Ftalati i njihov uticaj na endokrini sistem

-seminarski rad-

Mentor: Kristina Kova

Studenti: Emina & co

Sarajevo, decembar 2014.

Sadraj

1Uvod

1.1Endokrini sistem- pregled

2Endokrini disruptori

2.1WHO i podaci

2.2Disruptori i oboljenja

3O ftalatima

3.1Svojstva i toksinost ftalata

3.2Izloenost ftalatima

3.3Migracija ftalata

10

3.4Mehanizam dejstva

10

3.5Ftalati i pretilost kod djece

10

3.6Ftalati i reprodutivni sistem

11

3.7Istraivanja

11

4Zakljuak

12

5Literatura

12

Saetak
2

Ftalati predstavljaju estere ftalne kiseline i alifatskih alkohola. U pitanju su sintetiki proizvodi te
se ne nalaze prirodno u okoliu. Upotrebljavaju se kao dodaci plastinim masama radi
modeliranja njihovih fizikih svojstava mekoe, savitljivosti i rastezljivosti. Zbog toga to ne
ostvaruju hemijske veze sa plastinom materijom oni se lako ispiru, isparavaju i migriraju u
prehrambene proizvode, pia i slino. Upravo zbog njihove iroke upotrebe ftalati su danas
ubikvitarni zagaivai. Brojne studije su povezale izloenost endokrinim disruptorima i
endokrine poremeaje kod ljudi i ivotinja. Posebno su osjetljiva djeca tokom fetalnog razvoja i
puberteta. Ono to naunici posebno istiu jeste dejstvo disruptora na reproduktivno zdravlje
miliona ena irom planete te dokazano uzrokuju cijelu paletu patolokih oboljenja: sindrom
policistinih jajnika, fibroidni benigni tumor maternice (leiomyoma), endometriozu, probleme s
plodnou, neplodnost, problematine trudnoe, smanjenu porodnu teinu novoroenadi,
prijevremene porode, prerani pubertet djevojica itd. Kod mukaraca je situacija takoe teka te
imamo kriptorhizam, hipospadiju, sterilnost, umanjen kvalitet sperme, feminiziranost mukaraca
kao posljedica smanjenog testosterona itd. Ciljevi seminara: Objasniti pojmove endokrinih
disruptora, ftalata, njihovu strukturu ali i efekte kroz prizmu ekolokih studija.

Kljune rijei: endokrini, disruptori, ftalati, reproduktivni, sistem, plastifikatori, ambalaa

1.0.

Uvod

Ftalati predstavljaju estere ftalatne kiseline a nai su svoju upotrebu kao omekivai, odnosno
platifikatori koji se dodaju radi poveanja elastinosti najee plastine materije. Ono to
zabrinjava jeste to takvi materijali tokom vremena oslobaaju ftalate i ljudi ih unose u svoj
organizam hranom, udisanjem, sisanjem i sl. Prema istraivanjima Odbora za toksikologiju,
ekotoksikologiju i zatitu okolia u EU ftalati imaju tetan uinak na reproduktivni, endokrini
sistem te mogu dovesti do razliitih abnormalnosti u razvoju kod djece koja su bila izloena
djelovanju istih. Mi emo se bazirati na uticaj na endokrini sistem ali emo spomenuti i ostale
karakteristine promjene do kojih moe doi. (1)
1.1.

Endokrini sistem- pregled

U sklopu endokrinog sistema prouavamo endokrine lijezde i njhove produkte te uticaj na

