aratrma

Yksek Yaplar'da
Elektrik Mhendislii-1V
Aydnlatma Aygtlar
Elk. Mh. Ahmet Becerik
ahmet.becerik@emo.org.tr
8-Yksek Yaplarda Aydnlatma
Aygtlar Seimi :
Gnmzde tketilen elektrik
enerjisinin nemli bir ksm
aydnlatma iin harcanmaktadr.
Aydnlatmada, etkinlii yksek
aygtlarn ve lambalarn kullanlmas
ile enerji tasarrufu salanabilmektedir. Yksek yaplarn etkili
enerji kullanmnda, temelde
enerjinin en az kullanm ve tketilen
enerjiden en fazla yarar salama
amalanmaktadr.
Yksek yaplarda kullanlan
aydnlatma sistemlerinde etkili enerji
kullanmnda i aydnlatma sistemi
tasarlanrken bir takm deikenler
gz nnde tutulmaldr. Bu
deikenler :
Yapay aydnlatma sisteminin
seimi,
Lamba, aygt ve yardmc aralarn seimi,
Aygtlarn yerletirilme ykseklikleri,
Hesaplamalardaki doruluk
pay, kullanlan programlar,
Bakm faktrdr.
Aydnlatma sisteminin tesis
edilecei ortamn kullanm amacna
gre uygun k kaynaklar kullanlmaldr. Ortamn kullanm amac
yapay aydnlatma sistem trnn
seiminde etkin rol oynamaktadr.
Ortamlar iin gerekli en az k aklar

emo izmir ubesi

standartlatrlm olup, ortam iin

belirtilen k aks kadar aydnlk
salayan aygtlarn kullanlmas
gerekmektedir. Bu durumda
ncelikle ortamn kullanm amacna
uygun k kaynaklar kullanlarak
enerjinin etkin kullanm ynnde bir
aama kaydedilmi olmaktadr.
Yapay aydnlatma sisteminin
seimi, aydnlatma aygtlarndan
kan k aksnn tmnn ya da bir
ksmnn ynlendirildii aydnlatlacak dzlemle ilgilidir. Bilindii gibi,
bu sistemler, dolaysz (direkt)
aydnlatma, yar dolaysz aydnlatma, karma aydnlatma ve dolayl
(endirekt) aydnlatma olarak snflandrlmaktadr. Dolaysz aydnlatmada, aygttan kan toplam n
tmne yakn dorudan aydnlatlacak dzleme yollayan aydnlatma
biimidir. Dolaysz aydnlatmalarda
keskin snrlar ve sert glgeler elde
edilmektedir.
Dolayl aydnlatmada ise, k bir
yzeyden yansyarak dald iin,
yansd yzeyin k yanstma
durumuna bal olarak bir ksm
yutulmaktadr. Bu nedenle, zellikle
aydnln nitelii ve zel istekler
nedeniyle zorunluluk olmadka,
enerjinin etkin kullanm asndan,
dolayl aydnlatma sistemi tercih
edilmemelidir.
Yksek yaplarda lamba, aygt

35

ve yardmc aralarn seimi,

enerjinin etkin kullanm asndan
zerinde en ok durulan konu
olmaktadr. Lamba seimi teknik,
ekonomik ve pratik sorunlarn
etkili olduu karmak bir konudur. En basit bir seimde bile ilk
tesis ve kullanma giderlerinin
karlatrlmas gerekmektedir.
zellikle lambalar etkinlik deerleriyle enerji tketiminde byk bir yer
tutmaktadrlar. Renksel zellikleri
asndan ou yaam mekanlarnda
tercih edilen akkor telli lambalar,
etkinlik deerlerinin ok dk
olmas nedeni ile enerjiyi dier
lambalara gre daha fazla tketmektedirler. Oysa renksel zellikleri
asndan benzer ekilde tasarlanan
elektronik ateleyici ve balast olan
kompakt flouresan lambalarla, ayn
k aksn ok daha az enerji
tketerek elde etmek olanakldr.
Gn boyu ya da geceleri srekli veya
uzun sre kullanlan tesislerde,
renksel zellikleri asndan istenen
nitelie sahip lambalar iinden
etkinlik deeri en yksek olannn
seimi, aydnlatma enerjisinin etkin
kullanm asndan son derece
nem tamaktadr.
Aygtlarn yerletirilme ykseklikleri, zellikle tavandan yaplan
aydnlatma dzenlerinde, aygtlar-

