bing nhiing dim trén truc 86. Ving tic dong 0%) cua bé phan la quy tich cae diém Xing véi trang thai tae dong eta no Tren hinh 1-89 vé ving tie dong cia bo phan eye dai, con 1- Bb vé bo phan eve tidus Gid tri Xjq gol la tham 36 t4e dong. Ving tac dong cd thé 1A mot doan hay mét 86 doan (hinh 1-8c, d) 1.6.2. Nguyén tac lam vige Minh 1-8, Sad kndi cia bo phén so sdnh vai mot hing Bo phan do Ivang mot dai - Se 42 bién déi tao him 1(K,\,C - Co cu t20 dai luoag khdng lugng dién co thé chia lam hai 481 C: OC - Ca edu didu chinn ving tae déng: S - So dd so sénh u nhom. Mot nhsm phan ting véi gid tri tuyét déi cba dai Ivgng du vao, con nhom kia phan ting véi tan sé 1, BO phan do Iuang lam vige theo gid tr] tuy@t d6i co thé thue hién bing hai phuang phap sau: a. So sanh gid tri tuyét déi X, dau vao vai dai lugng khong ddi C nao de. Bé phan sé tac dong khi f(X,) > C hoae f(X,) < € (hinh 1-9) Dai Ivong khong déi C co thé 1A mémen 1d xo, dong, 4p. Digu quan trong la dai lugng nay phai rat én dink, it phu thude vao moi trudng va thdi gian. b. So sinh hai ham EB, = f,(X,) va Ey = fy(X,) cba dai lvong dau YX, vao. Da thi hai ham nay cén phai cét nhau 6 diém X,y (hinh 1-10), duge goi lA tham sé tée dong. Khi X, > Vyy thi E, > E, va bo phan do luting sé tae dong. Néu mudn ditu nay xAy ra khi X, > X,y thi chi cn thay déi vi tri ca Ey va Ey, Tham s6 tic dong ed thé digu chink bang céich thay déi diém cit cia E, va Ey, néi cach khac thay di ft nhat mét trong hai ham trén (hink 1-11). Nhu vay nguyén téc so sanh dai lugng dau vio véi dai Ivgng khong déi 8 phan a) la trutng hop rieng ctia nguyén tic so sinh hai ham Ey va E,, song do tinh phé bién eiia no nén 6 day ta cin nhiiy manh. 2. Bo phan do twing lam viee theo gid tri tan sé duge trinh bay nhy sau: Ngudi ta sit dung ching trong s0 dd nhay cAm vdi tin 86 f ciia tin hiéu dau vao X,. Gia tri dau ra E cia so dd nay phu thuoc khong chi 12 Xv Wah 1-10. Ae tuyéa cua BO phan so sénh hai him s6 dai kong du vo Hink 1214. So d® indi cua b6 phan so sénh hai him s8 dai lugng dau vao. Hy Hy 88 bign él tin higu X, than céo ham E, va Ey Minn 1-12. $6 €® khfi ova be phan do hong lim vige theo gi tri thn s6. voi tan 86 f ma con phu thude vio gid tri tuyét d6i X,, do dé cn phai 6n dinh tin higu vao XxX, So sinh E, = X,. fii) va Ey = X, fx(f) tong ty nhyt cdc trutng hop truée day (hinh 1-12). Tuy nhién vi E, va E, déu ti 1é thuan voi X, nén gid tri tan 86 fig, khi E, = E>, khéng phy thuée vio X, (ky hiéu "td" chi tac dong). 1.7. 8 PHAN BO LUONG HAI BAI LUONG BIEN 1.7.1. Vang tée dong MOt trong nhiing dai htgng dic trung ctia bd phan do luting hai dai lugng di¢n U va I la tl 86 phite cla ching Z = ; = a S6 phite nay duge dac trung bai hai dai Ivgng thyte (mod Z = U/l va argumen , hose ph&n thuc R va phan ao X) nén bé phan do lung loai nay goi la b do lving hai dai lugng dién lam viée theo hai dai lugng thye. Nhiing trang thai téc dong cia bo phan do lveng es thé ting dung véi tap hgp nhing diém tran mat phdng phic Z, goi la ving téc dong ‘Trén hinh 1-13 trinh bay ving tic x dong cia role téng tré. Dé 1a hinh tron, Ying phia trong la ving tac dong, phia ngoai la khéng lac déng ving khong tac déng. Tuy nhién ving tic dong c6 thé co hai hoac nhiéu han. Dai Iugng dau vao cla so dd do lang Ja U va f con dai luong du ra cia no la Ey, va E, , dong thdi cing la hai dai lvong dau ving vao cia phiin ti so sanh, la nhing té hap wa toe dong tuyén tinh cia U va i (hinh 1-14) Buéng bitn By = KU + Kyi Mian ¥-19. Ving the dng eta role téng Wd E, = KU + Kd 8) K,, Ky Ky K,- nhiing hang 86 khong phw thude vio U va I B,. E,khong nhét thiét 1a stic dién dong. ,_ Fi u Quan hé W = EB phu thude don trj vao Z = T 2 we EB, KU+K,i KZ + Ky Ey, KU + Kq KyZ + Ky Nauge lai, bat Id gid tri ndo cha W dbu tuong tng véi gid tri xie dinh cia Z; (KW - K,) Z=—+ 2 (1-10) (K, - K,W) Gid tri cha W la nhimng s6 phifc va co thé biéu dién bang mét diém trén mat phang phuc, Tir (1-9) va (1-10) cd thé thay méi diém trong mat phang Z déu ting voi mot diém thute vay: a-9) 13 xéc djnh trong mat phdng W va ngugc lai. Vang tac dong, ving khong tac déng, duéng bién trong mat phing Z cing tuang tng vi ving tac dong, ving khong tac dong, dudng bién trong mat phang W. Cac duong dae tuyén trong mat phing U Z va W noi chung la khong trang nhau, Méi quan hé gida ching duge xéc dinh bdi cac biéu thie (1-9), (1-10) va thay déituy theocdc gid tri Ky, Ky, Ky Ky Trong todn hoc, phép tvong ung gia cae dung va cc ving nht vay goi la anh xa bdo gidc. Sy phy thuge ctia phép bién déi nay vao cc hé s6 Ky, K;, Ky, Ky cho phép chi sit dung mot so dd so sinh dé nhan duge cic ving tac dong khdc nhau trong mat phing Z. Nhd chon cae hg so dé mot céch thich hgp, co thé nhan duge ving tac déng mong muén trong mat phang Z, trong khi do chi cin sit dung mt so dd so sinh phd dung. ‘Tinh chat phd dung cia 50 dd so sanh rat c6 Igi cho sin xudt hang loat va cho phép ché tao no cd chat lugng cao. Thi dy nh sit dyng cée vi mach khuéch dai thuat todn la mét chip lién dé lam 80 dd so san. 1.7.2. Cau tao Trong so dd do lwang, cdc dai Iugng lién tue U va f duge bién déi thanh cdc dai lugng cding lién tuc B, va B, theo cac ham (1-8) nhu 4 hinh 1-14. Cac dai lugng £,, Ey duge dua vao so dd so sanh S (so sanh gia tri tuy¢t d6i hay gve pha). Co cfu diéu chinh DC cho phép thay déi cdc hé s6 Ky, Ky, Ky, Ky, nhd vay co thé di8u chinh duge ving tac déng nh mong muén. Winn 1-14. S6 4B khéi eda b8 phn do hléng hai dai kang dim 1.8. VUNG TAC DONG CUA BO PHAN BO LUONG KHI DUNG SO BO SO SANH GIA TRI TUYET BOL HAI DAI LUONG BIEN 1.8.1. Vang tae dong ‘Theo (1-6), b6 phan sé tde dong khi £, > Ey Dudng bién cd phuong trinh ting voi B, = £, hay la: 1 : cart) ink 1-18, Dac tuyén cua sd d8 0 sinh gid tii tayét dé hai dal Weng dt trén edt phdng W va la dudng tron cd tam d g6c toa do, bin kinh 14 don vj é mat phang W (hinh 1-15). Ving téc dong ndm ngoai dudng tron nay, vi didu kign tac dong la: Ey We sot (1-12) Ey Sau khi thay gid tri tuyét d6i W theo bi€u thie (1-9) va bién déi, ta cd: Ry zee ly s > x G- 13) [z+ | ' Ky Ta ky hiéu: (1-44) (1-15) (1-16) Didu kien tac dong sé la: \z- 8] ————— >K (1-17) |z- 4} Dudng bién cia bd phan trong mat phang phitc Z co phutong trinh sau: 1 ul K (1-18) |Z-4] — ‘Theo (1-18), dudng bién 1a quy tich nhitng diém trén mat phang Z ma tl lé khoang cdch ctia chting tdi hai diém cho trude a va 6 la bang K. Do la dudng tron (hinh 1-16) tam Z, nam trén dutng thing di qua ab. Neu cho Z chay trén duang thang ab tit phia - dén + ta co thé vé duge dd thi |Z- 6] / |Z- a} nbu trén hinh 117. . Phan dd thi phia trén doan dim tuong ting vai mién tée dong. Theo hinh nay, khi K > 1, duamg tron sé cét dung thang ab tai hai Minn 5. Qui tien dudng bien tran mst phing Z 15 diém n, m theo thi ty 1a -@, n, a, m, 6, +@, Con khi K < 1, theo thé ty la: =~, a, m’,b, n’, +00. Doan m,n la dutong kinh dudng tron duang bién, thay 461 tay theo gid tri K. Nhu vay khi K > 1, mitn 4c dong 1a hinh tron dutng kinh mn, khi K < 1, min tae dong 1a phan ngodi cia duong tron dung kinh mn’, Con khi K = 1, dudng kinh dudng tron 1a + ©, m’ lén v0 cing, tiie 1a dvtng bién sé la duang trung tryc cia doan ab (am” = mb) a nam Za?) Min 1617. Su bib thin ea hime 1.8.2. Xée dinh cfc hé sO K,, Ky, Ky va K, dé nhan duge ving tée dong cho truée Co sé dé xdc dinh céc hé 36 nay la chon cic diém a, b trong mat phang phitc Z. Khi do c&n phai chu y la diém a luén nam trong ving tac dong, cdn diém 6 thi ndm ngoi Néu ving téc dong cho truéc la mot dudng tron bén kinh R, ta hay chon diém é bén trong. Khi do diém 6 sé nam trén dudng thang Z, — a (Z,,- tam dudng tron) vA nm ngoai dung tron sao cho: aZ,bZ, = R? (1-19) Khi a, 6 xéc djnh, ta s€ xéc dinh K theo cong thite: 6Z, K-— (1-20) R 6, K nhan duge, theo (1-14), (1-16), (1-16) ta sé thm duge Ky, Kz, Ky, Tit cdc gid tri a, Ke Néu duang bién 14 mt dvang thang, thi a nhu da néu duige chon trong ving tac dong, cdn diém 6 sé déi xing véi a qua dudng thang dd, khi dé K = 1. Céc gid tri K, sé duge xac dinh tuong tu nhv 4 trén. Nhv vay vige chon diém a (hose 5) dau titn la ty ¥. Vide dua thém ditu kién khi chon diém nay cs thé lam don gian héa so dd cia be phan do lvong di rat nhiu. Thi du, néu cae ai lvong Ey bode £, chi chtta ap hoae dong thi cs nghla la mot trong cdc hé 66 K; s@ bing 0. Nhu vay theo cae biéu thife (1-14) + (1-16) mdt trong cdc gid tri (a hoc b) hoac bing 0, hoae bang «. Nhw vay néu ving téc dong chita diém 0 toa do thi day chinh la diém a, con néu 0 toa do & ngoai thi de 1a diém 6. Con néu mot trong nhiing diém da nou bing vo cing () thi diém tuang dng kia phai ndm 4 tam vong tron. Céc hé s6 cdn lai sé duge tinh theo (1-14) + (1-16) 16 1,9, VUNG TAC BONG CUA RQ PHAN BO LUONG KHI DUNG SO BO SO SANH GOC PHA HAI DAI LUONG BIEN Theo (1-7) b6 phan tée dong khi: “ 1 < Ey BD < gp ‘Trong muc nay tachi xét truang hyp don gidn nht khi: P= 942 a-21) Gée gitta hai vecto bing argumen tl s6 cha ching, do dé: 1 < arg(E, / Ey) = argW < y+ (1-22) Duong bién dude biéu din bing hai phvang trinh sau: argW = amas (1-23) argW =, +2 va la dudng thang di qua g6c toa do trong mat phang W (hinh 1-18). ‘Theo (1-9) ta es: voi XK . ' (1-24) Khi dé ditu kign dutng bién (1-23) duge viét lai nhu sau: z-b arg =o-B (28) git (1-26) voir argl(Z - 6) / (Z - &)) - 1a gsc ma vecto IZ - @] cham so véi vecto (Z - 6). Chitu duong 1a chiéu trai véi chitu quay kim dng hd. Trong mat phang phiic Z, vecto (Z- a} va [Z- 6) la ning dutng thang néi 2 véi cdc diém a, b tuong tng. Néu Z nam trén phan duang bién duge biéu dién bang phuong trinh (1-25) thi quy tich oda Z chinh 1a cung cia dwing tron gidi han béi cée diém a, 6 va cs géc 4 dink Ip, - B. Trén hinh 1-19 trink bay trudng hgp 0 < Budng bién trong mat phing W 1? ?, - 8 < x va cung dudng tron dé co nhimg nét gach. D6i voi diém Z” nam trén phan cén lai cia dudng tron thi day la quy tich nhimg diém théa man ditu kign (1-26) Nhu vay khi p, - 8 # OvAy, - 8 # -1, dac tuy€n cua bd phan do luing 1a duang tron. Dé xée dinh xem ving tée dong nim trong hoe ngoai vong tron, ta hay xét 2 diém nim trén duong thang qua ab: diém m nim trén doan ab, tic 1a trong vang tron, con diém n ndm trén dudng kéo dai cia ab, nim ngoai vong tron (hinh 1-19), ‘inn 1018, Duing bite trong mat pring Z D6i vdi diém m, géc giita ma va mb Ja x. Ro rang 1 m sé nAm trong ving téc dong néu nhu x nim trong gidi han ving tée dong, nghia la: pe y-B |B, co nghia day la so d® so sanh theo gid tri tuyét déi. Néu ta thay déi ade gid tri dau vao sao cho sd dd tée dong khi {A + B| > |A- BJ, khi dé so do trd thanh so sinh pha vi cdc dai lugng A va B phai cing huéng hode cing dau (hinh 1-20c) ‘Tuong ty nhu vay, rule cdm ting véi so dd so sénh géc pha hai gid tri A va B sé téc 18 Minh 1-20, Sd d® 0 sdnh theo gid tr tuy@t di dude ding 46 20 sinh cha ab > 90° RI [A= A] > [A4B]:b. = 90% Wi [A-B] = [A+ BI; 6. < 90° ki [A-B| < JA +B] Minh 4-21. 80 dB so sénh gée pha dude ding dé so sénh theo gid tei tuyét d6i 8. A 90%b. A= Bkhi 1 = 90%. A>B khil < 90° dong khi hai vecto A va B cng hudng, Tuy nhién néu ta thay 6i céc dai lugng dau vao thanh A + B va A - B, thl sa d® trd thanh go sdnh theo gid tri tuyét d6i, vi cae vecta (A + B) va (A - B) chi cing huéng (gc gitta ching nhé hon 90°) néu |A| > |B] (xem hinh 1-210), Dé minh hoa, ta e6 thé Idy trusng hep role dign tit (rem muc 2.3.1. véi cong thite (2-9)) va role cém ting (xem myc 2.4.1 voi cong thite (2- 18)). Role dign tit kigu can bing 86 téc dong khi momen quay ctla cugn lam vige ln hon cudn ham, nghia la | A?| > | B?|. Néu ta thay déi dau vao sao cho role tée dong khi |A + B|* > |A-B|?, nghia la khi: | A? + B? + 2ABcos@ | > | A? + B?- 2ABcosé | véi & IA géc gitta A va B, thi: AABcos > 0 hay 90” > @ > -90" Didu nay ed nghla lA A va B st cling huéng. ‘Twong ty nhu vay, 46i v6i role cam tng, momen quay sé tl Ie vai [A]. | B| sin. No 86 tac dong khi 90° > © > 0°. Néu ta thay déi céc gid tri dau vao sao cho (A + B).(A- B) sind > 0 19 thi so dd txé thanh so sénh theo gid trj tuyet doi, vi khids |A[? > |B] % UNG TRONG 1.11, KHAL NIEM CHUNG VE CAC BO PHAN BO LUONG PHAN TU TU BON HE THONG BIEN 1.11.1, Chife nang eta céc bd phan do lyang trong hé théng dién Nhu trén da ndi, nhiém vu cia bo phan do ludng la tao ra cde tin higu lam viée tuong ting vdi céc tin tic thu thap tir 46i tugng didu khién. Trong hé th6ng dién, do la cdc thong tin vé ph&n so cAp. Vigc ghép néi giita phn so cp cng suat I6n véi phAn thit cp cong suat nhé duge thye hign nha céc bién dong dién va céc bién dién Ap do ludng. Chic nang eda cde bd phan nay cd thé dutge liet ke nhu sau: + Ghép néi vé mat thong tin giita hai hé th6ng: hé thong cong sudt lon cla phan so cp va hé thong cong suat nhé cua phiin thif cap. - Cach ly v8 dign cho hai hé théng nay dé sy 06 trong chting khong ian truyén qua lai véi nhau. - Chuan héa ve mat gid tri thong tin dau ra dé thuan tign cho viée sit dung d6i vai nhimng phiin tif tu dong tiép theo. Thi du, bién dang di¢n thuting duge ché tao e6 dong dink mifc dau ra IA 1; 5 hode 10 A xoay chibu; bién dién ap vao khong 100 + 125 V xoay chigu Khong nén hiéu 1a bo phan do ludng chi gdm od cic bién dong dign va bién dién Ap. Phan tip theo rat quan trong cla chting nam trong cdc phan tt ty dong cong sudt nbd, duge goi la bé phan do Iuong tin hiéu hoac trung gian, véi thong tin tiép tue duge sang loc va bin déi thanh dang thuan tién cho vige xil ly va ra quyét dinh cho cdc thao tac diéu khién, Dé thuan tién ta goi ching ludn ld bo phan do Iudng etia cdc phan tu ty dong. Cie bién dong dign va bién dién dp do ludng khi dé duge xem xét riéng. 1.11.2. Khai nigm chung vé ede bién dong dién va bién dién dp ‘Trong céc tai ligu ky thuat hién cd & Viet Nam vin chia co ky higu viét tat thong nhat cha céc phan ti nay. Nhiing bién dong dién va bién dien 4p dau tien duge sit dung cd xudt xu tir Lidn Xo (ed) nén duge ky hidu & TT va TH v6i deng bi6n déi chat it la TI va TU. Hién nay ten goi phé bién hon cis ching la BY va BU, vi vay ta thong nhat sit dung cac ky higu do trong tai ligu nay. Tuy nbien ngudi att dung cing cn biét cdc chit vist tét cae phan tit nay tuong Ung trong tiéng Anh 1A CT (Current Transformer), PT (Potential Transformer) hoac VT (Voltage Transformer), trong tiéng Phap la TC (Transformateur Courant) va TP (Transformateur Potentiel)... dé hiéu chung trong cc tai ligu nuée ngoai ‘Tay theo mye dich sit dung ma cée BU, BI ed efip dd chinh xéc khéc nhau. Déi vi cde ting dung bao vé, sai 66 cila chiing c6 thé cho phép Ién tdi 10%. Déi véi cae tng dung do lung nhu do cong sudt teu thy cia céc hd phy tai, sai s6 cia BU, BI vio khoang 0,5+2%. Con d6i voi vite thit nghiém cdc thiét bi tu dong, ngudi ta phai sit dung cée BU, BI c6 sai 86 khoding 0,1+0,2% [4 va 21]. Cau tao cia ching va tinh ton sit dung duge miéu ta tvong d6i tl mi trong cae tai lieu [4; 20; 21] ‘Tat cA cae BU, BI ddu dutgc sit dung dé do long. Nhung trong trudng hgp chung khi ngi dén BU, BI do hing ta cn phai hiéu ching duge ding cho ci cOngto do dém di¢n nang. 20 Ché do lam vie ly tudng d6i vdi bién ép do lng 1a ché do lam viée khong ti, hay dién trd cia tai bang vo ciing. Khi dé viée do dién ap duge thyc hign chinh xéc nhét. Trén hinh 1-22a trinh bay so dd tuong dung cia cudn thit cp may bién ap do luang. day E-suat dien dong thi cdp, r-dign trd trong cha cudn thi, R - din tréd ca tai. i « : fj ban Ge R a [| u=4 ga |e Fi Ror Ey \_l» a) b) Minh 1:22, $4 dB tung dudng mach thd eép eda bién dng dién va bién didn dp 7 a oe Al ER .. Nhu da noi, trong trudng hop R >> r, dign dp roi trén t3i Uz, = jp, 86 xGp xi bang E, diéu nay oo nghla la todn bo thong tin v8 dién ap so Alp cha bin dién Ap duge truy8n tron ven cho tai (E ty 1é véi dién Ap so cép). Trong trutng hop R cang nhé so véi r thi dQ sut 4p 4 ddu ra cang ldn, sai a6 do luting cang cao. D6i vai cac bién dién ap nhé hon 500 kV, ngudi ta thudng st dung cdc cudn day (kidu dign tis) d6 chia ap; dic biét vai dign dp 110 kV va 220 kV ngudi ta dung BU kiéu phan cp. Chiing c6 a9 chinh xée Ithoang 1% va dam bio dutgc hé 86 bién dp d6i vi ché do danh dnb. Tuy nhién kich thuée cita chting ti 1é véi bién ap danh dinh. Déi vai cp dién dp tix 500 kV trd lén, nguai ta thudng chi sit dung BU kiéu ty 06 do chinh xe kém hon, cd 3-5% 4p danh dinh va d9 léch pha khoang 5° nhitng cho phép gidm duge kich thuée, Tran thuc té cudn thi cap cia BU thuong @ khong gay nhidu vin d& L nhy cudn thit cia efe bién dong dign. O day ngvai ta thuang dp aptomat bao vé dé ngat mech thit cap BU khi 6 hién twang qua dp 4 phfa so cAp. . Trén hinh 1-22b trinh bay so dd tuong duang cia cuén thi cp a) b) the may bién dong dién, 6 day g la dién dain cua Hinh 1-23. Gide clim bao vé bién déng dién (a) cugn thi cap, Gla dién vi céch lip dy £0 efp bin dng ditn ha dp (b) 21 dan cia tai, E, la ngubn dong bén thi cp, ty 1é thuan vdi dong sd cp. Dong dién qua tai ig ™ Lege 96 xp xi bing Eg néu G >> g. Khi do i,, ~ Eg mang théng tin t6i da v8 dong bén so cép, viée do dong dat do chinh xc cao nhat. Néu gidm G di so vai g thi sai sé tang lén, digu nay lién quan dén tén hao dong do chinh dién din cba ngudn dong gay ra. ‘Tren thuc té, cdc bién dong ditn duge thiét ke dé lam vite véi didu Kign khi dau rad trang thdi gan nhu ngén mach. Do dé, néu vi nguyén nhan nao dé c&n tach BY ra khdi tai, ngudi ta thuang néi tat dau ra cla né, thi dy sit dung phich cam chuyén dung nhu trén hinh 1-230, 0 day kep kim loai s6 ty khép mach khi ta rut phich c&m ctta BI ra khdi thiét bj tu dong. Ditu nay xust phat tir yeu clu bdo vé cudn thi! cap BY khdi qué dién 4p nguy hiém, khi sudt dign dong thi e&p (doi khi dat dén hang chyc kV) khong duge can bing béi sy sut 4p do dong dign Ion chay trong né. Khi sit dung bién dong dign ta can dac biét cha y dén d&u vao va dau ra cha cudn thi cp, cling nhv chi’u di day cla cudn sa ep qua I6i hinh xuyén (hinh 1-23b). Déi véi ludi hha ép thudng chitu di téi cia dong dién so ep qua phia trén cia cugn BI, nai co ky hiéu P con dau ra cia eugn thet duige danh déu bing dau "+" hoae **. Hién nay d6i véi céc thiet bi bao vé rale cia Lién X6 (cd) ngudi ta thuang su dung loai bin dng dign os dong danh dink thtt ofp 1A 5 hode 10 A, edn déi véi cic thiét bi 96 1a 1 A hose 5 A, trong dé loai 1 A cdng ngay cing duge sit dung rong rai hon, Nguyén nhan la céc thiet bj ky thuat s6 tieu t6n it nang Ivong hon so voi céc thiét bj dién co trong cac sa dd do luang va so sinh, Dé bién dong dién cd thé do lwdng chinh xdc dong sy c6, hé 6 bién déng cia no phai 6n dinh trong dai bién thién cha ddng so c4p. Ditu nay phy thugc t6ng tré dau vao cia role va day dan néi