organizam. Nauka koja se bavi prouavanjem ovog organskog sistema je endokrinologija.
Organizam je svakodnevno izloen djelovanju unutarnjih i spoljanjih faktora. Kao odgovor na
ove informacije, podraaje dolazi do reakcija endokrinog sistema u smislu pojaanog ili
smanjenog luenja produkata lijezda. Funkcije koje su pod nadzorom ovog kompleksnog
sistema su mnogobrojne, od reproduktivnog zdravlja, regulacije elektrolita, kontrole nad
cjelokupnim metabolizmom itd. Endokrine lijezde lue hormone koji dospijevaju u cirkulaciju i
idu na ciljna mjesta svog djelovanja. Hormoni su organska jedinjenja razliite hemijske prirode,
koja putem krvi, limfe ili cerebrospinalnog likvora dolaze do mjesta svog djelovanja. Ciljno
mjesto prepoznaju na osnovu receptora koje elije imaju, nakon vezivanja za receptor dolazi do
niza reakcija koje dovode do metabolike reakcije elije. Dirigentom orkestra endokrinih lijezda
nazivamo hipofizu koja lui stimulirajue hormone koji potiu rad drugih lijezda. Vii nivo
kontrole je hipotalamus iz kojeg se lue oslobaajui hormoni ali i inhibitorni koji djeluje na
hipofizu i na taj nain dodatno pojaava konrolu nad endokrinim sistemom. Iz tkiva se alju
signali u ove regulatorne centre i posredstvom negativne ili pozitivne povratne sprege dolazi do
prilagoavanja endokrinog sistema svakoj situaciji. Hipofiza se sastoji iz tri dijela adenohipofize
ili prednjeg renja, pars intermediae i neurohipofize u kojoj se izluuju ghormoni sintetisani u
hipotalamusu(oksitocin i antidiuretski hormon). Za metabolizam glukoze su najvanije
Langerhansove elije u pankreasu koje lue insulin i glukagon. Nadbubreg lui razliite hormone
iz sri(adrenalin i noradrenalin) i iz kore(kortizol,aldosteron, kortikosteroide). titnjaa djeluje
na niz metabolikih funkcija organizma preko tiroksina T4 i trijod tironina T3 kao i kalcitonina.
Paratitroidne lijezde lue parathormon vaan za metabolizam kosti. Polne lijezde utiu na
reproduktivni sistem prvenstveno ali imaju i druge funkcije. Iz svega navedenog se moe vidjeti
vanost pravilnog funkcionisanja endokrinog sistema za metabolizam, sastav krvi i tjelesnih
tenosti, kao i fiziolokog funkcioniranja organa. Smatra se da nema procesa u organizmu koji
nije barem indirektno pod djelovanjem jednog ili ak vie hormona. Ukoliko doe do nedostatka,
smanjene sinteze ili ak pretjeranog stvaranja hormona dolazi do poremeaja koji vode u irok
spektar patolokih stanja. (2) (3)
2.0.

Endokrini disruptori
4

Dr. Theo Colborn je prvi koji je poeo prikupljati podatke o supstancama koje tetno djeluju na
endokrini sistem. Poeo je 1988. godine a danas se u bazi koje se naziva TEDX nalazi preko 830
supstanci koje dokazano pokazuju neko tetno dejstvo na endokrini sistem. Baza sadri i preko
43,000 dokumenata, radova koji se odnose na ove supstance. Svjetska zdravstvena organizacija
je 2012. objavila dokument pod nazivom The State of the Science of Endocrine Disrupting
Chemicals 2012. Navedeni dokument daje uvid u trenutano stanje i predstavlja osnovu rada i
istraivanja ovih supstanci. Ono na ta je posebno naglaeno u ovom dokumentu(koji nije prvi
ovakve vrste) jeste uticaj ovakvih supstanci na osobe u najranijoj fazi razvoja kada posljedice
imaju najjai efekat i najee su ireverzibilne. Ovo se ne odnosi samo na ljude ve i druge
pripadnike biotopa koji nas okruuje, tako da je primjeena i tetnost na nivou beskimenjaka.
(4)
Kada je u pitanju na prostor prvi dokument koji se bavi ovom problematikom potie iz 1967.
kada su ustanovljene kao opasne po zdravlje slijedee supstance: di (2-etilheksil) ftalat (DEHP),
dibutilftalat(DBP) i benzilbutilftalat (BBP). Ove supstance su opisane kao opasne po
reproduktivni sistem. U cilju zatite zdravlja djece Vijee ministara je ograniilo upotrebu
igraaka koje sadre ftalate kao i drugih proizvoda za djecu koja mogu sadravati ftalate.(1)
Kako stoji u definiciji endokrini hemijski disruptori ili prekidai predstavljaju tvari koje imaju
mogunost sprjeavanja normalne funkcije endokrinog sistema. A te tvari predstavljaju egzogene
hemijske supstance ili smjese supstanci koje ometaju ili potpuno blokiraju djelovanje hormona.
Najei mehanizam dejstva disruptora jeste njihov direktni uinak na receptore ime se
onemoguava vezanje hormona na iste ili pak djelovanje na transportne bjelanevine ime je
otean dolazak hormona do ciljnog tkiva. (4)