aralk 2010

aratrma

dan beklenen toplam k aksnn

bykln dorudan etkileyen bir
deikendir. Bilindii gibi, aydnlk
dzeyleri aydnlatlan yzeyin
kaynaa olan uzaklnn karesi ile
ters orantl olarak deiim gstermektedir. Tavandan aydnlatlan bir
mekanda, alma dzlemi ile aygt
arasndaki uzaklk ne kadar fazla ise,
aygtlarn vermesi gereken toplam
k aks daha fazla miktarda
artacak, dolaysyla enerji tketimi de
ona bal olarak artm olacaktr. Bu
nedenle, kamama kontrolu yapmak
koulu ile alma dzlemi ile aygtlar
arasndaki ykseklik izin verilebilen
dzeyin en azna indirilmeli, tavan
yksekliinin fazla olmas durumunda, aygtlar asklarla sarktlarak
yerletirilmelidir.
Aydnlatma sistemi tasarm srecinde, deiik yntemleri temel
alarak gelitirilmi ok eitli
hesaplama modelleri ve programlar
ku l l a n l ma kta d r. Ge li tir ile n
programlarn byk ounluu,
aygt reticilerinin kendi rnlerini
veri olarak almakta olduundan,

aralk 2010

farkl bir rn iin kullanlmas

durumunda ok hatal sonular
verebilmektedir. Bunun sonucu
olarak da olmas gerekenden daha
byk kurulu gc tablosunu
karmza karabilmektedir. Bu
nedenle, hesaplamalarda kullanlacak programlar doru seilmeli,
aygt ve lambalara ilikin veriler
titizlikle hesaplamalara katlmaldr.
Bakm faktr, aygtlarn belirli bir
sre sonunda verimlerinin dmesi
asndan ok nem tamaktadr.
Aygtlarn k yanstan ya da geiren
bileenlerinin, hava kirlilii ve dier
evre etkenleri nedeniyle kirlenmesi
ve beraberinde k yanstma ve
geirme baarmlarnn azalmas
sonucunda verimleri dmekte,
bylelikle ya istenen grsel konfor
koullar salanamam olmakta ya
da istenen koullarn salanabilmesi
iin daha fazla enerji tketilmesi
sonucunu dourmaktadr. Bu
nedenle, aygtlarn bakm aralnn
sklatrlmas ynnde yaplacak
dzenlemeler, iletme projeleri ya da
ynergelerle bakm faktrleri olabil-

36

diince yksek tutulmal, sistemin ilk

kurulu yk bu nedenden dolay
gereksiz yere yksek deerlere
ulamamaldr
9-Ik Kaynaklar Ve leri
Aydnlatma Teknikleri:
Aydnlatmann temel malzemesi
olan k, yapay kaynaklar -lambalararacl ile elde edildiinde, kaynak
trne bal olarak, elde edilme
srecinden kullanm giderine kadar
eitli ynlerden deiik nitelikler
gsterir. Bu nedenle, belli bir eylem
alanna ilikin aydnlatma dzeninin
kurulmasnda, lambalarn k verimi,
renksel geriverim, k dalm erisi,
boyut, g, mr, kullan kolayl,
ilk kurulum gideri, kullanm ve bakm
gideri gibi zelliklerinin bilinmesi
nem tar. Kullan amacna en
uygun olan lamba tr seilirken,
deiik tr lambalar, tm bu zellikler
asndan karlatrlmaldr.
Elektrikli k kaynaklar, elektrik
enerjisini a dntrlerine gre
ana grupta toplanabilir:
1. Grup: Akkor ve akkor-halojen
lambalardr.