tir BY tdi role. Néu tOng tra nay tang cao, cudn thi cap cia BY phai chiu duge dign 4p cao hon. Dé gidm gid thinh BI, day dan n6i t6i role cing ngdin cing tot, cing nhy d6 nhay ca role cang cao cang t6t. Digu nay duge xéc dinh béi cong sudt tai cba role va thuténg duge biéu dién 4 dang von-ampe (VA). Thi du, d6i vai role qua dong 7SJ512 cha hang Siemens, céng suAt tai cia role 6 ede du vao pha 1a 0,1 VA, do la mute tiéu thu rat thap vi cée role s6 thuang e6 mite tiéu thy nang lvgng tin higu nhé. 6 Mj, ngoai gid tri von-ampe, ngudi ta cbn ding gid tri téng tr cudn thit eda BY tai dong danh dinh va céc ché dO dong khac, No khong xc dinh df hay cia role nhung cho phép tink tosn duge tng trd mach nhj thi BI, do dé xée dinb cc gid trj dong tai day trong cae ché do dong khéc nhau, tit do suy ra BI cin chon dé ding cho role xéc dinh. © phan phy luc 1, cd giéi thi¢u mét vai loai cfu tric may bién dong dién thudng ding trén thy té, * 22 Chuong 2 CAU TAO CUA CAC ROLE DIEN CO 2.1, HAl PHUONG PHAP SO SANH VA BO LUONG CO BIEN ‘Trong céc 0d effu so sinh dign co, che dai ltgng duge ao sinh \A gid trj trung binh cia lye hoge thong dung hon la momen quay. Trén hinh 2-1 trinh bay céc kiéu so s’nh momen quay: a) » Hinh 2-1, Sd dB s0 sdnh momen quay Nhu vay momen quay thudng tao ra béi Iyc hit co dién cua dong xoay chiéu, mOmen edn do 1d x0 (binh 2-18), hode momen eda dong xoay chi@u Iehéc (hinh 2-1b).tao nén. Biéu thie chung cia nang higng ti trutng cla co cau dign co cd n cudn day cd dang: LS ne 7S ae (2-1) 4 - Bae ele’ +3, Machel pel kep trong do: Tplp ~ dong trong céc cugn p va k cia ed cfu ca dign; Liy Myp ~ h6 96 ty cdm va h6 cdm gitta cudn day. ‘Momen quay tgo ra bang dao ham cia nang Iugng tit trudng theo gid tri gdc quay cia phan dong co edu cin do Iudng: (2-2) Cau tao cba bg phén do ludng co dign thing dya trén hei phuong phép sau; 1, Phuong phép dién tit: Mémen quay dugc teo ra béi sy thay d6i cia thanh phan thi nhét trong biéu thie (2-1). Phuong phép nay thyc hién 40 sdnb gié tri tuyét déi cia dei lugng dién. 2, Phuong phép cdm ting: Momen quay tao nén bdi su thay déi cia thanh phn thi hai 23 trong biéu thi (2-1). Thyc hién so sanh goc pha céc dai lugng trén. 2.2. PHAN LOAI CAC ROLE BIEN CO Co cifu do Iuang va so sanh dign co duge sit dung rong rai nhat trong ede thiét bi tu dong ciia hé théng dién luc la céc logi role dign cd. Trén co 36 cée nguyén tc so sénh da néu, role dién co e6 thé phan logi thanh: 2.2.1, Role dign tir Momen quay tgo ta bdi sifc tir dong cha cudn day tinh cs dong dién J chay qua tac dong Jen phn dong la kh6i sét tit, Su di chuyén chia kh6i sft ty 1¢ vai do 1én cba lye hut. 6 day Ive edn c6 thé do cugn day khéc hoae 16 xo tao ra (hinh 2- 1) aS y 5)! AB I, 2 3 ae ro) Minh 2-2. C&u 120 eda rale dign dng (a}, rdle cdm ting vai dia (b} va réle em Ung vai Bng try (c). Hinh 2-3a gidi thigu mot vai logi role dign tir: kidu pittong (al), kiéu ban Té (a2), kiéu can b§ng (a3) va kiéu phan eve (a4). Trong role phan eve kiéu dién tir eo them nam cham vinh citu cho phép ngan tip diém khép mach ing véi mot chiéu ciia dong vao, vi vay role loai nay phan tng véi chidu ding dign. 2.2.2. Rule dign dong Role dién hay con goi la role eo cugn day dong. O day khung day 3 co dong dién J, chay qua co thé ty quay trong tif trudng cia cudn day tinh J. CAu tao kiu nay ed nhuge diém la du day efp dign cho cugn day dong cd thé gay can trd va gay nén sai s6. Vi vay, ngudi ta thudng sit dung logi role dign dong cdm ting (hinh 2-3b4) véi dong dién J; 1a dong cam ding tao béi cun day tinh ben ngoai dé khdc phuc nhuge diém nay. Tren hinh 2. 8b giéi thigu vai loyi role véi cugn day dong. O so dd véi cudn day quay (b1) va cugn day dong ddng tryc (b2) ngudi ta sik dung tit truong eda nam chim vinh ctu. Rule dign dong (b3) va dign dong cam ing (b4) da duge gidi thigu 3 trén. Cac loni role dign dong {t duge sit dung trong ede bdo vé role cia cic née XHCN (ca) Tuy nhién, 8 phuong Tay ching vin duge ting dung rong rai trong thi gian dai vi loai role nay cd dO nhay cao hen han cac Joai rdle dién co khéc. 2.2.3. Rale cam ting Momen quay ditgc tao ra bdi téc dng tuong hé ca hai hay nhiéu cudn day tinh Yen dia 24 kim toai khong dan tir (hinh 2-2b) hoac Ong hinh tru 1 voi loi sAt tit 2 (hinh 2-2c). Cac dong é,, i; tao nen tir trudng quay gay ra dong cdm ting trong phan dong va cudn nd quay mot gée nado dé. Loai role nay dae biét chi ding cho dong xoay chitu, 4 it! go ey ' 2 3 + Hinh 2-3, Célu tao mot vai loai role a ‘Trén binh 2-Se gidi thiéu mot vai kiéu role cam ting vai Ong tru: loai 2 eye (cl), loai 4 cute (c2) vdi hai cudn day, loai 8 cue (cB) va loai e6 Gng tru eye [bi (c4) trong cae rule nhieu cudn day. Con trén hin 2-8d trinh bay so dd céc role cam ung voi dia kim logi: rule voi eve 6 cudn chan dé tao momen quay (d]), role véi mémen quay tao bai hai nam cham ign (2), role voi lye tutong hé cba nam cham dién va nam cham vinh citu Jén dia kim loai (43). 2.2.4. Role nhiét Néu cae role da gidi thigu d trén tée dong lén phan dong dé khép Uep nang lugng dién - tif trudmg theo (2-1) thi role nhiét sit dung hiéu ving. dan nd nhigt cha hai hay nhiéu thanh kim loai co hé 86 dain nd nhiét khée nhau dé tao ra Ive khép tigp dim. ‘Vid day vin sit dung co cu co khi dé so sinh va thao tée nén rele nhiét van dutge xép vao Jogi cae role dién eg. Trén hinh 2-3e gidi thiéu cae loai role nhidt voi hai thank kim loai 25 (e1) hay nhitu thanh kim loai (¢2). ‘Tay theo cong dung cia role dién ca trong céc thiét bi ty dong va bao vé hé thong dign Ie ngudi ta phén biet: + Role bdo vé bao gbm: + Role dong dién, role dien dp, role tng trd dé xdc dinh cdc ché do lam vige bat thuang hoac ngén mach. - Role dinh huéng cong suit dé xc dinh chitu cong sudt ngén mach. ~ Role t&n s6 dé xc dinh tin 86 dong dién ed nim trong khodng cho truéc hay khong. - Role nhiét d@ phong thiét bj qué ndng do dong dign qua tai Role goi IA eye dai néu no tée dong khi dai wong ma né cin phan tng tang lén qué ngudng eve dai; con role cyc tiéu tée dong khi dai lvong do gidm xu6ng qué mic eye tiéu. + Cée rale sau day thudc loai role phu: Role thdi gian tao thai gian duy tri; role tin higu ding dé ghi nhan bao vé da tac dong; role trung gian dé ghép n6i cde ph&n tit ctia bao vé khuéch dai tin higu ct va phat tin higu cat may cat. + Role cong suit thp sit dung lam phan tif ca cée mach ty dgng. 2.3, ROLE BIEN TU 2.3.1, Mt 86 khai nigm chung Mot vai cffu trie ota role dién tir duge trinh bay 6 hinh 2-4. 0 day sé cuén day nam cham dién cd thé 1a mét, hai hay nhigu hon. Phan dong chiu téc dong cia momen quay 1a ham céc gid tri tuyét doi voi dong chay trong ede cubn day nay. ‘Ta xét trudng hgp riéng: Role di¢n tir mot suc tir dong Jam nhigm vy so ; sdnh dai lvong dau vao vdi gid tri cho vong ngan mach trude. o cy © day mdmen quay cia phan dong duge biéu dign nhit sau: = lio I My =z Pd (2-3) ol @ - géc quay duéi téc dong cia ° mémen quay My ‘Trong trudng hep dong vao i hinh sin: Winn t-4. Role didn ti kidu ban hi: at t Fa con(ut + 2p) (2-4) 26 1,aL Tit (2-4) ta thy momen quay gdm thanh phn khong déi (gid tr] trung binh) 5/7 3 va thanh phn xoay chiéu fn s6 bac 2. Gid tri ti 1¢ binh phuong voi 86 vong W trén cugn day: Le kw (2-5) Do do gid tri trang binh khong ddi cba momen quay ti l¢ véi binh phutong atic tit dong F = IWeia cudn day: ose 2 M, = 0 x (2-6) Momen téng tac dong len phan dong (gid trj trung binh) bang: dk, 05 —/F?. M, en da @ day M, + luc can co cite 13 x0. Tren hinh 2-5 diéu di&n cic dutng dac tinh mémen quay May hie tac dong, Mie tr ve Myy va momen cin M, phy thude vio gc aa Ma LL. Khi rdle the dong, May tr nén Jon hon M,, mic dit dang I khong d6i trong qué trinh chuyén dong cia phan dong nhung do ké hd khong kch{ 6 (hinh 2-4a) gidm nén dao ham Lida tang len, nhu vay momen quay tng sé tang Ién, dat gid tri My, > 0 tai vi tri cudi (khi déng tian 2-8. Dc tuyén 6 cia phn dong cd eda rdle citn ti mach) tuong tng véi mdmen cin cudi M,.. Mu6n phan dong trd v8 cBn phai gidm ding J sao cho mémen quay nhé hon M,,. Khi dé mémen quay téng sé nhé hon 0 dat gié tri tuyét 46i lon nhat 4 vi tri dau ca phan dong. Nhe ding phan hai dugng theo ge quay cla phan dong a, ta nhan duge dac tuyén téc dong kiéu role a = fl) nhu bigu dign trén hinh 2-6, Nhit da néu, dong téc dong I, bao gid caing lén han dong I,y8 dé phhn dong 86 quay trd ve vi tei ban du. He s6 tra vé eta role qué dong: 1, K, (2-8) ‘ha Trong trutng hgp chung, khi dkj/de = const, biéu thie momen quay (2-6) e6 thé viet Ty lis % Winn 2-8. De tuyén xuyEn eda phlin déng rte 27 Jai bang: M, = kP (2-9) 2.3.2. Phuong phap tang dac tinh sit dung cia rgle ‘Thanh phn xoay chidu ciia momen quay 4 bie thile (2-4) lam cho phn dong bi rung, tiép xc khong chdc chan dé tao ra tia lita, lam gidm tuéi tho cua role. Mot trong cde phuong phép gidm rung a tao ra hai tir thong léch pha nhau bang céch tach dau eve nam cham dién lam hai phiin, eo vong ngan mach bang dong boc lay mot phan cua cue dé (hinh 2- 4b). Tir thong vong ngan mach sé lam cho 1X thong téng dao dong it hon, gid tri luon duang, do dé mdi tiép xuc chéc chan hon. Mot trong nhiing thong s6 quan trong ciia role ed tiép diém la cong suat ngit Up} mach S,, ttte 14 tich gita dién ap U cia | dang dién sau khi ngat mach, vai dong 1, Unmax <4 vao thai diém trudc khi ngat mach. Cong sudt ngét mach S, phy thude vao loai dong dién: déi voi dong mét chiéu, S, nhd hon dang xoay chiéu Voi mot gid tri cha S, khi giam dien 4p, dang cho phép co thé tang én, va Limos ty nguge lai. Vang céc gia tri cho phép cia dong vA dién 4p duce biéu dién & hinh 2-7. Nhu vay khi chon role, dién dp va dong sit dung phai théa man ba diéu kién: Uy $ Vpmai TS Taman i Ug So (2-10) Déi voi dong mot chitu cong suat ngdt mach, S, phu thude vao hang s6 théi gian L/R eva mach bj role ngAt. L/R cang lén, S, cang nhd, vi khi ngét mach sé tao ra tia Kia dign do dang ty cm, do dé bét buge phai gidm thong s6 ky thuat S, cia role xudng dé tranh xung dong qua manh, Trong mot 86 Sn = const ving lam wéc tina 227, DB thi cla e6ng sudt ngét mach trudng hop, vdi role os + - 5, cho tne mh cin RL aL | phai si dung trong cae “+ Toa mach dign co hing s6 | 4TH thi gian L/R lon va Rs ¢ a) cong sudt ngét mach lén, nguai ta mde dién Le emen oem nar Winn 2-8, Cac s6 dB bio vb cugn rate Ita dién. Nhu trén hinh 2- 8a, b, dong ti cAm vao thdi diém ngdt mach hodc sé tich vao tu C hose chay qua diét D lam cho dien 4p ché ngét gidm xu6ng, tranh duge tia lia dign. 28 Dien tré shunt R, cing nhé cang t6t, tuy nhién néu nhé qué c6 thé gay dao dong trong mach. 2.3.3. Role dong dién va rale dién ap Hai loai role nay gisng nhau ve mat nguyen tde so sinh, tuy nhién bo phan do luting cua ching khéc nhau. Role dong dién thusng sit dung in dong hoac ngubn dong ti le vai dong dign can do vA khong phy thude vao trang théi lam vige ciia rale. Muén vay ngutdi ta thing lam mach rdle cd téng tré trong nhé. Neutge lai, trong rdle dién dp nguai ta thug ding bién 4p hoac nguén stic dién dong ti 1é vai Ap cn do, sao cho Ap dé it phu thude vao trang théi lam vige ciia rele. Mudn vay ngudi ta mac ndi tip voi cudn role dien trd phu co dién trd ln hon téng tré cia cugn day rit nhigu va Ap sé phu thude chinh vao gid tri ca dién tré nay. Mot hai loai rdle nay duge trinh bay 6 hinh 2-9. Rule eo phin déng quay hinh chit Z 6 hé s6 tr ve Kha cao Tren hinh 2-10 vé cic dung cong momen tac dong vao phan dong cia role khi no tac dong tré vé. Khi te dong, phan dong rai vi tri dau cho dén khi tiép diém cham nhau tai géc a',, sau dé tiép diém cing phn dong chuyén thém mét goc nha tit a’, dén a, xc dinh bdi do ubn cia phan tiép diém tinh. Mémen thita M, 4 diém a’, néu khong tinh dén ma sit bang: u cu tric cia ph’n so sanh Minh 2-10. Dé tuyén mémen phin ding ela rdle ap (ddng) My = May Me> Mix (2-1) My, - mémen do Ife uén phin tinh tigp diém; M, - xac tinh dd lén luc ép 4 dau tiép xic. Momen nay cng lén, Liép diém cha role cang khép chic chén. Tuy nhién néu n6 cing lén thi su khic nhou gitta Myy VA My, cing nhidu, hé s6 trd v8 K,, cang nbd va dd Ja didu khong mong muén déi véi nhi@u thiét bi ty dong dimg role dién co. Trong thye té nguiii ta chon Mgy = f(a) sno cho dung hba duge hai yeu clu trai nguge: tiép xd tt va he s6 trd ve cao. Cac role nay cd hé s6 tré v8 K,y = 0,85. Nguai ta phan biét role ap (dong) cuc dai va cuc tiéu. D6i y4i role ap (dong) eye dai, truée lic tae dong U < U,y (I < 1,y), vi vay phan dong cta role 4 vi tri dau. Khi tac dong U > Uy (I > I), phitn dong chuyén sang vi tri cusi. Can déi v4i role Ap (dong) ove tiéu, qua trinh dé ngusc lai. Hé 36 trd ve cita chiing 1a dai luong nghich vi hé 86 trd v8 otia role 29 4p (dong) eve dai va bang khoang 1,17 2.3.4. Role so léch dong dién ‘Tren hinh 2-11 gidi thieu so dd role so lech dong cé hai dong di¢n & dau vao dva qua may bién dong BI véi cic hé 36 bin di Wy ny= 3 (2-12) w, - Dong /, chay trong mach role bang: po 1 1 I. 1,=—1,+— 1, (2-13) ™ 7 J Dong /, va 1, tl I voi cdc dong can so sénh. Khi Wy cae dong nay bang nhau thi /, = — i, do dé I, = 0. Néu cd sai Iéch I, # 0, role sé tac dong khi J, ln hon gid trj tae dong My Ww, Ww, 2.3.5. Role kiém tra dong bo Loai role nay ding dé kiém tra mic dé trang i nhau vé pha ciia hai dién ap ciing thn s6 U, va U>. ‘Trén hinh 2- 12a gidi thiéu cdu tao cla loai role nay. Thudng ngudi ta lay U) = U, = const, khi dd Winn 2-14, Sa dé cua réle so Woh. tham s6 tae dong can phai ti lé voi géc y léch pha gitta ding ign ted kidu dign ca hai dign dp. Khi ngudi ta chon hai cudn day Ly, Ly gidng hét nhau e6 dién tr Ry = R>, nhung dat nguge nhau quanh mot khung tit (hinh 2-12b) thi dong tit téng ca ching dude coi bang dong tit tao bai mot cugn day ec dang dién J, chay qua (dong do) sao cho: i Tide ditt hd he ttn they /, Z Ye \ ty 4 “al Yea! o Minn 2-12, Gidi thigu nguyen Iy lam vige eva rele kid tra dng bo 30 he lhe | = sin (2-14) Khi gée lech pha y di lén, dong do I, 2 I, role sé téc dong. Gee Iéeh pha téc dong Yu bang: oa 5 ¥ug = Baresin SE (2-15) Tigp diém role thugc loai thing dong (kkhi khong cé dién thi déng mach). Vi vay tiép diém 4 trang thai dong khi gdc pha giita U, va U, nam trong gidi han (hinh 2- 12c): “Yr <9 S 8 2.4, ROLE CAM UNG 2.4.1, MOt s6 khéi niém chung Role cém ing hoat dong trén nguyén tac tuang hé gitta hai dong tir thong ctia hai nam cham dién c6 dinh véi phan dong co dang hinh try hoac dia mong lam bang vat liéu khong, dan tix (hinh 2- 2b,c), 6 day chung ta chi xét khi phan dong IA mét dia mang ding nhat vA d6i xing. Cac dong dién binh sin i), iz can so sanh géc pha ditge chay qua hai cudn day nhu nhau, cic dong dién chm tng 1’, i’) tao béi dong tit thong cia i, va ip Nby ta da biét, ddng trong cudn day c6 dinh khi tae dong vai dong cAm ting do chinh no tao ra sé khong sinh ra duge mémen quay. Vi vay chi co phan nang lugng tix trudng sau day cha (2-1) tao nén momen quay trong role chm ting: Wyn Mypiyi'y + Moy igi'y (2-16) Momen quay theo (2-2) cudi cing sé bang: igi" + iyi" (2-17) Khi dong i,, iy co dang hinh gin thi i’, é'; cang vay, ngoai ra hai dong sau con cham pha so véi i; va i mot goc IA 1/2. Do dé cd thé bién déi M, thanh: My = KAy.sinyy - v2) = KILsing (2-18) véi yy) Y ~ goe pha ban ku eva dong iy, iy voi gid trj higu dung J), Ty. Tu (2-18) ta thay momen quay khang co thanh phan sdng hai vA day la wu diém cia co cAu cam ting. Trén hinh, 2-18, trinh bay quan he M, = flip), cba hinh 2-18b trinh bay mitn tae déng cia rdle cam ing. Do 1A dutmg thdng tring véi truc thuc cia He x Mica tac ding W 2 Oe LLL Za a b) Winn 2-19, Cae dic tuyén cia role car ing 31 mat phing phite, vi theo (2-18) y, = 0; yy = 2, ‘Trong cdc thiét bj tu dong cia hé théng dign We, nhitng loai role do hrdng cdm ting sau day thuimg duge ding : role dinh hudng cong sudt, role tng trd, rale tan 56, role higu thn 86. Cae tale nay thu hién theo nguyén tac cdm ting so sinh hai géc pha cia hai dong. 2.4.2, Rale dinh hung cong suit Role dinh hudng cong suat (hinh 2-14) SE te dong khi goe Tech pha gitia céc dai lvong dua vao role Iq vA Ux thay adi, Nhiém vu cia role dink huéng cong sudt chi 1A xic dinh st thay Adi gée pha cia dong fy, so vol ap Ux chit khéng phai do lutmg cong sudt. Vi vay trong trudng hop chung, céc dai lugng Up va Ig dua vao role 6 thé la khong phy thuge vao nhaw va tich ca ching khong thé hién mét cong suat thue nao. Trong cic cudn day ciia rdle dinh hung cong sudt e6 cae dong sav: Ninh 2-14, Sa dé va dB thi vets cia rate 0 duoc thu hién khi p = 74 ~ je > 0 (ndi cach khée khi dong fy, cham sau [,), khi dé ving gid tri pa ma role khdi dong sé duge xic dinh tir dieu kign (1-27) OS 7p oR ET nghia la fe >-*t%y (2-21) Khi ds theo (2-20) M, > 0 Dé thi dudng bién cia role dinh huéng cong suat by twang (momen ld xo M, = 0) trong mat phang phite lA dudng thang di qua géc toa dQ vdi goc nghiéng 7, (hinh 2- 15a). Ge Prnnae = Py - 72 Boi lA ade e6 dd nhay ce dai vi khi dé momen quay My co gia tj Ion batt Trong thu té, dé thuan tign ngudi ta xdy dung dac tuyén duéng bién cia role trong mat pling phic cia cong suat gid twang. Do la tich séi Sy = Uplget® = Sycir (2. 22) trong do yy - géc ma Uy vuot tritde I 32 Déi véi role thy té (M, # 0), gid tri ctia momen quay khi téc dong sé bang: Maa = Ka Uedeha - simu > 9R) = Me Thay thé (Up tay bang Spiqy ta C6: M, Kgsinlvy - pp) Seu (2-23) Winn 2-16. DD thi dung bian eda rate dinh huéng céng sudt Khi B60 Pe = PRamac = Prs~ 7/2, ta o0 M, Ke Quy tich dinh cia vects Spig Sgige?® cd médun théa man didu kién (2-23), (2-24) chinh la dudng bién ving tac dong cia vale dink hudng cong sudt trong mat phang S (hinh 2 15b). Trén hinh 2-16 trinh bay dac tuyén cia role xay dying trong hé toa do vudng adc Urs = ign) A6i voi ig = const. Goe a Yu (VA NHB vay MA ~Rymax 6 thé di bing o céch diéu chink di¢n tro phy Z, (hink 2. 