Slika 1. Shematski prikaz

glukagonskog receptora i
mehanizam
djelovanja
hormona (5)
Zdravlje se odavno ne
posmatra
samo
kao
odsustvo bolesti ve kao
prisustvo
emotivnog,
fizikog,
psihikog
blagostanja. Za odranje
ovog sistema neophodan je neometan i usklaen rad cijelog endokrinog sistema jer je broj
funkcija koje on regulie ogroman. Naalost sve vei broj hemijskih supstanci ili mjeavina ovih
supstanci postaje oznaeno kao endokrini disruptori koji mogu uticati na remeenje dinamike
ravotee koja je osnova endokrinog sistema to vodi u razliitu patologiju, od lakih oboljenja do
kancerogeneze. Ono to je karakteristika disruptora ili prekidaa jeste da njihovo dejstvo na
nivou lijezde, hormona, proteinskog nosaa ili receptora ima sloen mehanizam pri emu dolazi
do kaskade promjena gdje dolazi do sve veih i teih promjena. Jednom kad je ravnotea u
endokrinom sistemu naruena teko je odrati ostale sisteme da normalno funkcioniu jer su svi
usko povezani sa endokrinim. Disruptori svoja negativna dejstva ispoljavaju tokom fetalnog
razvoja kada nastaju teka oboljenja, ireverzibilna, negativno djeluju na reproduktivno zdravlje,
nervni i imuni sistem, ponaanje, generalno metabolizam itd. (4)
2.1.

WHO i podaci

Ono to Svjetska zdravstvena organizacija(WHO) navodi kao glavne brige jeste uticaj ovih
supstanci na reproduktivni sistem jer naruen reproduktivni sistem predstavlja problem za
ovjeanstvo. Sve je vea incidenca oboljelih od endokrinih oboljenja. Ono to zabrinjava jeste i
prisustvo endokrinih oboljenja u velikom broju u divljini meu ivotinjama. Ono to daje kao
podatke WHO jeste da je zabrinjavajue da u nekim zemljama procenat mladih mukaraca sa
loim kvalitetom sjemena dosee i 40%. Znaajno poveanje genitalnih malformacija, od
kriptorhizma(skriveni testitsi) do malformacija. Sve se vie djece raa prevremeno i sa malom
poroajnom teinom. Neurobihejviroalni poremeaji povezani sa titnjaom su sve ei i to
6

meu djecom. Znaajan porast kancerogenih oboljenja povezanih sa endokrinim sistemom u

zadnjih 50 godina. Poveana prevalenca gojaznosti i dijabetesa tipa dva na globalnom nivou.
Blizu 800 supstanci ima dokazano efekat na endokrini sistem preko interferiranja sa sintezom,
konverzijom horomona ili pak djelovanje na receptore. Meutim mali broj supstanci je ispitan i
utvreni su testovi za kontrolu prisustva ovih supstanci. Ogromna koliina supstanci koje se
mogu nai u prodaji u razliitim oblicima nikada nisu ispitane. U odnosu na unazad deset godina
danas je ljudska populacija izloenija ovim endokrinim disruptorima nego perzistentnim
organskim zagaivaima. Posebno zabrinjava djeija populacija i njihova izloenost jer su oni u
kontaktu sa igrakama iji sastav nije uvijek poznat ali i njihov metabolizam je osjetljiviji na te
promjene. Brojne studije su povezale izloenost endokrinim disruptorima i endokrine
poremeaje kod ljudi i ivotinja. Posebno su osjetljiva djeca tokom fetalnog razvoja i puberteta.
Meutim jo uvijek nema dovoljno studija koje e potvrditi sve ove tvrdnje, veim brojem su to
usamljene studije iji e podaci dobiti na znaaju tek kada se uradi jo dosta istraivanja. Tako na
primjer nemamo dovoljno ekolokih studija koje povezuju izloenost disruptorima i prerani
poroaj ili povezanost izloenosti tokom fetalnog perioda i nastanak karcinoma testisa 30-40
godina kasnije. Sve ovo djeluje poput okena iju smo povrinu tek zagrebali. (6)
2.2.

