aratrma

Yksek Yaplar'da
Elektrik Mhendislii-V
Dey Tama
Sistemlerinin Tasarm
Elk. Mh. Ahmet Becerik
ahmet.becerik@emo.org.tr
10-Yksek Yaplarda Dey
Tama Sistemlerinin nemi :
Btn yksek yaplarn dey
tama (transport) sistemine gereksinimi vardr. Dey tama sistemi
asansr ve yryen merdivenleri
kapsar. Yksek yaplarda asansrlerin nemi, yaplarn ykseklii
ile orantl olarak artmaktadr. Hzl
kentleme ve dikey yaplama
sonucunda tasarlanan yaplar iin
gereksinim duyulan kat says,
asansr teknolojisindeki gelimeler
ve bunun salad olanaklarla
artm ve asansrler yksek yap-

larn vazgeilmez eleri durumuna

gelmitir.
Yksek yaplar ierisinde barndrd insan saysnn fazlal ile
birlikte, farkl kulanm amalarna
(konut, iyeri, karma) gre tasarlanmaktadr. Yapnn, kullanma en
uygun ekilde yant verebilmesi,
gereksiz zaman, mekan ve ekonomik
kayplarn nlenebilmesi iin tasarm
aamasnda iken dey tama
sorunu zerinde nemle durulmas
ve doru planlanmas gereklidir.
rnein asansr boluklar,
yksek bir yapnn tasarmn

merkezlerindeki genel asansr trafik modeli

emo izmir ubesi

29

byk lde etkilemektedir.

Yapnn kimi blmlerinde
uygulama aamasnda deiiklik
yapmak olanakl iken, balanan
inaatta say, hz ve kapasitelerine
gre yanl veya yetersiz planlanm asansr boluklar nedeniyle
meydana gelen olumsuzluklar
gidermek hemen hemen olanakszdr.
11-Yksek Yaplarda Dey
Tama Sistemleri Tasarmna
Genel Bak :
Yksek bir yapda dey ulam
merdivenler, asansrler ve yryen
merdivenlerle salanmaktadr. Merdivenler genellikle olaanst bir
durumda ka iin kullanlrken,
yryen merdivenler daha ok
yapnn zemin katlarndaki alveri
merkezleri ve benzeri mekanlarda
ksa aralkl ulamlar iin kullanlmaktadr. ok katl yapda dey
ulam iin srekli olarak kullanlan
sistem asansr sistemidir.
Etkin bir asansr sistemi tasarm,
baka bir deyile asansrlerin say ve
kapasitelerinin belirlenmesi iin,
yapnn kullanm amac, kapasitesi
ve kat adedi gz nnde bulundurulmaldr. Bunun iin ncelikle
yapnn hangi amala kullanlaca,

ocak 2011

aratrma

Yksek Yaplarda Asansrlerin Blgelere Ayrlmas

ne kadar ykseklikte olaca, her

katta ka kiinin alaca ya da
oturacann bilinmesi gerekmektedir. Karma kullanml yksek
yaplarda bu konu daha fazla nem
kazanmaktadr.
Yksek yaplarda asansrlerin en
uygun biimde tasarlanmas, yapda
oluabilecek trafiin nceden doru
analizi ile salanabilmektedir. Bu
yap tipinde trafik, kullanc saysnn
okluu ve bu kullanclarnn belirli
konfor dzeyi iinde tanmas
zorunluluundan dolay zerinde
durulmas gereken konulardan

ocak 2011

biridir. Bina trafii, yap iinde

yaayanlarn ya da ksa bir sre iin
yap iinde bulunan insanlarn katlar
arasnda yaptklar hareketlilik olarak
tanmlanmaktadr. Asansr trafii
ise, yap hareketliliine yant vermek
zere hizmet talep eden insanlarn
asansr aracl ile katlar arasndaki
ulamn dzenleyen kurallar
topluluudur. Bir yapdaki yolcu
hareketinin deiimi trafik modeli ile
belirlenir. Deiik yaplar iin bu
deiim ayn olmamasna karn
belirli bina tipleri iin genelletirilmi
modeller vardr. Yksek yaplarda

30

trafik hesab yaplmas gereken

binann dolmas, binann boalmas,
bina iinde kattan kata trafik
biiminde deiik trafik biimi
vardr.
Asansrlerin say, hz ve
kapasitelerinin belirlenmesinde;
en youn kullanm saatlerinde
asansrn 5 dakikada tamas
istenen kullanc says ve asansr
bekleme sresi etkili olmaktadr.
Tama kapasitesi bir asansr
sisteminin 5 dakikada tek bir ynde
tad kii saysnn toplam kullanc
saysna orandr.Baka bir deyile 5
dakikalk kapasite , yapnn ilevine
gre tanmas istenen kullanc
yzdesini gstermektedir ve bu
deer bro ilevli yaplarda %15-25,
konut ve otellerde %5-7 arasnda
deimektedir. Asansr bekleme
sresi gene yapnn kullanm
amacna bal olarak deimekle
birlikte, genellikle 20-30 saniye
uygun bir sredir. Kimi durumlarda
40 saniyeye kadar bekleme sresi
kabul edilmektedir. Bu sre asansr
says, kapasitesi, asansrn en son
kaca kat says, asansrdeki
yolcu says ve buna bal olarak
durma says ile ilikilidir.
Asansrlerin sefer sresinin
hesaplanmasnda eitli yaklamlar
uygulanmaktadr. Yksek yaplara
ilikin gelitirilen bir modelleme ile
asansr sisteminin 5 dakikada
tanmas istenen yolcu saysna
bal olarak yap ekirdei iindeki
yatay gruplamalar belirlenebilmektedir. Yksek yaplarda deme
alan ve kat adedi arttka asansr
saysnn artaca aktr. Asansr
saysnn artmas yapnn ekirdek
alannn bymesine, kullanm
alannn azalmasna neden
olmaktadr. Bundan dolay son
yllarda giderek artan yap ykseklikleri karsnda gelitirilen bir
tasarm modeli ile asansrlerin