emo izmir ubesi

aratrma

2. Grup: Dearj lambalar; geni

bir spektrumu olan k kaynaklarn
ierir.
Floresann tm eitleri,
sodyum buharl ve metal halide
lambalardr.
3. Grup: Yar iletken lambalar
olan LED lambalardr.
Ayrca kendisi k kayna
olmayp, dier k kaynaklarndan
birini kullanarak ileten, fiber
optik sistemler de bulunmaktadr
9.1-LED Aydnlatma ve Kullanm
Alanlar :
Teknolojinin her geen gn
gelimesiyle, var olan yapay
aydnlatma kaynaklarna seenek
aydnlatma kaynaklarna gereksinim
duyulmutur. Gnmzde gn
na en yakn aydnlk deerine
sahip, retim maliyeti dk,
kullanm mr olarak uzun ve grsel
konfor koullarn en st dzeyde
salayacak yapay aydnlatma
aygtlar ve seenekleri gelitirmek;
bu konuda aratrma ve gelitirme
yapan reticilerin balca hedefi
olmutur. Bu ynde yaplan
almalar sonu vermi ve LED' leri
kullanmmza sunmutur. Ik salar
diyot (light emitting diode- LED)
lambas da bir tr ldamal
lambadr.
LED sistemler; kk boyutlar,
uzun mrleri, enerji tasarrufu

emo izmir ubesi

salamalar ve dayankllklar
asndan olduka avantajldr. Bu
sistemler; renk eitleri,
istenilen biimde, renkte ve gerilimde
elemanlarla datma ve hafifletme
olanaklar sayesinde ayn zamanda
tasarm esneklii de salarlar. LED
sistemi, birok uygulamada olduka
kullanldr. Bu sistemin; maaza
vitrinleri, renkli aydnlatmalar, dar
mekanlar, az seviyede a
gereksinim duyan mekanlar ve k
kaynaklar ile btnleen ve mimari
elemanlar ne karan uygulamalardaki kullanmlar olduka etkileyicidir.
LED aydnlatmalar tarafndan
yaylan ve malzemeyi heyecan verici
hale getiren k kompozisyonlar,
kimyasal kompozisyonlara dayanyor. LED'lerin beyaz, koyu mavi,
yeil, sar, turuncu, krmz, parlak
krmz ve koyu mavi renklerde de
retilebilenleri olduka kullanldr.
Gnlk yaammzda yerini hzla
alan LED'ler akkor ve halojen
lambalara bir seenek olarak
gelitirilmitir. Ancak floresan ve
kompakt floresan lambalarla
verimlilik asndan rettii lmen
bana watt tketimi rekabet
edememektedirler.
9.2-Fiber Optik Aydnlatma:
Bu sistem, kullanlan k tayc
kabloya bal olarak bu ad almtr.
Fiber Optik sistemde LED' ler gibi
yeni gelitirilmi bir aygt yoktur. Bu
sistemde sadece tayan kablo
balants farkllamtr. Bu nedenle
bu aydnlatma sistemini yeni aygt
olarak grmemeli, aydnlatma

aygtlarna yardmc bir eleman

olarak alglanmaldr. Aydnlatma da
gnmzde ska tercih edilen bu
sistem getirileri asndan da olduka
tercih edilmektedir.
Fiber optik aydnlatma
teknolojisini dier aydnlatma
teknolojilerinden farkl klan en temel
zellii kullanlan k kaynan
istenilen herhangi bir noktaya
yerletirme zgrlne
sahip
bulunulmasdr.
Fiber optik kablo sadece k
tar, elektrik akm tamaz. Nemli ve
slak ortamlar gibi aydnlatmann
elektrik riski tamas istenmeyen
yerlerde gvenle kullanlabilir. Ik
kaynanda retilen ve fiber optik
kablolar ile tanan k souk olduu
iin yaknndaki canllara ve
malzemelere zarar vermez. Dolaysyla i ve d ortamlarda, insanlarn ve dier canllarn birebir temasnn olduu yerlerde gvenle
kullanlabilir.
Aydnlatma, tasarmda olduka
nemli bir yere sahiptir. ok iyi
tasarlanm bir mekan bile, yanl
aydnlatma uyguland taktirde, bu
uygulamann mekan zerinde oluturaca kt etkileim dolaysyla,
istenilen grnt salanamaz ve
malzeme ne kadar kaliteli ve zel
olursa olsun, seilebilmesi, alglanabilmesi ve dolaysyla beenilmesi
zor olacaktr.
Kaynaka :
leri Aydnlatma Tekniklerinden Bir
Mekan rnei zerinde rdelenmesi
ve Tasarma Etkileri Hakan mertYaymlanmam Yksek Lisans Tezi Hali niversitesi/Fen Bilimleri
Enstits - 2008
Akll Binalarda Alt Sistem
Deerlendirilmesi: stanbul rneiS.Dilara Mangan- Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi -T/Fen Bilimleri
Enstits-2006

LED kontrol nitesi

37

aralk 2010