Disruptori i oboljenja

Ono to naunici posebno istiu jeste dejstvo disruptora na reproduktivno zdravlje miliona ena
irom planete te dokazano uzrokuju cijelu paletu patolokih oboljenja: sindrom policistinih
jajnika, fibroidni benigni tumor maternice (leiomyoma), endometriozu, probleme s plodnou,
neplodnost, problematine trudnoe, smanjenu porodnu teinu novoroenadi, prijevremene
porode, prerani pubertet djevojica itd. Kod mukaraca je situacija takoe teka te imamo
kriptorhizam, hipospadiju, sterilnost, umanjen kvalitet sperme, feminiziranost mukaraca kao
posljedica smanjenog testosterona itd. (4)
3.0.

O ftalatima

Ftalati predstavljaju estere ftalne kiseline i alifatskih alkohola. U pitanju su sintetiki proizvodi
te se ne nalaze prirodno u okoliu. Upotrebljavaju se kao dodaci plastinim masama radi
modeliranja njihovih fizikih svojstava mekoe, savitljivosti i rastezljivosti. Proizvodi u kojima
se mogu nai ovi spojevi kao plastifikatori su proizvodi opte proizvodnje kao to su djeije
igrake, kozmetika, autokozmetika, rastvarai, insekticidi, ambalae za hranu, medicinski
ureaji, podne obloge, kuanski proizvodi itd. Nedavno je u u istonoj evropi utvreno prisustvo
dietil ftalata(DEP) u alkoholnim piima gdje se koristi zbog denaturacije etanola. Zbog toga to
ne ostvaruju hemijske veze sa plastinom materijom oni se lako ispiru, isparavaju i migriraju u
prehrambene proizvode, pia i slino. Upravo zbog njihove iroke upotrebe ftalati su danas
ubikvitarni zagaivai. U Americi je godinja proizvodnja ftalata tolika da prelazi dvjesto hiljada
tona. (7)

shema 1. Zabranjeni ftalati u BiH Direktivom 2005/84/EZ, maksimalna koncentracija ovih

ftalata ne smije prelaziti 0,1% mase materijala koji sadri neki od ovih plastifikatora (1)
Odreivanje ftalata se vri analitikim metodama tekue i plinske hromatografije u obliku
detektora kao to su spektrofotometri, mass selektivni detektori itd.Ono to je znaajno jeste da
topla hrana kao i masna dovode do kontaminacije bre nego druge materije. (8)
3.1.

Svojstva i toksinost ftalata

Kao to smo ve nekoliko puta spomenuli ftalati su esteri ftalne kiseline koji mogu da
kontaminiraju razliitu materiju i da izazovu promjene na ljudskom organizmu. Oni koji imaju
kratke alkilne grupe su topljivi u vodi dok su ovi sa dugim lancima slabije topljivi. Obzirom da
su lipofilne supstance najvie ih moemo nai u mlijenim proizvodima, ribi, mesnim
proizvodima, ulja i drugi proizvodi sa mastima. Kada je u pitanju njihovo dejstvo na organizam
oni mogu djelovati kratkorono i tada govorimo o alergijskim reakcijama dok su dugorona
dejstva usmjerena na endokrini i nervni sistem, te tumorogenezu. Endokrine promjene se najvie
oituju na reproduktivnom sistemu pri emu dolazi do sve vee feminiziranosti mukih jedinki a
ak zna izostati tipino muko ponaanje u razvojnom periodu. Ftalati dovode do promjena na
tkivu testisa a posljedino imamo smanjenu plodnost mujaka. Prije etiri godine je tek
ustanovljena poveznica izmeu ftalata i malignog raka dojke. S obzirom na njihovo
antiandrogeno dejstvo ftalati smanjujui testosteron vode ka dijabetesu tipa 2 kao i gojaznosti.
Kod ena sa endometriozom su utvrene poveane koncentracije ftalata a obrnuta
proporcionalnost sa trajanjem trudnoe. to je vea koncentracija ftalata to je kraa trudnoa
odnosno dolazi do prevremenih poroaja. (7)
Tabela 1

Hemijska imena ftalata i njihova skraenice(9)

3.2.

