Metalne konstrukcije 1

P2-1

Prednosti elinih konstrukcija

Visoke
Vi
k vrednosti
d
i mehanikih
h ikih kkarakteristika,
k i ik
Male dimenzije i teine elemenata,
Industrijalizovana proizvodnja visok kvalitet,
p
j transport
p i montaa,
Laka manipulacija,
Lake i jeftinije fundiranje,
Manja osetljivost na seizmike uticaje,
Fleksibilnost i adaptibilnost,
Mogunost demontae i trajna vrednost,
vrednost
Laka i jednostavna sanacija i rekonstrukcija.
Metalne konstrukcije 1

P2-2

Nedostaci elinih konstrukcija

Osetljivost na dejstvo korozije.
Osetljivost
j
na dejstvo
j
poara.
p
Potreba za kvalifikovanijom radnom snagom.

Metalne konstrukcije 1

P2-3

Dobijanje elika

elik je legura gvoa (Fe) i ugljenika (C).
gj
bitno utie na svojstva
j
elika.
Sadrajj ugljenika
Gvoe se u prirodi nalazi u vidu ruda kao to su:
magnetit (FeMg3O4), hematit (Fe2O3), siderit
(FeCO3), i pirit (FeS2).
Sirovo gvoe se dobija u visokim peima
preradom rude gvoa na visokim temperaturama.
Daljom
D lj
preradom
d
u elianama
li
od
d sirovog
i
gvoa

dobija se elik.
Metalne konstrukcije 1

P2-4

Osobine sirovog gvoa

Specifina masa gvoa je 7870 kg/m3

Taka topljenja
p j j gvoa
g
je
j 1528 oC.
Sadri oko 5% C.
Zbog visokog sadraja C sirovo gvoe je krto i
nije pogodno za upotrebu u konstrukcijama.

Metalne konstrukcije 1

P2-5

ematski prikaz tehnologije proizvodnje elika

Metalne konstrukcije 1

P2-6

Postupci
p za dobijanje
j j elika
1. Postuci produvavanja:
Tomsov postupak - Produvavanje vazduhom
Visok procenat azota (elik je krt i podloan starenju);
LD postupak - Produvavanje kiseonikom
Sadraj azota
a ota je znatno
natno manji (elik je boljeg kkvaliteta);
aliteta);
Kapacitet pei je vei (420 t), a vreme odlivanja manje;
2. Postupci u plamenim peima:
Simens-Martinov postupak - oksidacioni plamen
Veliki utroak energije (meavina zemnog gasa i vazduha);
Manji sadraj azota, vee vreme odlivanja;
Postupak u elektro peima - elektrini luk (T=3500 oC)
Postupak je skup i koristi se za dobijanje kvalitetnih i
visokolegiranih elika.
Kapacitet pei je 200t, a vreme odlivanja je 1,5 sat;
Metalne konstrukcije 1

P2-7

Izlivanje tenog sirovog elika u kalupe

Livenje u kalupe

Kontinualno livenje

Metalne konstrukcije 1

P2-8

Oblici osnovnih proizvoda eliana

Proizvodi
P
i di eliana
li
se ne koriste
k i t kao
k gotovi
t i proizvodi
i di za izradu
i d
elinih konstrukcija.
Oni su u stvari poluproizvodi koji se dodato prerauju
(najee deformacijom).
Metalne konstrukcije 1

P2-9

Prerada elika deformacijom

j
Postupci
p obrade su:
valjanje,
kovanje,
presovanje i
izvlaenje.
Najvie se primenjuje valjanje (90%).
Valjanje moe biti:
u vruem

stanju
t j - vrue
valjani
lj i proizvodi,
i di
u hladnom stanju - hladno valjani (oblikovani) proizvodi.
Metalne konstrukcije 1

P2-10

Valjanje u vruem stanju

Valjanje u vruem stanju (vrue valjanje) se
najee primenjuje.
Poluproizvodi se zagrevaju na 1200-1300
1200 1300 oC
testasto stanje.
Zagrejani
Z
j i element
l
t (polufabrikat)
( l f b ik t) se proputa
t kroz
k
seriju valjaka (i preko 70).
Valjci mogu da budu ravni ili profilisani.
Vruim valjanjem se pobljava kvalitet elika
(usitnjavaju se zrna njegove strukture).
Metalne konstrukcije 1

P2-11

Valjci za vrue valjanje

Metalne konstrukcije 1

P2-12

ematki prikaz dobijanja

vrue
valjanih
lj ih proizvoda
i d

Metalne konstrukcije 1

P2-13

Standardni vrue valjani proizodi

Mogu da se podele na etiri grupe:
tapasti

proizvodi,
Limovi
Limovi,
Profilisani nosai,
uplji profili.