14a) trong mach cugn dién dp. 2.4.3, Role tong tr SR, (2-24) Minn 2-18. Xéc dinh gée nhén eye dai cua role inh hung céng sudt Up . ; Role téng trd phan ting theo dai lugng Zy = -j~ trong dé Uy va Ty la dai lugng dau ie 33 vao cila role, ed thé phu thudc hay déc lap voi nhau. Nhu vay Z, noi chung 1a t6ng tro gid tudng cia role. ‘Trong hé thong dign, thing ding loai rale téng trd eye tiéu. Role nay tée dong khi tri s6 Zp cha nd nhé hon gid tri dat trude Zy = Zy Role téng tré kigu cm tig dude thy hién theo nguyén té¢ so sénh pha cac dai Itong £, va By duge tao thanh tit Up va Zp qua phan tit bién déi BD (hinh 2-17) tuong tu nhy 4 mue 1.7.1 . g, Trong mat phang phite W = 5, dudng bign ving. 2 i tée dong cia nd la dung thang di qua g6c ton dd . (hinh 1-18). Und Viing tAc dong ota rale: P< argW< py, + (2-28) inn 2-17, $0 d® cua role Dai lugng dau ra &, vi E, cn théa man biéu thie 16g 113 ign 6 (1-8). So gd eva phan tir bién déi phy thude vao cc hé 86 Ky, Kp, Ky, Ky. Cac he 6 nay duge xe dinh bai dang cia dac tuyén Zaiy = fpp) mong muén va cach chon trong mat phing Z cde diém dac bigt sau (xem muc 1.9). Ke X, are! (2-26) BR °K trong do é va b nhst thiet phai nim trén dac tuyén tic dong. Viée lva chon hop ly cic diém 4 va b cho phép dan gian cu tao cha phan tit bién ddi. Vige loai bd mot trong cdc he s6 K; 4 (1-8) co nghia la dat mot trong hai diémi a va 6 & géc toa do (diém 0) hoae & vd ciing. Khi ds dac tuyén dutng bien phai la dudng thang (vi 6 chita diém vo cing). So dd cita phan tit bin déi BD can co thé don ky idm them néu ta chon th 66 "va 36 Ky FF © Bid tri hoan toan thuc hoac 3 hoan toan do, Néu cic ty 98 dé 6 gia tri thye, thi dé nhan duge BE, va E2, } Winn 2-18, Oudng bién ving the déng cia sd d3 BD chi can ding mot loai bits role t6ng 173 toan phan dong néi véi trd thu’n tic dung. Néu cdc tl $6 dé 6 gid tri Ao, chi can ding mot loai bién khang. Mudén dude cdc ti 6 néu trén la thu&n Ao hoac thudn thc thi cin dat cac diém a va b trén cae tryuc toa dé. 34 2.4.4, Role téng trd ton phn Duting bién ving tée dong role IA dudng tron tam a gc toa dd. Nhu vay co nghia 1 t6ng trd téc dong cia role khong phy thudc vao goc yp gitta Uy vA Tp (hinh 2-18): Zpig = Zy = const (2-27) trong d6 Z, - tri s6 dat tng véi gid tri Zz ma role tac dung. ‘Trong role nay thudng diém d va 6 duge chon nAm trén truc Ao: a= JZ d = ips (2-28) Vi ving tac dong ndm trong vong trén nén ditu kign sau clin théa man (xem mue 1.9) bidu thite (1-27): gy B 0, Mg > 0, role tac dong (gid thiét M, = 0). Khi y = 0, dong /, tring pha vai f,, tale 6 trang thai gidi han cita tac déng. Ta xét do thi vecta dong va ap ciia role ting voi trudng hgp nay (hinh 2-20). Néu cac dai lugng Ux va Tg co gid tri sao cho: | 0g |-—-= [Zig] (2-94) TN thi tir djnh ly hinh hoe co thé thay géc gitfa cdc vects U, va Up bang 1/2. Tu C va Z, trong mach cugn W, duge chon sao cho: vty (2.35) Prong 45 7. = (Up Tvs yp = (Uy Ta), didu ds cd nghia la /, tring pha véi 7, Can ngi thém rang Khi thay déi py = (Ug) néu van giif quan hé (2-35) thi dau mut cdc vecto U, va U, chuyén dich trén dudng tron cd dudng kinh 2Zyy.fg, cn ede dong J, vif, vin trimg pha nhau. Noi cach kha, su tac dong coda role khong phu thudc vao gée yp, vl vay nguai ta goi no la Mian 2-20, 08 thi vects ca rate tole tng trd todn phlin. 161g tr 6 trang th te dng 36 Ti (2-34) néu dat ny = 1. ta cd: Up Tk Tit hinh 2-20 c6 thé théy thém la néu Zz = Unig ahd hon Zg, g6e (Uy, Uz) > 90°, vi Yp ¥2 18 khong d6i so véi mach W,, W, ¢6 dinh cho truéc, cho nén I, vugt trudc J, momen M, < 0, role khong tac dong. Con néu Zg = Upily > Zy thi f, vugt truée f,, My > 0; role tae dong. Role nay nhu da néu trén 1a role téng trd todn ph’n cue dai, Mu6n cd role tong trd ton phiin cue tiéu, ta chi vite dio dau trong biéu thite U, va U;: 2y wa = 2g = Ze (2-36) 1 = Up + + Idqe*?) ™ (2-37) | U, = Ug + Zytpeire TIN } 2.4.5. Rale téng tra c6 huéng (déc tuyén mho) Trén hinh 2-21 gidi thigu dutng bién ving tac dong cita role téng tré co huéng. Dé 1a dutng tron qua géc toa dd. Téng tra tae dong phy thudc vao géc va duge xc dinh bai biéu thite: Zug = 2g008PRnmax ” PR) (2-38) trong dé Zy - téng trd tac dong ciia role ting voi gdc ed dé nhay cuc dai ~Romar: Diém a thung dat 4 géc toa dé (xem muc 1.9), vi vay: Diém 6 thuan tign dat tren truc do (xem (1-24)) = 524510 Roman Wink 2-21. Ode tuyn mo cia role t6ng 1rd e6 huéng Gee p, - 6 théa man ditu kién (1-27) vi role dang x¢t Ia role t6ng trd cuc tidu cé ving tde dong bén trong dudng bién. Nhu da ndi, gsc y, x6c dinh bai dae diém cia eo dd s0 sénh, Biét duge p, tir gée y, -~f 06 thé xée dinh duge: Baer - B= (2-39) Néu chon K, = Ky thi dp dua vao cae cudn day cua phan so sinh ciia logi role nay duge xée dinh béi biéu thite sau (xem (1-8): By = KiUg - Krige*? ) U, = Kylge? (2-40) DD thi vecto dp va dong cia role dang xét tng v6i trang thai tae dong cia role duge trinh bay & hinh 2-22. Role tac dong khi dong J, vugt truéc i), Tren hinh 2-22 gidi thigu trudng hop khi oR > pix ta thy Ip > I'p Up T’p Nhu vay trj 96 cia téng trd khdi dong cia role phy thude vao gic pp. U; ” suyra: Zea 7 Zs = R 2.4.6. Rale an 6 kiéu cém ting Winn 2-22, DB thi vecto kn te dong eila veetd ting trd ©6 hudn: Role tin s6 tac dong khi t&n 36 dong xoay ° chibu bj giam. Cac ding /, va f, trong cde cudn day cita role (hinh 2- 23a) duge tao nén tit 4p Up dua vio role. Cugn W, néi tiép v6i tu C, cbn cudn W; vai dign trd phy Ry, nhd vay pha céc dong nay phy thude vao tin s6 véi mite do khée nhau: 1 1" = Up ——— R + jlwL - —~ Il Oe ) 41) Ti? = Ug ———_ a ®R+R, + iol 6 day: R- dign trd téc dung ' cia céic cugn W, va W, Vote $Me ' y, L - cam khang cia cac 1 cudn Wy va Wp. a Tri 56 tuyét d6i cua cic % dong I, va fy khi Up = const phy thuge vio tan 96 khong nhigu va cd thé coi la khong déi. ‘Thudng thi Ry >> wL, vl vay, géc pha yp cha dong J) thay d6i rét ft theo tan so (hin 2-23b). Gée pha.y, cha dong I, phu thu6c vao tan sé: Winn 2-23. Glal thich nguyaa ty lam vide eda rae thn 36 kidu cm dng 1 oL-- ne aretg— (2-42) ing véi gid tri Wy - gid tri dat ca thn s6 téc dong, dong J, va J; triing pha nhau, p = 72 - y, = 0 (hinh 2-23b) momen quay M, = 0. Néuw < wy, dong J; vugt truée 7, (hinh 2-24b) 38 M, > 0, role tac dong, khép tiép diém: Néu tan 96 dong J, cham pha sau 7 (hinh 2- 24e), M, < 0 va tip diém hi. Vi phan dong c¢ 1d xo gitt sao cho khi Ur khong cs dién tiép diém Si hd M, # 0, nén trong ; I the t6 role chi tac dong a khi My = M,, nghia la khi p = 5 + 6°, Nhu vay gid tri tln s6 tac dong wg nhd hon wy doi p>o e<0 chuit, Ngoai ra dé phan M,=0 M, >0 My <0 dong chuyén dich dén a) 's) ) phan cuéi va khép chée chén tiép digm, can phai gidm nhé d6i chit t&n 86 80 vai w,4. ‘Tan s6 gidm lién tue, rt cham nhung gidm khong nhibu, vi vay khée véi role dinh hudng cing sust cing nhw role tng trd da xét 8 trén, role tan a6 khong thé lm viée tot néu khong es phan hdi dang duge thyc hign nhd nam cham vinh cifu va phign sAt tit gan chat vao phin dong cia role. Trong qué trinh chuyén dich cia phan dong khéi vj tr{ dau, phién sft tir rai xa thanh nam cham, lve tuong tc gita ching gidm, nhd vay momen cin gidm. Momen quay téng nhd vay tang lén theo gic quay cia phan dong. Gis tri wg 06 thé dibu chinh bang céch thay d6i gid tri R, trong mach I>, khi dé gée y> cng thay d6i: oO <0 w>wg nn <2 V1 > 2 Hinn 2-24. Gié ti mmen quay dng vi ede fn 26 khée ahau ol = = 2-43) Y2 = aretg- Re ¢ ) Vay R, chinh la ph&n ti dat. 2.4.7. Role higu tin 56 Role higu tin sé lam vige theo t6c do gcc trigt w, giita hai dai Itong dign thay adi theo Wink 2-26, Gidi thich nguy6m ly tam vide eda role hidu thn +6 39 hinh sin véi tan 86 «, vA 2 (w, = w; - @2). Role téc dong khi 0 $ w, S,q va khong tée dong Khi w > 4g (ogg - gid tri dat ca tham s6 tée dong). Dong I, va I, trong cfc cugn day thay 461 v6i tc do goe khéc nhaw. Vi vay géc Iéch pha giita céc dong vA momen quay M, la ham theo thdi gian (hinh 2-25a) lt) = (w= w3)t = wet M, = Khipsino,t. (2-44) Duéi tée dung cia momen quay M, thay déi theo hinh sin vai t6c do gée trugt w,, gde quay a cba phan dong cling thay déi theo thi gian theo quy luat binh sin. Phan dong cita rdle cd tan s6 dao déng riéng lA w,. Bién dd dao déng cha phan dong (gdc «) phu thudc vao @, (hinh 2-25b). Noi cy thé han, bién d9 dao dong dé phu thudc vao khodng céch gitta w, va wy. Trén hinh 2-25b trinh bay dac tuyén bien do - tan s6 cita phan dong. Khi w, = 0, bién dO dao dong cé gid tri lon nhét va khi dé co hién tugng cong hudng. Khi w, = wy, bien 4 dao dong bing 7 dui dé tigp diém mot trong hai pbfa khép ngén han (hinh 2-25c). Vi tip diém chi khép ngdn han nén trong thiét bj ty dong st dung loai role nay c&n cd bo phan ghi nhan tin hiéu tae dong nay. Can hvu ¥ ring gid tri oy phy thuge vao €4 gid tri tuyét déi ca dong I, va Jy, vi momen quay M, phy thude vao tich #6 cia chang (xem (2-44)). Vi vay néu ép dua vao role Ug 06 thé thay ddi thi cin dung bién phap dé duy tri gid tri tuygt d6i cia dong khong ai. 2.8. ROLE NHIET Role nhiét noi chung khéng duge ding dé bao vé dvéng day truyén tai. Linh vue sit dung ciia role loai nay thudng la dé bao ve dong ce chOng qué tai va qué dong so lech. BO phan thao tac ca role la thanh kim loai hai lép duge gin chat véi nhau, méi l6p lam tit kim loai hay hop kim ed d9 giin né ohi¢t @ khée nhav. Thanh kim logi nay od thé duge uén thanh hinh xodn 6c dé lam tang dO dai, do dé d6 nhay cam ciia no cing tang lén. Thanh kim logi vi hé 86 gian nd nhi¢t thdp thuting goi JA phan thy dong. © day thudag hay ding nhét la Invar, loai hop kim gia st va niken cd a = 0. Phin hoat tinh véi a cao, cd thé sit dung thép crOm-niken (a*20.10°), thép molipden, constantan hodc déng thaw. Dé trdnh sai 86 do nhigt do thuting e6 role IwoMg kim (hinh2-26a) Minh 2.20, Clu ta0 cba céc foal rola rhiat 1. Fdle nhi@t ba pha vdi thanh din ludng Kirn (bimetalk b. Rele nbiét mbt pha nhibu thanh kim foal (unimetaly 1 Hop tidp diém; 2 Thanh lung kim: 3. Mach dign ai oft; 4 Lép edch nnidt dibu chin dugo; 5. V6 each din; 6. Vit dibu ehinh khodng odch tiép diém. 40 va dé (ang kha nang chiu rung dong, ngudi ta 4p dung két cdu nhiéu thanh kim loai gin vao nhau nhw kidu kep t6c, trong d6 c6 mot nhdnh c6 ddng dién chay qua (hinh 2-26b). Co céu nay cho phép git 4n dink khodng cach tiép diém khi c6 rung dong hay nhiét 46 moi trusng thay d6i. Déi khi thanh htang kim cho dong truc tiép chay qua nd, nhung thug dung hon cA 1A cfic cudn day dot ndng dat canh hodc quan quanh nd. B phan nhiét nay 6 thé duge dé ho hay dat trong hop céch nhiéttily theo dac tuyén tac dong cia role nhi¢t. Thi du, thanh Iudng kim xodn 6¢ dét néng gidn tiép dat trong hop cach nhiét duge ding khi chn od do chinh xc cao va thdi gian tra v? lau, Khi muSn gidm thi gian giai trit role va khong dé y dén dd chinh x4c, c6 thé sit dung két eu kiéu kep tée va khong c6 v6 cach nhiét. ‘Thanh ludng kim eo mot han ché la dae tuyén cia 96 bi Anh hudng cia dong tAi chay qua trong ché dg lim vigc binh thutang truéc khi cd sy c6. Sd dd kiéu kep téc nhitu thanh kim loai co thé Jogi trir duge anh hudng nay, vi dong tai ed thé 1am bién dang cA hai nhénb kim loai theo hai huidng khée nhau lm cho vi tri tip diém dong khOng thay déi. Co thé divu chinh sy can bang nay bang cach thay d8i vj tr{ dp cach nhiét gitta hai nhanh kim loai dé nhanh thit hai bién dang nhi’u hay it. Lye uSn cia thanh kim logi tl 1¢ véi nhiét luong téa ra, tuc la ti 1é voi PR, 4 day R la dign td thanh kim loai hoae cudn d6t. Dé di chuyén 8 cia tigp diém dong sit dung thanh luong kim Invar - dong thau dutge biéu thi bai cong thite [20]: 11,935. (T, - TP jae 10.0 sm (2-45) véi Ty, T)- nhiet & thanh kim logi hic ban dau va khi bi dét ndng, 1, w - tuong ting 1a d6 dai va dO day ea thanh kim logi (mm). ‘Thi dy khi ta cd thanh Ivdng kim véi J = 100 mm, w = 1 mm, chénh Wech nhiét do T, - T, = 100° thi phn tip diém dong sé di chuyén khong céch 1a 1,19 mm, 2.6. CAC BO PHAN CUA ROLE BIEN CO 2.6.1. Vong da truc (bac) Cae rale dién ed e6 dd chinh xsc cao nhy role chm ting thing ding két cau kiéu chan kinh 6 try nhon tya trén mat dé voi dg cting rat cao va cé ma sat thap. Ban than mat dé c6 thé dat tren 1d xo gidm chén a8 trénh cung dong. Cac két cau kiéu vong bi ed wu diém la chong ma sit tot va chéng duge luc Ihc ngang va luc dong truc, tuy nhién phai duge ché tit vat ligu t8t dé tranh bj mai mon. Trong role dign co, dudng kinh trong cua ving bi cs thé nhé tdi 0,15 mm. 2.6.2. ‘Trung hop khi rale co momen trd v8 manh trong didu kign binh thing uhung lai lam vige véi cc tham $6 tac dong thAp, c6 kha nding ph&n dong sé bi dinh vao gid ch4n. Dé 06 thé Ia do gid chan bi nhiém ti trong qué trinh lam viée. Byi két hgp voi dé dm hoae nam mée cing co thé la nguyen nhan gay dinh phan dong, Ddi khi cfu tric vi thé cia céc be mat tip xiic gd gh8 cing os thé lam cho ching bj khda vao nhau. chin 41 Dé trinh hi¢n tugng nay cn phai sit dyng gid chdn lam tir cde vat lifu khong nhiém tit, cAn thuang xuyén dinh ky bio dudng role. Noi chung nén ding cénh tay don ota tigp diém bang kim logi tit dign trdn vA gid chdn bang nhya cé bd mat nbén. 2.6.3. Tiép diém ‘Tigp diém thudng la bo phan quyét dinh dé tin cay cis role dign ca. Sy én mon be mat va bj dinh d&t cat cd thé lam cho role khong lam vigc. Vi vay, hinh dang va vat ligu ctla tiép diém co vai trd kha quan trong khi sit dung. 4. Clu tao tiép diém. Céc tip diém hinh try véi tiép xic thang géc thudng duge ding trong cic role dign cs, vi cho phép dim bao téi wu Ive ép dui manh trong khi mat d9 dong dién khong bi tap trung qué cao tai diém lam vige khién né bi chy. Vat ligu lam tip diém thudng bang bec vi kim logi nay cé dién tré thdp, khé bi oxy héa, ddng thdi céc hdp ch4t bac dxyt va bac sunfit lai d& dang lam sach hon so véi cdc kim loai khée. Dong {t khi duge sit dung vi dien tré cia tiép dim dong sach lén hon 11 Tan so v6i bac, con khi bj oxy héa, \én hon vai tram ngan lan. Khi dong ngét dong lén, th{ du khi dong xoay chi8u, co thé dang hgp kim bac- oxyt cadmi. Loai nay e6 dign tré thap nhu cia bac song khong bi néng chay va kho bj dinb. Voi dong va ap lye tiép diém nhé, od thé ding hop kim gom 67% vang, 26% bac va 7% platin. Loai tiép diém cé ap luc lén thudng duge ding vi cho phép khép mach ngay cA bj bam bain. Tip diém chat htgng cao 1a loai tip diém 6 4p lute khép mach lon, mat tiép xéc nhfin va eting, cd co edu chdng rung va sit dung vd ch6ng bui. Ngoai ra cln sit dung céc logi vecni cach di¢n cho etic cugn day sao cho Kkhi bi d6t nong ching khdng thodt ra va dong lai trén mat titp diém. O day co thé ding loai veeni pélyeste hoc epoxy dé gidi quyét van d& nay. 1b. Su dn man kim loai (ri sét) . Tip didm kim loai thudng xuyén bj an man bdi tée dung Oxy hda ca mdi trudng xung quanh cing nhu trong qué trinh lam viée. Neguai ta cd cém gide éxyt bac la chat dn dign tét. Thue chat né lai la mot chat céich dign véi dién tre khoang 40 MQ/em}. Tuy vay né dé dang bi phd hy bai nhiet do (200°C) va Ive ép cg hoc, ngoai ra né lai rét méng (= 10m) nén khong gay anh hudng dén do din dign cia tiép diém Bac sunphit tuy kho 1am sach hon song vin cd thé bi phi hily bai dp lye tip diém va nhiét 4. Ngoai ra hé #6 dign trd cia nd khé thép (0,017 Q/em?). Dé gidm anh hudng cla céc lop ri aét ngudi ta ding hei bien phap: tang dién ap lam vige cia tiép diém hose tang 4p lye tiép xiic cla nd. Véi dign ép mot chigu lon hon 50 V, chi can ding 4p lye 1 gam, Cdn khi dign 4p thao.téc du6i 50 V nén ding dp Iye khodng 8 gam. Déi véi gidc cém tinh tai, doi khi cin t6i dp Ive 600 gam vi dién dp cd hic rét nhd. ¢. Cong sudt duy tri vat ngdt mach cita tiép diém Kha nang chiu dong cia tiép diém phy thude vao trong ltgng, vio 46 din nhiét, do din dign va dign trd tigp xic cla tip diém. Hai tham a6 dau thé hién kha nang hap thu nhiet, 42 ‘edn hai tham s6 sau thé hién kha nang téa nhiét (tl 1é voi J2R) ca no. Déi voi céc tip diém hinh try bang bac, kha nang chiu dong cs thé dude tinh gan ding nhu trén bang 2-1 déi véi cac Ung dung va dién dp lam viée khéc nhau. © day gid thiét rang tigp diém thao téc it hon 5000 Ian cho dén ichi phai bdo dudng, va s6 lan thao tac 1 16 nghich v Bang 2-1. Cong sult duy tri va déng ngét mach eka tip ditm ding trong rele dign co jong lam viée, | ‘Dung kinh ion 4p, Dang déng ngdt dng duy 1, Ung ang nian try lam vige, tong 200ms v A A ale phu 5mm = 0 7 ofa? > m0 S 7 <0 % 4 fat Rote bao ve 3mm > « 4 _ \ | 10 75 | 2 ofa Rate onty | immo mw | = 2 Khi déng mach, ding qua tigp diém sé tang theo dd thj ham mi véi hang $6 théi gian vao khong 200 ms d6i vai mach cs tré cm ting cao (nhu cugn et ctia may At, cudn 1am viéc cia rdle phy) va bang khoang 100 ms d6i voi mach dién tré. Thai gian nay con nhd han nifa d6i véi mach dung khiing hoac den d6t vi dong xung kich cia ching Jan gap nhiéu Tan so véi dong danh dinh Céc role bio vé binh thuting khong ding dé cat truc tiép ngudn vi mach cla nd thudng bj ngat bai tiép diém phy cua may cét. Tuy nhién trong mét vai trudng hop n6 co thé phai ct cudn Jam viée cia role trung gian hode role thai gian. Cac role bio v6 cd cong suft edt S, t61 100 VA xoay chitu dién ap 120 V hoac 10 W mt chitu mach dign chm. V6i so dd dap hd quang (hinh 2-8), no ed thé cd cong suat cAt S, toi 50 W mot chidu dién 4p 250 V. Déi véi ce role nhay, cic gid tri nay co thé nhé hon tiy theo cfu tao, cdn rdle phu cd thé os cong suat ct khoang 500 VA xoay chitu hoge 50 W mot chitu mach dién cam. Tuy theo cu tao vA sit dung chat ligu tiép diém dac biét, cong suat nay cé thé tang lén nhitu Tan. 43 Chuong 3 CAC PHAN TU BIEN 861 VA KHUECH DAI C6 DIEN 3.1, KHAL NIEM CHUNG Trong cic hé th6ng didu khién va bao vé mang dién, phan tit bién déi lam nhiém vy chuyén déi céc tham 86 dign cia d6i tugng didu khién eiing nhw cac tin higu nhiéu tac dong én déi tugng diéu khién va thiét bj digu khién ty déng, thanh cac dai lugng khde thuan tién cho viée truyn tai, xi ly va luu trit trong thiét bj didu khién ty dong. Néu chi giéi han viéc bién di dai lugug lién tue 6 dau vao thanh dai lugng lién tuc 6 dau ra, cdc phn tit bién déi cd thé phan loai theo cde nhém sau: 1. Bign déi 4p, dong hinh sin thanh ép, dong hinh sin; 2, Bién déi 4p, dong hinh sin thanh ap, dong mot chiéu; 8. Bién déi cic dai htong khée (cong suét, géc léch pha, tan s6) thanh ap, dong mét chi’u... ‘Trong cuén séch nay gidi thiéu mot 86 phan tu bién déi cd dién da duge ting dung rong rai trong cdc thiét bj ty dong va bao ve hé théng dign Ive nhut mOt s6 bd loc thanh phn déi xting, bé tao dp co pha thay déi, phan tt chuyén déi cong suat thinh ap vA dong mdt chidu Phan cudi chang co giéi thigu cic bo khuéch dai tis. Trong céc thiét bj trén day, csic bd loc thanh ph’n déi xting co vi tri dac biet quan trong, ching dugc sit dung trong céc thiét bi bao ve cae dudng day t&i dign ba pha. Nhu ta da biét, dong va Ap trong cée ngén mach khong d6i x:ing (mét pha, hai pha v.v...) va trong cae ché do bat thuing khdc, khi dong, 4p, g6c pha tai cic pha khac nhau khong bing nhau, rét khd co thé xac dinh ching bang cdc phuong phép thong thug ting dung trong cic ché dO dai xing, Dé don gidn hda viée tinh toan cac ché d6 khong d6i xing tai dién ba pha, tis nam 1918 ngvdi ta da dua ra phuong phap tinh goi 1 phuong phép thanh phan d6i xting. ‘Phuc chat cua phuong phap nhu aau: bit kj mot hé vecta khéng ddi xing, biéu thi cdc tham s6 dién 4 cdc pha A, B, C cd thé thay bang téng ba he vecta ba pha d6i xting: hé thit ty thuan (TTT), hé thtt tu nghich (TTN) va he thf tu khong (TTK), ttéc 1a: n= tart tra + Fao dg # buy + fay + La (3-1) fe = ter + dea + ew hoac sau khi bién adi: Big sig + aig + We 8iqy = 1, + aty + ale (3-2) Biay = 1, + In + Te 44 © day cac chi 86 "1, 2, 0" - tuang img véi céc vecto cha hé d6i xing thudn, nghich va khong. a todn tit pha: a = 6/279 , Khi do ché do dign khong d0i xing duge dua ve dang cae ché do dien déi xting. 