Izloenost ftalatima

Ftalati se koriste u industriji jo od 1930tih godina. Smatra se da se godinje na globalnom nivou

proizvede preko 3,5 miliona tona ftalata u industriji. Dvije grupe proizvoda postoje oni kao
plastifikatori i ftalati u gotovim proizvodima. Smatra se da se svi ljudi izloeni ftalatima putem
ingestije, inhalacije, apsorpcije preko koe, transplancentarno ili intravenski. Nain unosa je
dosta bitan za njihovo djelovanje u organizmu. Obzirom da se lako metaboliziraju u crijevima
oralni unos nee dovesti do nakupljanja osim ako se ne unesu vee koliine. Najbolji nain za
monitoring jeste mjerenje metabolita ftalata kojima se moe pratiti izloenost.Malo podataka ima
o metabolizmu nakon apsorpcije preko koe ili inhalacijom. Najvei izvor ftalata jeste hrana i
unos ingestijom te je taj nain unosa najbolje istraen. Ono to je znaajno jeste da izloenost
majke dovodi do kontaminacije mlijeka tako da se na taj nain i novoroene dovodi u kontakt
sa ftalatima. ak i pakovanja lijekova mogu imati ftalate, u pitanju su neki antibiotici,
antihistaminici, laksativi. Posebno zabrinjavaju igrake koje mala djeca stavljaju u usta i zbog
toga je ovaj dio zakonski najstroije kontrolisan. Ftalati se smatraju najveim zagaivaem
unutarnjeg prostora. Inhaliraju se jer se nalaze u lakovima, bojama, osvjeivaima zraka,
parfemima i onda se unose aerosolom. Kontaminacija transdermalno je sve znaajnija jer se
ftalati primjenjuju i u teksitlnoj industriji, to su poliesterska vlakna, zatim se mogu nai u
9

kozmetici koja ima direktan pristup koi. Znaajan je procenat ftalata naen u lubrikantima,
ljepilima, bojama koja se nanose na kou. Kada se radi o intravenskom unosu misli se na
kontaminiranu medicinsku opremu ime dolazi do unosa ftalata. (9)
Ljudi su zagaivanjem okoline doveli do toga da imamo ogromne koliine plastifikatora u naem
okruenju samim tim i ftalata. Srea je pa ne opstaju dugo u okolini jer podlijeu bioragradnji,
fotorazgradnji i anaerobnom raspadanju. Procijenjeno je da se DEHP unosi u organizam u
koliini od 3 g kg-1 do 30 g kg-1 tjelesne mase po danu, iskljuujui profesionalno izlaganje,
medicinsko izlaganje i nedijetalnu prehranu kod djece. Najnoviji podaci EU za doputeni dnevni
unos pojedinih ftalata su sljedei: TDI za DEHP je 50 g kg-1 tjelesne mase na dan, TDI za DBP
je 10 g kg-1 tjelesne mase na dan (39), a TDI za BBP i DEP je 500 g kg-1 mase dnevno. (7)
3.3.

Migracija ftalata

Migracija ftalata je istraivana i mjerena u vodi, plastinim igrakama, razliitim ambalanim

pakovanjima, bezalkoholnim piima, mlijeku majki, urinu i serumu. Pokazano je naime da je
migracija vea kada su u pitanju bezalkoholna pia nego ukoliko se gleda mineralna voda
nekoliko puta. Smatra se da je osnovna razlika koja uvjetuju ovakvo ponaanje razlika u pH. (7)
3.4.

Mehanizam dejstva

Ftalati rijetko izazivaju akutno trovanje s kratkim vremenom poluivota od otrpilike 6-12 sati.
Metaboliziraju se I eliminiu unutar 48 sati kod kimenjaka I zbog toga nisu bioakumulativni.
Ipak, esta upotreba ftalata u prozvodima za linu higijenu uz uestalo otkrivanje metabolita u
nasuminoj populaciji govori u prilog toga da je izlaganje ftalatima kontinuirano I sveprisutno.
Posljedino tome postoji ozbiljna briga da je priroda ftalata koaj ometa endokrine funkcije
odgovorna za negativne efekte na ljudsku reprodukciju I razvoj. Nakon izlaganja ftalatima,
originalni spojevi se metaboliziraju do ftalatnih monoestera koji su okarakterisani kao bioaktivni
toksini agensi. Studije obino mjere koncentracije ovih metabolita kao biomarkera, umjesto
koncetracije poetnih diesternih jedinjenja u razliitim uzorcima. Oni su ispitani in vitro I u
ivotnjskim uzorcima. Otkrivena toksinost ne moe biti direktno vezana za trovanje kod ljudi,
ali moe se koristiti za skrining I nadgledanje.(9)
3.5.