Metalne konstrukcije 1

P2-14

Jednakokraki ugaonici

Raznokraki ugaonici

T profili
T-

Z profili
Z-

tapasti proizvodi
Pljoti elik

iroki pljoti elik

Okrugli elik

Kvadratni elik

Metalne konstrukcije 1

P2-15

Limovi
Prema debljini se dele na:
fine limove t < 3 mm
srednje limove i 3 < t < 4,75
4 75 mm
grube limove t > 4,75 mm.
Prema obradi povrine dele se na:
glatke (ravne),
rebraste,
bradaviaste i
p
perforirane.
Metalne konstrukcije 1

P2-16

Rebrasti limovi

U obliku suze

U obliku romba

Metalne konstrukcije 1

P2-17

Profilisani nosai
1. U profili
1
fili
2. I profili sa uskim noicama:
I (IPN) i
p
IPE profili.
3. I profili sa irokim noicama:
HEA
HEB
HEM
HD
Metalne konstrukcije 1

P2-18

U profili i I profili sa uskim noicama

U-profili

U-profili sa paralelnim noicama

I-profili

IPE-profili

Metalne konstrukcije 1

P2-19

HEA- profili

HEB-profili

HEM profili
HEM-profili

HD profili
HD-

Ip
profili sa
irokim
noicama

Metalne konstrukcije 1

P2-20

uplji profili
Kruni

Kvadratni

Pravougaoni

Metalne konstrukcije 1

P2-21

Hladno oblikovani proizvodi

Dobijaju se:
hladnim valjanjem ravne trake
previjanjem ravne trake pritiskom (u posebnim alatima)
Dele se na:
hladno oblikovane profile (otvorenog ili zatvorenog preseka)
hladno oblikovane profilisane limove

Metalne konstrukcije 1

P2-22

a) hladno oblikovani profili (HOP) otvorenog preseka;

b) hladno
hl d oblikovani
blik
i profili
fili zatvorenog
t
preseka;
k
c) hladno oblikovani profilisani limovi;
Metalne konstrukcije 1

P2-23

Ostali proizvodi

Automatski zavareni profili;

Saasti i olakani nosai;
Uad i kablovi
Reetkasta gazita (rost)
( rost )
Istegnuti metal

Metalne konstrukcije 1

P2-24

Automatski zavareni profili

Metalne konstrukcije 1

P2-25

Saasti i olakani nosai

Metalne konstrukcije 1

P2-26

Saasti nosai

Metalne konstrukcije 1

P2-27

Uad i kablovi

Metalne konstrukcije 1

P2-28

Istegnuti metal i reetkasta gazita

Metalne konstrukcije 1

P2-29

Materijal za spajanje

Metalne konstrukcije 1

P2-30

Osnovna svojstva elika

- Fiziko-hemijska svojstva
- Mehanika
h i k svojstva
j
- Tehnoloka svojstva

Metalne konstrukcije 1

P2-31

Fizika svojstva
Najvanija fizika svojstva materijala su:
p
masa (teina),
(
)
specifina
temperatura topljenja,
specifina toplota,
toplota
toplota topljenja,
provodljivost toplote,
koeficijent termikog irenja,

Metalne konstrukcije 1

P2-32

Fiziko hemijska svojstva

Fiziko-hemijska
Zrnasta, kristalna
Z
k i l mikrostruktura;
ik
k
Pravilno rasprostranjeni atomi gvoa;
Kristalna reetka je kubna;
Ona moe da bude:
prostorno centrisana ili -reetka,
povrinski
i ki centrisana
i
ili -reetka.
k

Metalne konstrukcije 1

P2-33

Ugljenik u eliku
Sadraj ugljenika se kree od 0,05-1,7%.
j manje
j od 0,25% C.
Konsrukcioni elici imaju
Atomi C su znatno manji od atoma Fe i uglavljuju se
u kristalnu reetku (vie kod -reetke);
reetke);
U eliku se C javlja i u vidu karbida gvoa (Fe3C)
cementita ili u vidu meavine Fe i cementita koja se
naziva perlit;