3.2, NHUNG YEU CAU CO BAN BGI -VO1 CAC BO LOC THANH PHAN DOL XUNG Nhiém vy ctia bo toc thanh phan déi xting 1a trich ra trong he théng dang hose dp ba pha khong @6i xing dong hose dp, ty 1¢ voi thinh phn thi ty thedn, thi ty nghich va thit ty khong u [ace Mét bé loc don gidn cin phai eo ba hay bén dau vio, vA hai du ra. ‘Tren hinh 3-1a,b trinh bay hinh dang bén ngoai cita bd loc ap (a) va A s b6 loc ding (b). Néu bd loc dang xét ia ding dé loc thanh phan nao, thi khi XF PY khong co thanh phan dé 4 dau vao, f dai lugng d&u ra phai bang khong. Vi du, d6i voi bO loc ap thi ty nghich, ap & dau ra cia bé loc phai bang khéng, néu ap 6 diu vito chi chia thanh phan thif ty thuan U, hoge thanh phn thi ty khéng U,: a Mink 2.1. Cach me du vio & ce b6 loc thanh phin é6i xdng (3-3) U;=0 (3-4) U",, U’,~ ap d dau ra khi dau vio tuong tng la 4p thi ty thudn va ap thif ty khong. Néu 4 dau vao co Ap Uz chi cinta thanh phn thtt ty nghjch thi ap dau ra phai kbéc khong va tl 1é véi ap dau vao: Uz =mU, #0 (3-5) Déi vai bd loc ap, dong thi ty thuan hoac thi ty khong, ta cling co thé dua ra nhimng digu kign tuong duong, Can chu y ring whiing ditu ki¢n nay chi cin duge théa man trong ché 9 lam viée nhe nhang nbét la ché dO khong tai (hd mach thit) &6i wai loc dp, va che dd ngén mach dau ra déi vdi loc dang, thi edng sé duge théa min trong cdc diéu kign khi od tai kha. Déi voi bo loc 4p thi tu thuan va thi tu nghich, didu kign (3-4) o6 thé khong d@ cAp dén, név nhut dau vao cia bd loc chi c6 dp day Uyyy. Do 1a do ap day khong bao git chita thanh phan thif ty khong. Muén vay 6 hinh 3- 1e chi cin bé dau 0 va phia vio nhw vay chi can ba daw A, B, C. Dé véi cic bé loc dong thi ty thudn va thi ty nghich cing vay, néu dau vao khdng phai la cc déng pha ma Ia higu cia ching, thi cing khong can ditu kién tuong tu nhut (3-4) 3.3. CAC THAM SG VA CHi TIEU CUA BO LOC Cac tham s6 chinh cia bé loc 1a he 36 bién 4éi m va téng trd dau ra. Hé 86 bién déi m 45 v6i bd loc dp 1a tl 96 gitta 4p ddu ra khong tai va ap dau vao, cdn déi voi bd loc dong 1a th 86 gidia dong dau ra khi dau nay khép ng&n mach va dong dau vao. Thi du, 46i véi bo loc 4p thi ty nghich, theo (3-5) ta cd: U", Ural my) = = Kt (3-6) v, vy Tuong ty nhu vay, adi véi bé loc dong thi tu nghich ta cd: fp my = a (3-7) th Vi bé loc thanh phan d6i xing la ph&n tit uyén tinh nén cdc hé a6 bién déi ciia bé loc la dai lugng khong déi. Use say U,.=0 Y Ura oa =— say a) a Hinh a2. Céch xéc dinh ef¢ tham 38 ella b6 Ige khi khéng cS ngubn ba pha d6i xting Dé xée dinh my; hode m, e6 thé sit dung cée cong thie (3-6), (3-7), khi 6 d&u vao ta cd thé tao duge hé d6i xing dp hose dong. Doi khi ditu nay IA kho'khan, | néu ta chi co mat dong hay mét ép 6 d&u vao. [ 1 ‘Trén hinh 3-2a trinh bay so dd xéc djnh hé s6 bién fs e A 7 6i m trong trugmg hop nay, cdn hinh 3-2b,¢,4 xic dink viéc phan téch hé 4p & dau vao thanh hai he thd ty x4 Yt} thuan va thi ty nghich. Theo so dd, ta thy U; = UsuyVB, do dé hé 26 bién déi (d6i v6i b loc thi ty u nghich) sé bang: g (3-8) e }® aL o Bo Ige dign 4p 1 ngudn ép, cdn bé loc dong 1a ngudn dong. Dign trd dau ra cia b6 loc chinh la dign tra trong cia cde ngudn nay. Déi voi bo lec ap, téng tré dau ra duge xéc dinh trong diéu kién dau vio duge n6i tht inn a.a, Xée dinh t6ng trd (hinh 3-3), trong dé y biéu thi ddng hd do gcc pha. ingudn cia bO loc &p 46 U Ta e6: Zngudy = OM (3-9) P= PL PL a a D6i voi bé loc dong, téng tro dau Te ra (din trd trong ca ngudn) duge a | Zaguéa Li, xde dinh trong ditu kién dau vao dé Uxr hd mach. Néu néi tai vao du ra cia | ede bé loc thi ed thé tinh duge dong KT. khéng tdi 5 NM-agdn mach tAi dua vao so dd tuang dutong cia b6 a) a lge 4p va bo loc dong (hinh 3- 4a,b). © bé loc dp, sau khi xde dinh 4p Winn 2-4, S6 dB tudng duong cia b6 loc 4p (a) khong tai Ur va dién tr ra Zagungs va 6 toc dang (b) dong tai 1,;, s¢ bing: = — Ur __ (3-10) Zogurn + Zi 6 bé loc dong, sau khi xde dinh Uys Zpguan V8 ddng dign ngdn mach theo cong thie: Ug Tum = —& (3-1) Zaguon thi dong tai cia bd I9c dong bang: In, jay = LM Zou ew Zogudo + Zui Nhu da biét ti I thuyét mach tuyén tinh, khi gid tri tuy6t doi cia téng trd phy tai va ngudn bang nhau thi phu tai sé nhan duge céng sudt lon nhdt phat tit ngudn. Vi vay tai cia cdc b6 loc thanh phan d6i xung thudng co gid tri: Za = Zaguon (3-13) Khi dé cong suét cia phy tai S,4; (46i voi b6 loc sp) bing: U2 Suis Al (3-14) DWrguon(l + cosp) p- do ech pha gitta téng trd ngubn va phu tai, géc nay cAng Ién, gid tri tuyét d6i tong trd toan mach cdng nhé, cing sudt cha phy tai cAng Ion. DE so sinh céc bd loc voi nhau v8 mite dé tieu ton nang Itang, d6i voi cdc bo loc tht ty nghich va thif tu khong, ngwi ta ding céc chi s6 a va p. (3-15) trong do: Si Py cong sudt tieu thu toan phan va cng sudt tiéu thu thuan tée dung cia bd loc khi 6 dau vio chi co thanh ph’n thi ty thuan; 47 S,qi > cOng sudt phy tai khi dau vao hoc chi od thanh phan thi ty nghich, hoa chi od thanh phan thi tu khong, Cac bo loc ed @, f c&ng cao thi cang t6n {t nang lvong tiéu thy, gid tri nay trong trung hop chung khéng phai la nhé. Chl tieu thit ba danh gia chat Iuong bo loc la hé s6 y, dac trung cho mute dO nhiéu 6 dau ra cia b9 loc thanh phan thi ty nghich va thi ty khong khi dau vao 1a hé 461 wing. Nhiéu 6 day chinh 1a ép (dong) khong can bang U,.y (gen) Xudt hign 8 dau ra, Thi du, khi cho thanh phan thi ty thuan qua bé loc thit tu nghich... Ueis (Ucn) xudt hign la do tham sé cha cdc linh kign khong hoan toan dting nhw Ni thuyét (do ché tao, do nhiét dg), hoac do tan sé lech khdi gia tri chudin f,,j, = 0 Hz AU yc —_Retuin a (3-16) *Trawin AA » trong do: Ujcnuin 4p (dong) thi tu thuan chudn; Aenuan > tham $6 chudin ciia b6 loc (dién trd...), hay ciia tan sé Nhu ta da thay y cng nhé, chat Iugng bo loc cang tot. A B c oO Bok ’ a / ee) §,__Yrso = 3U, 4 x Y b) we on ° d) s * x Y Winn 2-8. $6 db b6 los thi tu knéng Kiéu cucn day 48 3.4, BO LOC THU TY KHONG Bg loc thit tu khong dimg dé xéc dinh thanh phn thit ty khong xudt hi¢n khi ngén mach pha véi dat, khi ditt 1 hoac 2 pha hode mot vai ché do lam vige khong d6i xing. ‘Thanh phan thi ty khong trong hé thong 3 pha d6i xing U,, Up, Ug hoac Iq, Ip, Te. nhu da biét trong tai ligu tinh ngén mach, bing: U. 1 . gy Ont Unt U0) 17 1 oo azn tia tied Tu (3-17) od thé théy bd loc thir ty khong 1a mot co osu don gian cong ap pha hay ding AB pha, Trén hinh 3-5a,b a 1 1 trinh bay so d& loc dong va loc Ap (a va b) ding bo bién dong va bién Ap a| | 4 ba pha. Dau ra cia cée thiét bj nay thydng due néi tr¥c tiép vdi role thanh mot bo nguyén ven, vi vay ching thugng duge goi chung @ » la bé loc- role. Trén hinh 8-5¢,4 Hinh 3-8. So dB bd loc 4p thi ty khong kigu tng trd- gidi thieu cach mae may bién dong va bién 4p véi khung tis. May bién dang co 16i tit hinh xuyén bao quanh cap ba pha. Con may bién ap co loi sdt 5 tru, trong dé co 2 try phfa ngoai dang dé dan tir thong do thanh phin tht ty khong tao ra. Hinh 3-6a gidi thigu so 4d bo loc ap thi ty khong ding tong trd Z, néi vao ap thi cap U,, Uy, U, cia may didn Ap do lung hé s6 bién déi bang 1 Geo U, ™ 1 Dé cho céng sudt cua phy tai lén, nguisi ta cd gang lam cho gee y hiéu pha ciia dién tro nguon va phu tsi cang lén. Vi vay cae dién tra Z,, ngwdi ta thudng lam ching c6 tinh dung khang (hinh 3- 6b). 3.5. BO LOC Ap THU TY N ICH VA THK TU THUAN ‘Tuong ty nhu biéu thie (3-2), doi véi he ap doi ting ta cs: 49 BU, = (Uy, + ay + aU) BU, = Uy + @Uy + ae (8-18) BU, = Uy + Uyt Ue A B c e 8 7 4 Yy x L Ry Re X Xe A xY c ¢ A be hy a) b> ) Minh 2-7. Gidithich nguyén Ij lam vite ea 8 foc 4p thd Wy nghich So dd dign tao ra U, duge trinh bay trén hinh 3- 7a, Uu diém cia sd dd nay la so dB don gian va hé sé y; nhé. Gitta hai ap day Ugy va Uge cd mac dién tré va dién dung tich eye Ra, Xq Va Ro, Xe. Trén hinh 3-7b trinh bay biéu dd dign ap thi ty thuan téc dong & dau vio cia bé Ioc thit ty nghich, do 18 mot tam gide déu. Ta théy dp dat vio X, lech mot g6c 90" so véi dp dat vio Ra, twang tu, dp Xc lech mét gc 90° do véi Re. Theo chiu thusn cia ba vects dau vao thi diém X 88 tring véi diém ¥ nhu trén hinh 3-7b, bai vi khi dé Uax. cham pha 90° so véi Uy, Uyy chm pha 90° so v6i Uy nhvt vay Uyy = 0. Néu ap thi ty nghjch téc dong d dau vao thi cdc diém A va C sé thay déi ché trén hinh 8-7c nhu vay Uyy # 0. m = XYIAB = 1,5 va digu kign (3-5) duge thye hién. Ditu kign dé cho X va ¥ tring nhau trong trutng hop dau la: Ra XB. tg60 2 VB hone Ry = v8X, X, AX B ve , 1 (3-19) Xe ay we C6 thé chon sao cho: X= Xe (3-20) Diéu kién (3-20) e6 thé khong nhat thiét phai ed, nhung luén luén phai tuan theo (B- 19) khi thay d6i R, va Re. Mat khéc phai thay déi Ry va Re sao cho sp khOng cAn bang Uyep (xem mue 3.3) 1A nhé nhat, néu cho dp thi ty thuan 6 dau vao, D6i véi bé loc ap the ty thuan, hodn toan cé thé thay thé bang b9 loc ap thtt ty nghich 50 néu 6 bo loc nay ta thay thu ty pha ¢ diu vao, nghia la thay déi ky hiéu gita bat ky hai du vao A nao (hin 8-8a), Néi chung céch tinh cae dong tai, cong sudt cia Soo Ba Re bo loc cang tuong ty nhu nhau = [© BA {| ixem (3-10)). BQ loc 4p thi ty xe By Xe Xe x 8 c nghich va thif ty thuan trong ché 4d d6i xting du tisu thy nang lugng, nang lvong nay phan lén duge xéc dinh béi thanh phan thit ty thuan. Tuy nhién trong ché dd d6i xing nay, phan tai cia bo loc thit ty thugn Iudn eo dong chay qua, cdn bb Ioc dp thif ty nghich thi khong. Khi dé d6i véi bd loc ap thit ty thugn, cng suit tiéu thy phu thudc vao géc va téng trd cla tai, con trong bé loc ap thy ty nghich kh6ng cé sy phu thude dé. Do vay vide xe dinh cong suat titu thy Sj, Py va cde chi s6 «, B cha bd loc ap thi ty thudn phic tap han nhibu s0 v6i cha bo oc Ap tht ty nghich. Tuy nbién, céc chi s6 nay cita bo loc ap thif ty thuan lai cé it ¥ nghia hon cta b6 loc 4p thif ty nghich rét nhidu. Diéu nay 18 do ngudi ta khong dai hdi do hay cao cia nhimg thiét bj phan ung déi voi thanh phn thi ty thuan. Trong tat cd cdc su c6 khong d6i xing, 4p thd tu thuan co gia tri di lon. Do khong cAn 6 46 nhay cim cao nén cong suét tigu thu eta bé loc ap thi tu thuan thutmg nhé. ‘Trong phan 16n cac truang hep, vige chon céc b4 loc dp thi ty thuan duge xéc dinh bai su don gidn cia so dd. Ngubi ta dy so dd trén hinh 3-7a thay déi vi tri cia dign tré va tu, 6 tao ra so dd loc Ap thu ty thugn (hinh 3- 8b). Cae so dd khong chita cudn cAm. a) 5) Wink 2-0, So dB dO loc thi tu thug 3.6. BO LOC DONG THU TY THUAN VA THU TY NGHICH Céc b6 loc dong ndi chung tuong ty nhu cc bo Ipc dp. Nhu dé néu & myc 3.3, 461 voi cae bO loc dong, tham s6 dac trung 1a he s6 bin déi my, hode m2. Vide xdc dinh cdc hé 36 nay khi ed hé ding déi xing 6 dau vao thi duge I tin hanh theo nhu = dinh nghia think 3-9). oo Trong trutng hgp chi BoC oO cs mét ngudn dong mot 44 | pha, eS thé xde dinh duge cde hé 86 nay theo la lal each sau: Nhu trinh bay Tym = M1 lim = Y 7 “m M5 trén binh 3-9b, ta mac a) 5) ngudn I vao hai dau A, B, sau dé do dong ngan Hinh 2-9. Kc dinh he 36 bitin dBi BO los dong I 1 1 >a o8 >a Q oe Ha oe} mach Iy.m- H@ 86 m xde dinh bai cong thie: m=, ‘Trén hinh 3-10 gidi thigu so dd b6 loc dong thi tu nghich don gian nht 1am vite & ché 46 ngén wach. Dd thi cia che dong trong b9 loc dong tuong ty nhu dé duge trinh bay déi véi céc 66 loc 4p. Tren hink 3-1Ja,b trinh bay dB thi cc dong ctia b6 loc dong thet tu nghich khi tuong ting é dau vao chi cd cae dong thi ty thuan (a) hode nghich (b). DE tao ra bd loc dong thi ty thuan trén so dd hinh 3-10, ta chi vide thay thi ty cdc trd Zp Voi Z'g; Ze voi Z'e tuong ty nhu 2 bd loc 4p thit ty thudn. 3.7. 8 LOC LIEN HOP Winn 2-41, DB thi vectd bd loc déng thd ty nghich Bo loc lien hep 1a bd toe ma 4p hose dong dau ra cia no la mot ham tuyén tinh cia cée thanh phn déi xting ap va dong 4 dau vio: Uy, hoac fy = KU, + KyU, + KU, (8-21) Op, hose ty = K'y + Kp, + K'gly (3-22) Trong thuc té thuting st! dung cdc bd loc vai K, hodc K’,; Ky hoac K’y = 0. Co thé dé dang chuyén tit bd loc thet ty nghich thanh b9 loc lién hop véi K’, = 0 (K, = 0) bang cach thay déi quan he dién trd trong céc nhanh, khi dé diu kién nhu 6 (3-19) bi pha va. Ngoai thank phan thi! ty nghich 6 d&u ra con xuat hi¢n thém thanh phan ti Ié voi thanh phan thit tu thuan 4 dau vao, Quan hé gia céc dign trd cing Iéch khéi quan hé (3-19) thi thanh phan dé cang lén. Mu6n thuc hign dieu ki¢n K', = 0 (K, = 0) c&n phai triet tieu thanh phan thi ty khong & dau vao, bang céch dua vao khong phai dai lugng pha ma la higu cia ching. Sav day ta xét thi du d hinh 3-12. Dé don gian ta hay xét khi bd loc lam vige & ché d6 52 khong tai. Ap dau ra cta bd loc bang: Or = Ig’, + (fy - B1)R") + IXulla - Io) (3-23) Né6u hé théng dong 4 du vao chi chia ed thanh phan thd ty thudn thi tir (3-23) vA dd thj veeto hinh 3-19, ta o¢ thé viét: a(R’, +R", - VIXy) ¢ Uxrt = oT Hinh 9-12. So dB b@ lee fen hop Winn 9-19, 08 thi vectd khi chi €6 thanh phn TTT Néu nbu hé th6ng ding 4 dau vio ch! cha thanh phan thi ty nghich, thi tit (3-23) va bidu dd vecto 3-14, ta cd thé vist: Urs = fg2(R') + BR") + V8Xy) (3-25) Cuéi cing, néu he thong dong 4 ddu vao chi chifa thanh phan thi ty khéng, th} thanh phin cuéi cing cla (8-23) bang khong, ta co thé viet: Ugo = i(R’, - 22") (3-26) Dé6i vdi bd loc thanh phan thi ty nghich, can phi cd: Uxq, = Uxqo = 0, do do: R= 2R", (3-27) as Ring ° (3-28) inn acre, DB thi victo ki oh 06 than phn TTK Dé thye hién duge (3-27) va (3-28) ngudi ta ché tao sao cho R’, va R”, co thé thay déi dugc, khi dé: Ter = yl R', + RY) = Cla" (3-29) 3,8, CHINH VA KIEM TRA CAC BO LOC AP VA BO LOC DONG Chat lugng eda cée b6 loc 4p va loc dong cin luén luén duge giti 6 mic tiéu chudin khi 53, dua vao su dung. Vi vay cic bé loc 4p va dong clin phai kidm tra va chinh lai theo dinh kj. Sau day trinh bay c4ch kiém tra bé loc dp thi ty nghich ding ty va dién tr, © dau vao cita bd loc ta cho mot hé dp ddi xung lay tir bién dp ba pha hod ngudn ba pha dién 4p 100 - 127 V. Trutéc dé phai kiém tra ngudn, sao cho dQ sai léch dp gitta ba pha khong \én hon 1,5 V. © dau ra bé loc song song vi ta mac von ké ed dién tr trong khang it hon 1000 QW. Thye t& cho thay déi véi céc bd loc ding tu va dien tra, sy tang cla ‘ap khong can bang khong phai chi do b6 loc bj héng, ma can do sy cd mat ciia cdc song hai bac cao 8 dau vao co tin s6 mot vai lan 1én han 50 Hz, Tuy nhién Anh hudng 4p khong can bang do sdng hai bac cao lai khong Anh hung dén kha nang lam viéc cua bé loc, vi vay chi can phai chinh sao cho 4p khong cAn bAng cla song t&n s6 50 Hz xw6ng nhé nhat. Néu khéng ed may hién sdng (oscilloscope), mA chi cd von ké thi ta chinh sao cho ap khong cAn bang dat gia tri < 2 V thi b6 loc dp coi nhur duge chink xong (chinh ede dign tré tich e¥c). Néu cd may hign song, ta co thé kiém tra chinh xac hon bang céch xdc dinh t&n sO ép dau vao, khi dé trén man anh sé xudt hidn mt chu ky cia song 50 Hz, chinh may hién song sao cho chu ky nay tring voi chu ky ciia thang miu cla may hign song. Sau khi chinh xong can xée dinh do gidm ap trén cae linh kien. Tren méi mot nhanh, gidm dp trén ty va trén dign trd phai khac nhau | ¥3 lan (xem (3-19)). iy | 3.9. BIEN DOL BIEN AP \ THANH BIEN AP CO PHA CO THE THAY DOI DUOC Ap dau ra ed dang: BE = keivU (3-30a) a ~ géc pha co thé thay déi duge; U- 4p dau vao Tren hinh 3-15a,b trinh bay so dd va biéu dd ap. Ap gitta cdc diém” m, x,y, m tao thanh 4 canh ctia hinh chi nhat Thay d6i ti s6 gitta dién o 0 tro R va trd tu C, ta ed thé thay déi ti le giita hai cenh oa hinh chit Hinh 3-15. So db cAe b6 bin déi pha din ap 54 nhat, dong thai thay déi gde quay, Tren hinh 3- 15¢,d trinh bay so dB khac ding bién dp ty cam BC. Ap Up, va ap Uy, tao thanh géc 90°. Nhu vay dp E, = Uy, khong adi vé bien do nhung ed thé thay d8i vé pha bang cach ditu chinh dign tré R. 6 day ta dig bién dp ty cam dé lam gidm mat mat nhiét nang. Néu thay BC bing bién trd thi mat mat tang len nhung dé vi chinh sé tét hon. Cac so dd nay thudng duge ding trong ngudn dién xoay chibu. 