emo izmir ubesi

aratrma

ift kat kabinli asansr

yapnn belli blgelerine hizmet

edecei biimde gruplandrlmasn ngrmektedir.
Sorunun zmne ynelik olarak yaplan deiik bir uygulamada
asansr sistemlerinde ift kabin
olarak bilinen iki katl kabin. sisteminin de kullanlmasdr. Bu tip
asansrleri kullanabilmek iin kat
yksekliklerinin hep ayn olmas
gerekmektedir. ift katl kabinler
sayesinde ayn kullanm alannda iki
asansrn tayabilecei kadar yolcu
tanabilmesi mmkn olduundan
bu sistem ile byk lde, alan
tasarrufu salanabilir. lke olarak st
ste konmu olan iki kabinden oluan
bu asansrde alt kabin rnein zemin
katta iken st kabin birinci katta
durmaktadr. Bylece iki tane ana
bini kat olmaktadr. Bunun bir yarar
da daha balangta kabine giren
insanlar iki blme ayrp belli bir
seim yapmaktr. Bylece tek sayl
ve ift sayl katlara gidecek olan
yolcular daha kabine girmeden

emo izmir ubesi

ayrlm olup bunun sonucunda

kabin yukar doru hareketinde daha
az durup zaman kazanmaktadr. Bu
tip asansrlerin etkili olabilmesi iin
asansr kapasitesinin ve hznn
byk olmas gerekmektedir.
Asansrdeki zaman kayplarnn
nne geilmesi amac ile, bilgisayar
programlarndan yararlanmak
olumlu sonular vermektedir.
Asansr bekleme ve asansrn
iinde geen toplam kayp zamannn
azaltlmasnda, asansr bekleme
srelerinin ayarlanmas yeterli
olmamakta, asansre binildikten
sonra trafik dzeninde de programlama ile dzenlemeler yaplmas
gerekmektedir. Kabine abuk bindikten sonra, 20 kiinin 20 farkl katta
inmesi ok fazla zaman kaybna
neden olmakta, bu durumun sistem
tarafndan engellenerek, kabin ii
kumandalar, arma kat kumandalar ve yolcularn toplam arlna
gre en uygun seenein hzla
devreye sokulmas gerekmektedir.
Buda elektronik programlanabilir
asansr sistemleri ve bina otomasyon sistemlerinin birlikte kullanmyla
salanabilmektedir.
Yksek yaplarda normal dey
tamay salayan asansrler
dnda, yk asansrleri, servis
asansrleri ve hastanelerde sedye
asansrlerinin de yapnn ilevine
gre tasarm aamasnda dnlerek zmlenmesi gerekmektedir. Otellerde genellikle servis
ve yk asansrleri dzenlenirken,
bro ve konut gibi ok katl yaplarda
bu konu gz ard edilmektedir. Bu
durum bu asansrlerin her zaman
kullanlmamasndan kaynaklanmaktadr. Buna karlk, itfaiye
ekiplerinin yangnlara mdahalesi
srasnda asansrler kullanlabileceinden asansrlerin yksek
tavanl yaplmas gerekmektedir.
Yksek yaplarda asansrlerin

31

yapnn ekirdek blmndeki yeri

ve dier dey dolam (sirklasyon) elemanlar ile ilikisi
tasarm asndan kritik bir neme
sahiptir. Yangn ve acil durumlara
gre yap iersindeki dolum ve
boalma alanlarnn belirlenmesi;
zellikle yangn gibi acil durumda
oluacak skklk ve ylmada
asansrlerin ngrlen hzda almamalar sz konusu olduundan;
yksek yaplarda dolam sisteminin
analizi ve yapnn boaltlmas ile ilgili
almalarda asansr ve merdivenin
birbirlerini btnledii kabul edilmektedir. Yangn ka srasnda
merdiven boluunun havalandrlmas, zehirlenmelerin olmamas iin
duman, scak ve zehirli gazlarn
uzaklatrlmas, merdivenin yapld malzemenin yangna kar
dayankl olmas gereklidir. Dier
yandan, zellikle yangn anndaki
boalma srecinde asansr nndeki beklemelerde kullanclarn
yangn ve duman etkisinde kalmalar,
asansre biniler srasnda ortaya
kabilecek ylma yznden
asansrlerin ngrlen hzlarnda
alamamalar gibi sorunlar ortaya
kmaktadr. Bunun iin kullanclarn
merdivenler aracl ile nce
korunmu katlara sonra da bu
katlardan asansrler aracl ile
zemin kata ulamalarnn salanmas gerekmektedir.
Kaynaka :
Trkiye'de ve Dnyada Yksek
Binalarn Mimari Tasarm ve Tayc
sistem Asndan Analizi- Ayin Sev
- Yaymlanmam Doktora Tezi MS/Fen Bilimleri Enstits-2001
Yksek Binalarda Servis
ekirdekleri ve Dey Sirklasyon
Sistemlerinin Tasarm- Beyza
Demirta- Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi-G./ Fen Bilimleri
Enstits-2007

ocak 2011