Metalne konstrukcije 1

P2-34

Mehanike karakteristike elika

Najvanije karakteristike za proraun konstrukcija;
g
granica razvlaenja
j fy
vrstoa na zatezanje fu
modul elastinosti E
Puasonov koefcijent
izduenje pri lomu
kontrakcija (ilavost)
zapreminska masa
Metalne konstrukcije 1

P2-35

Neke bitne konstante materijala

E = 210000 MPa (21000 kN/cm2)
= 0,3
G = E/(2(1+)) = 81000 MPa (8100 kN/cm2)
= 7850 kg/m3
= 1,2 10-5 1/oC

Metalne konstrukcije 1

P2-36

Tehnoloka svojstva elika

Najznaajnija tehnoloka svojstva elika:
zavarljivost,
j
plastinost,
kovnost,
kovnost
istegljivost,
livnost,
otpornost na habanje,
obradljivost...
Metalne konstrukcije 1

P2-37

Zavarljivost
j
Sposobnost materijala da se moe spajati zavarivanjem
( h l ki postupkom
(tehnolokim
k
spajanja
j j metala).
l )
Zavarljivost moe biti
operativna
metalurka
t l k i
konstruktivna
CE = C +

M n Cr + M o + V Ni + Cu
+
+
[%]
6
5
15

Ako je ekvivalent ugljenika CE < 0,45

0 45 % - elik je zavarljiv!
Metalne konstrukcije 1

P2-38

Ispitivanje svojstava materijala

Odreivanje mehanikih karakteristika:

Ispitivanje metala na zatezanje ili pritisak
Ispitivanje udarne ilavosti
Ispitivanje tvrdoe metala

Metalne konstrukcije 1

P2-39

Ispitivanje metala na zatezanje

Odreuju se najvanije mehanike karakeristike:
granica elastinsti - fe
g
granica razvlaenja - fy
vrstoa na zatezanje - fu
modul elastinosti - E
izduenje pri lomu 5
kontrakcija poprenog preska -

Metalne konstrukcije 1

P2-40

Uzorci (epruvete) za ispitivanje

l 0 = 5,65 A0

l 0 = 11,3 A0

za l 0 25mm
za l 0 < 25mm

Metalne konstrukcije 1

P2-41

Dijagrami
za razliite elike

Metalne konstrukcije 1

P2-42

Odreivanje granice razvlaenja

Opti
p konstrukcioni elik

Visokovredni elik

Metalne konstrukcije 1

P2-43

Izduenje pri lomu

=

l lo
100
lo

Kontrakcija poprenog preseka

=

Ao A
100 [%]
A

Izduenje pri lomu i kontrakcija poprenog

preseka su pokazatelji duktilosti materijala!
Metalne konstrukcije 1

P2-44

Ispitivanje
p
j udarne ilavosti - arpijev
p j test

A
Ao

[J/cm2 ]

A energija udara
udara,
Ao povrina.
Energija udara pri lomu [J] predstavlja meru ilavosti metala.
Opit se sprovodi na razliitim temperaturama, a rezultati definiu
kvalitet elika.
Metalne konstrukcije 1

P2-45

Vrste konstrukcionih elika

Ugljenini elici su elici kod kojih je ugljenik jedini legirajui
element.
Prema sadraju ugljenika ugljenini elici se dele na:
(0,05
05 C 0,25
0 25 %),
%)
niskougljenine (0
srednjeugljenine (0,25 < C 0,60 %) i
visokougljenine (0,60 < C 1,70 %).
Pored
o ed ugljenika
ug je a u e
elikuu se uvek
uve nalaze
a a e i neki
e pratei
p ate eelementi
e e t
koji potiu iz procesa dobijanja elika.
j
su to: Si, Mn, S, P, N, O, H.
Najee
Metalne konstrukcije 1

P2-46

Pratei elementi u eliku

Nepoeljni elementi su:
Sumpor (S) uzrokuje smanjenje ilavosti
Fosfor (P) jo vie smanjuje ilavost i dovodi do
krupnozrne strukture;
Azot (N) poveava tvrdou, ali i opasnost od krtog loma i
starenja.
Kiseonik (O) smanjuje ilavost.
Ovi elementi moraju se zadrati u propisanim granicama;
Samo silicijum (Si) i mangan (Mn) imaju pozitivne osobine
(dezoksidanti).

Metalne konstrukcije 1

P2-47