Ftalati i pretilost kod djece

Na godinjem skupu endokrinologa 2012. objavljeno je da je poveana izloenost ftalatima

direktno povezana sa poveanim rizikom od pretilosti kod djece. Djeca koja imaju visoke
koncentracije di-etilheksil ftalata imaju pet puta vei rizik od gojaznosti nego djeca sa niskom
koncentracijama. Naime ovo se povezuje sa prethodnim saznanjima o tome da ftalati djeluju na
ekspresiju gena povezanih sa metabolizmom masti. U jednom istraivanju u kom je uestvovalo
204 djece podijeljenih u dvije skupine, jednu sa pretilom djecom i jednu kontrolnu dokazano je
sljedee. Pretila djece pokazuju znaajno viu prosjenu razinu DEHP od kontrolne grupe
normalne grae; 107 naspram 53,8 ng/mL. Visoka koncentracija DEHP je u korelaciji s
10

indeksom tjelesne mase i postotkom masnog tkiva. Ovaj povean rizik od pretilosti s poveanjem
DEHP razine bio je neovisan o faktorima kao to su fizika aktivnost i dnevni unos kalorija. (10)
3.6.

Ftalati i reprodutivni sistem

Endokrini sistem je glavni regulator svih zbivanja u pubertetu. Zbog potencijala da ometaju
endokrine funkcije, koji izazivaju negativne zdravstvene efekte, ftalati predstavljaju razlog za
zabrinutost, iako su dosad smatrani sigurnim. Za neke ftalate je uvreno da uzrokuju smanjenju
masu testisa I atrofiju seminifernih tubula, poveano oteenje DNA u sprematozoidima, prerani
razvoj dojki kod djevojaka, skraenu gestaciju I smanjenu anogenitalnu distancu kod djece. Ovi
reproduktivni defekti su uzrok ometajue aktivnosti nekih ftalata na estrogen. Iako su provedene
neke studije da procjene estrogeno ometanje nekih ftalata, kao I da neki ftalati kao DEP, DBP,
BBP i DEHP imaju estrogenu aktivnost, toksinost I djelovanje na estrogen nisu jo jasni.
Sadanje studije koriste embrije zebra-ribe (Danio rerio) I estrogen-responsivne ChgH-EGFP
transgenine medaka (Oryzias melastigma) embrione da bi procijenili teratogenost I potencijal
ometanja estrogena BBP, DBP, DEHP, DIDP, DINP, DNOP I njihovih mjeavina. Ovih est
ftalata predstavljaju brigu zbog njihovog prelaska s ambalae za hranu na samu hranu I
regluisani su za igrake I produkte za brigu o djeci u EU I nekim drugim zemljama. Ova otkria
su
osvjetlila
teratogenost
BBP
i
DBP,
I aktivnost ometanja estrogena BBP, DBP, DEHP i DINP na intaktne organizme, pokazujui da
iroka upotreba ftalata moe biti rizik za zdravlje.(11)

3.7.

Istraivanja

Uticaj ftalata na ovu funkciju emo prikazati kroz konkretne sluajeve. Kao pokazatalj
endokrinih disruptora imamo prerano seksualno sazrijevanje djevojica do 8 godine ivota.
Naime registrovani su sluajevi poprimanja sekundarnih polnih karatkteristika kod djevojica
ovako mladog ivotnog uzrasta. Studija je sprovedena u Puerto Ricu i uoen je prerani rast dojki.
Poto smo ve objasnili da oralni unos, osim kada se unose ogromne doze, ne moe biti uzrok
bioakumulacije, smatra se da je ovo rezultat okolinih faktora kao to je zagaenje tla plastinom
materijom, jako velika upotreba plastinih ambalaa u Puerto Ricu, koritenje klima ureaja u
velikom broju, kao i tropska klima koja pogoduje migraciji ftalata. Znaajna studija je prva dala
poveznicu izmeu ftalata i njihovog dejstva na muke jedinke koje su bile izloene djelovanju in
utero 2005. godine. Mjeren je marker antiandrogenske aktivnosti oznaen kao AGD koji
predstavlja udaljenost izmeu anusa i baze skrotuma. Pokazano je da je kod beba sa veiom
izloenou ftalatima taj marker mani, odnosno manja udaljenost, odnosno sporije sazrijevanje
mukih osobina. Takoer je i kriptorhizam bio ei. Druga studija je istraivala povezanost
koncentracije ftalata u majinom mlijeku i nivo testosterona kod djeaka koji su dojeni. Rezultati
su pokazali da je nii nivo testosterona direktno povezan sa poveanom koncentracijom ftalata
kod majke. Slijedee istraivanje koje emo spomenuti je ispitivalo povezanost endometrioze
11

kod ena i nivoa ftalata. Endometrioza je vodei uzronik neplodnosti kod ena(jedan od
vodeih) i on je karakteristian za ene u reproduktivnoj fazi. Izmjerene su znaajno vee doze
DEHP i njegovih metabolita kako u krvi tako i u peritonealnom fluidu itd. (9)
4.0.

Zakljuak

Sve vei broj studija pokazuje opasnosti ftalata ne samo na nivou endokrinog sistema. Ono to
zabrinjava jeste ubikvitarnost ftalata i naa izloenost istim. Problem predstavlja i neregularnost
u proizvodnji, nedostatk kontrole, tako da nije udo da se u bebi puderu pronalaze ftalati a to je
najranjivija populacija. Zakonskim regulativama se mora zatiti svaki pojedinac od prekomjerne
izloenosti ftalatima i drugim disruptorima. Zbog same heterogenosti istraivanja iako ve brojna
predstavljaju samo kap u okeanu koji je pred nama i koji moramo istraiti zbog sigurnosti nas
samih ali i naeg potomstva.

5.0.
1234-

56-

7-

Literatura
Agencija za nadzor nad tritem BiH, O ftalatima(2008); [online] preuzeto sa
www.annt.gov.ba/Agencija/ostali_doc/?id=2091 dana 12.12.14
ekari
V,
Endokrini
sistem
oveka(2009.);
[online]
preuzeto
sa
https://medicor.wordpress.com/2009/03/13/endokrini-sistem-coveka/ dana 12.12.14
Biologija.rs,
Endokrini
sistem(2014.);
[online]
preuzeto
sa
http://www.biologija.rs/endokrini_sistem.html dana 12.12.14
Kuhar M, Supstancije koje mijenjaju na endokrini sustav(2013.); [online] preuzeto sa
http://www.hrvatski-fokus.hr/index.php/znanost/6991-supstancije-koje-mijenjaju-nasendokrini-sustav dana 12.12.14
King
MW,
Peptide
hormones(2014.);
[online]
preuzeto
sa
http://themedicalbiochemistrypage.org/peptide-hormones.php
dana 12.12.14
United Nations Environment Programme and World Health Organization, State of the
Science of Endocrine Disrupting Chemicals 2012(2012.); [online] preuzeto sa
http://www.who.int/ceh/publications/endocrine/en/
dana 12.12.14
Jurica K, Urluin-Trstenjak N, Vuki Lui D, Lui D, mit Z, IZLOENOST
FTALATIMA I NJIHOVA POJAVNOST U ALKOHOLNIM PIIMA(2013.); [online]
preuzeto
sa
http://en.ustc.findplus.cn/search_list.html?
h=articles&db=a9h&an=88864748
dana 12.12.14
12

8- Wikipedia, Ftalati(2013.); [online] preuzeto sa http://hr.wikipedia.org/wiki/Ftalati dana

12.12.14
9- Wong E, PHTHALATES, AN EMERGING ENDOCRINE DISRUPTING CHEMICAL:
EXPOSURE, EFFECTS AND HUMAN HEALTH(2005.); [online] preuzeto sa
http://hub.hku.hk/bitstream/10722/54625/3/FullText.pdf?accept=1 dana 12.12.14
10- Dujmui I, Ftalati, sveprisutne kemikalije, povezane su s poveanom stopom pretilosti
kod djece(2012.); [online] preuzeto sa http://matrixworldhr.com/2012/09/28/ftalatisveprisutne-kemikalije-povezane-su-s-povecanom-stopom-pretilosti-kod-djece
dana
12.12.14
11- Chen X et al., Toxicity and Estrogenic Endocrine Disrupting Activity of Phthalates and
Their Mixtures(2014.); [online] preuzeto sa http://www.mdpi.com/1660-4601/11/3/3156
dana 12.12.14

13