3.10, PHUONG PHAP BIEN BGI CONG SUAT THANH AP VA DONG MOT CHIEU C6 thé tao nen dp hoae dong mét chiBu ti 1¢ voi cong sudt bang cch ding phép tri giita hai dai lugng: Uc = (U + KI? - (U - KI)? = 4KUI cosp (3-30) Céc dai luong (U+KD? va (U-KI)? co thé thé hién bang co céu binb phuong gdm cdc phan tit phi tuyén: chinh Ivy, cndn cdm khéng véi loi thép tit Sau day gidi thi¢u cAm bién cong sudt tac dung dig tré phi tuyén cdm khang (hinh 3-16) Hinh 3-18. So dB bd cém bién cong sudt tae dung ‘Trong so dd mach X¢ va Rr dutge ndi tiép véi trd cm khang phi tuyén Xxrp dé bi sai 86 do Xr phu thudc vao t&n s6. May bién dong trung gian BIG v: bién dign ap trung gian BUG cd hé 36 bién déi ny = ny = 1. Tit sa dd hinh 3- iGa,b ta 6 thé viet: U, =U + RE; Uy -RI (3-31) Gia tri trung binh cia dong J; va Ty trong so dd so sanh ti lg véi binh phuong dién ap Uy va Uy nhut sau: ‘A may I, = U? = U2 + RP + 2URIcosp Jy = Uj? = U2 + RP - 2URIcosp (3-32) Nhu vay dong dau ra: Teg = y~ Ty = 2RUIeosp (8-33) 3.11, NGUYEN LY LAM Vi8C CUA BO KHUECH BAI TU (KBT)[1 ] Khuéch dai tir (KD) chit yu gbm.cé cugn day quén quanh Idi sét tlt, ed cfu tric don gidn, 6 dQ tin cay va higu sudt cao, tuéi tho lam vige ify dai. Vi vay KDT dude ding rong rai trong céc thiét bj ty dng. Nhuge diém cia KDT la e6 quén tinh lam vige Ién, nhit 1a trong linh vue tin 36 cao, nén ting dung ciia no ft nhitu bi han ché. Ngoai ra KDT kém theo van dé la kich thuée lén, kha nang chudn hoa kém. KDT don gian nhat gom cd mot Idi sat tis, trén dé quéin cugn day xoay chibu cd 96 vong la W, 4, Va quan cugn day mét chitu dé ditu khign c6 s6 vong 1d Woy. Cugn day xoay chidu ndi vao ngudn dién ap xoay chitu U,.,, cudn day dite khién néi véi ngudn dién sp mot chitu Eg, (hinh 3-17), Dong dign di trong cvdn day xoay chidu bang: La WE that (3-34) trong dé: R - dign tra cugn day xoay chidu; Lyep ~ dign chm cugn xoay chigu; w - tan s6 ludi dién. ‘Thuong R << wl, ., nén gid tri dong dign xae dinh chi y&u béi dign cam L, such phy thuge vao mie do bao hoa cia I6i sat tit, nghfa 1a phy thude vao hé 6 tir thém Wink 3-17, $6 dB 66 khugch dai ti! don gid tit. Néu bé qua tit thong rd, dign cm Ly 06 thé tinh theo cong tht L= Was (3-35) Iu trong do: S - tiét dién léi thép; Jy - 40 dai trung binh 13i tit; a Nhu ta da biét, 4 2 « khi bdo hda Hi tang lén nhuing B khéng tang lén nit (hinh 8- 18a) do dé w bé dan (hinh 3- 18b) nén L, . whd d&n (hinh 3.18c) ‘Tit hinh vé ta thay khi ding did Khien Zy, nha thi y Yon, hi yy = 0 66 pepax VA Khi ds Ley Cling lon nh&t. Khi Ty, tang len, Lye gidm, do dé dong dign phy ti _ tang len. Sit dung tinh chét nay KDT duge ding nhiu Jam cugn Khdng cd di8u khién dé didu chink dong dign phy tai : Sa do trén cs nhuge diém 1a trong cudn day di8u khién sé cAm dng siic dién dong xoay chibu, no sé lam méo tin higu ditu khién. Dé khée phuc hién tugng do co thé méc mot cudn khéng n6i tiép trong mach ditu khién, nhung khi dé hang s6 thai gian KDT tang len. ‘Tren thyc té ngudi ta ding hai loi sAt tir ghép lai, trén dé qudin hai ntta cudn day xoay chi’u W,,ch mAc néi tiép hogc song song va thugn chi8u qudn day, con cudn day ditu khién cing quén thanh hai cudn vi méc n6i tiép nguge chiu quan day. Nhu vay stic dién dong 56 4 ol o aa a) b 2 Wink 2-19, D3 thong 6 din ti eda KOT cam ung trén cugn digu khién sé triet tiew (hink 3-19) Us —4 “6 3.11.1, Dac tuyén xuyén cia KDT Khuéch dai tir ly tung eo phuong trinh oC can bang stic tit dong cia hai cudn day xoay | ne ] a chigu va digu khién nhut sau: | I To. Ween = Ta Wa (3-36) ou LE Wax ‘Tren co sd (3-36), ta cd thé xay dung duge L 7 | dac tuyén xuyén cila KDT. ey Dé la dutng dic trung quan hé gitta J_ ag Fg - (dong phy tai) va dong ditu khign 144 | 1. = fla) Minn 2-18, S6 db b§ KOT wén thye 16 Dac tuy6n d6i xing qua true tung, dac tuy&n xuyén thuc té (dvang cong 2 trén hinh 3-20) khac vdi dac tuyén cia KDT ly tuéng 1, Dé truée hét 1a do dutng cong B = f(H) cha KDT thuc té khac voi dudng cong tit hda ly tudng duge chap nhan trong qué trinh nghién city. © ché do khong tai, khi Jy, = 0 cd dong I,. chay qua KDT. Dong nay 1a dong tit hoa KDT chita bao hoa: 1,. = Zia (3-37) Ww, ‘ech Hy, - outing dd tir trung cia KDT thuc té khi khong tAi va x4c djnh béi do rong cia mach vong tit tré, tite 18 phu thude vao vat ligu loi sat tit, Néu la vat ligu ti mem, Hy, s8 nhé hon so véi vat ligu tit eting. Khi dong Ty, di ln, do hien twong bao hoa lai sft tir, dong 1_ tang cham va sau cing khong tang theo iy, inh 3-28, So sda. dic tuyén xuyén nita (dudng cong 2 4 hinh 3-20) ease 57 3.11.2. Tham 86 khuéch dpi tit - H@ s6 khuéch dai dong din: LW, K= = (3-38) Tax Wren - Hé s6 khuéch dai cong sudt: PL 12.R, Kp= = (3-39) Pax Tae’ Ray trong do : Ry - dign rd phy tai mac n6i tiép voi mach xoay chitu; Rox > ign trd mach didu khién didu chinh dong vao cudn day Wy. Céng thife (3-38), (3-39) chi ding cho KDT ly tudng, Trén thy t& hé 86 khuéch dai dang dién bang: K,2 (3-40) Tax Hé 96 khuéch dai cong sudt bang: (2 - 1,7)Rp Kp= Se (3-41) Tax?» Rat 3.12, KHUECH BAL TU CO PHAN HOL Dé tang cudng hé 56 khuéch dai cng sudt va do én dinh khuéch dai ngudi ta ding phan hdi: dong dien phy tai 6 dau ra, sau khi qua chinh lu duge dua trd lai dau vao dé tang cutting cho tit trittng mot chitu. C6 hai phutong phap phan hi: phan hdi ngoai lA ding thém mét cudn day khée dé lam cudn day phan hdi va phan hi trong con gol la KDT ty thém tis héa, tao ra thanh phan m6t chitu ngay trong cudn day xoay chidu. 3.12.1. Khuéch dai tit 6 phan hii ngoi ‘Tren hinh 3-21 trinh bay so dd KDT ed phan hBi ngoai gdm mach xoay chi’u méc véi phy tai Z,, va cau chinh luu. Qua cdu chinh Iuu dong phy tai di vio cudn day phan hdi Way ciing quéin trén loi s&t tit Khi chwfa e6 phan hdi ta os: LW, Khi co phan hai ta cd: 1 (3-42) Wyn - $6 vong cudn day phan hdi. Dau "~" ting vai phan hoi duong, déu "+" tng voi phan hoi am. - Hé 86 khuéch dai ding dign: Katt Ky woh Te leh Tey (3-43) Ww, vii Kpn =—Pt - hé s6 phan hii. Wy ‘ech 58 - Hé s6 khugch dai cong suat: — Ke CL & Ky)? Tu cde biéu thite (3-43) va (3-44) ta thay, khi co phan hdi duang, hé sé Khuéch dai taing lén, khi ed phan hdi am, hé s6 khuéch dai giam di. Trén hinh 3-22a vé dac tinh KDT khi khong os phan hai A = flH,,) va dudng phan hoi Hoy) = KyyH~ 1A dutng thang di qua g6c toa do (dac tuyén xuyén 4 day H_ = ACH) la dac tuyén xuyén cia KDT thuc té (duong cong 2 hinh 3-20) da duge tuyén tink héa. Tir hinh 3-22 ta thay cudng dO tir trudng mot chi®u khi co phan hii bing: (3-44) Koon inh 3-21. 86 d® KOT 64 phan hbi ngodi Hough = Hox * Hoh = Hox # Kyu J? (3-45) Hoy = Kp (3-46) Bang phuong phép vé dd thi ta vé dutng dac trung KDT khi co phan hbi duong (hinh 8-22b) twang tng voi du *—" trong bigu thie (3-45). So sinh KDT cé phan hd duong véi KDT biéu dién tren hinh 3-22 ta thay, dé ed cling mot tri sé H. cuon day dieu khién ea KDT od phan hoi cAn mot cutng do dién Wan 3-22, Dc tuyén KOT véi phan HBL duong trudng bé hon 1a: : Fax = Hak on = ‘Vi vay hé s6 khuéch dai sé lén hon jax > pn 3.12.2. Khuéch dai tit c6 phan hdi trong (KDT ty thém tit héa) Dac diém KDT cé phan hdi trong {A cugn day xoay chiéu W,_., mée ndi tiép v6i chinh lu 1/2 chu ki, So dd KDT cs phan hai trong duge trinh bay 6 hinh 3-23. Nhu vay ta thay trong cugn day xoay chiéu cé dong da nn chay qua, vi vay trong cudn 59 day 46 eng co thanh phan mot chidu, do dé cudn xoay chidu cing déng vai trd cub phan hdi. Hé 96 phan hii cba lost KDT nay Ky, = 1 So dd 6 hinh 3-23a dae diém 1a tac dong nhanh khi thay déi tin hiéu didu khién, gia tri m6i cia dong phy tai dat duge chi sau 1-2 chu ki cia dién 4p ngudn cung ep. Tuy nhién so dd nay khong diing rong rai vi dong qua phy tai la dong chinh Iuu nila chu ki Un inh 2.29: a. So dd cubn dy Won me nfi tis vai chloh his 1/2 chu Ke », Sa db ng phy {Ai 18 dng xaay ehiBu€. So dB done phs thi lA dng didn mot chibu Khi dung KDT cé phan hdi trong can dac biét chi y d@n chat Mong cia didt, chting cin eo dign trd nguoc chidu rit cao, nu khong ddng ngugc chibu sé gay tde dung khit ti Viee ding KDT co phan hdi trong vai cong suiét J6n cho phép gidm tén hao trong dong va dé lam mat hon so Uns vdi KDT co phan hdi 4 |X if Z ngoai. Doi voi KDT co — a) Uh phan Bindi chung, dang cye ti6U INmin (Hig) ting voi gid tri am eda dong diéu Khign Ty (hinh 3-226) cbn dong lam vige binh ‘Sd 8 eda KOT thufn nghich thutng tng véi gid tr} duong cia In. Viee ~ thay d6i d&u Ty, trong qua trinh ditu khién nhidu khi 1a diy khong mong muén, vi dai héi Fay sd dd cuon diéu khién phic tap hon. Vi vay 60 trong KDT thudng cé cu6n chuyén dich, nhd do toan b6 doan lam viée ca dac tuyén xuyén. duge chuyén dich dé ing véi cae gid tri dvong cia I, ‘Trén hinh 3-240 gidi thiéu KDT thugn nghich. O day E, - higu din thé cia cupn chuyén dich. Con trén hinh 3-24b gidi thiéu dac tuy6n ca KDT nay, Ta c6 thé thay sit Aung KDT thugn nghich cho phép tang d0 tuyén tink cia dac tuyén va pha ciia dong tai eé thé thay déi bang ddu ciia tin higu ditu khién. 3.12.38. Hing s6 thai gian cha KDT a. Khi khong cé phan hdi, Theo dinh nghia, hing s6 thai gian T bing: L T=—% (3-47) Rx trong do: H, -—* (3-48) Tax. L Wa Hey = Rp - (3-49) 4p” Woon Si dung cdc cong thitc (3-36), (3- 48), (3-49), ta ed thé viet: Ry We? 1 Tah (3-50) Ra Ween? Af hay: k T=—2 (3-6) 4f b. Khi 6 phan hdi: Ton (3-52) Tuong ty nhu trén ta viét: 1 KP Ry Laken = G+ TaF ae (3-53) 4f 12 KK, do dé: 1 k, ph = > (3-54) 4p 1 Ky Kpy hay: . Tr Ton = (3. 55) 1£K Kp 3.13. ROLE BAO VE DUNG KHUECH BAI TU Cée role ding khuéch dai tir la cc bd bién déi dae biét ¢¢ hai cudn day, xoay chitu va mét chiu cd chung céc J6i tit. Ching cd thé lam vige véi 4p hode ding va tuong tng tai 61 hoac dau ra cia chung duge mAc n6i tiép hay song song. Néu role ding KDT lam viéc theo dong, no sé la bj so sanh theo gid trj tuyét déi, con néu lam vige theo 4p sé 14 bd 80 sinh pha. Mach ditu khién duge mac néi tiép hoac song song véi du ra. ‘Mot trong nhimg role dimg KDT sém nhét 18 role tng tré (Thuy Dién) dung KDT co phan hdi ngoai (hink 3- 25a). O day dong cin dé khdi dong role tang tl 1¢ véi dién dp vi kehi dign 4p tang, téng trd cudn lam viée KDT sé gidm. Tom lai, day 1a bd so sénh theo gid tr} tuyét d6i. Cudn 4p dong vai trd tao tin higu phan hoi ngoai od dign dp duge Igy tir BU. ‘Trén hinh 3-25b trinh bay 80 4b so sénh pha sit dung KDT cé phan hoi trong bang so 4d ndn dong hai nita chu ky (v6i dong phy tai 1a dong mot chibu) tir mot dai lugng din du vo. Dai hugng dién thit hai duge diing lim cugn phan eve. Tren hinh 3-25c trinh bay KDT lam vige theo dong ding lam ao d3 so sénh gid tri tuyét d6i cho rale so léch va téng trd (Anh). Hai dai Iuong duge so sénh trong cudn lam vie va cugn ham theo gia tri tuyét d6i. Thdi gian téc dong t6i thiéu lén han 3 chu ky vi dong ham gidm tit tix do 49 ty cdm eta cugn digy khién ni ngdn mach qua cau ndn dong, ‘Trén hinh 3- 25d gidi thigu so a3 role khodng céch es sit dung KDT dé gidm t{n hieu dong dau vao va do dé gidm kich thuée BI. BO KDT duge cung cap ngudn tit bo dao dong pS Mint 3-3 Fide bio v8 ding khuéch dai ti @. Lam vite theo ding 6 b¢ KOT vai phan hBi ngoai (mde song song): b. Lam viée véi ép ¢6 b6 KOT vdi phan hibi trong nn dng hai nda chu ky (me song song); ©. Cé be KOT vdi hal cubn ham 06 tai (mde néi tip), &. Lam vige véi &p €6 181 nBi tip; «. Kidu dtm ti vdi két edu ban fe 1 Tip digm rote: 2 Gubn tin hid phan hBi trong: 3. Cubn eft: 4. Cuba kinda: 5. Cubn lam vite; 6. Cugn ham: 7, Cudn phin eye; 8. Guén chin; 9. Cu nén ding; 0. Nguin cung ed; Mach mét chitu du ra 62 dign t&n s6 500 Hz nudi béi bo acqui cia tram dién. ‘Trong role khoang céch c¢ chu do ede dai ltgng dién vdi d6 chinh xac cao trong khoang bién thién rong, c&n phai cd cdc phn tit thao téc dau ra khdi dong véi tin higu cdt cong sudt nhé hon 1 mW, Ditu nay co nghla la phai sit dung role nhay hoae bo KDT. ‘Trén hinh 3. 25e gii thieu role dign tit kiéu ban 18, lam viée két hop vai mot bo KDT. cho phép lam giam kich thuée di r6 rét. 63 Chuong 4 UNG DUNG CUA CAC LINH KIEN DIEN TU CO BAN TRONG CAC THIET BI TY DONG Dé ben doe lam viée trong nganh dién luc tiép cn vdi cée thiét bj ty dong duge ché tao tir cdc linh kign dign tit thong dung co thém kign thite vé chiing, ndi dung ciia chutong nay Sé gi6i thieu mot vai ting dung cia cac linh kign dign tit co bin véi muc dich bé sung thong tin, Ph&n lén cae ting dung nay duge trinh bay & deng so dd nén thuan tién cho viée giai thich va dé hiéw biét hon d6i véi ngu’i chua es nhi@u dip lam quen véi cdc Khai nigm ve dign tit, Diéu nay cd thé eo ich trong viée tlm hiéa nguyén nhan hu héng céa thiét bi tw dong trong qué trinh khai théc sit dung ching trong bé théng dién lye. 4.1, DIEN TRO ‘Theo dang dac tuyén von-ampe (phu thuée giita dang dién va dién dp), ngudi ta phan biét dign tré tuyén tinh va dign trd phi tuyén. Trong cdc dign trd phi tuyén cd sit dung cdc vat ligu ban din. Theo cu tao cia dién trd, ngvdi ta chia thanh dien trd kiéu day, kigu tiét dign va kiéu thé tich. Theo vat ligu din dign, eo thé phan logi thanh mang cacbon, mang kim loai, mang éxyt kim loai, bén dan... MBi dign trd dou lam viée tung tng véi cong sudt danh dinh Py, cia no, dé la cong sudt cc dai phat ra trén dién tré trong ché do lam viéc lau dai ma khong lam thay déi cde tham s6 cia dign trd. Nhv vay dign 4p dat trén di¢n tra Khong dutce phép vuot qué dién 4p danh dinh, xde dinh bai cong thite: Ugg = VP ag (4-1) trong dé: Pyg - cong sudt danh dinh (W); R - dign trd (Q). Déi véi cae so 4d cong suat thé nhu é phn légic cia thiét bi s6 cong sudt; Pyy cd thé dat dudi 0,1 W. Con déi voi ede bo phan cong sudt 1én nhw 6 b6 ngudn, mach ditu khién cong suat dau ra, cOng sust dién trd cs thé dat toi 2+5 W. Néu sit dung dign tra khong ding cng suat danh dinh cla né c6 thé gay chéy va day IA nguyén nhan gay svt c6 trong thigt bj dign tir. Thong 6 day di cia dign tré chi co the ndm ditgc khi tra trong céc sich tra ctu ky thuat. Tuy nhién, thudng thutng gid tri dién trd duge mé td ngay trén than cla nd, Cd mot 86 céich dé dign tré nhu sau: Caich thit nhat sit dung eae chi cdi va s6 dé hién thi: E twang dng voi Q, K - tuong ting véi KQ, M - tuong ting véi MQ, Thi du: 4K7 = 4,7KO; M47 = 0,47MQ; 47E = 479 vv. 64 Cach thit hai sit dung cae vgch mau va vj tr{ cia ching dé biéu thi dign trd. Trén bang 4-1 trinh bay gid tri cia cdc vach miu sit dung trong phusng phap nay, Bang 4-1. GMs tej ebe vych mgch ding trong diga trér Chd sé Chi 35 Nifan vdi he 86 (Q) Sai 36 Mau thd nnd ‘thd hai {chi 96 shi ba) C> pF Den ~ ° 1 — Nau 1 1 0 1% 08 2 2 0 2% Da cam a 3 Ce a% Vang 4 4 to* 4% Xanh 14 cay 5 5 10° 5% Xanh da trol 6 6 10° 6% Tn 7 7 107 % xam 8 8 tot 8x 1dng 9 9 0? ox. ‘Ving kim og ~ on 5% ac kim lai - oot 10% nding mau - - ~ 20% Hign nay nguai ta ait dung phé ep logi dign tré co hinh kh6i.chi nhat, kich thuide rét nha. Trén dién trd cd thé od hoac khong d@ gid tri dign tré. Ching duge diing trong cic loai mach in kiéu lp rép b& mat. Gia tri danh dinh cia dién tré khong phai la mot 86 ngbu nhién bat kj do ngvdi ché tao nghi ra, ma duge chon trong day céc gid tri dutge sdp xép theo qui luat, goi la day E,, trong don la s6 ty nhién, Day la day cp 96 nhan 1, dy, Gq? Gq? n!? VOi gg = VIO. Thi du, vai day Ey, qq = V10 = 1,47, d6i v6i By, 12 ='VI0 = 1,21... M6i mot day ting vi mdt gid tri sai 86 khac nhau. Gid tri thye t6 cia dién tré s6 bang gid tri danh djnh céng/trit sai 96. Tren bang 4-2 érinh bay ede day gid tri danh dinh cia din trd. Bang 4-2, Day ghi tej dunh djah ciia ign tréy ‘Day danh Ton ti cfp Céc gid tri danh dinh cos Sai 36 20 vdi gid dink Ey, | 88 nhl gn diy ‘tri danb dinh, % | Ee M7 10; 45; 2,2; 3,3: 47,68 + 20 Ew } wt WO; 18; 22 3,3; 47: 68 +0 12, 1B: 2,7; 36; 5.6 82 +10 fe | a WAS 22 3047 68 zs | W816 24.36; 58 75 28 i te th ar an. 88 02 zs | 1 20,90 43: 62 99 28 on 18 Ese 1028 Fiz 1012, 65 4.2, TY BIEN 4.2.1. Khai nigm chung Ty din 1a linh kign dién ti duge tao béi hai ban cc dn dién, duge ngan céch béi mdi trudng cdch dién va ed khé nang tich trit nang lugng dign Dién dung cia ty dign duge xéc inh bang ti s6 gida lugng dién tich trong né véi dien Ap dat vao hai ban cyc. D6i vdi tu dign cd ban eye phang, dién dung cita no bang: C = 88.10% Sid (4-2) trong dé: e - dg tit thiim cba cht cach dién; S- dign tich ban ove; d - do day tam céch dién Gid tri dién dung danh dinh cia ty dign duge ngudi edn xudt chon theo day E, nhu & bang 4.2 d6i vai dien trd. Ngoai gid tri ny, tu dién cdn duge dac trung bdi cdc tham sO nhit sai s6 dién dung cuc dai cha cp tu dién (ep chit tong), dién 4p lam viée danh dinh (V), dign dp danh thing (kV), hang s6 thai gian phong dién dong rd (sec hodc MQ.uF), t&n 56 cong huéng xéc dinh dai t&n lam vige, dO én dinh nhiét cia cée tham 86, dong nap tai dién 4p lam viée eye dai vv... 4.2.2. Phan lost Tu dign phan logi theo ban chat moi truding cach dign, theo kigu dong dién lam viée va theo din dung. Moi truang cach dign sit dung trong tu dién os thé 1a khong khi, gidy, kink, a, chan khong, khi tro, thach anh, gém, émay, chét di¢n moi ptlyétylen va cac hdp chit cao phan tit cach dién khée. ‘Tu dign thudng chia lam céc nhom e6 kha nang lam viée chi voi dong di¢n xoay chitu hoac dong dién mot chitu hay cd hai loai. Ty dign thusng chi lam viée vai dong dign mot chidu la ty dién méi Ty dién cd thé phan loai theo nhém ed dign dung 6n dinh va dién dung bién thién. Loai dign dung bién thién thudng duge ding trong céc bd dd tn s6 cua cac may thu phat trong vide truyén tin theo dutng day tai di¢n (PLC) va 4c thiét bi thong tin khac. 4.2.3. Ung dung cia ty dién Ung dung cia ty dign tuong d6i da dang. O day chi néu mot vai chic nang cla ty ding trong mot 26 sa dd dign thong dung. Chute nang loc nhiéu cia tu duge sit dung dé han ché céc sing hai bic cao gay nhiéu cho qué trinh lam viée cba cdc linh kién tit. Ty dién khi dé duge chon sao cho co dién tré thap d6i voi cdc sdng hai nay, vi vay céc dang nhidu sé di tat vé nguén, khong qua linh kien clin chong nhiéu. Th{ du trén hinh 5-42, ede dau vao chan ngudn 5 V cae bo chuyén 6; ADC 0809 duge néi tht béi tu 100 pF, twang ty nhut vay d6i vai vi mach V4 la bd chét 74374, tu 100 pF néi gitia chan d&t va nguén 5 V sé gidm bét kha nang chuyén trang thai nh&m cia cée dau ra khi co nhiéu cao tin xudt hign. Vi céc mach ngudn va dét cia cdc thiét bj dién tu, thi dy nhu cac role s6 thudng dai so véi cac mach tin hiéu khac nén trong didu kin dién tis trudng ching host déng nhu cdc angten thu va vai tra ty loc nhiéu 6 day 66 riit quan trong. Tu co thé duge ding dé lam léch pha dong dién chay qua né di mQt gde +90° do téng tr tung duong cia ty dién duge tinh theo cdng thie: 1 Ie VOIX, = ‘Tinh chat nay cba ty dién duge ding dé tao ra tit truding quay trong cdc dong co khong ddng bg mot pha. Nhv ta da biét, dong dign xoay chigu mot pha khong eo khd ning tao ra tu trudmg quay trong ce cudn day stato ca dong co khong dong bé. c Dé lam duge ditu dé ta cin micty = #———.—] — 7 vao cudn day thi hai dat vudng goc 4) voi cudn day thi nhét v8 mat khong gian dé tao ra tif trudng quay nh trén hinh 4-1, Di nhién tu C duge chon phai cd dong nap va dién ap Ww, lam vige lén hon dong va dp cia dong di¢n chay qua cugn day stato. ‘Trong cdc Iuéi din trung va ha 4p cung cp cho cde Khu cong Minn 4-1, Teo ti trudng quay cho nghiép va cac hd ti¢u ding thank dong e¢ khdng dng bo si dung tu ph6, vai tAi cd dac tinh phan khang Nousn AN a Z 5f YS a z @ KH |__\z30v ROLE cing sudt phan khong Tia iby Diba khién nea r iv bi ba pha AC hode DC Hinh 4-2, 86 dd mo ty bi céng suft phén khéng didu khién bing sale 67 hoge khong tuyén tinh nhu dong co, may bién thé, cée cudn chan, cic bd chuyén ddi ngudn, ngudn dign duy tri (UPS), cdc dd dién gia dung nhu TV, méy tinh, den néon..., h¢ 86 cosp cua luéi sé bi ha thdp vA xudt hién ce séng hai bac cao lam bién dang song hinh sin ctia dign luéi. Cac séng hai nay thudng la bac le, trong edc ludi ha thé co thé dat t6i 5% déi voi aéng hai bac 5; 4% voi song hai bac 7 va 2,5% vai sing hai bac 11 [32]. Dé nang cao chat lugng dong dién, ngudi ta thudng sit dung cAc tu bil cong sudt phan khang néi giita ludi din t6i tAi nh trén hinh 4-2 Cée ty bi thutng mie song song véi nhau va véi tai duge chia thanh nhiGu c&p va Ian lugt duge néi vao luéi dudi sy didu khién cia role didu khién cong sudt phan khang tiy theo lugng cong suit cn bi. Hign nay ngudi ta dA ché tgo duge nhimg tu bil ed chat luong cao, rat nhé gon, cd 15kVAR /dm} sit dung chit cdch di¢n ling co kha nang ty phuc hdi sau khi bi danh thing va co dong rd rat nhd [32] Mét trong cée ting dung c6 dién cia ty trong céc b6 ngudn mot chidu 1a chifc nang 1a phang xung dao dong cile dong xoay chitu sau khi duge nén mét hoac hai ntfa chu ky nhim tao ra ngudn mét chiéu én dink nhu trén hinh 4-26, Digu cin chi ¥ 1a cdc ty loai nay thudng cd dién dung l6n (cd > 500 uF) va 1A tu phan cye (nhu ty dién moi). Trén tu thutng ghi dign dp lm vige mét chitu, thi dy 16 V DC d6i véi bé nén dong 5 V. Trong cic ngudn thao tae cung cp cho céc rale bao v¢ $6, d6i khi clin ede ngudn lam vige 127 V hoae 220 V m6t chitu, gid trj di¢n 4p lam viéc ghi trén tu nn dong cin phai vugt qué dp din tic la 127.V2 hoac 220.V2 tuong ting. Néu vi nguyén nhan nao dé trong trung hgp nay ta sit dung nhim ty 350 V AC thay vi 850 V DC thi cugn thit cip ciia bién ap ngudn cung edp cho cau nén dong sé bj qua tai va co thé bi chay néu sit dung lau. Nguyén do la ty lam vide véi dong xoay chitu sé cho thanh phn hinh sin di qua, thinh phan nay kha lén trong dong & du ra cia chu n4n dong. Nhv vay téng tré dau ra cia bo ndn dng sé bj gidm thép lam qué tai bién ap ngudn hoac lam chay didt ndn dong. 43, DIOT 4.3.1, Dac tuyén von-ampe 1 Didt 1a linh kien ban din cd mot lap tiép xic n-p va hai dau ra. Dac tuyén von-ampe cia linh kién nay duge trinh bay trén hinh 4-3. Di6t e¢ dac tinh din dign khée nhau theo hai chiéu. Néu dat eve dvong cia dién ap ngudn vao chan noi voi lap bin dan p, cdn cue Am - véi lép ban din n thi dign trd lép tigp xe n-p sé nhé, khi ds dién dp roi trén dist sé goi la dién 4p thuan. Khi dién ép thugn nhé hon dién 4p ngwong (U, = 0,4 V) dong dién qua didt 36 rét mhé. Voi dién ap thuan vugt qua dien ép nguong, dong dién qua Winn 4-3, Ofc tuyén vOn-ampe cia didt 68 diot tang lén nhanh chong: didt md. Tuy ohién dign ép thuan cule dai Uy ma) thudng khong vugt qué 0,8 + 1 V d6i véi da s6 cde Joai didt. Néu eve tinh ciia ap ngoai ngugc voi chibu din dign ota didt, dong dign qua didt #6 réit nhd. Tuy nhién, néu tang dién dp nguge vugt qué khodng 1,2 + 1,5 ln dién dp nguge eve dai cia didt, didt co thé bj dénh thing. Nhu vay, khi str dung didt clin chit ¥ hai tham s6 chinh sau: dong lam viée danh dinh [yg VA dign ap nguge eve dai Up mae Tay theo gid tri ddng lam vige danh dinh, ngudi ta chia dist ra lam ba loai: Loai cong sudt nhd: Taq = 0 + 300 mA Loai cong suat trang binh: Tyg = 0,3 A+ 104. Loai cong sudt 1én: Tyg 210A 4.3.2, N&n dong xoay chitu mOt pha ding didt Ngubi ta sit dung kha nang dn dign theo mot chiéu cia didt ban dn trong viée nén dong xoay chiéu thanh dong mot chiéu. Trén hinh 4-4 trinh bay cdc so dd ndn dong xoay chiéu mot pha thanh ding mét chidu. Trong so 8 nén dang xoay chiéu mot nia chu ky (hinh 4- 4a) dong dign duge cung cap cho tai tai nita chu ky dutong cia dng xoay chitu. 6. day chi can mot didt dé nén dong. pa a) d» - Wink Min dng xoay chidu mbt pha Tuy nhién, ngudn mot chiéu nhan duge co cong audt thap do mat nia chu ky kia diot khong dan dign. Dé tang cong sudt ngudn, nguai ta thudng sit dung cée so dd nn dong hai nita chu ky. Trén hinh 4-4b trinh bay so dd ndn dong loai nay, at dung bién ap cs diém trung tinh vA chi cn hai dist. Con mach cBu 4 didt nhut trén hinh 4-4c thing duge sit dung ph6 cap han cd trong céc bd ngudn mét chitu ndn dang tix dign xony chiéu 4.3.3. N&n dong xoay chiéu ba pha ding diat Trén hinh 4-5a. trinh ~ bay so dd ndn dong ba pha, lay ngudn xoay chidu tif cudn thit cdip mac theo hinh sao 6 day trung tinh oda cugn bién ap ba pha. Trutng hop 4) ngudn xoay chigu ba pha Winn 4:3, Nén dang xoay chidu ba pha 69 khong c6 day trung tinh, ngudi ta sit dung so dd nén dong nhu trén hinh 4-5b. 4.3.4, Céc mach nguéng va bao vé ding didt ‘Trén hinh 4- 6a trinh bay sa dd dat ngwOng cho 4p d&u vao U. O day cudn role sé khong khdi dong néu dién ap U khong vugt qua dign ap nguong U,, dé mé didt (thusng khoang 0,4 V). Con véi so dd nhy trén hinh 4-6b, dién 4p roi trén cudn day L khong bao git virgt qua 0,8 V cho dit dign ap dau vao U cé thay 46i lén. + 4 5v a) ’ o tev Minn 4.8. 86 d3 mech nguang va bdo vé ding didt V6i so dd mde dist nhu trén hinh 4-6c cia doan day AB bao git cing nam trong khoang tit 0 dén 5 V. Néu vi nguyén nhan nao dé dién ap roi ra ngoai khoang nay thi diét sé mé thong day AB hoac véi d&t hofc v6i ngudn 5 V, khién cho dién dp nay trd lai gid tri tir O dén 5 V. 4.3.5. M6t 86 sa dB bao vé ding D6i véi nhémg phan tt nhay cam véi sy qué dién 4p nhu bd khuéch dai thuat todn hoac cfc miliampe ké, e6 thé sit dung cdc ad dd bdo vé nh trinh bay trén hinh 4- 7a,b. Dién ap roi trén phan tit duge bio vé sé nam trong khoang - 0,8 + 0,8 V. \t Ww * x 2 — eel ay > O ‘ Oma _ ‘ | +——___] a) b» a Minh 4.7, Mot s6 56 db bho vé ding dit Phuong phap sit dung dit dé bao vé cudn day nbu trén hinh 4-7e da duge dé cap 3 muc 2.3.2. Khi ngdt khda K, dong qua cuon day dot ngét gidm xudng 0, vi vay gidta cae vong day cia cugn day L xuft hién mot dign 4p ty cdm rét lon, Néu khong cd didt D lam gidm dién ap nay thi qué dién ap tu cdm co thé lam gidm tuéi tho cia I6p cach dign cba cuon day. 4.3.6. Mic ndi tiép cdc didt Vige sit dung diet mot céch chusin xéc ngoai viée xem xét dong lam viée danh dinh cdn 70 phai tinh dén higu dign thé danh thing cia ching. Néu higu dign thé lam viée dat ngygc len didt (nhat 1a 46i véi ddng xoay chitu) lon hon di¢n dp dénh thing cia didt, trén thuc té c&n phai méc n6i tiép hai hay nbitu diot... nhu trén hinb 4-8a sao cho t6ng higu dign thé danh thing cia cac didt lén hon 1,5 + 2 lan dién ap nguge dé (hinh 4- 8a). + +t TAT —-*KH- | K Tale or ‘wa ina 1a ~v5oKV a 2 - s—_————_ —_____—_s @ 8) S80 dd me néi tbe ebe dior Minh 4 ‘Prong tru’ng hop ndn dong cao 4p, cln dat cac dign trd phan ép song song voi cdc didt dé phan dau céc dign ap nguge roi trén ting didt, trénh duge hién tuong dinh thing (hinh 4- 8b) 4.3.7. Sa dd nhan 4p Tron hinh 4-9 trinh bay eée so dd nhOn déi dp (a) va nhén dp len nhibu lan (b), st dung diet va tu héa. Miah +, uo + us La <) Ab Miah 4-10. Don gidn nda $6 dB dibu unitin bling aidt n 4.3.8. Chute nang don gidn héa so dd Di6t cs thé duge sit dung dé don gidn hoa céc sd a bao vé role. Trén hinh 4-10a,b gid thigu hai so dd tuong duong nhau. Viée sit dung diot cho phép gidm s6 lugng céc tiép diém dng thdi lam tang tinh mm déo cia so 48, 7 6] 5 4 3 2 1 o (Bit dau) oT iy a ri0030 | Néi dung prise ' ' 3a O1ssio0t oottoort a . smal mish a al Loris! Jap IE 1 =} 3 +t orstoors | 7 7 So PONT ype wad 5 ryt NIN Tg TTP IN Ss qs i “psvnnne wi OY yO , SO i i Hanh 4-11, $6 4B bg nhd ding didt 12 cdc thanh ghi Bién dig khién nién thi 7 thank Trong céic hé thdng bao vé rale thue hién cac thao téc phtic tap, méi thao téc do mot s6 céc role dau ra dam nhigm. Néu khong ding cae didt dinh huéng khi sé Iugng ede thao téc lén thi a6 lugng cée role cing rat Ién. Trén thyc té ngudi ta chia cde role dau ra thanh timg nhdm nhé, gitfa cdc nhdm cd cae diét dinh huéng ngan cach va vie thay déi thao tac tin hanh bang ech sit dung céc td hgp khac nhau cla cée nhém role du ra. 9. Céc 69 nhé ding didt Kha nang din dign theo mét chidu cia dit c6 thé duge stt dung trong cic ma tran nhé hoac trong cdc bd nhé doc (ROM). Trinh bay trén hinh 4-11 18 so dd ben trong cia mot b6 ROM dung tich nhé 1024 x 8 ‘Trude khi nap di liéu tat cA cac hang dia chi duge ndi vdi cae edt day bit qua céc diot. Khi ghi dif ligu néu ndi dung 6 nhé 1a 0 thi ngutdi ta che tao cho dong dién manh lam chay duit didt, cn néu noi dung 6 nhé a 1 thi didt tuong ung duge git nguyen. Méi mt dia chi twong ting vdi mét thanh ghi 8 bit chita ndi dung thong tin cin Iwu tri, ‘Thi du trén hinh 4-11, mui dia chi dau (tuong ting vai ndi dung cac bién digu khién bo hién thi 7 thanh tit 86 0 dén 9 (xem bang sv that trén hinh 5-37c. Méi khi mun diéu khién bo hién thi nay ta chi can truy nhap dén cic 6 nhé tudng ting. Day IA phuong phap khae dé diéu khién bo hién thi 7 thanh. Di’u dang chi y 1a bd nhé ROM chi duge ghi thong tin mot Tan vao hic ché tao, sau dé khong cc kha nang thay déi néi dung bo nhé nita 4.4, BLOT ON AP. 4.4.1, Dac tuyén vén-ampe cia didt 6n dp it Ché do lam vige cia dist voi chite wang 6n ap la dat dien ap ngudc len didt, Khi do trong min bign thién cia dong | chay qua didt tl Tpyy én pax SP Toi trén didt duge git én dinh va bang V,, (hinh 4-12), D6i véi méi loai diét én ap thusng iéu dién thé én ap xdc djnh. én dp ban dan, gid tri nay tir khoang 2,5 V dén khodng 25 V. Trong cdc mach dién tit, viée chon diot én dp thich hgp la chon ché do Ap va dong qua didt dang véi ap va ding danh dinh cia no. Thi dy shu trén hinh 4-130 ta cho V = 25 V, ap cin én dinh Vg, = 12 V, dong lam viée eva didt da chon IA tit 3 mA dén 25 mA. CAn tim gi tri cua dién tro R dé didt én dp lam vige dung ché dd. Ta chon dong cia didt: I, = 1/2 (3 + 25) = 14 mA. Didt chi es tac dung én ap néu dong chay qua tai xép xi 0,1 dong qua didt én dp. Nhu vay dong dién chay qua dién tra R sé x4p xi 15,4 mA. ti dé tinh duge dién trd R = (26 - 12). 10°/15,4 = 830 Q, I, Hinn 4-12. Ofc tuyén vOn-ampe cua didt 6 Ap 73 4.4.2. Cée so dd mac didt 6n ap ‘Tren hinh 4-13 gidi thieu cic so dd mac didt dn dp dién hin. Néu thanh phn xoay chiéu cla ngudn mét chitu dau vao V, khéng Ién chi can én dp mot lan nhu trén hinh 4- 13a, Néu thanh phan xoay chiéu Ién, cAn ding hai tang én 4p nhv trén hinh 4- 13b. Néu mudn tang gid tr] ap duge én, c6 thé mac néi tiép mot vai didt én Ap cing loai nhu trén hinh 4-13c, Trén hinh 4-13d bang cich sit dung jén trd Ry ta od thé nhan duge gid tri dp duge én nAm trong khoang tif 0 dén Vip qy Cha didt On 4p (ky higu "dd chi dank dinh). Minn 4-13, Mét 96 80 48 mde aidt én 4p Dist én Ap thuang duige ail dung trong cdc ngudn dign mot chibu tao ra tir ngudn xoay chiéu, nhat 1a trong eae tang tidn khuseh dai 4.8. TRANZITO. 4.5.1, Dic tuyén von-ampe ‘Tranzito thudng co hai kiéun -p- vAp-n-p. Dac tuyén von-ampe ciia tranzito véi cée dong cue g6c khdc nhau diac trinh bay trén hinh 4-14, trong-d6: T,- dong qua cic gop; Uge - hiv din thé gitta eve gop va cue phat. ‘Tranzito thing lam vige 6 hai ché do chinh. Ché 49 khuéch dai tuyén tinh tuang ung voi ving tin higu chita bao hoa 74 Minh asta, Cée mili lam vig eda tranzito Ue (mién A) va ché d6 dong ngdét mach tuong ting vai ving tin hiéu bao hoa (mién B). Ton tai ba so dB méc tranzito: sa dB véi eve géc chung, 50 dd véi eve phat chung va sa dd véi cuc gdp chung. So dd véi cyc phat chung duge si dung phé cap hon ca. Day 1a so dd khuéch dai dong va ap (tic la khuéch dai cong sudt). So dd vai eye gdp chung khong khuéch dai Ap ma Khuéch dai dong do do thutmg duge ding Lim mach twang thich cho cdc ting cd tong trd vio va ra khong phit hop nhau, Cn so dd mac tran: 4. vai eye gée chung {t duge tng dung. 2, Phutang php xc dinh ky higu ede chan cia tran; Trén thie té thudng hay cs nhu cu xe dinh cde chan eye géc (B), eve phat (E) va cye g6p (C) cia mot tranzito khong quen biét. ‘Pride hét ta ding 6m ké xée dinh c iS chan mA dién tré tit chan do téi hai chan n 2 cén lai kia JA nhé nhat (thuong dudi 1 dén n 2 KO). Day chinh 18 chan cia eve p66 (B). —p A ) Chi ¥ 1a chi do duge dign tr nh nhat nay néu ta dé dién cye cia phich do 6m ké& a B thuan véi chibu dan din cita l6p ban din n fe e + p, do dé cAn phai déi dign eye mot vai ln dé thit. Tigp sau dé can xc dinh tranzito Winn 4-18. Ky higy ede loai tranzito Uhude loai p - n- p hay n- p - n. Muén thé ta can thir xem véi dign cue 4m hay duang ciia phich do 6m ké dp vao cute gic, cue con lai Lan lugt ap vao hai chan kia, dién trd do duge la nhd nbat. Néu cye dudng thi tranzito thude loai n - p- n, con néu cule Am thi la loai p - n - p, Cubi cing ta cin xac dinh chan cyte gop (C) va cye phat (£). Trong tring hop chung, huéng dan dién sé theo chiéu mui ten nhw trén hinh 4- 15a va b, do dé dig om ké cd thé x4e dinh ngay duge chan cc gdp vA eye phat néu biét tranzito Ja loai nto. Nhung trong nhiéu trung hgp giita hai chan C va E du c6 dign trd cao theo hai chiéu (vi ding qua cuc géc B bing 0) do dé dé chinh xac hon, Khi do cin cho eve géc B ed dign dp duong (néu tranzito la loai n - p - n) hoac di¢n 4p am (néu 1a loai p - n - p) thi sy din din theo mét chidu sé ro rang hon, inh Cle 50 5 role khong tiép didi ding tranzito 15 4.5.3. Chite ning déng ngat mach ‘Trong trufing hop nay, tranzito lam viée trong ché dé bao hda (mien B trén hinh 4-14). N6 déng vai trd nhu mot role khong tip diém. So vdi chife nang dong ngét mach cia role 6 tig diém, role khong tiép diém cd ede wu diém sau: - Kich thuée nhé, gid thanh gidm - Khong ed hign tong phong tia hd quang lam gidm tui tho eta tiép diém. - Chi phi bao quan, khai théc, sia chita gidm. ‘Tren hinh 4- 16a va b gidi thigu cdc 80 dd dong ngdt mach sit dung tranzito loai n-p-n va p-n-p. Ta cAn chi ¥ eve cia ngudn cung cdp thay déi khi thay di Jai tranzito. Khi dong qua cue géc I, = 0, dong qua cue gop I, = 0, cong thc hd mach. Khi dong qua cc géc Ty dat gid tri nao do (cin tinh gid tri R,) dong eve gop I, sé dat gid tri ce dai Tmax cong thc 26 dong mach. Ung dung nguyén ly nay vao cde mach dién thyc t6, od thé thiét ké he théng tu dong bat dén duang sing khi tréi toi nhu trén hinh 4-117 a va 6. so Be 4 . alay¥ Eee T FH Hinn 2-47. Sd dB h@ théng tu dong bat den ding transite Tren hinh 4- 17a c¢ sit dung photodiot nhay cém véi dnh sing ban ngay. Khi khong cd Anh sang, dign trd ciia nd rt cao (cd MQ) so véi dign trd R. Ap tai diém B xp xi véi 4p tai A, do do tranzito 7 thong mach, role hoat dong sé dong mach dé den sing. Khi cd anh sdng ban ngay, dién tra ca photodidt gidm xudng (chi cdn cd 1 kQ) so voi R, dang Jy, do d6 3, bing Q, role dau ra sé ngét mach den. 6 so dd 4-17b qua trinh lam vige s@ nue Iai. 4.5.4. Chite nang khuéch dai tuyén tinh So do mot tang khuéch dai dién hinh ding tranzito trink bay trén hinh 4- 18a va b. Nhu ta da biét, dé tin higu dau vao khong bi méo, tranzito c&n duge lm viéc trong mién tuyén tinh A (hinh 4-14), Dé lam diu 46 ngwdi ta sit dung mach chia ap tao bai hai dién tr R, va Rp. Vide chén ding gid tri R, va Ry cho phép chon duge dong eye g6e I, dung, khi ds & trung thy cia khuéch dai sé lén nhat. Dien trd R; co chwte nang On dink mach khuéch dai khi nhigt dO thay déi, Ty diém C, chi cho phép cdc tin hiéu xoay chidu dau vao di qua, gat bé thanh phan khong déi khong cho lan truyén giita cdc tang khuéch dai ‘Trén hinh 4- 18b trinh bay phuong phép én dinh nhiét khde ding dién tré nhiét R, Dién tré nay duoc dat trén bo tan nhitt oba tranzito. Tham s6 khuéch dai ctia tranzito do 46 khong bj thay déi khi niet do thay dei. 76 Hinh 4.10, S6 dB khalich dai ding tranzito 4.5.5. Mach lat ding tranzito — ‘Tran hinh 4-49 gidi thigu so dd — mach lat sit dung tranzito. Trong mach lat, hai tranzito 7, va T, luon luon & hai trang thdi nguge nhau: khi T, bao haa, T) dong va khi T; dong, T bao hoa, do dé 4p Ujyy V8 Uyg2 sé luda ludn ec pha nguae nhau. Su chuyén trang thai dude thue hign béi chuyén mach K. 4.5.6. Mach tao xung don gidn tit Hinn 4-19, 86d mach 18t ding tramzito tranzito ” Trén hinh 4-20 gidi thigu sa dd mach tao xung dimg hai tranzito. Tit hai diém A va B cd thé Ify duge hai ngudn xung dao dong nguge pha nhau, Co thé sii dung cae ngudn nay dé lam dén nhép nhay bang cach mae cdc dén LED ni tiép nhau ev Hinn 4-20, Mach tao xung ding tranzito (hinh 4-208). Thi gian phat sang 7, va t6i T, c6 thé diéu chink cho khac nhau bing céch thay déi ede dién trd Ry, vA Ryz. Tranzito 7, va T; ed thé chon loai cng sudt thap, thi du nhif tranaito cOng sudt nhé do qu6c phong Viét Nam san xudt. 4.5.7. Mach 6n 4p dig tranzito Nguyen ly ctia qué trinh 6n dp (hinh 4-21) nh sau: Da dong qua eve gop C cd thay doi nhu thé nao, hiéu dién thé gitta cuc géc va cule phat Ugy: van khong déi va xap xi 0,5 V doi véi da s6 cdc Jogi tranzito, Véi so d& mac tranzi Cong suat cha ngudn én Ap bj han ché bai cae gid tri Uy, Iemax VA COng sust tan mat cue dai cia tranzito, whut trén ta cd U,, = Ujq - Une = const 2) 2 Winn 4-24, Cée $0 &® 6n Ap ding trantito Muén ditu chinh gid tri cia U,,, ta cé thé sit dung bién dp nhu trén hinh 4-21. Nhu ta da biét, dé co tac dung 6n dp, dong eve géc I, phai nhd hon nhibu Win dong qua didt dn 4p. Trong khi dé dong tai J, thung tuong d6i Ién. Néu sit dung mot tranzito ta can chon loai cong suat 1én va co hé s6 khuéch dai lén, didu ma trén thufc té tuong doi hiém Trong tring hgp nay co thé sit dung hai tranzito mac theo so dd Darlington nhv trén hinh 4-21c. Sa dd cho phép ket hgp mot tranzito cong sust lén nhung hé 86 khuéch dai nhd vdi m)t tranaito cing sudt nhd nhung co hé 66 Khugch dai lén dé dip ting yeu chu dat ra a Minn 4-22. Nouba dign mot chiBu ding tranzito 78 4.5.8, Ngudn dign mot chiéu ding tranzito ‘Trén hinh 4-22 gidi thigu so dd bién déi dong xoay chiéu thanh dong mét chitu don gidn, cd 6n dp va loc, Nhidu thiét bi ty dong héa cd ngudn cung c&p mot chiéu déu ed ba phan chinh: nan dong, én ap va loc. © day tu dién C, va C, déu thu6c loai tu hda (loai ed dign eye), trong dé C2 nhat thiet phai e6 dién dung cao dé es tac dung "Ia" phAng sv thay déi ctia dong (1000 wF hoae hon) 4.5.9. BO ngudn 6n dang Trén thye tf doi khi co mhu cu tao ra ngudn dong mot chidu én dink, So dd mot ngudn dong nhu vay ding tranzito duge trinh bay ¢rén hinh 4-23. ‘Theo so db nay ta c6: Uj, = Uy + Upp do dé Up = Ip.R = Ujy - Ung. Vi Upy = const nén Ij; (va cd I) khong di. Néu muén thay di gid tri cha [,. ta cin thay déi R. Gia tri Tee max X4€ dinh bAE Uys My. mage Re min: 4.5.10. Mach bdo vé qué dong ding tranzito So dd mach bdo vé qué dong ding tranzito trinh bay tren hinh 4-24. Trong digu kign binh thing ding J;; khong lan Ug nhé tranzito T, dong. Gid si vi nguyén nhan nao dé bi ngan mach phan tai, dong fy: tang. Ug tang, tranzito T, mé. Dong 1, tang lén dot ngot, didt én dp. Hin 4-28. BO ngutn én 4p 6 bao vb ding tranzito 79 bi ngén mach, ap Us, tin dén 0, va do do Up, cing tién adn 0. Va nhu vay mach tai duge bao vé khéi qua dong. O day clin chi y ring didt én ép chi cd kha nang én ap néu dong qua né lén hon nhitu so véi I, Trong truong hgp J, tang lén nhiéu, kha nang én Ap cia didt bj mat, dp trén no gidm xudng, thm chi xép xi bing 0. 4.5.10. BO ngudn 6n dp cd bao vé ding tranzito 6 day (hinh 4-25) gidi thidu so do cdi tién so vdi sa dd tren hinh 4-24. Ngoai vige sit dung mach dau Darlington, so d8 cdn cd: phan do Ivdng Ap d&u ra va khuéch dai vi sai. Theo so dd ta cé Ap chudn Upy = Us, + Uc. Néu dp 4 dau ra U, cd xu huéng tang lén, p tai diém A tang lén mé tranzito 7, U¢y gidm di do dé ap chudin Up caing gidm di. Theo lap luan da trinh bay & mye 4.5.7, 4p ra U, cfing phai co xu hudng gidm di, chinh vi vay bo ngudn co ap ra én dinh, 4.6. GN AP BAN b&ng ede vi mach tich hgp 7805, 7905 H Viee xay dung ngudn én dp mot chitu bang tranzito ed nhuge diém lén JA vige chon cae tranzito va tinh ton ché dd cho ching kha phic tap dai héi trinh do chuyén mén cao. Su ra ddi cia céc vi mach én ap kidu 7805, 7905 cho phép don gin hoa qué trinh nay, vi vay hign nay ching duge sit dung khsi réng rai trong thye 18, Trén hinh 4- 26a trinh bay hinh dang bén ngoai cua vi mach 7805 CU va mot trong céc so dé 6n ap ding vi mach 7805 CU, Vi mach 7805 thudng cd ba chan: chan d@u vao, chan dau ra va chan chung (n fi dat). Co nhidu hang khdc haw s8n xudt loai vi mach nay, vi vay hinh dang bén ngoai cing nhu thi tu cac chan co thé thay di. Nhu trén hinh 4-26b, vi mach 7805 CU co thé cho ngudn Gn ap 1A 5 V + 4% va dong tai cute dai I,, max * 1A. Vi mach co kha nang bn ap rXt cao, trong khodng bién thién cia ap mdt chiéu dau vao Uy = 7 + 35 V, Sp dau ra U, van xap xi 5 V. ‘Trong dong ho vi mach tuyén tinh 7800, hai chit sé sav dé chi ap én dinh dau ra. Trén thuc té tan tai cdc loai vi mach sau: 7805, 7806, 7808, 7810, 7812, 7814, 7815, 7818, 7824. Ot ; YT 7 Par + Sal TT 10008 > | LL TART a 4) a) Hinn 4-28. Ung deg vi mach tich hop 6n ap 4 Ngudn 6n dp mét chitu luong cyc Doi khi ngudi ta os nhu chu tao ra ngubn nudi ludng cue = Ungugn A€ cung ep cho ese vi mach thi dy nhu bg khuéch dai thuat tosn. Néu dong ho vi mach 7800 tao ra ngubn duong, thi dong 7900 tao ra ngudn am. Trén hinh 4-27 trinh bay so dd tao ra ngudn bang 15 V cho mach khuéch dai thudt todn So dd rat don gidn nhung lam vite kha tin cay. O day dau vao co thé lay ap dé ndn dong tit bign thé ed diém trung tinh. Trén thuc t6 trong dong vi mach 7900 tin tai cdc loai sau: 7905, 7906, 7908, 7912, 7915, 7918, 7924. Hai cha s6 phia sau cing dé chi dp ra nhung véi déu am. 4.8.3 Sa dB tao 4p nhiéu gid tri én dinh So dd nay duge trinh bay 4 hinh 4-28. Theo dac tfnh cua vi mach 6n 4p, Ap roi trén dign trd R, luén ludn bang sp chudn cia vi mach Uyy (@ day dp danh din 1a 5 V). Néu Ry =.0 ta c6 Up, = Up, = 5 V. Con nu Ry = R, thi Ug, = 2Ug, = 10 V. Céc tu dign dat truée va sau vi mach nhim muc dich dé cho vi mach hoat dong én dinh (khong eo dao dong trong mach) Winh 4.27, Ngubn én 4p mét chibu ludng eye mh 4-28, So.db tao dp nhiBu gi ten inh 4.6.4. BO nguon phat dong khong déi Hinh 4-29 trinh bay so dd bo ngudn phat dong khong déi. Ap roi trén dién trd R luon totn bang ép danh dinh cia vi mach gn ap Ugg ‘Vi dong qua chan (3) cia vi mach thutmg nhé nén dong qua dign trd tai Ig, thing xp xi dong 6 16i ra cha vi mach Iy. Nhu vay néw R = const thi I, = const voi didu kien R, << R, max Hinn 4-29. BO ngubn phat dong khong déi 81 4.7. CAC PHAN TU KHUECH DAI THUAT TOAN (KTT) 4.7.1. Khai nigm chung Cac phan ti KTT truée hét dé chi céc bp khugch dai co hé s6 khuéch dai rat cao, lam viec 3 dai tin lién tue dén tn sé khong. Trude day cic phn tit KTT duce ch6 tao tit cc linh kign don Ié ldp theo so dd. Ngay nay dé ché tao ching ngudi ta sit dung cong nghé tich hop. Cac bo KTT duge ché tao dudi dang mach tich hop 8 nhé (dé phan biét vi mach tich hap lén va eve én). Mach nay chi cn bé sung thém mét sé inh kign diéu chinh bén ngoai. Mech tich hop gdm mot 86 lugng lon cae phan tit ban dén nam trong mot mang tinh thé silic nhé cho phép don gian ha viée sit dung va nang cao dé tin cAy cba mach. Ngoai ra mach tich hgp cdn cho phép giam kich thuée khéi ligng va gid thanh thiét bi. Nhuge diém chinh cba mach tich hgp 18 khong dude phép thay déi cu tric bén trong cla no. Néu chi mot phan tit ciia mach bj sai héng thi to’in bd mach sé khéng con tic dung. Cée phan ti KTT cn phai théa man céc dai hoi sau: C6 he 86 khuéch dai lén, khong nhé hon 104; + C6 mite trei “diém khong” bé; - C6 dai thong t&n rong; = C6 téng tr8 vao lén va t6ng trd ra bé. DE hiéu hoat dong cia cac phan tit KTT ta xét 60 dd trén hinh 4-30. Trén hin vé ta théy bé KTT cé hai du vao, mét du ra va cdc chan dé déu vai ngudn duong va nguon 4m. Néu dién dp dBu vao dio duong han thi dién ap dau ra am hon. Chinh vi vay dau vao nay duge goi 18 dAu vao dao va duge dénh dau (-) cn néu dign 4p dau vao khong dio duong han thi dign ép dau ra cing dong hon Khi khong cs mach phan hai, hé s6 khuéch dai cia bo KTT thutng cao han 104, do dé Ap diu ra thuting thay déi rét lon ngay cA trong dibu kién binh thudng ciia cdc dp dau vao, nhat la khi thay déi kiéu coe bd KTT, tin higu ap ra cang 2 leo khong thé xae dinh. Dé khde phuc hién tugng nay, hau nhu ngudi ta chi sit dung bo KTT trong cdc so dd co hbi tip Am (dign trd Z, tren hinh 4-30) Hpi tigp nay lam gidm he 36 khuéch dai song khi dé he 06 Khuéch dai sé én dinh va chi phy thuée vao gia tri ciia hai dign tré 2, va Z, 8 ben ngoai, nén nhiing thay déi cia cdc tham s6 cia bin than bo KTT thye té khong anh huéng dén dac tinh cia thiét bj Vi hé 86 khuéch dai K cla bo KTT lén nén dé khdi bao hoa, Uy thudng xép xi bang 0. Winn 4.20. S¢ 43 mach KTT din Hah 82 Mat khée tdng trd vao cia bo KTT rat lin nén dong chay qua Z, sé x4p xi dong chay qua Zo. Nhu vay: U, oan 43) 2 nghia 1a: (4-4) Z,, va Z, 06 thé cd dc tinh trd thudn tie dung hose dung khéng, tity theo dac tinh do ta c6 thé tao ra cdc phin ti khuéch dai thu&n tily (nhan véi mot hing) hode phiin ti tich phan hay vi phan 4.7.2. Céc phép tinh thye hign trén cdc phan tt KTT Phép nhén vdi mot hang: Néu Z, = Ry va Z, = Ry (hinh 4- 31a) thi “kU, (4-5) Phep tich phan: Néu Z, = Ry vaZ, (nin 4-316) thi: jul ~ pe U, 1 U, RCP h ue) + fuywae (4-6) ay: a(t) = = ; i RCo! a E Yk Low ee 4 a » ’ Zo Ro uy 2 & Fy uC Uy uy Zi { U, = s—T Hy - — x— Un zn Ct o 4 Mink 4.31, Ding KTT dé thyc hién céc phép tinh 83 Phép vi phon: Néu Z, = C vAZ, = R (hinh 4- 31¢) tht aut) UO) =~ RC. 4-7 dt Phép cong: Néu dau vao cia KTT n6i voi nhibu 4p khae whau qua cée dign trd Z,, Z2,..., Z, (hinh 4- 31d) thi tuong ty nhu (4-4), ta o6: Uy = -Zo 4.7.8. Cée bo KTT trén thyc té Bo khuéch dai thuat todn tiéu bi€u nhat la bo 741, do nhitu hang khdc nhav ché tao nén chang cd nhigu dang vd boc khdc nhau, ‘Tren binh 4- 32a trinh bay loai vd boc hai hang 8 chan, trén hinh 4. 32b la logi hai hang 14 chan, trén hinh 4- 32c la loai vé boc kim logi hinh tru kiés TO-5 cia vi mach khuéch dai thuat todn 741, Ngudi ta cho rang kiéu vé boc ny trén hink 4-32a 1a thuan tign hon cA va chang dude sit dung ring rai. 6 vi mach 741 od tinh dén kb’ nang can bang diém 0. Khi dign ap vao cia KTT bang 0, dién Ap ra co thé lech khéi diém 0. , (4-8) il jis N |s i Gan bingo {OF 18, Pk ae Q 0 a xD Va Ov ne nen denen 4 @ 9 (khing dking) i 3 Ko a Can béng 0 in bing 0 & < Cin bang 0 az! Winn 4-92. Hinh déng bén ngoai ota vi mach 741 ‘Nguyén nhan o¢ thé 1a sai s6 do ché tao, hoac cs su trdi diém 0 do nhigt do. DE dua dign Ap ra tré v8 0, ngudi ta tinh chinh chiét 4p n6i v6i hai chan can bing di¢m 0 cia vi mach. Trong ed dB c6 hbi tip Am, ey trOi "diém khong" co thé duge lam gidm dén mite t6i thiéu. 84 Dién 4p ngudn cia vi mach vao khoang + 9 V hose * 12 V, khong nén qué + 15 V. Hien nay vi mach 741 duge sit dung rit rong rAi trong céc mach tuyén t(nh. Ching duge nghién citu ché tao tit nam 1968. Trudc do ngudi ta da san xudt logi vi mach 702 (1965), 709 (1966). Vi mach ~A 709 khdée véi vi mach 741 4 chd ching khong c¢ cAn bang diém khong nhung Jai cé chan dé ditu chinh dai thn dau ra, Ngoai céc loai vi mach trén hign nay trén thye t6 ngudi ta cdn sit dung nhigu loai KT khée nhwt 747 (chita hai KTT), 1458, LM 348 (chita hai KTT), chite nang tuong ty nhu loai 741, So db cdc chan du ra cha chang tuong ty nhu trén hinh 4- 32, tic lA gdm céc loai hai hang 8 chan, hai hang 14 chan, vy. 4.7.4, BO én ap ding KTT Dé cé dutge cfc bo én ap ding KTT, ngudi ta d8 sin xuft nhing vi mgch tich hop chuyén dung (xem mye 4.5), nhung véi muc dich nay, hon toan co thé sit dung bo KTT nhv trén hinh 4-33. Dién ap ngvOng cho bo KTT duge tao béi dist én dp D. New vao thai diém nao dé dign 4p tai au vao dao gidm va thép hon dign ap nguOng thi dién dp ra cia Winn 4-29, bo KTT tang \en va tranzito T mé nhidu hon, din dén tang dign dp ra cia bo n ap cho den khi dien ép lay ra tis con chay cia dign tr R, bang dign 4p ngwang. Gid trj cue dai cia dong ra cba bd Bn 4p duge xéc dinh béi kidu cia tranzito T. 4.1.5. So db so sinh ding KTT (comparata) [1] Dé so sdnh hai tin hiéu cd thé ding sa dd KTT n6i 4 ché do comparato, Dé dam bao -vige so sanh chinh xéc, 20 dd en phai rét nhay do dé mach phan hbi thing Khong c6. Ure R a Minn 4-38, So 3 comparate mot i6i vic Co hai logi comparata, 1. Coparata mét I6i vio (hinh 4-34). Khi dién ap U, vugt dign 4p U2 (es dau nguge véi U)) 1a dign 4p chudin mgt gid tri, di rét bé nhung do KTT khong cd phan hbi, cd hé 36 khuéch rdt 1én nén nd chuyén ngay sang trang thai bao hda (hinh 4-34b). Nhu vay comparatd mét Iéi vao so sénh hai tin hiéu tréi du nhau va phat tin hi¢u khi hai dai lvong tuy@t d6i cua ching bing nhav. 2. Comparata hai I6i vao (hinh 4-35). Ding dé so sénh hai dién ap cing du U, va U, trong 6 U2 ditge coi la chudn. Us| ve T a » Minh 4-38. $6 43 comparats hai I6i vio ‘Trong céc dac tinh truy’n dat (hinh 4- 36a va 4-35b) viée chuyén trang thai Ia tite thi 6i voi KTT ly tudng (K = &) va thé hign trén hinh ve bang nét lin. Doan nghiéng bang nét ditt cia dac tinh la ting voi KTT thy. So dd comparate ndi trén 6 nhutge diém 1a néu 4 thai diém khdi dong ma dé léch cha tin higu vo khong tiép tuc thay d6i thi cé thé lam cho dign 4p U ra a trang thai khong xAc inh, nghia 1a nAm trong khoang (-Ujy, + Uyy). Diu dd din dén sy lam vige khong ro rang cla cde phan tit tip theo. Dé dam bao cho comparate lam viée, r5 rang es thé ding so dd ed‘phan hdi duong (hinh 4-36a), bing cdch n6i dau ra cia KTT v6i dau vao khong ddo qua dign trd R,. Hé 36 phan hdi tao ra phai lan hon 1. Khi dd R, va R phai théa man bat dng thie: Ura Uy, te Of | [Ura a) 4) Winn 4-38. $6 dd comparats hal I6i vio c¢ phin hdi dung 86 Ry, +R, < Komin (4-9) R trong dé Kj, mig - hé 66 khuéch dai nhé nhét cla KTT khi khong cé phan hbi Dac tinh cha comparato véi phan hbi duong co dang vong tré do ay cd mat cia hai gis tri dign ap Uj, - ting voi trang théi khéi dong cia comparato va Uj - ting véi trang thai trd v8 ctia comparate. 4.7.6. Role qua dong ding KTT Khéc véi cae loai role dién ca, role ding KTT so sinh cc tin higu dign bing cach sit dung cic comparata (xem Chuong 6, muc 6.8), cbn ec phn khéc role ding KTT gin tuong tt nhs cdc loai role khie. Sau day xét loai role lam vige theo gid trj trung binh eta déng ding KTT. ‘Trén hinh 4-37 trinh bay so d3 ca edu do luting ctia mot bao vé dong cuc dai co hai cp BO phan so sanh cin mi cp 1A mot comparata hai du vio cé phan hdi duang, Tin higu ra ciia comparato thay déi nhay vot khi dien ap vao lay tir bién trd Rs (R;) lon hon hoac bé hon dign 4p khéi dong, xéc dinh bai dign ap én dinh cia 6n Ap Vy 418v ays Diu ra cépl Minh 4-97, So dB rie qué ding ding KTT. Dang vio cia bd phan so sinh 1a mot phn eda 4p dé chink hu va loc tit cudn thé ep méy bién dién khang BDK. Vi co hai c&p khéi dong nén mot yéu cAu dat ra la khi diéu chinh 6 cap nay khong lam anh hutdng dén cffp kia. O day dé bdo dam duge diéu dé ed dung ce dign tré Rs, Ry, Ry, Ry. Dong trong céc din trd Rs, Ry, (Ry, Rg) lon hon dong dau cha comparata nhiBu In, vi thé khi didu chinh cde bign tr Re (R;), dong vao KTT thay 46i nhung thuc té khong gay ra tc dong nao déi véi dau vao cia mach kia. Dign ap dong chia bo phan so sénh chon giéng nhau va léy ra tit sp 6n djnh qua mech phan 4p Rj, Ry3 va qua cdc dign tré R14, Rs duge diva vao dau vao khong dao cha khuéch dai thudt todn A; va Ap Dé cho hé s6 tré vé cia hai ep gin bing nhau chon R,, R3 bang nhau (R, >> Rs + Ry 87 Ry >> Ry + Ry). Vi dong khai dong cia hai cp khdc nhau nén cn 6 dang vao khée nhau. Chinh vi vay trong mach Rs, Ry cd mac song song dign trd shunt R,, trong khi mach R;, Rg khong co dign tra shunt. 4.7.7. Cée bd lge “that ty khong" dang K7T Bai vi dong va p thi ty khong tuong ung bang téng cdc dong va dp ba pha nén céc bd loc ap va dong "thi ty khong” ding KTT sit dung céc bi6n ap va bién dong do luang trung gian BU va BI (hinh 4-38a,b) 88 dugc thc hign bang cach sit dung nhitng hdi tiép am theo Ap hoge dong. Khi d¢ sé théa man biéu thiéc (3-1) hoac (3-2) d6i vdi thanh phan th ty khong. Phép cong ép hay dong duge thye hién trén cic KTT nhu trén hinh 4-38. So dd tuong d6i don gidn, song trong bé loc dong tai khong duge n6i tric tiép voi dat nén khong phai lic nao cing chip nhgn dugc. 1 R, oo Fe = I I, Us . & > - | a Us u Mk _ & & i oO oO wo = a) inh 4-28. Cis bO loe TTK ding KTT 4.7.8. BO loc thet ty nghich va thi ty thugn ding K7T ‘Trong cdc biéu thifc (3-1) va (3-2) ta dA at dung tosn tit pha: 1 vB Tey “19 Néu thay gia tri todn tit pha (4 - 10) vao hé bidu thute (3 - 2), ta cd: aa da BIg) = IO pag - A+ p Soren 3 = 1(t)- or a fait) = Ty 2° Pg, ie gt? a, Me 7 (4-11) BIpilt) = TQ (+p Bye -tt-p ne Melt) ; 2 Qu 2 2w trong do: Pp = jw = didt - ioan tit vi phan; w- tan 86 gée. 88 ‘Tuong ty: 1 v3 BUA = Ua - > PZ) U yl - Uclt) (4-12) BU ax) = UA e+ 8 a a 8 ye) BU galt) = Uni) - (+ PZ Wal) - SP Oo es Dé thyc hign cae biéu thc trén bing céc KTT, ta sit dung so €® cong nhut trén hinh 4-314, trén dé Z,, o6 thé la trd thu’n tac dung. Cac hé 86 phitc ding trude Uy(Iy) va Uc.) duge thé hién bang céic mach loc thu dong kiéu R- C, Trén hinh 4-39 trinh bay so dd bo loc dp thit ty nghich ding KTT. Chi y la & d&u vao thif nhit Up qua BUI, tin higu duge dua trai dau véi cac bién ap khéc. Ue ink $0 dd bo loo TTN ding KTT 4.8, UNG DUNG CUA THYRISTOR TRONG CAC THIET B] TY BONG HOA [7] Cho dén nay trong cudn sich nay 44 de cp dén vige st dung céc linh kin bin din trong céc thiét bj ty dong héa, Uu diém cia cée thiét bj sit dung linh kign ban din so voi cac loai co cfu dién co 1a ro rang va da dude dé cAp nhiéu 4 céc phan trén. Tuy nhién od mét diém can uu ¥ la trong cae cd cdu chap hanh cing suat 1dn, phan tit dién co van td ta, c6 wa thé hon so véi phn tit ban din trong mt thdi gian dai, nguyén nhan 1a do phn tit dign cg cd do tin cay cao han, Voi sy phat trién cia khoa hoc ky thuat ngudi ta dé ché tao duge cac phan tit ban din céng suat }6n co kha nang thuc hién cac thao tac diéu khién véi dé tin cay cao, Day la bude tién lén cia ky thuat vi khi ghép n6i duge cdc phan tit ban dén 4 bd tao tin higu di@u khién véi co cau chap hanh cong sust cao, cde wu diém cia thiét bj ban din méi duge phat huy toan be. Cho dén giai doan hién nay, mot trong nhing phiin tir bin dan cOng suat. cao duge ing dung rong rai nhat trong cdc co cau chap hanh trong nganh dién Iyc 18 thyristor. 89 4.8.1. Cau tao eda thyristor Thyristor 1A loai van ban dan cd diéu khién. No bao gdm bén lép ban din dat xen ké nhau p,- 2, - pz- nz. Lap p, gn vai mot dién cye tao thanh anét A (eve dvang), lép ny gan véi dign cuc thé hai tao thanh catét C, lép P2 gan véi cyc thi ba - cute diéu khién (DK) (hinh 4-40a), Todn bé cfu triie trén duge Idp dat trong v6 bang thiy tinh, kim loai hoac bang su thanh mot khdi rén chdc. Dé cha no cd dang cau, dé chinh 1A anét cha van. Catét lam bang bé day ddng mém cd dau cét, cdn cye ditu khién duce diva vé phia catét nhu trén hinh 4-40b. Céc ky higu cia thyristor duge trinh bay trén hinh 4-40c Khée voi didt, thyristor oo kha nang git 6 trang thai ngat khong nhiing cd khi dat din c j, BK BK | pe oO. a b Hinn 4-40. Cu tao va ky hidu eda thyristor ap nguge ma ngay cd khi dat dign fp thudn len nd. Co duge nh vay lag _ gid Khia Tiny ahd sy phéi hgp phan cy gitta ba ed ~chuyéh dit mat tip gidp bin din J,-J,-J3 ee A Khi khong ed ap didu khién, diveve Ssh thing 4p thuan, nghich nhu thé nao dat Jen A vA C, ludn ludn ton tai mot mat tip gidp cd phan cute nguge, do 46 dign trd ciia thyristor rat cao, nd 6 trang thai ngat. Chi Ikhi cho dién 4p duong én A, am lén C va din ap didu khién len DK cae phan cue mi trd nén thudn va cd ba mat tiép eebpthu oS dia: Wed i, thyriatze Winh 4-43. Die tuy8n vén-ampe eda thyristor tré nén dan dién. ‘Dk ~ dibu khién; Cd - chuydn d6i; Th - thudin; Dac tinh van - ampe cia Cp = cho phép: Ot - dénh thing thyristor duge gidi thigu trén hink 4-41 Noi chung dac tinh cia né tung ty nhu cha didt, nhét 1a khi od dign dp didu khién Upkmox @8t vao ete DK. Khi ép Up, nhé d&n, kha nang thong mach cia 4p thudn Up, gidm di, khi d6 phai tang 4p thugn Ur, thi thyristor méi din dign. Khi thyristor thong mach, dign trd cia né theo chiu thuan dot ngét gidm, khi dé Up, clin phai gidm di dé dong dign thuan qua thyristor khdi lon qué. 4.8.2. Cac phuang ph4p ma thong va ng&t mach thyristor 1. Thyristor 5 thé chuyén tit trang théi ngdt sang trang théi mé thong bang bon phuong phép sau: - Mé thong bang ditn ép thudn dit I6n: dién ap Uy, dat vao thyristor theo chidu thudn, cin cue diéu khién dé hd, khi tang dién ap Up, dén dign dp chuyén déi trang thai Ugg thi thyristor trd nén thong. Phuong phép nay khong duge ting dung dé mé thong thyristor vi Ugg thuong vugt qué dién dp nguge cho phép Uc, ciia thyristor khodng 2 Tan (hinh 4- 41). Néu Uy, do dau (nhw trong trudng hop dién 4p hinh sin) thyristor co thé bi chéy héng - Mo thong bang dong ditu khién: cing nhu trong trudng hop trén néu ta déng thém ngudn Ep, vao cue didu khién véi cye tinh thudn th) thyristor 58 m& ngay cA ap U-p, thap. Néu tang Ej, sao cho dong didu khién Ip, 460 [pmax (Cd vai chuc mA) thyristor co thé ms thong khi Uy, = 1 V. Laic dé dc tinh von - ampe ca thyristor giéng nbu diét ban dn. Phuang phap nay duce sit dung rong rai. - Thyristor con es thé mo thong khi t6c do tang di¢n dp thudn dUyp/dt dit Lon. + Gan day phat trién manh phuong ph4p md théng thyristor bang dnh séng. Loai thyristor twang ting goi lA phot6thyristor. 2. Co thé lam cho thyristor tit trang thai thong sang trang thai ngét bing hai phuong phap. = Gidm dong dign anot: khi gidm dong dign anot mét céch tit tit dén gis tr) gidi han Iq, thi mat tiép gidp J, voi didu kién phan cue nguge #6 khOi phuc tinh chét khéa. Thyristor sé bj ngat. Dong dign gidi han da néu cin goi la dong duy tri J,,. Nhu vay dong duy trl la dong nhd nhdt ma thyristor vn cdn giit dugc trang thai thong khi khong e6 dong didu khién. Trén thuc t6 1,, rft nhd, nhutng phuong phép ngét dong nay hinh thinh mot cach tyt nhién hon cia thyristor vao dién 4p xoay chidu. Dé 1a nguyén ly chuyén mach nhi Iuéi dign. Thyristor sé tu ngdt khi dong chay qua anot gidm v8 khong. + Ngdt dong dién dp nguge: thyristor es thé chuyén tit trang théi thong sang trang thai ngat, khi thay déi eye tinh dign 4p anét tif thugn sang nguge. Can nhé rang khi van 3 trang thai thong, eéc lép ban ddn mt trung hda v8 dign: trong lép p co nhiing din ut tir l6p n chay sang va trong lop n cé nhitng I héng tif lép p chay sang, do la nhiing dien tich du. Khi cd dién dp nguge dat len anét thi phai mat mot thdi gian mat do cae dién tich nay méi tr6 v8 0. Khi dé tinh ngat cia thyristor méi duge khdi phuc hoan toan, nghia la néu dign ap trén né cé cue tinh thuan thi thyristor vin giit duge trang thai ngét. Phuong phap ngét nay ding trong cic mach ed dign 4p mOt chi’u dat lén thyristor. Dién dp nguge ding dé ngat cd thé duge tao ra bang cach tich nap trén ty hodc ly tir mot a1 ngudn riéng va duge duy tri trén thyristor cho dén khi nd phuc hdi kha nang ngat hoan toan. Dé 1a nguyén ly chuyén mach cusng bite. Ngoai hai phuong phép ngAt trén, cd mot s6 thyristor dae bi¢t, cong sust nhé co thé ngat nho cye didu khién khi dat len eye nay mot dién dp Am. 4.8.3, Nguyén ly chuyén mach dong mt chitu ding thyristor Nhu ta dA biét, ding thyristor dé ngét mach trong ede so dd dign dong xoay chidu tuang d6i thudn loi nh’ nguyén ly chuyén mach bang ludi dign vi co thai diém dong dien ty dong chuyén v8 khong. Déi voi ddng mét chidu dé tao ra dign dp ngude khéa thyristor, ngudi ta ding tu dign, goi la tu chuyén mach, khau chuyén mach chia tu ny thudng kha phic tap vi dai héi tinh ton ti mi. Thudng cd ba céch mac vii tu chuyén mach nhu trén hinh 4-42. we . re : ain ® . | Ko AR & U K c TE o ail a b o Hinh 4-42. Che 56 43 chuyén mach mot ehibu ding thyristor ‘Trén hinh vé cye tinh cia tu dign C, duge dénh du cho trudng hop chudn bi kha thyristor Th. Viée chuyén mach dita theo céch néi ty nhu d hinh 4- 42a goi la chayén mach gidn tip. Sau khi tip diém K dong, di¢n ap U, trén tu sé duge dat vao thyristor theo bung ngugc, thyristor Th ngiing dén. Dong dign tai s¢ chuyén sang mach co tiép diém K va tu Cy, do dé tu C, dugc nap dién theo cue tinh nguge lai. Khi dién dp trén tu dat dén gis tri U thi dong dien trong nhénh ty s@ bang 0, dong di¢n tai 98 chuyén sang nhanh c6 diot D,, Muén cho qué trinh déng edt tiép tue thi tu C, phai duge nap dién lai vai cyc tinh nh luc dau. Vide nap dign cho tu C, eé mach khac khong vé ra é day. © hinh 4-42b tu C, duge n6i song song vai tai. Ditu kign dé mach lam viéc t6t 1a sau khi dong tip diém K, dign 4p tran tu C, phai lon hon dign ap U cia ngudn. Lic dau dong dign tai tit mach chinh 68 d8i chitu sang nhinh cd tu C, va tigp diém K. Khi dign ap tron ty bang 0, nghia la ty da phdng het thi dong dién tai duge chuyén sang nhanh cd didt D, O hinh 4-42c sau khi dong tiép diém K, tu Cy sé duge n6i tip vai ngudn va ti. O day dong dign tai khong chay qua mach tu ma chuyén truc tiép tit mach chinh sang mach e6 didt Dy. Diéu kign lam viée cia mach la dign dp ban dau trén tu C, phai lan hon dién ap U cla ngudn 4.8.4. Vi du vé sé dé chuyén mach mot chiéu cong sudt lén ding thyristor ‘Tren hink 4-43 gidi thiéu so dd chuyén mach céng sudt 1dn ding thyristor. ‘Trén sé dd nay Th, - thyristor cong sudt cd chite nang ngdt mach ddng mot chiéu cung 92 cap cho tai vao thai diém cin thist. Tai cé thé 1A trd thu&n tée dung, trong tring hop phic tap hon co thé cé tinh cdm khéng (cugn day L,) nhu déi voi cae dong ca. Th, - thyristor ditu khién qué trinh nap dign cho ty dign C theo quy trinh cho truéc. Cudn day L nham tao dp ty cam. PX, va PX, la hai mach phat xung didu khién hai thyristor. D, - didt bao ve khéi dong ty cém. Nguyén ly lam vie cia so dd dugc trinh bay trén hinh 4-44. a. Khi thyristor Th, khong os xung diéu khién, khong eo dong chay qua n6. Tu dién C duge nap dign nhw trén hinh 4-4da. b. Khi 6 xung diéu khién tae dong dén Th), nd tré nén din dign. Ty dign C phong dign, cs dong di¢n chay qua cugn day L va didt D, ¢. Dang dign nay tao ra Ap ty cém theo chiu nguoc lai. Do didt Dy dan dién theo mot chidu nén ty éi¢n C din dan duge nap dién véi ditn eye nguge chiéu so véi thai diém a, trong khi dé Th, luén © aan dign, 4. Khi od xung digu khién | Thi inn 4. — | exe | Tht +® L of Ly lr Koz Th Rt -% PX2 Hinn 4-49, So dd déng ngit mach sl dung thyristor Tht Leas a wu Tht ¢ L DI c L Of _— yap! | i ty |e fototorop t ; rope Tro yrard iobot sryryrnt oLt_i ij ar, yaad 1 | fj ft ane i ot ft top dy ' i} i 4 y=a.b 1d inh 6-2. DD thi thal gien cua che phn 10 logic vA vibe thye Nén ching bling cic phn td e6 tip diém Dinh Wy De Morgan: (5-8) Kiém tra tinh ding dan cdc cong thitc (5-4) + (5-8) ed thé thye hién béi viée so s4nh BANG SU THAT v6 trai va vé phai céc biéu thitc dé. Vi céc BANG SU THAT nay dong nha véi nhau nén céc dang thittc 1A ding. 5.2. MOT VAI SO BO LOGIC BANG DIOT VA TRANZITO ‘Vite thé hign céc biéu thite logic trong ec hé thing ty dong va bio vé mang ludi din thong qua céc phn tit role hodc linh kién bin dn. Véi sy phat trién nhanh chong cla ky thugt dign ti, ngudi ta cé xu hudng thay thé cdc phn tir tac dong kigu role co tiép diém bang cae phin tit dong ng&t khong tiép diém bing ban dn. Cac phan tis nay cing ngay 100 cAng duige ché tao hang loat v6i kich thuée cing nhé hon, véi gid thanh ha, tiéu t6n ft nang lugng. Vide chugin héa cc phan tif logic co sd rat thuan Igi, vidya vao cdc cong thite cd ban ctia daj sé Boole ta co thé thay, dé thuc hién phép logic bit ky, chi cin ding nhiéu nhat hai ching loai phan tt co sd 1a "VA", "KHONG" hoac "HOAC’, bai vi véi ede phan tt co sé nay co thé xay dung biéu thie logic bat ky. Thi du néu ta mudn biéu thi bidu thie: yratd chi bang ede phan ttt "VA" va "KHONG, thi chi can 4p dung dinh luat De Morgan ta co: yoatb=a.b Nhu vay hai so dé trén hinh 5-4a,b la tuong duong nhav. Minh 8-4, Cée 86 d® logic tuong duéng Hien nay trong cac h¢ th6ng ty dong vA bao vé mang luéi dién, ngudi ta sit dung rong Ai cic mach logic duge chuiin héa vdi cc thé hé khac nhau theo hudng tdi thiéu hoa kich thude. Nhitng mach chutin bin din dau tién la cde mach "HOAC™, "VA" bang dist duge tao ra d dang vi mach chudn, hoae sau nay 8 dang mét linh kién lién khéi khi Ap dung céng nghé ché tao tién tién hon. 5.2.1. Mach "HOAC" bing didt Tren hinh 5-5 gi "HOA Khi mot trong céc dau vao co tin hiéu higu so dd mach bing didt cho cdc tin higu duong. s dong (gid tri 1) thi d dau ra co tin higu = dong. c 5.2.2. Mach "VA" bing diot ‘Trén hinh 5-6 trinh bay so dd mach "VA", khi khong co tia hieu duong 6 it nhat mot dau vao, dién ap dau ra khong 6. Chi khi tat cd ce cue vao dién ap U,, tian 5-5. So d8 mach “HOAC™ bing diét 2 Exguay thi méi co dién ap 4 dau ra: R Ury = Eyguon ST (5-9) Rt R, Nhuge diém ctia ede mach logic chi dig didt IA khong cd khA nang khuéch dai tin 101 higu. Vige sit dung tranzito trong cde mach chudn cho phép khuéch dai tin hi¢u, song dong thdi lai lam dao gid tri logic, do do mach Khuéch dai tranzito dong vai tro nhu phan tit KHONG. Diéu nay gidi thich vi sao cho dén nay céc phn ti chudn san xudt hang loat thudng la phin ttt HOAC - KHONG (NOR) hay VA - KHONG (NAND) chet khéng phai la phitn ti HOAC (OR) hay VA (AND). 5.2.8. Cae vi mach 8 Dong linh kign ky thuat 86 phd bién dau tién 1a dong (seri) SN74 (My) hoae K 155 (Nga) ding ngubn nusi 5 V. Sau day gidi thiéu so dB cia mot trong cée linh +E, nguén Vi mach chudh f non 1 i a oi fe 1 4 by aa ml] | c/a opt 4 So db mech “Ar bing di6t kien phd dung nhat chia My SN7410 1a mot chip chia ba phan ti NAND (hin 5-7a), mi phlin tif cd 3 dau vao (hinh 5-7b). Loai sa dd nhut vay thuting co trong cac sich tra cttu linh kién do hang ché tao phat han. No cung cp cdc thong tin quan trong nhat dé ngudi sit dung os thé ding linh kién trong mét ting dung nao dé, thi dy nhu chic nang logic cia linh kién, y nghia cia cdc chin Ninh kién, sé lugng cde chan v.v... Dé co thé dé dang xac dinh vj tri cdc chan, nguéi ta sit Vaguén 41st J a) Hinn 8.7, So 102 a ’ dd vi mach SN740 yng qui wie sau: trén linh ki¢n ngu’i ta 4n dinh mot dau higu dudi dang mot vét lom hinh chit nhat, hinh ban nguyét hay mét dau son tron. Chan thi nhdt cia linh kién la chan gan vi dau hiéu dé nhat tinh theo chiéu nguge véi chiéu kim déng hd. Cac chan thu 2, 3... sé duge tinh tit chan thf nhét theo chiéu xdc dinh nay. Dé tim hiéu vé cdc vi mach s6, cd thé tham khao thém 6 cdc muc 5.15, 7.11.2 $.3. CAC MACH LAT (TRIGGER) Cac mach lat la cdc mach ca sé 4 mie cao han so vdi cac phan tt da néu 6 trén. Ching thug co hai trang thai én dinh nguge nhau (nhu la 0 d6i véi 1 va ngugc Jai) ty thudc vao tin higu tae déng tit ben ngoai, Mach lat duge ding rong rai trong ky thuat vi dién ty dé lam cde 6 nhé trong cac b6 nhé cting, eac bé ghi, cong, gidi ma, v.v. Mach lat duae tao thanh tit cdc phn tit HOAC, VA... do ngudi sit dung ty ghép néi, ho&c lam sn trong cac chip rigng chia mét hay nhiéu phin tf mech lat. Trong phan nay gidi thiéu mét s6 mach lat co ban sau: 5.3.1. Mach lat RS Tren hinh 5-8a, b gidi thigu mach lat RS véi bang su that, duge tao ra béi cae phn tt VA-KHONG (NAND) Gia sit 6 trang thai thir n, dau ra thuan la Q,, dau ra dao la Q, thi khi ' Khong 5 tin higu vio, trang thai thin + 11a Qns1 86 khong thay déi. Dau ra thudn c6 gid tri Wink 1 hoac 0 tay thude vao gid tri dau vao R va S. Chi y la khi R = 1 va S = 1 thi dau ra la khong xac dinh, do dé phai thiét ké mach sao cho tinh huéng nay ° oolx khong xay ra. 5.3.2. Mach lat JK Trén hinh 5-9, b gidi thiéu mach lat JK a) véi BANG SU THAT. Mach lit nay tae dung Minh 6-8, So d8 va BANG SY THAT cba mach It aK - 90 103 ging mach lat RS, tuy nbién loai tris duge trang thai khong xéc dinh trong mach lat RS khi cA hai d&u vao e6 gid tri 1. Chi y IA trén hinh 5-9b co thém mét dau vao khéng bat bude C goi la dau vao xung tao nhip. Khi khong co xung 4 dau vao C mach lat khong lam vige. Voi mot so dd co nhiéu mach lat, néu thai diém lat trang thdi cia ching khéc nhau (thi dy do xung céc dau vao dai ngén khac nhau va ludn thay d6i), trang thai lam vide cia cA mach co thé khong én dinh. Vie dua xung tao nhip dén ting mach lat cho phép bat buge cae mach lit cing lat mot cach dong thdi, do dé toan so dd hoat dong theo mot thuat todn nhv ngudi thiét ké mong mudn 5.3.3. Mach lat D Bang su that va so d® xay dung mach It D duge trinh bay trén hinh 5- 10a, b. Khi eo xung dong hd C, trang thai logic cba dau D duge chuyén sang dau ra khong dio Q. Mach lat D do dé duge dimg lam 6 nhé nhu trong ede bo ghi hode dan gian hon, ding dé ghi nhan sv xudt hién cia xung dong he C. Dé lam didu do, dau tien ngudi ta xéa mach lat D(@ = 0,@ = 1) dang thii cho dau vio D néi véi ngudn (D = 1). Khi co xung C da chi trong tht gian rt ngén, gid tri logic 1 sé duge ghi sang dau ra Q. Nhut vay can ctt vAo gid tri cia @ Hinh 6-10. So dd mach lst D vii du vao ding bé nguai ta cé thé xdc nhan la xung C da xuat hien hay chute. Mach lat. D es thé phan ting vai hai loai xung C. Losi phan ting theo mife sé lat mach khi xung C cd gia tri logic bang 0 (hay bing 1), loai phan ting theo sun sé lat mach khi es aut chuyén déi nhanh cia xung dong hd tit mic cao xudng mic thap hay nguge lai, ay a, a; a Xung 10 Aung. ding Hinn §-11. Thanh ghi song song bén bit 104 5.4. MOT VAI HE LOGIC BIEN HINH DUNG MACH LAT 5.4.1. BO ghi (thanh ghi) He logic dé Iuu trix thong tin goi IA bd ghi. Co hai loai bo ghi: b6 ghi song song va bd ghi Wen tip. G bo ghi lién tiép, cic bit thong tin duge ghi mot cach tuan ty theo théi gian, cdn 8 bo ghi song song n bit, tai mdt thi diém n bit thong tin duge ghi cing mét lic. Sa dO kh6i cia bé ghi song song 4 bit dude trink bay trén hinh 5-11 BO ghi duge tao bai cdc mach lat D riéng re. Khi cd xung dong bo thong tin 4 dau vao D; duge chét Iai 8 cde dhu ra Q,. Trén thu té thuting ¢6 ede loai bd ghi 4 bit, 8 bit, 10 bit, 12 bit, 16 bit, 32 bit, v.v... D6 la phan tit ca ban ding trong viée xit Iy thong tin song song hay tu&n ty. Ngudi ta cing o¢ thé sit dung cite thanh ghi dich cho phép chuyén déi ma song song thanh tu&n ty vA nguge lei 5.4.2. BO dém He logic ding dé dém xung goi Ta b6 dém. Trén thyc té thutng co bd dém co $6 2, ca £6 8, ca 86 10, co 86 16... trong dé bo dém co 36 2 1a b6 dém don gidn nhat ding lam co 88 cho cdc bo dém khae. Phan tit cg ban cits bd dém cd thé 1a mach lat JK, RS hay D, vv... Sau day trink bay bd dém ca s6 2 dua trén mach lat JK. ‘Ta chi y rang khi hai du vao JK cia mach lat JK od gid tri logic 1, méi khi cd xung dong bd C, dau ra Q cia mach lat déi trang thai (xem muc 5.3.2.). Nhu vay ett hai xung ddng hd C ta tao duge mot xung dng hd Q, cit hai xung Q ta tao dude mot xung Q; vv... Néw bo dém ed n bit thi ed 2" xung dong hd 3 diu vao C ta tao ra duge mét xung ra 4 dau ra Q cia mach lat bit cas nhat. Cac gid tri logic & cdc dau ra Q; (i = 1 +n) sau khi 6m xong chink la s6 xung dng hd 6 dau vao bidu dién & co sO hai, Céc dau ra Qj, Q;, Qy.. sé tung Xing vi cdc bit tit thip dén cao cia ’) bo dém Hinh 5-12. B@ dm ding mach Igt JK 105 5.8. BO CHUYEN BOI SO - TUONG TU 5.5.1, Khai nigm chung Vige ait dung rong rai ky thuat s6 trong hé théng ty déng va bao ve mang !uéi dien doi hai co nhitng thiét bi lAm tttang thich phn thong tin 8 dang tvong ty véi phan thong tin & dang s6. Nhiing thiét bj dé goi Ia bd chuyén d6i tuong tut - s6 hodc la b9 chuyén 46; 86 - tuong ty tiy thude vao thiét bi dé duge dat 6 d&u vao hay dau ra cada phan st dung ky thuat 6. Nhung yeu cau co ban doi gdm: - Phai phan 4nh trung thye tin higu dau vao, trong khi cac tham s6 hé th6ng dién cd thé thay déi trong dai dao dong lén (nhu khi cd ngin mach, dong dién co thé tang lén gép chuc lan dong lam viée). - Phai khong chiu anh hudng ciia nhigu cao tan (>> 50 Hz) thudng e6 rét nhibu trong luai dign va phai co téc do chuyén déi nhanh Vi nhiing nguyén nhan trén day, khong phi bd chuyén é6i phé cap nao trong cong nghiép dign tit cing co thé sit dung trong cdc hé thong ty déng va bio ve mang lui din cic bo chuyén déi Ung dung trong hé théng dién lye bao 5.5.2. BO chuyén di s6 - tuong tu BO chuyén d6i s6 - tuang ty bién déi tin higu s6 thanh tin higu tuang ty, thutmg dang 8 tgo ra tin higu diu khién céc co cfu chip hanh trong hé théng ty dong. Gid tri tin higu dau ra cia bg chuyén déi thudng ty 1¢ véi ma co 86 2 hoac s6 xung 4 dau vao. Dé 1A phing tin higu phia dau ra nhiéu khi ngudi ta sir dung céc bo loc tan s6. R DAC —~- Dién ap | hist bi chuyéh mach chuéh | "|i dién be ~ Ny TD iS 165 ca bwong br 8, By By Be Ninn 6.19, Sd dd kh6i cis bo chuyén ddi $6 tuong ty Mot bd chuyén doi s6 - tuong ty (viét t&t 1A DAC) co ban gdm ba phan ti: mot dién 4p quy chiéu (chudn) én dinh ben ngoai, mot DAC cd sd va mot khuéch dai thuat todn (hinh 5-13) : Vi mot ma nhj phan ty nhién Idi vao mot DAC, ta cd I6I ra: V, =o Vere (B,2! + B27 + ... + B,2) (5-10) trong dé B, 1a bit cao nhat va B, 1a bit thap nat, Vu: la dign ap qui chiéu. Vige thuc hién phép ton nhut biéu thiéc (5-10) c6 thé tién hanh theo nhi’u céch. Trén day gidi thigu so dd DAC dién 1rd trong lugng (hinh 5-14a) va DAC loai R-2R (hinh 5-14b). Theo tinh chat cla khuéch dai thugt toan (KTT) & Chuong 4 ta cs: 106 Vq = -Iy.R (61) ‘Trong DAC dién tré trong Itong, ding dign qua dién trd tuong ting véi bit B, sé la: (5-12) Ninh 8-14. S0 db DAC dién td trong hang (a) va Kid R-2R (0) do dé theo (5-11): Vo = = Vgen(By 2! + + B29) Khi sé bit tang én, s8 lugng dién trd chudn tang theo gay kho khan cho viéc ché tao. Vi vay, ngudi ta thuéng ding DAC loai R - 28 nhu d hinh 5- 14b. Theo so dé do, dong dién chudn J duge chia d6i nhanh kbi qua diém A, dén diém B lai tip tye chia dai na. Nhu vay c6 thé thye hién duge biéu thie (5-10) mA chi can hai loai dién tré chudin. O day chn cha y rang, dién trd twong duong a céc diém A, B, C... d6i voi dat ludn lu6n co gid tri khong déi. Rug = (QR/2R + R) //2R + RI 2R.. = R (6-13) 5.5.3. Phuong phap chuyén déi tin higu dé ln cao Khi tin higu tuong ty dau ra cé gid tri lén gap hing chye lan so véi ché dé lam viée binh thudng, ngvdi ta thuang ding bd chuyén déi DAC eo thang do khong tuyén tinh, cu thé la ty 16 theo ham ma: 1 Vou = Vigra (1 - aan yn (5-14) trong dé: N - 86 xung tuong difong véi gid tri dau vio; 2”. dg dai thang do dau vito © du vao cia bo chuyén déi khdng phai 1A tin higu ma ca 86 2, ma 1a day xung, so fugng cia ching tuang duong véi gid tri disu vio. Sa dd b6 chuyén déi gidi thiéu trén hin 5- 16a, con dudng dac tri ctia bd chuyén di V,, = UN) trén hinh 6. 18b. Gia str khi xung du tien NO) véi bién dO Vere xudt hign, ta co: C, 1 V0 = Vy = Vgep——— Veer (5-15) 6 ‘a REF C+ Gy ae YREF & day ta chon Cy = (2"- DC. Khi xung NO) két thc, tu C, phdng di¢n hoan todn qua didt D2, con gid tri AV, gitt nguyén. Khi xung thet hai xudt hign, tu C, duge nap véi do chénh léch hiéu dién thé la Veep - AV,(), do do higu dién thé trén no chi tang them mot dai lugng la. V2) = Vger = Va]. (6-16) 2 1 con phan tang thém 6 ty C, la (1 - oT MeV, + Veerl. Minn 6-18. Nguy6n ly chuy6n ai tin nid dd Idn cao Bang phép qui nap ta cd: khi xung thi i xudt hién, higu dign thé é diém A tang them mot gid tri bang 1 1 VA) = — Vage(l = = JP (8-17) 2a. 2 Khi dé higu dign thé diém A bing: 1 L Vq0) = SAV, = Veep BO 1 ao = Veet G18) va higu dign thé dau ra: 1 Va) = Veer ~ Va? = Veep - 5) (5-19) Nhu vay khi tin higu s6 qua lén, gid tri tuong tw i dau ra khong tang dén mtte gly chay cdc phn tigp theo cia hé thong ty dong. 5.6. BO CHUYEN BOL TUONG TU - S6 5.6.1. Khéi nigém chung BO chuyén Adi tuang tu - s6 (viét tAt la ADC) thye hign hai chic nang co ban la lugng 108 ti hoa va ma héa. Lugng tit héa la gan nhimg gia tri cla mét tin hiéu tuong ty vio ving cde gid tri roi rac tuong ting. Ma ha la gin nhiing ma nhj phan cho titng gid tri rdi rac sinh ra trong qué trinh Ivgng tit hoa. BO chuyén déi ADC thudng dat 6 phan tiép n6i gita céc du do tin hiéu twong ty vb cae qua trinh xay ra trong hé théng dién lye va phn xi ly thong tin & dang 86. Mét ADC véi n bit duge xay dung theo mot trong hai phvong phap téng quat: phvong phép truc tigp wa phutong phdp gidn tiép. 6 phuang phép tryc tigp, dién ap tuong ty cAn chuyén déi duge so sdnh lién tyc véi dién 4p ra ca mét DAC khi mA vao cia no lién tuc thay di. Khi co sy cn bing gia hai dién dp nay, m& vac DAC bay gid chinh la két qua chuyén déi © phuong phap chuyén déi ip, dién dp clin chuyén d6i trude hét duge chuyén déi sang mdt dai lugng trung gian nhu t&n s6 hoac thai gian, sau dé dai lvong nay méi duge chuyén sang ma s6. Phuong phap nay noi chung c6 t&c do chuyén déi cham han nhigu so véi phuong phap truc tip. Dya theo cde nguyén ly trén, trong thc té ngwai ta stf dung cac loai ADC sau: - ADC c6 dém truc tiép; - ADC xdp xl lin tiép; - ADC ait dung thn 6 trong gian; - ADC ding phép chuyén déi theo do rong xung, ADC tich phan hai suén. Sau day gidi thigu hai loai ADC dai di¢n cho phuong phép tryc tigp va gin tiép. 5.6.2. ADC xap xi lien tiép (hay ADC so sénh theo titng bit) ADC loai nay co wu diém néi dat la thai gian chuyén déi chi ty 1¢ thuan voi 86 bit cia ma s6 dau ra chi khong phy thuge vao do 16n cia dién ap chn chuyén déi. So dd cla ADC duge gidi thigu 6 hinh 5-16 DAC - — FF THT 50 a6 _ th sosanh [ | Ty Yone _ | 0 @ | Thank ghi “a dia chi’ 8 bit | 16) véo twong he | { j | _\~ ben i Kiém tra tha i bit gia tris eda bit 18. Nouyln fy bo ADC xp x lin tifp Wink 109

You might also like