YNETM VE EKONOM

Yl:2014 Cilt:21 Say:2

Celal Bayar niversitesi ..B.F. MANSA

Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin

Karlatrlmas: Trkiyedeki llerin Kltrel
Gstergelerine likin Bir Uygulama
Yrd. Do. Dr. Algn OKURSOY
A.D.., Ske letme Fakltesi, Ynetim Biliim Sistemleri Blm, AYDIN

Yrd. Do. Dr. Didem TEZSRC

A.D.., Ske letme Fakltesi, nsan Kaynaklar Ynetimi Blm, AYDIN

ZET
Veri Zarflama Analizi (VZA), dorusal programlama modeline dayal parametrik olmayan
bir analiz yntemidir. Benzer girdileri kullanarak, ayn tr ktlar reten karar verme birimlerinin
(KVB) greli etkinliklerinin llmesini amalamaktadr. VZA, kamudan zel sektre kadar ok
geni bir uygulama alanna sahiptir. Bu almada, Trkiyenin 81 iline ait kltrel gstergeler
kullanlarak, illerin kltrel ekonomilerinin VZA ile greli etkinliklerinin deerlendirilmesi
amalanmaktadr. Bu kapsamda, Trkiye statistik Kurumunun (TUK) yaynlad kltrel
gstergeler ierisinden on tanesi girdi, alt tanesi de kt deikeni olarak VZAya dahil edilmitir.
Analiz sonucunda, etkin ve etkin olmayan iller belirlenerek, kltrel ekonomilerinin
gelitirilebilmesi iin olas iyiletirme nerileri tartlmtr.
Anahtar Kelimeler: Veri Zarflama Analizi, Kltrel Gstergeler, Kltr Ekonomisi
JEL Snflamas: C44, C61, D24

Comparison of the Relative Efficiencies by the Data Envelopment

Analysis: An Application in Turkey for the Provinces of Cultural Indicators
ABSTRACT
Data Envelopment Analysis (DEA) is a nonparametric method based on linear
programming. DEA aims to measure relative efficiencies of decision making units (DMU) that
produces same sort of outputs by using similar inputs. DEA has a wide range of application in the
both private and public sector. The purpose of this study is to evaluate relative efficiencies of
provinces cultural economies by cultural indicators of provinces in Turkey. In this context, 10 of
the cultural indicators were selected as input variables and six of them were selected as output
variables from TUIK data sources. According to result of analysis, effective and non-effective
provinces were determined and possible suggestions were discussed to improve local cultural
economies.
Key Words: Data Envelopment Analysis, Cultural Indicators, Cultural Economy
JEL Classification: C44, C61, D24

Giri
Veri Zarflama Analizi (VZA); etkinlik lmnde en ok kullanlan
yntemlerden biridir. Parametrik olmayan bir yntem olan VZA, herhangi bir
retim fonksiyonunu kullanmak yerine en etkin firmann girdi ve ktlar
kullanlarak elde edilen eri zerindeki noktalar belirlemek iin dorusal
programlamay kullanmaktadr (Fanchon, 2003: 175).
VZA, ok saydaki girdiyi ok saydaki ktya dntren Karar Verme
Birimi (KVB) olarak adlandrlan benzer birimlerin performanslarn

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

deerlendirmede kullanlan bir yaklamdr (Cooper vd., 2011: 1-2). VZAnn

zndeki temel dnce, kyaslanabilir KVBler ierisinde en iyi olan
belirleyecek ve etkin snr oluturacak bir metodoloji salamaktr. Buna ek
olarak, metodoloji etkin snrda olmayan birimlerin etkinlik dzeyini lmeye ve
etkin olmayan birimlerin kyaslanabilecei referans birimlerin belirlenmesine
olanak salamaktadr (Cook ve Seiford, 2009: 1-2).
1978 ylnda Charnes, Cooper ve Rhodes tarafndan literatre
kazandrlan VZA, basit ama ayn zamanda gl bir yntemdir. VZAnn yaygn
kullanm girdiler ve ktlar zerinde ncelik arlklar olmakszn KVBlerin
greli etkinliklerini lmesinden kaynaklanmaktadr. Gnmzde VZA farkl
alanlardaki birok aratrmac tarafndan eitim, bankaclk, tarm, bilgi
teknolojileri ve bilgi sistemleri, bilgisayar endstrisi, elektrik santralleri, havayolu
tamacl, hisse senedi piyasas ve tedarik zinciri gibi alanlarda yaygn olarak
kullanlmaktadr (Kuah vd., 2010: 168).
I. ETKNLK KAVRAMI VE VZA
Rekabetin youn olduu ortamda, retim birimlerinin performansnn
llmesi ve etkinsizlik kaynaklarnn belirlenmesi, herhangi bir retim biriminin
performansnn iyiletirilmesinde nkouldur (Vincova, 2005: 24). Girdilerin,
iletmenin belirledii amalar dorultusunda ne denli etkin ya da yeterli
kullanldn gsteren bir deerlendirme kriteri olan etkinlik kavram ve
etkinliin llmesi olduka nemli hale gelmitir. Bu nedenle, akademisyenler
etkinliin lmnde kullanlan VZA metodolojisi ile ilgili almalara arlk
vermektedirler.
A. Etkinlik Kavram
Literatrde etkinlik kavramnn yer almas Koopsmann 1951deki teknik
etkinlik kavramn aklad almaya dayanr. Koopsman teknik etkinlii, e
zamanl olarak dier kty azaltmadan (ya da dier girdiyi arttrmadan) herhangi
bir kt miktarn arttrmann (ya da herhangi bir girdi miktarn azaltmann)
teknolojik mmkn olmad girdi/kt vektr olarak tanmlamtr. Debreu
(1951) ve daha sonra Farrell (1957), gzlenen ktlarn retimi ile uyumlu tm
girdilerdeki maksimum radyal azaln ls olarak teknik etkinlik kavramn
gelitirmilerdir (Ruggiero ve Bretschneider, 1998: 438).
Farrell (1957), bir iletmenin etkinliini, eldeki veri girdilerden olabilecek
maksimum kty retme baars olarak tanmlamtr. Tm girdi ve ktlarn
doru ekilde llmesi kouluyla bu kullanmn genel olarak kabul
edilebileceini belirtmitir. Farrell, bir iletmenin maliyet etkinliinin, teknik
etkinlik ve tahsis etkinlii olmak zere iki unsuru ierdiini savunmutur. Teknik
etkinlik, bir firmann veri girdiler setinden maksimum kty elde etme yetenei
olarak tanmlanmaktadr. Tahsis etkinlii ise, fiyatlar ve retim teknolojisi veri
iken, girdileri optimal oranlarda kullanma yetenei olarak tanmlanmaktadr
(Farrell, 1957: 254-255). Bu iki l daha sonra toplam ekonomik etkinliin
llmesi iin birletirilmitir (Coelli, 1996: 3).

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

B. VZA ile Etkinlik llmesi

Homojen karar birimlerinin greli etkinliini lmede kullanlan ok
deikenli verimlilik analiz modeli olan VZAda, etkinliin lm ktlarn
Arlkl Toplam/ Girdilerin Arlkl Toplam olarak hesaplanmaktadr (Talluri,
2000: 8). VZAnn geliimi ile teknik etkinlikle ilgili teorik almalarda
yenilikler olmutur. Bu yeniliklerde Charnes, Cooper ve Rhodes (1978) ve
Banker, