MEUNARODNO PRIVREDNO

PRAVO
-SKRIPTA-PRVI DIO-

Pravni Fakultet, Novi Sad

2015. godina

1. Izvori meunarodnog prava

Pojam meunarodnog trgovinskog ugovora:
Meunarodni trgovinski ugovor zauzima centralni dio meunarodnog trgovinskog
prava. Radi se o ugovorima koje zakljuuju privredni subjekti (fizika i pravna lica
registrovana za obavljanje odreene privredne djelatnosti kao svoje redovne djelatnosti).
Da bi ovakav ugovor proizveo pravna dejstva, potrebno je da se ispuni sl.uslov-da se
poslovna sjedita ugovornih strana nalaze na teritorijama razliitih drava.
*Izvori:
Izvori MPP imaju veliki praktian znaaj. Pomou njih se utvruju uslovi pod kojima
jedan privredni subjekat moe uestvovati u jednom spoljnotrgovinskom prometu, kao i
uslovi za nastanak i realizaciju jedne konkretne meunarodne trgovinske transakcije.
Poseban praktini znaaj se ogleda u pogledu rjeavanja sporova kao i odreivanju
nadlenosti organa ili tijela za rjeavanje sporova. Najea klasifikacij izvora MPP je
prema obliku , tj. Formi u kojoj se ti izvori javljaju. U tom smislu razlikujemo nacionalne ili
domace propise i pravila, meudravne i bilateralne ugovore, meunarodne konvencije,
autonomne izvore, pravna pravila EU, sudsku i arbitranu praksu, meko pravo ili soft law i
doktrinarna shvatanja i stavove.
Da bi se meunarodno trgovinsko poslovanje lake obavljalo, da bi se izbjegla pravna
nesigurnost koja moe biti posledica primjene razliitih nacionalnih pravila na jedan
trgovinski odnos, izlaz je naen u unifikaciji pravila meunarodnog trgovinskog prava.
Unifikacija je proces donoenja jednoobraznih pravnih pravila koja se primjenjuju na
uesnike u meunarodnoj trgovini.
Rezultat unifikacije su:
1. Meunarodne konvencije
2. Autonomni izvori meunarodnog trgovinskog prava
Osnovna razlika izmeu ovih izvora je u subjektima koji ih donose, i u stepenu
obaveznosti u primjeni.
Dok meunarodne konvencije donose odreene meunarodne organizacije , drave
lanice moraju da ratifikuju tu konvenciju da bi je primjenjivali privredni subjekti gdje
drava nema nikakvog upliva.
Meunarodne konvencije:
Za meunarodne trgovinske osnose posebno su znaajne multilateralne konvencije
koje se donose u okviru specijalnih meunarodnih organizacija. Od brojnih meunarodnih
organizacija koje se bave unifikacijom, najznaajnije su:
1. UNCITRAL -Komisija UN za meunarodno trgovinsko pravo(Srbija je lan, bavi se
naroito unifikacijom pravila iz oblasti meunarodne kupoprodaje, meunarodne arbitrae,
meunarodni bankarski poslovi i pomorskim prevozom)
2. UNDITROIT- Meunarodni institut za unifikaciju mpp (sjedite u Rimu)
3. ECE- Ekonomska komisija UN za Evropu
4. EU - Evropska unija (regionalna)
5. STO- Svjetska trgovinska organizacija (univerzalna)
6. MTK - Meunarodna trgovinska komora
Kada meunarodna organizacija koja je specijalizovana za praenje odreene oblasti
me.trgovinskog prava, konstatuje da postoji potreba da se donesu neka zajednika

pravila na me.planu, ona formira strunu grupu eksperata(10-15b lanova, strunjaka,

koji predstavljaju razliite regione i razlliite pravne sisteme) koji rade na pripremi teksta
budue konvnecije. Ova struna grupa uporeuje nacionalna rjeenja i utvruje stepen
razliitosti od kojih zavisi obim i duina posla. Kljuni problemi sa kojima se susreu je
postojanje dva razliita pravna sistema i to CIVIL LAW- evropski kontinentalni sistem i
COMMON law-anglosaksonski sistem. Oni se razlikuju po tome sto je CIVIL LAW sistem
zasnovan na institutima rimskog prava, a COMMON LAW na sudskoj praksi. Drugi veliki
problem pri formiranju jasnih odredaba konvencije proizilaze iz injenice da su interesi
razvijenih i nerazvijenih drava razliiti, a svaka me. Konvencija je u veoj ili manjoj mjeri
KOMPROMISNOG KARAKTERA. To znai da su autori konvencije bili svjesni da e neke
odredbe biti nejasne i nedovoljno precizne , i da e to predstavljati problem. Meutim ta
okolnost je bila uslov da bi konvencija bila u to veoj mjeri podrana. Potrebno je
razlikovati dva pojma, a to su:
1. donoenje me. konvencije
2. stupanje na snagu me. konvencije
Konvencija se donosi na diplomatskoj konferenciji MO putem konsenzusa, tj.
Uslaglasavanja zajednikog miljenja.Od trenutka donoenja, konvencija postaje podobna
za ratifikaciju. Svaka me. konvencija u prelaznim i zavrnim odredbama, sadri broj
drava koje moraju da ratifikuju konvenciju da bi ona stupila na snagu. Sve dok poslednja
od predvienog broja drava ne ratifikuje konvenciju, ona ne moe da stupi na snagu. Tek
stupanjem na snagu, konvencija poinje da proizvodi pravna dejstva i moe da se
primjenjuje.

2. Konvencija kao izvor MPP

Da bi se odredbe me. Konvencije u praksi primjenile, potrebno je da ugovorne strane
kada utvrde da za njihov odnos postoji odgovarajua me. Konvencija utvrde i da li su
njihove drave ratifikovale tu konvenciju. Ukoliko je pozitivan odgovor, to znai da se ta
me. Konvencija primjenjuje na taj ugovor.
Sledei znaajan korak u primjeni konvencije je procjena prirode odredaba me.
Konvencije. Me. Konvencije po pravilu sadre najvie odredaba DISPOZITIVNE prirode, a
manji broj odredaba IMPERATIVNE prirode. Dispozitivne odredbe su neobavezujue (jeziki
su odreene rijeima moe), a imperativne su obavezujue (duan je, obavezan je,
mora). Dispozitivne odredbe ugovorne strane ne moraju da primjene, meutim
imperativne su obavezne. Ako npr. Pie prevozilac je duan da u sluaju gubitka robe
nadoknadi tetu u iznosu od ..., pod pretpostavkom da su u ugovoru unese suprotna
odredba ovoj imperativnoj normi, ta odredba bi u ugovoru bila nitava, a na njeno mjesto
bi stupila imperativna odredba me. Konvencije. Ako su dispozitivne odredbe
neobavezujue na ugovorne strane onda se postavlja pitanje njihove funkcije; emu one
slue. Prvo, prilikom sastavljanja ugovora ugovrne strane mogu ove odredbe unijeti u
ugovor, jer su ta rjeenja praktino najoptimalnija i unijeta su u tekst konvencije kao
rezultat prakse zakljuivanja tih ugovora. Ona nude najee rjeenje nekog pitanja u
praksi. Sa imperativnim odredbama je drugaija situacija i od njih se ne moe odstupiti.
Drugo, znaaj duispozitivnih odredaba dolazi naroito do izraaja prilikom popunjavanja
pravnih praznina u ugovoru. Ukoliko su ugovorne strane propustile da neko pitanje u
ugovoru reguliu (npr., nije odreeno mjesto isporuke), onda e potujui pravila o

hijerarhiji izvora trgovinskog prava, u odeenom trenutku doi do primjene dispozitivne

odredbe konvencije (mjesto isporuke je poslenje sjedite prodavca).

3. Tumaenje konvencije
U svim meunarodnim konvencijama je predvien princip tumaenja odredaba
konvencije koji je izraen kroz pravilo o savjesnosti i potenju ugovornih strana prilikom
tumaenja konvencije i princip potovanja jednoobraznog duha konvencije. Praktine
korake koje treba preduzeti da bi se ostvarila ova dva pravna principa su:
1. Potrebno je da se utvrdi koji su to pojmovi predmet tumaenja. Pravilo je da su to
opti pojmovi ija sadrina nije detaljno formulisana, pa se takav pojma definie na
razliite naine. Npr., via sila, iju sadrinu ugovorne strane iz CIVIL LAW pravnog
sistema odreuju kao nepredvidiv i neotklonjiv dogaaj iji uzrok mogu biti prirodni
dogaaji ili ljudske radnje. Ugovorne strane koje pripadaju COMMON LAW sistemu
ovaj pojam tumae kao ACT OF GOD, tj., samo kao prirodne dogaaje. S obzirom na
injenicu da su me. Konvencije vrlo esto kompromisnog karaktera, pojedine
odredbe u elji da pomire naglaene suprotnosti u pravnim sistemima i ekonomskim
odnosima drava nisu dovoljno jasne. Takva formulacija moe biti predmet razliitog
tumaenja u praksi. Predmeti tumaenja su po pravilu neki opti pojmovi (via sila),
ija sadrina moe da se popuni razliitim tumaenjima koja postoje u nacionalnim
pravima. Na taj nain se dolazi do potpuno razliitih tumaenja i remeti se smisao
konvencije koja treba da sadri neku zajedniku normu.
2. Kada se utvrdi koje odredbe konvencije su predmet razliitog tumaenja tada je
potrebno konsultovati arbitranu praksu kao i zvanine stavove me. Organizacije
koja je donijela tu konvenciju, a koji se izdaju u biltenima tih organizacija (odreeno
je da se pod pojmom vie sile podrazumjeva znaenje koje ima u CIVIL LAW
sistemu).

4. Autonomno meunarodno trgovinsko pravo

Za razliku od me. Konvencija koje donose MO i za iju primjenu je neophodno da ih
drava ukljui u nacionalno zakonodavstvo, druga grupa (autonomni izvori) se razlikuje i
po subjektima i po stepenu obaveznosti. Sve autonomne izvore donose sami pravni
subjekti, odnosno preduzea, njihove asocijacije, udruenja trgovaca. Stepen obaveznosti
u primjeni autonomnih izvora je manje nego kod me. Konvencija. Kokretni oblici
autonomnih izvora su:
1. Formularni ugovori
2. Opti uslovi posovanja
3. Obiaji i uzanse
Njihova zajednika karakteristika je da je formiraju nedravni subjekti, a razlika u
odnosu na konvencije je ta da se autonomni izvori primjenjuju ukoliko ugovorne strane na
njih pristanu.

5. Pravila o tumaenju formularnih ugovora

Formularni ugovori su unaprijed odtampani obrasci ugovora koji sadre sve elemente
ugovora (naziv ugovora, predmet, obaveze ugovornih strana, nain rjeavanja sporova,
jezik na kome se sastavlja, broj primjeraka). Ostavljen je prazan prostor za individualizaciju
podataka koji se odnose na ug. Strane i na podatke koji preciziraju predmet, koliinu,
kvalitet i vrstu robe ili usluge. Opravdano je koristiti tipske ugovore u sluaku da se radi o
standardizovanoj i serijskoj robi ili uslugama te vrste. Da bi se utedjelo na vremenu danas
se u meunarodnoj trgovini 80% poslova zakljuuje putem formularnih ugovora. Samo
kada se radi o poslovima velike vrijednosti ili je priroda tih poslova specifine vrste, vode
se poslovi koji rezultiraju zakljuenjem posebnih ugovora. Postoje dve vrste tipskih
ugovora i to: uobiajeni tipski ugovori kod kojih postoji mogunost da se izmeu ugovornih
strana pregovara o izmjeni neke odredbe ugovora. Drugu grupu ine tkzv. Adhezioni
ugovori po pristupu kod kojih ne postoji nikakva mogunost da se promjeni neka odredba
ugovora nego taj ugovor moe samo da se prihvati odbije u ponuenom obliku.
Jedan od problema prilikom realizacije tipskog ugovora moe da proizie iz potrebe da
se ugovor protumai. Npr., u ugovoru je predvieno da je obaveza ispruke robe u
poslovnom sjeditu prodavca (pojma posl. Sjedita nije u ugovoru odreen, a ukoliko
prodavac ima vie poslovnih sjedita poslovanja postavlja se pitanje gdje je glavno
sjedite). Uobiajeni metodi tumaenja svih ugovora su:
1. Ciljno koje integralnim itanjem teksta ugovora treba da utvrdi te je prava
namjera ugovornih strana, odnosto ta je pravi cilj zbog kojeg je ugovor zakljuen.
2. Istorijski koji podrazumjeva analizu prepiske sastanaka koji su prethodili
zakljuenju ugovora
3. Jeziki metod jer je ugovori sastavljaju na dva razliita jezika. Imajui u vidu
injenicu da ugovorne strane nisu ravnopravne prilikom zakljuenja ugovora, jer je strana
koja sastavlja ugovor u boljem poloaju zato to moe da angauje strunjake koji e
posebnim klauzulama u ugovoru vie tititi njene interese. Ravnotea interesa ugovornih
strana je naroito naruena ukoliko su trini uslovi poslovanja takvi da sastavljanje
tipskog ugovora regulisan dominantan poloaj na tritu.
4. Kao korektiv injenice da se autonomija volje ne ostvaruje u punoj mjeri, utvren je
dopunski metod tumaenja ovih ugovora izraen u latinskoj sentenci IN DUBIO CONTRA
PREFERENTEM (ugovor se tumai u korist slabije ugovorne strane, tj. Strane koja je
pristupila u ugovor).

6. Obiaj i znaaj
Mada se u najveem broju pravnih sistema obiaju ne definiu, neosporno je da se radi
o pravilima ponaanja koja su se ustalila u odreenoj privrednoj struci prilikom poslovanja
izmeu privrednika. Dva su bitna pravna pitanja:
1. Da li obiaje, tj. Njihovu primjenu treba izriito ugovoriti da bi se oni mogli
primjeniti?
Jedinstven je stav u pravnoj teoriji da se obiaji primjenjuju iako njihova primjena nije
ugovorena jedino je potrebno da se u ugovoru izriito iskljui njihova primjena ukoliko
ugovorne strane ne ele da se oni primjene.
2. Odnosi se na to da li se obiaju primjenjuju prije ili poslije dispozitivnih normi?
Prema ZOO dispozitivne zakonske norme imaju prednosti u odnosu na obiaj, meutim
u me. Trgovinskim odnosima vai suprotno pravilo po kome obiaji (kao direktan izvor
poslovne prakse) imaju prioritet.

Obiaji mogu da budu:

1. Posebni npr., u turizmu, graenju, ugostiteljstvu
2. Opti kada vae za sve privredne djelatnosti, npr. Opte uzanse za promet robe.
Vano je pravilo da u primjeni uvijek imaju prednost posebni obiaji.
Uzanse:
Uznase su kodifikovani i sakupljeni, objavljeni obiaji. U pogledu primjene obiaja kao
nepisanih pravila i uzansi kao pisanih pravila vai pravilo da uzanse imaju prioritet. Na
pitanje da li uzanse ipak treba ugovoriti ili ne, u pravnoj tepriji, praksi i zakonodavstvima
nema jedisntvenog stava. Praktina je preporuka da kada ste u situaciji ugovorite njihovu
primjenu.

7. Opti uslovi posovanja

OUP predstavljaju spisak irih uslova poslovanja jednog privrednog subjekta koji se
zbog svog obima ne unose direktno u sadrinu ugovora, nego se po pravilu tampaju u
vidu posebnih broura. OUP postaju sastavni dio ugovora, odnosno obavezuju ugovorne
strane ukoliko su one izriito upoznate sa njihovom sadrinom ili ukoliko su u stalnim
poslovnim odnosima, onda te obaveze nema prilikom zakljuenja tog ugovora. Ponekad se
OUP mogu nalaziti na poleini formularnog ugovora. Bez obzira na to u kojoj su formi
sainjeni, oni obavezuju ugovorne strane, a ta obaveza se najee ustanovljava
klauzulom u tipskom ugovoru (sastavni dio ovog ugovora ine OUP). Obaveza ponudioca
tipskog ugovora je da stranku koja pristupa ugovoru upozna sa sadrinom OUP, a ukoliko
to ne uini, a u ugovor je unesena klauzula o OUP, smatra se da je stranka upoznata,
odnosno bila je isto tako i obaveza stranke da sama zatrai OUP. Mada su kljuni subjekti
koji donose tipske ugovore i OUP sami provredni subjekti, ima sluajeva da neka MO
donese modele, odnosno uzorke tipskih ugovora i OUP. Najpoznatiji su tzv., enevski tipski
ugovori i OUP koje je sainila ekonomska komisija UN za evropu, dajui model za
zakljuivanje 17 razliitih vrsta ugovora o prodaji. Isti toliki je broj i OUP koji prati
konkretne ugovore.

8. SOFT LAW
Poseban segment izvora MPP ini tzv., meko pravo ili SOFT LAW. To su pravila
neobavezujue snage, a razliitog karaktera i sadrine koja vremenom dobijaju sve vie na
znaaju. Meko pravo je korpus itavog niza razliitih pravnih pravila koja se ipak mogu
sistematizovati u odreene cjeline. Prvu cjelinu ine neobavezujua pravila u formi
deklaracija ili preporuka koje se stvaraju u sistemu UN. Drugu grupu ine tekstovi
konvencija i model zakona koji nisu stupili na pravnu snagu, ali su zbog svog znaaja dobili
odreenu primjenu u praksi. Posebnu grupu mekog prava ine pravila MO koja su one
izradile i kao takve ih ponudile dravama i privrednim subjektima. U tu grupu spadaju
pravila razliitih kodeksa, kao to su ona vezana za rad transnacionalnih koorporacija,
konkurenciju i strana ulaganja. Najvei praktini znaaj u ovoj grupi mekog prava imaju
pravila UNCITRAL-a, UNDIDROIT-a i MTK, prevashodno INCO TERMS, ali i druga pravila kao
to su jednoobrazna pravila i obiaju za dokumentarne akreditive, garancije i sl. U
poslednje vrijeme poseban znaaj imaju principi UNDIDROIT-a o me. trgovninskim

ugovorima iz 1994. i 2004. godine i principi evropskog ugovornog prava iz 1995. i 2003.
godine. Oni su specifini po tome to su neobavezujui, ali je njihova primjena mogua
izriitim pozivanjem ili ugovornim pozivanjem na opte principe ugovora, kada se smatra
da takva formulacija ukljui i primjenu navedenih principa.
UNDIDROIT principi se primjenjuju samo za me. trg. ugovore, a Principi evropskog ug.
Prava i za ug. Graanskog i ug. Trgovakog prava i to kako nacionalne, tako i
meunarodne. Jo jedna razlika je to se UNDIDROIT primjenjuje ire, a principi evropskog
ug. Prava samo na teritoriji EU.

9. Hijerarhija izvora
Prilikom izvravanja jednog ugovornog odnosa, moe se konstatovati da neki odnosi
koji se jave u praksi nisu regulisani u ugovoru, dakle imamo pravnu prazninu u konkretnom
ugovoru. U sluaju pravnih praznina u ugovoru postavlje se pitanje njigovog popunjavanja,
a odgovor nalazimo u hijerarhiji primjene izvora meunarodnog prava. Hijerarhija izvora je
sledea:
1. Na prvom mjestu su imperativne norme sa kojima nijedna odredba ugovora ne
smije biti u suprotnosti, a ukoliko postoji pravna praznina odredbe imperativnog karaktera
se prve primjenjuju.
2. Na drugom mjestu su odredbe iz ugovora i optih uslova poslovanja koji pod
pretpostavkom da su ugovorne strane upoznate sa njihovom sardinom ine sastvani dio
ugovora.
3. Na treem mjestu su obiaji. Pravilo je da uzanse, kao kodifikovani obiaji imaju
prednost pred obinim obiajima. Kako i uzanse i obiaju mogu biti posebni i opti, bai
sledei redoslijed:
- posebne uzanse
- posebni obiaji
- opte uzanse
- opti obiaji
4. Dispozitivne odredbe (konvencije i zakoni). U meunarodnim privrednim odnosima
vai princip da primjena obiaja ima prednost pred dispozitivnim odredbama, to je
logino, jer obiaji direktnije uzraavaju interes trgovca. Suprotno rjeenje, prednost
dispozitivnih odredbi pred obiajima, je predvieno u naem ZOO.
5. Sudska i arbitrana praksa, pri emu je sudska praksa u anglosaksonskom pravnom
sistemu obavezujui izvor, a u CIVIL LAW stavovi viih sudova formalno ne obavezuju nie
sudove.
6. Pravna nauka. Ona ima samo interpretativnu funkciju, to znai da nije formalni
izvor prava, ali kritiki stavovi mogu da utiu na zakonodavna rjeenja i praksu.

10. Pravo Evropske unije kao izvor meunarodnog prava

To je autonomni pravni sistem koji je jo u formiranju. On je sistem pravnih pravila sa
sopstvenim izvorim, organima i postoupkom donoenja, tumaenje, primjenom i
hijerarhijom.
Izvori prava EU su:
1. PIRMARNI:

- osnivaki ugovori
- opta pravna naela
- konvencije izmeu drava lanica
- sporazumi EU sa treim dravama i me. organizacijama
- sporazum EU sa dravama lanicama
- sporazumi drava lanica sa treim subjektima sklopljeni prije nastanka zajednice
(Rimski ugovor, Jedinstveni evropski akt, Mastrihtski ugovor, Amsterdamski ugovor,
Lisabonski ugovor)
2. SEKUNDARNI:
Njih stvaraju organi EU u skladu sa ovlaenjima iz osnivakog akta. Mogu biti:
- obavezujui pravila (neodreen broj adresata, neposredno se primjenjuju, direktno
obavezuju), uputstva (samo u pogledu cilja, moraju se implementirati), odluke (tano
adresirane na odreenu dravu)
- neobavezujui miljenja, preporuke.
Odnos prava EU prema nacionalnim pravima drava rjeava se primjenom sledeih
naela: naelo superiornosti, naelo direktne primjene, naelo direktnog dejstva.

12. UNCITRAL
Komisija UN za meunarodno trgovako pravo, osnovana 1966.godine. Trenutno ima
56 drava i regionalno pokriva drave Evrope, Afrike, Azije i Amerike. Sjedite joj je u Beu
i Njujorku. Srbija je punopravan lan. Kljune oblasti koje prati ova organizacija su
meunarodna kupoprodaja, meunarodna trgovinska arbitraa, meunarodni saobraaj i
meunarodna plaanja. U oblasti meunarodne prodaje najvanija je tzv Beka konvencija.
U oblasti meunarodne trgovinske arbitrae, najznaajnija su UNCITRAL arbitrana pravila
iz 1976.

13. STO
Poto pravila GATTa(General Agreement of Tariffs and trade) Opti sporazum o
carinama i trgovini nije bio dovoljno vrst, javlja se potreba za vrim i specijalizovanijim
oblikom povezivanja drava u toj oblasti. STO je osnovana Marakekim sporazumom
1994.godine, poela je sa radom 1995.godine. Nastala je kao rezultat Urugvajske runde
pregovora 1986-1993.
Sjedite je u enevi, ima 151 lan sa grupom Svjestke banke i MMf-om ini temelj
svjetskog trgovinskog, monetarnog i finansijskog sistema.

Funkcija ovog organa jeste ustanovanjavanje optih pravilatrgovine i umanjenje

barijera izmeu trgovine drava lanica.Drave koje joj pristupaju, moraju svoju
ekonomsku politiku da usklade sa sporazumima koji su temelj STO-osnivaki i drugi akti.
Zasniva se na principima GATTa, samo za razliku od njih pravila STO imaju pravni karakter.
Organi i lanstvo:
1. Ministarska konferencija-jednom u dve godine se sastaje, donosi odluke o
najvanijim pitanjima, odluke se donose konsenzusom ili veinskim principom, svaka
drava ima 1 glas.
2. Generalni savjet-omoguava funkcionisanje STO izmeu ministarskih konferencija.
ine ga predstavnici zemalja lanica. Priprema i izvrava odluke ministarskih konferencija i
donosi odluke o pregovorima o pristupu treih zemalja(postoji savjet za trgovinu robom,
savjet za trgovinu uslugama)
3. Sekreterijat
Sve zemlje GATTa postale su lanice STO automatski, a zemlje izvan moraju da prou
strogu proceduru. Zakonodavstvo mora da se uskladi, ekonomija se mora zasnivati na
trinim naelima i privatnoj svojini i sve se to sprovodi u paketu bez dugih rokova. Tek po
ispunjenju uslova, prihvataju se carinske koncesije i tek onda zemlja postaje lan. Srbija je
u GATTu bila posmatra, pa 1966. je postala punopravni lan. To lanstvo je suspendovano
1991. godine, tako da nije lan STO. 2001 godine je opet dobila status posmatraa. Sa
ciljem da naa zemlja pristupi STO, donjeti su novi zakoni o deviznom poslovanju,
spoljnotrgovinski zakoni, carinski zakoni..

14. UNIDROIT
Institut za unifikaciju meunarodnog privatnog prava ima sjedite u Rimu, osnovan je
1926. godine i Srbija je lan. Iako u nazivu ima meunarodno privatno pravo, ona se
ozbiljno bavi unifikacijom meunarodnog trgovinskog prava, npr. kupoprodaje, faktoringa,
lizinga. Osnovne funkcije: pored rada na pravilimao regulisanju samog ugovora o
meunarodnoj prodaji robe, u okviru UNIDROITa, odvijaju se aktivnosti usmjerene ka izradi
jednoobraznih pravila kojima bi se na meunarodnom planu rijeilo pitanje valjanosti
ugovora o me.prodaji robe ili zatiti savjesnog kupca.

15. ECE
1.
2.
3.
4.
5.

ECE je Ekonomska komisija za Evropu- jedna od 5 regionalnih komisija. Tu su jo:

Ekonomska komisija za Aziju i Pacifik
Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku i Karibe
Ekonomska komisija za Afriku
Ekonomsko-socijalna komisija za Zapadnu Aziju
Osnovana je 1947. godine u enevi. Obuhvata sve drave Evrope+ SAD+Kanada.
trenutno ima 56 drava. irok krug djelatnosti-Oblast kupoprodaje-enevski opti uslovi i
tipski ugovori, koji su modeli tipskih ugovora i OUP koji mogu da koriste privrednici takve
kakvi jesu ili da im slue kao osnov za pravljenje sopstvenih. Ovi enevski opti uslovi i
tipski ugovori(ima ih 17) se odnose na razliite vrste kupoprodajnih ugovora koje evropski
privrednici najee zakljuuju. Oblast arbitrae-Evropska konvencija o meunarodnoj
trgovinskoj arbitrai 1991.

16. EU-organi
Evropska unija je akonomska zajednica. Politike integracije su zajednika spoljna
politika, politika bezbjednosti i saradnja u unutranjim poslovima u krivinopravnim
stvarima.
Organi EU su:
1. Evropski parlament je predstavniki organ graana EU. U skladu sa brojem
stanovnika drave su na razliite naine predstavljene u parlamentu. EP je koncipiran tako
da brani i titi interese graana EU. Zakonska ovlaenja koja ima su ograniena i dijeli ih
sa Savjetom ministara.Ima ovlaenja u oblasti budeta, i ovlaenja nadzora nad drugim
organima EU.
2. Evropski savjet je jedini samostalni organ EU.Sastoji se iz predsednika i efova vlada
drava lanica. Donosi odluke vezane za razvoj EU, kao i pitanja vezana za prijem novih
lanica.
3. Savjet ministara je organ koji se sastoji od predstavnika zemalja lanica, najee
ministara spoljnih poslova kada se odluuje o poslovima opte nadlenosti. Sve zemlje
lanice imaju podjednak broj glasova.Savjet ministara zajedno sa parlamentom dijeli
zakonska ovlaenja , usklauje ekonomsku i druge politike u okviru EU. Ima ovlaenja u
pogledu predlaganja i izvrenja budeta EU.
4. Komisija je koncipirana kao organ koji treba da titi interese EU kao cjeline. ine je
komesari zadueni za pojedine oblasti, pri emu oni ne smiju u svom radu prihvatati
uputstva niti naloge iz svojih zemalja. Komisija priprema i izvrava odluke Savjeta
ministara. Komisija zastupa i predstavlja EU u meunarodnim odnosima, ali je njena
dunost da titi i razvija pravo EU.
Pravosudni organi EU:
Osnovni pravosudni organ je Sud evropske unije, skraeno Sud pravde. Sastoji se od
25 sudija i pravobranilaca.Sudije aktivno uestvuju u rjeavanju sporova a pravobranioci
samo iznose svoja miljenja i predloge. Ovaj sud se moe okarakterisati kao
graanskopravni, radnopravni i upravnopravni sud.Aktivnu legitimaciju pred sudom imaju
drave lanice, organi i institucije EU, kao i druga pravna lica kao to su kompanije ali i
fizika lica.Ima znaajnu ulogu i u kreiranju prava EU, definisanju ovlaenja EU.
Finansijske institucije EU:
Centralna emisiona banka sa sjeditem u Frankfurtu, ima zadatak da obezbjedi
stabilnost valute i cijena unutar unije.
Evropska investiciona banka ima zadatak da samostalno ili putem sredstava
pribavljenih na tritu kapitala finansijski potpomogne projekte ravnomjernog regionalnog
razvoja u okviru EU.

17. MTK
Meunarodna trgovinska komora kao nevladina organizacija osnovana je 1991. godine
a sjedite joj je u Parizu. Meunarodna nevladina organizacija poslovnih ljudi koji su preko
svojih nacionalnih komiteta ukljueni u rad ove organizacije i ona je najvea i
najreprezentativnija i najvea meunarodna organizacija poslovnih ljudi. Njeni ciljevi su:
globalna promocija trgovine, predstavljanje interesa poslovnih udruenja prema STO, i ona
donosi pravila i propise u sferi medjunarodnog trgovinskog poslovanja. Pri ovoj komori se
nalazi velika Spoljnotrgovinska arbitraa kao najznaajnija institucionalna arbitraa u
svijetu.U okviru MTK su donjete klauzule INCOTERMS, kojima se regulie pitanje prelaska
rizika za slluaj propasti stvari sa prodavca na kupca i ove klauzulese unose samo u
ugovor o meunarodnoj kupoprodaji. Osim toga i u sferi bankarstva je dosta znaajan rad
ove organizacije i donjeta su jednoobrazna pravila i obiaji za dokumentarni akreditiv
2006. godine.

18. Strana ulaganja

Relevantni izvori su:
1. Zakon o stranim ulaganjima iz 2002, 2003
2. Zakon o javno-pravnom partnerstvu i koncesijama 2011
3. Carinski zakon 2012.
4. Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju 2012.
5. Zakon o osnovama svojinsko-pravnih odnosa 1980.
Pojam stranog ulaganja:
Zakonom o stranim ulaganjima je predvieno da je to strano ulaganje u naa
preduzea kojim strani ulaga stie udio/akcije u osnovnom kapitalu preduzea, kao i sto
stice druga imovinska prava kojima ostvaruje poslovne interese u naoj zemlji. To znai da
moemo govoriti o dva oblika stranih ulaganja i to:
1. SVOJINSKO ULAGANJE:
- osnuju preduzee i to kao SOPSTVENO preduzee(100% vlasnitva nad kapitalom
preduzea) ili kao MJEOVITO preduzee(zajedno sa domaim partnerom bez ikakvih
procentualnih ogranienja)
- mogu u ve postojee preduzee da uloe svoj kapital i to kupovinom akcija ili udjela,
pri emu ishod opet moe biti da imaju 100% vlasnitva kapitala ili pak manje.
2. UGOVORNO ULAGANJE:
Za ovakvo ulaganje bitno je da se meusobni odnosi sgtranog ulagaa i domaeg
preduzea reguliu ugovorom o ulaganju, naosnovu koga strani ulaga ima samo
obligaciono pravo potraivanja a gubi svojinu na uloenim sredstvima.Uloena sredstva
postaju dio imovine domaeg preduzea, a strani ulaga, zavisno od visine uloga, ima
pravo da uestvuje u ostvarenoj dobiti.
Predvieni su i drugi oblici stranih ulaganja kao to su koncesije i javno.pr partnerstvo.
Oblasti u koje se moe ulagati:
Zakon o stranim ulaganjima je garantovana sloboda stranog ulaganja to znai da
strani ulaga moe ulagati u sve vrste djelatnosti radi sticanja dobiti ukoliko ovim zakonom
nije ta drugo predvieno. Zakon isto govori o PRAVU MANJINSKOG UEA u posebnim

oblastima i podrujima. Znai, stranci mogu da ulau neogranieno i da imaju sopstvena

preduzea sa 100% kapitala u svim privrednim i drutvenim djelatnostima. Postoje dva
izuzetka od ovog naela:
1. Oblast naoruanja
2. Posebne oblasti koje drava specijalnim zakonima odredi kao zone od posebnog
interesa
Mogunost ulaganja u ove oblasti sa manjinskim ueem ide do 49%kapitala.
Pojam stranog ulagaa:
1. Strano pravno lice sa sjeditem u inostranstvu
2. Strano fiziko lice
3. Na dravljanin koji due od jedne godine ima prebivalite/boravite u inostranstvu
Ulog stranog ulagaa:
Strani ulaga moe da ulae devize, stvari, imovinska prava, HOV, novana sredstva u
domaoj vrednosti.

19. Pravni reim stranih ulaganja u naoj zemlji

Na osnovu Ustava RS i Zakona o stranim ulaganjima, stranim ulagaima se garantuje:
1. Sloboda stranog ulaganja-sve oblasti izuzev oblasti naoruanja i drugih specijalnih
oblasti
2. Nacionalni tretman- domaa i strana lica su izjednaena u pogledu poslovanja
3. Pravna sigurnost-prava stranog ulagaa u momentu upisa stranog ulaganja u sudski
registar, ne mogu biti suavana naknadnom izmjenom zakona
4. Garancija od eventualne eksproprijacije, nacionalizacije i drugih slinih mjera
drave- naelno, sve ove mjere su zabranjene, osim kad je zakonom utvren javni interes
za sprovoenje tih mjera
5. Pravo konverzije i slobodnog plaanja-stranac moe slobodno, u pogledu svakog
plaanja vezanog za strana ulaganja, konvertovati domau valutu u stranu konvertibilnu
valutu.
6. Pravo na voenje poslovnih knjiga-pored voenja poslovnih knjiigapo naim
propisima, strani ulaga moe da vodi paralelno knjigovodstvo u skladu sa meunarodnim
standardima u oblasti raunovodstva
7. Transfer ostvarene dobiti i imovine strani ulaga moe, kada namiri obaveze u
skladu sa domaim propisima, slobodno da transferie u inostranstvo dobit, imovinu i sva
druga sredstva
8. Povoljniji tretman stranih lica- iako se na strana ulaganja primjenjuje nae pravo u
sluajevima kada su naa zemljai zemlja stranog ulagaa prihvatile neku MK koja predvia
povoljniji tretman za stranog ulagaa, primjenie se ti me.sporazumi.
Registracija i evidencija stranih ulaganja:
Strani ulaga koji osniva novo preduzee, odnosno stie vlasniki udio u postojeem
preduzeu, registruje svoje strano ulaganje kod Agencije za privredne registre u postupku
koji je predvien za upis preduzea u privredni registar. Agencija ex officio obavjetava
nadleno Ministarstvo za ekonomske odnose radi evidentiranja stranih ulagaa.
Sticanje svojine stranaca na nepoketnostima:
Strano fiziko i pravno lice u svojstvu stranog ulagaa moe sticati svojinu na
nepokretnostima u skladu sa zakonom. Tu je vaan Zakon o osnovama svojinsko-pravnih

odnosa. to se tie pokretnosti, strana fizika lica su u potpunosti izjednaena sa domaim

licima.
Kada je u pitanju sticanje svojine na nepokretnostima, razlikuje se:
1. Sticanje svojine nasljeivanjem-reciprocitet
2. sticanje svojine putem nekog pravnog posla:
- strano fiziko i pravno lice koje ne obavlja djelatnost u naoj zemlji, moe stei pravo
svojine na stanu ili stambenoj zgradi
- strano fiziko i pravno lice koje obavlja neku djelatnost, moe stei pravo svojine na
nepokretnostima koja su mu potrebna za obavljanje te djelatnosti.

20. Koncesije, javno-privatno partnerstvo i BOT poslovi

Koncesije su regulisane Zakonom o stranim ulaganjima, a detaljno Zakonom o
koncesijama iz 2003. godine.
Koncesija je pravni odnos izmeu drave(koncedenta) i pravnog ili fizikog
lica(koncesionara), kojem ustupa pravo na korienje prirodnog bogatstva, dobra u optoj
upotrebi ili vrenje javne slube. Radi privlaenja stranog kapitala drava je esto
prinuena da daje na korienje oblasti koje su u njenoj iskljuivoj nadlenostiNajee
oblasti su rudarstvo, saobraaj, poljoprivreda, eljeznica, distibucija. Dozvola koja ima
karakter upravnog akta je prva faza u dodjeli koncesije. Slijedi provoenje javne licitacije
radi izbora najpovoljnijeg koncesionara. Nakon toga se zakljuuje ugovor izmedju
koncedenta i koncesionara. Maksimalan vremenski rok na koji se koncesija moe dati je 30
godina.
Obaveze koncesionara:
1. Obavljanje djelatnosti
2. Plaanje naknade, poreza
Koncedent moe biti drava, autonomna pokrajina, optina, a koncesionar moe biti
pravno i fiziko lice, domae i strano.
Koncesije mogu biti meunarodne i nacionalne. Zahtjeva se pisana forma. Mogu biti
negativne (koncedent plaa ali on ima sva prava po osnovu prihoda i rashoda), i
pozitivne(koncesionar plaa).Mogue je dati ekskluzivno pravo koncesionaru-da samo on
moe da obavlja odreeni posao.
Pravna priroda koncesije-to je odnos mjeovite prirode, ima elemente i javnog i privatnofg
prava. Za sluaj jednostranog raskida koncesionar ima pravo na naknadu tete pod
odreenim uslovima ali ne i pravo na zahtjev za izvrenje ugovora.
BOT posao-izgradi, koristi, predaj:
To je jedan od oblika koncesije koji se zasniva na izgradnji ili rekonstrukciji i
finansiranju kompletnog objekta, ureaja ili postrojenja, njegovom korienju I predaji u
svojinu davaocu BOT posla. BOT posao je posebna vrsta koncesije, koja predstavlja
skraenicu od izgradi-koristi-prenesi, a u stvari znai da koncesionar svojim sredstvima
izgrauje odreeni infrastrukturni objekat, da ga koristi odreeno vrijeme, a po proteku tog
vremenasvojina na tom objektu prelazi na dravu, tj. postaje dravna svojina.
Sva pravila za koncesiju vae i za BOT poslove, s tim to kod BOT posla, drava stie
pravo svojine na izgraenom objektu po proteku ugovorenog roka.
Ugovor o javno-privatnom partnerstvu:
- (PFIP-privatni finansirani infrastrukturni projekat)

Osnovni izvor je vodi UNCITRALa-odnosi se na izgradnju novog ili modernizaciju

postojeeg objekta.
Zakljuuje se izmeu naruioca(dravni organ) i jedne ili vie stranih privatnih
organizacija. Najpogodniji su za telekomunikacije, elektrodistribuciju.Sadre elemente
ugovora o graenju, koncesiji, isporuci opreme. Koncesionar osniva kompaniju sa
sjeditem u zemlji domaina.
Koncesionarstvo u Srbiji:
Prema nekim podacima, poeci se mogu vezati za 1859 godinu kada je data koncesija
francuskom drutvu za eksploataciju rudnika Majdanpek u trajanju od 30 godin. Nakon
toga zakljueni su i mnogi drugi ugovori. Poslije Drugog svjetskog rata koncesiju nisu bile
predviene zakonskim propisima, da bi se donoenjem Zakona o stranim ulaganjima 1988.
godine prvi put stvorile zakonske pretpostavke koncesije.
Zakon o javno-privatnom partnerstvu i koncesijama u Srbiji je donjet 2011. godine i
treba da podstakne javno-privatno partnerstvo i privue domae i strane investitore i
banke, da uestvuju u finansiranju projekata od opteg interesa.
Koncesionar osniva preduzee kao akcionarsko drutvo ili drutvo sa ogranienom
odgovornou. 30% naknade ide u budet.
21.
22.
23.

24.Pojam arbitrae i vrste

Arbitrazno rjesavanje sporova je najcesci nacin rjesavanja sprova u medj. trg.
odnosima, jer je arbitraza manje formalna u odnosu na sudove, nije nacionalnog karaktera
kao sto su sudovi, brzi je nacin rjesavanja sporova jer nema dvostepenosti i daje
mogucnost angazovanja specijalista za konkretan spor (npr., kod ad hoc arbitraze je
moguce da arbitri ne budu pravnici nego npr., inzinjeri), a kod instutucionalnih arbitraza
postoji lista strucnjaka sa koje se biraju arbitri za konkretan spor i ne moze se ici van te
liste dok kod ad hoc arbitraze stranke imaju punu slobodu da odrede strucnjake koji ne
moraju biti pravnici.
Da bi se arbitraza angazovala spor mora biti medjunarodnog karaktera, a to je ukoliko
se sjedista strana nalaze na teritorijama razlicitih drzava, spor po sadrzini mora biti
imovinskog karaktera i arbitraza mora biti ugovorena putem arbitraznog sporazuma.
Arbitrazni sporazumi su sporazumi kojim ugovorne strane predvidjaju nadleznost arbitraze
i one se mogu javiti u formi kompromisne klauzule ili u formi kompromisa.
1. KOMPROMISNA KLAUZULA je sastavni dio nekog ugovora trg. prava u kome se
predvidja nadleznost arbitraze za neki buduci spor.
2. Moguce je umjesto ad hoc arbitraze predvidjeti precizno neku institucionalnu
arbitrazu. Za razliku od kompromisne, koja se unosi u ugovor za rjesavanje moguceg
buduceg spora, KOMPROMIS je klauzula koja nastaje kao poslijedica dogovora kada spor
vec nastane, a u ugovoru nije predvidjeno sudsko rjesavanje spora.
Vrste arbitraza:
1. Ad hoc arbitraze
2. Institucionalne arbitraze
Detaljno o prethodna dva nabrajanja u sledecem pitanju

Posebno pravno pitanje se odnosi na primjenu mjerodavnog nacionalnog prava u radu

arbitraze. Pravilo je da arbitri primjenjuju kao materijanlo pravo za rjesavanje spora ono
pravo kojim je ugovor regulisan. To znaci da pred arbitrima stoji mogucnost izbora neke
medjunarodne konvencije, obicaja ili nacionalnih propisa ako nema medjunarodnih.
Poseban je slucaj kada se daju siroka ovlascenja arbitrima da sude po pravicnosti, a to
znaci da arbitri u odluci ne moraju da se pozivaju na konkretne izvore materijalnog prava,
nego odluku donose na osnovu prncipa pravicnosti, postenja i opstih pravnih nacela bez
detaljnog obrazlozenja odluke. Davanje ovako velikih ovlascenja arbitrima je opravdano u
rijetkim slucajevima angazovanja istaknutih strucnjaka cija rijec ima posebnu specificnu
tezinu i o tome se moraju saglasiti obe ugovorne strane.
Izvori prava za medj. arbitraze su:
1. Zakon o arbitrazi iz 2006. godine (Srbija)
2. Medj. dokumenti:
- Evropska konvencija o medj. trg. arbitrazi - 1961. godine
- Njujorska konvencija o priznanju i izvrsenju inostrani arb. odluka 1958. godine
- Vasingtonska konvencija o rjesavanju investicionih sporova 1965. godine

25. Institucionalne arbitrae

Institucionalne arbitraze su stalne institucije formirane za rjesavanje medjunarodnih
trgovinskih sporova. One se po pravilu nalaze pri privrednim komorama i imaju listu
arbitara koji su pravnici i sa koje biraju arbitre. U pravilnicima inst. arbitraza su detaljno
regulisana procesna pitanja rada arbitraza. Napoznatije su:
1. Medjunarodni arbitrazni sud MTK u Parizu
2. Londonski sud medjunarodne arbitraze
3. Arbitraza trgovinske komore Ciriha
4. Medjunarodni trgovinski arbitrazni sud pri TK Ruske federacije
5. Americko arbitrazno udruzenje
6. Spoljno trgovinska arbitraza pri privrednoj komori Srbije (sjediste je u Beogradu, vrsi
mirenje i rjesavanje sporova iz medj. poslovnih odnosa kada je ugovorena njena
nadleznost, samostalna je, ima stalnu listu arbitara koju cine domaci i strani drzavljani,
arbitre imenuju stranke sa liste arbitara ili van nje, jedino predsjednik arbitraznog vijeca
mora da bude sa liste arbitara, vrsi i poslove mirenja ako joj se stranke obrate i postupak
mirenja se zavrsava poravnanjem)
7. Arbitrazna pravila UNCITRAL-a koja regulisu pitanja osnivanja i postupka rada ad
hoc arbitraza

26. Ad hoc arbitrae

Ad hoc arbitraze su privremene koje se formiraju za rjesavanje jednog odredjenog
spora i po donosenju odluke one prestaju. Ad hoc arb. su mnogo manje formalne jer se
arbitri sami dogovaraju gdje im je sjediste i po kojim pravilima ce odlucivati. Formiraju se
tako sto svaka ug. strana predlozi po jednog arbitra, a njih dvojica biraju treceg koji je

predsjednih arb. vijeca. Ove arbitraze su najcesce troclane mada mogu biti i petoclane. U
Ad hoc arbitrazi moze biti mjerodavno i lice koje nije pravnih nego strucnjak za neku
oblast. Ad hoc arb. postoji samo za rjesavanje tog jednog spora i poslije donosenja odluke
ona se raspusta.

27. Arbitrani sporazum

Nadleznost arbitraza se ugovara arbitraznim sporazumom u formi kompromisne
klauzule, kojom se predvidja u samom ugovoru trgovinskog prava nadleznost arbitraze za
moguci buduci spor. Kompromis je sporazum kojim se ugovara nadleznost arbitraze za vec
nastali spor i dodaje se kao aneks uz ugovor. Zapravo ovim stranke derogiraju nadleznost
onog suda koji bi inace bio nadlezan da nema arb. klauzule. Pravilo je da arbitrazni
sporazum treba da bude u pismenoj formi i on je samostalne prirode u odnosu na osnovni
ugovor koji moze biti nistav, ali arbitrazni sporazum ostaje na snazi. Vrlo je vazno da se u
arb. sporazum unese precizan i tacan naziv arbitraze jer se u protivnom radi o tzv.
patoloskim klauzulama koje ne proizvode pravno dejstvo. U praksi je mnogo bolje ukoliko
se kompromisna klauzula i komrpomis napisu sto detaljnije. Preporucljivo je da se pored
obaveznog izbora (ad hoc/ inst. arb.) unese i jezik na kome ce se voditi arb. postupak,
odredva o mjestu arbitraze, rok u kome mora biti donijeta arb. odluka, kauza o
jednostepenosti, odredjeno mjerodavno materijalno pravo.

28. Arbitrani postupak

Ukoliko stranke ne odrede po kojim ce pravilima arbitri da sude, postupak odedjuju
arbitri i tom prilikom moraju postovati imperativne norme prava koje je mjerodavno za
arbitrazu. Ugovorne strane po pravilu imenuju arbitre i to mogu i povjeriti nekom trece
fizickom ili pravno licu. Iz prakse rada medj. arbitraza moze se zakljuciti da sporove
rjesavaju ili arbitar pojedinac ili arbitrazno vijece koje cini tri arbitra. Pretpostavka je da
arbitri treba da budu nezavisni i nepristrasni kao sto je pretpostavka da arbitar treba da
zastupa interese stranke koja ga je imenovala. Pravilnik Spoljno trgovinske arbitraze
povodom izuzeca arbitra poziva se na odredjene odredbe ZPP i odluku o izuzecu donosi
predsjednik arbitraze u uzem sastavu. Kod institucionalnih arbitraza sjediste se obicno
predvidja pravilnikom takve arbitraze. Prilikom odredjivanja sjedista u obzir se uzima
geografska lokacija, poznati trgovacki centri ili bliskost jezika na kome ce da se
vodiarbitrazni postupak.

29. Mjerodavno materijalno pravo

Pod mjerodavnim materijalnim pravom se podrazumjeva pravo kojim moze da se
regulise sam karakter ugovora. U izboru mjerodavnog materijalnog prava postoje sledece
mogucnosti:

- izbor medj. konvencije Becka konvencija o kupoprodaji

- izbor nacionalnog prava jedne od ugovornih strana ili nekog treceg nacionalnog
prava
- ugovaranje klauzule ex aequo et bono (sudjenje po pravicnosti) koja arbitrazama
daje najsira ovlascenja jer u odluci ne moraju da navode konkretne materijalne izvore nego
odluku donose postujuci opsta pravna nacela i principe.
Arbitrazna odluka je konacna i protiv nje nema mjesta zalbi, a rok za donosenje odluke
je 6 mjeseci od konstituisanja arbitraznog vijeca.
Najbolje je da stranke ugovore tj., unesu u svoj ugovor klazulu o tome koje ce pravo
biti mjerodavno u slucaju spora. Ukoliko nema izricite klauzule o mjerodavnom pravu,
arbitri su duzni da ti pitanje rjese primjenom pravila o sukobu zakona. Spoljno trgovinska
arbitraza navodi da ce se u nedostatku izricite odredbe u ugovoru primjeniti pravo na koje
upucuju kolizione norme ciju primjenu arbitrazno vijece, odnosno arbitar pojedina smatraju
najprikladnijom u tom slucaju.

30. Suenje po pravinosti

Sudjenje po nacelu pravicnosti znaci da arbitri nisu duzni da se drze propisa, vec mogu
da sude na osnovu ugovora medj. trg. obicaja ili opstih nacela prava. Pravilo je da oni
mogu da sude pridrzavajuci se ovog nacela samo i iskljucivo ako su i stranke na to
ugovorom ovlastile.

31. Odluka i priznanje

Donosenjem odluke arbitri konacno zavrsavaju svoj rad i time se ustvari ispunjava cilj
koji su stranke zeljele kada su spor iznele pred arbitrazu. Stranke mogu prije donosenja
odluke i same da postignu sporazum ili nagodbu o spornim pitanjima u kojem slucaju se
arbitrazni postupak okoncava. Uglavnom se pravilnicima propisuje rok za donosenje
odluke, a kada postoji arbitrazno vijece ono odlucuje vecinom glasova. Za arbitraznu
odluku se obicno navodi da je konacna i obavezna za stranke i da portiv nje nema mjesta
zalbi. Pravilnik spoljno trgovinske arbitraze navodi da se stranke obavezuju da ce izvrsiti
odluku arbitraze. Angloamericki sistem smatra da se arbitrazna odluka ne treba
obrazlagati, tj., jedino ako stranke izricito zahtjevaju. Medjutim, u nekim sistemima
obrazlozenje odluke moze biti uslov za izvrsenje arbitrazne odluke (bez obrazlozenja
odluka je suprotna javnom poretku pa se odbija izvrsenje). Arbitrazne odluke se po pravilu
ne objavljuju, mogu se objaviti samo uz saglasnost stranaka.

32. Osnovne karakteristike Beke konvencije

Ugovori o medjunarodnoj prodaju se zakljucuju izmedju prodavca koji prenosi pravo
svojine na odredjenoj robi i kupca koji placa cijenu pri cemu se poslovna sjedista kupca i
prodavca nalaze na teritorijama razlicitih drzava. Kljucna medjunarodna konvencija kojom
se regulise ovaj posao je Konvencija UN o ugovorima o medj. prodaji robe iz 1980. godine
(tzv., Becka konvencija). Konvenciju je donio UNCITRAL i ona je rezultat izmjena prethodnik

Haskih konvencija iz 1964. godine koje su bile prve sveobuhvatne konvencije o medj.
prodaji.
1. Kompromisni karakter Cinjenica da je Becku konvenciju prihvatilo 83 drzave govori
o tome da su ucinjeni ustupci koji mire razlicite interese razvijenih i nerazvijenih pravnih
sistema. Ostvareni su nuzni kompromisi koji su ucinjeni u korist common law pravnih
sistema. Ucinjeni su i kompromisi u korist bivsih istocnoevropskih socijalsitickih zemalja i
to davanjem mogucnosti da se stave rezerve na pojedine odredbe konvencije. Ucinjeni su
kompromisi i u korist zemalja u razvoju npr., u formulaciji kada cijena nije odredjena
smatrace se da su strane precutno pristale na onu cijenu koja se u trenutku zakljucenja
ugovora redovno ispacivala u trgovackoj struci.
2. Dispozitivni karakter Kao poslijedica kljucnog principa medj. trgovine koji znaci
punu slobodu izbora da li ce se pravni posao uopste zakljuciti i kako ce se regulisati, uz
ogranicenja koja namecu imperativne odredbe, uveden je princip dispozitivnosti koji znaci
da ugovorne strane mogu u postpunosti ili djelimicno da iskljuce primjenu konvencija.
Dakle, ugovorne strane mogu iskljuciti primjenu konvencije ili odstupiti od primjene njenih
odredaba, a to se moze izvrsiti izricito ili precutno. Odredbe Becke konvencije su
neobavezne prilikom sastavljanja ugovora kada ugovorne strane utvrde da su ispunjeni
propisani uslovi iz konvencije za njenu primjenu, mogu i ne moraju da primjene
dispozitivne odredbe. Npr., sjediste poslodavca je mjesto gdje se vrsi isporuka, jer
dispozitivna odredba znaci da stranke mogu slobodno da ugovore neko drugo mjesto.
Medjutim, znacaj dispozitivnih odredaba se ogleda u tome sto one nude opitmalna i
najcesca rjesenja u medjunarodnim kupoprodajnim odnosima. Za razliku od primjene
autonomije volje, prilikom zakljucenja ugovora ako postoje pravne praznine mora se
primjeniti dispozitivna odredba, ali postovati i pravila o hijerarhiji izvora. Dispozitivan
karakter odredaba konvencije znaci da su sudovi drzava ugovornica obavezni da
primjenjuju Becku konvenciju kao vazece mejrodavno pravo i nebitna je u tom slucaju
koliziona norma koja upucuje na neko nacionalno pravo. Medjunarodne trgovinske
arbitraze nisu duzne da primjene ove odredbe ali mogu da je odrede ako mjerodavno
pravo. Becka konvencija za njenu primjenu predvidja jedan opsti i dva alternativno
postavljena uslova.

33. Rezerve na Beku konvenciju

U Beckoj konvenciji predvidjena je mogucnost da drzave prilikom ratifikovanja izjave
rezervu na dva clana, a pravna poslijedica rezerve je da se za te drzave ti clanovi ne
primjenjuju. Kljucni razlog zasto je drzavama dato pravo da stave rezerve na tacno
propisane clanove je da se ne bi dogodilo da zbog neprihvatanja pojedinacnih rjesenja,
drzave odbiju cijelu konvenciju. U Beckoj konvenciji su predvidjene dvije rezerve:
1. Prva se odnosi na formu ugovora
U Beckoj konvenciji je predvidjeno da je ugovor o medj. kupoprodaji neformalan, sto
znaci da pismena forma nije uslov punovaznosti ugovora. Posto pojedina nacionalna
zakonodavstva, kao npr. rusko predvidjaju da ugovor o medj. prodaji mora da bude u
pismenoj formi, ove drzave su stavile rezervu na clan konvencije koji regulise formu.
2. Druga rezerva se odnosi na odredbu konvencije kojom se regulise drugi alternativni
osnov za primjenu Becke konvencije. Ta odredba glasi: Becka konvencija ce se primjeniti
(pod pretpostavkom da je ispunjen opsti uslov, a to je da se sjedista prodavca i kupca
nalaze na teritorijama razlicitih drzava) i u slucaju ukoliko pravila medj. privatnog prava

(koliziona norma) upucuje na primjenu prava neke drzave koja je ratifikovala Becku
konvenciju. To prakticno moze da znaci da se kupac i prodavac nalaze u drzavama koje
nisu ratifikovale Becku konvenciju, a da ih primjena kolizione norme obavezuje na
primjenu Becke konvencije. U slucaju ovog drugog alternativnog uslova drzavama je dato
pravo da stave rezervu na ovaj uslov, a poslijedica te reserve je da se na ove drzave
kolizionom normom ne moze predvijdeti primjena Becke konvencije.

34. Opti i alternativni uslovi za primjenu Beke konvencije

Da bi doslo do primjene Becke konvencije potrebno je da se ispune jedan opsti i dva
posebna uslova koji moraju biti ispunjena da bi se ona uopste mogal primjeniti na
odredjenu medj. prodaju.
1. Opsti uslov koji uvijek mora biti ispunjen je da se sjedista ugovornih strana moraju
nalaziti na teritorijama razlicitih drzava. Ovaj pojam u Beckoj konvenciji (u daljem tekstu
BK) nije definisan ali je opste prihvaceno misljenje da je to mjesto stalnog poslovanja,
odnosno mjesto gdje se djelatnost obavlja trajnije sto znaci da to moze biti i poslovna
jedinica. BK predvidja da se kao mjesto poslovanja uzima ono koje ima najtesnju vezu sa
ugovorom. Zbog svega ovoga najbitnije je da se u preambuli tacno precizira sta se smatra
poslovnim sjedistem.
2. Alternativni (posebni uslovi) su:
- drzave gdje se nalaze sjedista ugovornih strana moraju biti drzave ugovornice
konvencije ili
- da pravila MPP upucuju na primjenu prava jedne drzave ugovornice
BK ce se primjeniti i u slucaju kada se sjedista ugovornih strana nalaze u drzavama
ugovornicama, a koliziona norma upucuje na pravilo neke trece drzave u kojoj je npr.
ugovor zakljucen. Konvencija ce se primjeniti i u slucaju kada jedna ugovorna strana ima
svoje sjediste u drzavi koja nije ratifikovala BK, ako koliziona norma upucuje na primjenu
prava drzave ugovornice.

35. Obaveze prodavca

1. Obaveza isporuke
Pojam isporuke: BK kaze da je prodavac obavezan da u pogledu kvaliteta, kolicine,
vrste, pakovanja isporuci robu koja mora da odgovara onome sto je predvidjeno u ugovoru.
Umjesto da navede kada se smatra da je isporuka robe saobrazna ugovoru BK navodi kada
isporuka robe nije saobrazna ugovoru, a to je u sledecim slucajevima:
- kada roba nije podobna za svrhe za koje se obicno koristi
- kada nije podobna za narocitu svrhu koja je prodavcu izricito ili precutno stavljena do
znanja u vrijeme zakljucenja ugovora
- ukoliko ne odgovara uzorku ili modelu
- ukoliko nije pakovana i zasticena na uobicajen nacin
U vezi sa isporukom bitno je u ugovoru odrediti vrijeme, mjesto i nacin isporuke.
Ugovorne strane su slobodne da odrede mjesto isporuke kako zele. Ukoliko to nije
predvidjeno ugovorom, u obzir dolazi primjena pravila BK, postujuci pravila o hijerarhiji
izvora. BK predvidja da je mjesto isporuke mjesto u kome prodavac u vrijeme zakljucenja
ugovora ima svoje sjediste. To pravilo ima dva izuzetka:

1. Kada se radi o individualno odredjenim stvarima, mjesto isporuke je mjesto u kome

se takva roba nalazi
2. Kada roba treba da se preveze, mjesto isporuke je mjesto predaje prvom prevoziocu
Vrijeme isporuke se slobodno ugovara, ali ukoliko ono nije ugovoreno, isporuka se vrsi
prema pravilima BK koja predvidja da se isporuka vrsi u razumnom roku poslije zakljucenja
ugovora.
U pogledu nacina isporuke u ugovoru se najcesce predvidjaju transportne klauzule
koje izmedju ostalog regulisu nacin isporuke.
Postoji jos i obaveza predaje dokumenata koja se odnose na isporuku robe, a to su
najcesce prevozni dokumenti, skladisnice, polise osiguranja. Prodavac mora da preda sva
dokumenta kupcu i ta predaja ne mora da bude istovremena sa predajom robe. Sledeca
obaveza je da prodavac prenese pravo svojine na robi na kupca i ona je samo nacelno
predvidjena kao obaveza. Znacaj pitanja prenosa prava svojine je u tome sto ukoliko se
prodavac i kupac nisu drugacije dogovorili za prenos prava svojine se vezuje i prelazak
rizika za slucaj propasti i ostecenja stvari. U praksi se pitanje prelaska rizika najcesce
regulise klauzulom INCO TERMS.

36. Pojam isporuke prema BK (nalazi se na poetku prethodnog

pitanja)

37. Obaveze kupca

1. Preuzimanje isporuke
Obaveza kupca, a tice se preuzimanja isporuke, se sastoji iz obavljanja svih radnji koje
se razumno ocekuju od njega da bi prodavcu omogucio isporuku, kao i iz samog cina
preuzimanja, odnosno sticanja drzavine na robi. Da bio izvrsio ovu obavezu neophodno je:
- pregled robe prilikom preuzimanja kupac je obavezan da robu pregleda da bi
utvrdio da li ona odgovara uslovima ugovora, pa ukoliko ne odgovara duzan je da obavjesti
prodavca. Pregled mogu vrsiti same stranke ili kontrolne organizacije. Kada se ugovori
kontrola sa kontrolnom organizacijom moguce su tri varijante. OBICNA KONTROLA kada
kontrolna organizacija ima obavezu da strucno i nepristrasno utvrdi svojstva stvari i da o
tome izradi sertifikat. KONTROLA ROBE SA PREUZIMANJEM ova vrste kontrole stvara vecu
obavezu kontrolnoj organizaciji jer ona uporedjuje dobijeni nalaz sa uslovima ugovora i o
tome izdaje potvrdu. KONTROLA ROBE SA GARANCIJOM stvara najvecu obavezu
kontrolnoj organizaciji, a to je da ona garantuje da ce nalaz o robi odgovarati uslovima
ugovora (sto joj daje pravo na povecanu proviziju).
- slanje obavjestenja ako utvrdi da roba ima nedostatke, kupac je duzan da pismeno
obavjesti prodavca u razumnom roku, od trenutka kada je otrkrio nedostatak. Ako tako ne
postupi, on gubi pravo pozivanja na nedostatke. Uobicajeno vrijeme u praksi je jedan
mjesec, ali krajnji rok isticanja prigovora prema BK je dvije godine. Odgovornost prodavca
za pravne nedostatke znaci da je prodavac duzan da isporuci robu slobodnu od prava
potrazivanja trecih lica.
- placanje cijene PRECUTNO UTVRDJIVANJE CIJENE U BK je predvidjeno da ako cijena
nije odredjena ni izricito, ni precutno, niti u ugovoru ima elemenata na osnovu kojih ona
moze da se utvrdi, smatra se da su strane pristale precutno na cijenu koja se u trenutku

zakljucivanja ugovora redovno naplacivala u toj trgovackoj stvari.U privrednom pravu

cijena nije bitan element ugovora, jer ona moze da se naknadno utvrdi, a ugovor i dalje
ostaje na snazi. U pogledu mjesta placanja cijene ugovorne strane ga slobodno odredjuju,
ali ukoliko to nije moguce vazi pravilo BK da je mjesto placanja cijene sjediste prodavca. U
pogledu roka za placanje cijene moze se ugovoriti jednovremeno izvrsenje obaveze
isporuke robe i placanje cijene, kao i naknadno placanje cijene robe.

38. Sankcije za neuredno izvrenje

U BK je predvidjeno pravilo da tezinu sankcije za neizvrsenje ili neuredno izvrsenje
ugovornih obaveza zavisi od toga da li se radi o bitnoj ili nebitnoj povredi ugovora. Kao
bitna povreda ugovora smatra se povreda ugovora koja ugovornu stranu sustinski lisava
onoga sto je opravdano ocekivala od ugovora. U zavisnosti od kvalifikacije povrede
ugovora zavise i sankcije. Ako povreda ugovora nije bitna, ugovrnim stranama stoje na
raspolaganju sledece sankcije:
1. Zahtjev za izvresenje ugovora (kada prodavac ne isporuci robu ili kada kupac ne
plati cijenu, moze im se dati naknadni rok da izvrse svoje obaveze)
2. Otklanjanje nedostataka (ugovorna strana kupac moze da zahtjeva da pordavac
otkloni nedostatke popravkom, ali prodavac nije na to obavezan ako bi to bilo nerazumno)
3. Snizenje cijene (kupac ima pravo da snizi cijenu u slucaju nesaobrazne isporuke, pri
cemu se snizenje cijene utvrdjuje tako sto se uzima u obzir vrijednost stvarno isporucene
robe u vrijeme isporuke i vrijednost koju bi u to vrijeme imala roba da je bila saobrazna
ugovoru)
4. Naknada stete (Ona obuhvata stvarnu stetu i izguvljenu dobit. Svrha naknade stete
je stavljanje ostecene strane u isti ekonomski polozaj u kome bi bila da je ugovor uredno
izvrsen. Zbog toga je naknada stete moguca uz prethodno navedene vrste sankcija.)

39. Bitna i nebitna povreda ugovora prema BK

Ako je do neizvrsenja ugovrne obaveze doslo iz objektivnih razloga, ugovorne strane
se oslobadjaju od odgovornosti. Medjutim, ako do neizvrsenja ug. obaveza dodje iz
subjektivnih razloga dolazi do odgovornosti ugovornih stranaka.
Kao bitna povreda ugovora smatra se povreda ugovora koju ucini jedna strana ukoliko
se njome prouzrokuje takva steta drugoj strani da je sustinski lisava onoga sto je
opravdano ocekivala od ugovora, izuzev ako takvu poslijedicu nije predvijdjela strana koja
cini povredu. U nacelima UNIDROIT-a se u vezi s ovim pojmom kaze, pri cemu se uvode
novi parametri za bitnu povredu ugovora: ako se povreda ugovora moze pripisati namjeri
ili krajnjoj nepaznji ugovorne strane onda se uvijek radi o bitnoj povredi ugovora. U slucaju
da povreda ugovora potpuno ili neuredno izvrsenje ugovorne obaveze, sankcije zavise od
toga da li je povreda ugovora nebitna ili bitna. U slucaju da se radi o nebitnoj povredi,
uobicajene sankcije su: navedene u prethodnom pitanju
Sankcije za bitnu povredu ugovora:
U BK je predvidjeno da je u slucaju bitne povrede ugovora moguc raskid ugovora. To je
najteza sankcija i nema utomatskog raskida, nego strana koja zeli da raskine ugovor kada
je doslo do bitne povrede ugovora, mora o tome da obavjesti drugu ugovornu stranu.
Osnovno dejstvo raskida ugovora je da ugovorna strana koja je izvrsila ugovor u

cijelini/djelimicno moze da zahtjeva od druge strane vracanje onoga sto je

isporucila/platila. Ukoliko su obe strane duzne izvrse vracanje, uzajamna vracanja se vrse
istovremeno. Pravo na raskid ugovora ne ukida pravo na naknadu stete. Raskid ne utice
naodredbe ugovora o rjesavanju spora u vezi s ugovorom ili na odredbu koja uredjuje
prava i obaveze strana poslije raskida ugovora.

40. Raskid ugovora, ponuda za zakljuenje

Ponuda za zakljucenje ugovora:
Prema BK ponuda je poziv da se zakljuci ugovor koji je upucen jednom ili vise
odredjenih lica. Predlog koji se uputi neodredjenom broju lica smatra se kao poziv da se
ucini ponuda (npr., reklama). Ponuda mora da bude dovoljno odredjena, a to je ako
oznacava robu koja je predmet ugovora i izricito ili precutno utvrdjuje kolicinu i cijenu. U
ponudi su moguci i dopunski elementi pri cemu dopunski uslovi koji sustinski ne mjenjaju
ponudu predstavljaju prihvatanje. Dopunski elementi ne mogu da se odnose na cijenu,
kvalitet, kolicinu, isporuku i odgovornost. U BK je predvidjeno da ponuda moze da se
opozove sve dok se ugovor ne zakljuci ukoliko opoziv stigne ponudjenom prije nego sto je
on otposlao svoj prihvat. Ne moze da se opozove ako je u ponudi izricito naznaceno da se
radi o neopozivoj ponudi. U BK je usvojen princip neformalnosti sto znaci da punovaznost
ugovora nije uslovljena postovanjem pismene norme. Medjutim, data je mogucnost
drzavama da istaknu rezervu na ovaj clan pa je pravna poslijedica stavljanja rezerve da se
taj clan BK ne primjenjuje vec nacionalno pravo.
Raskid ugovora (prethodno pitanje):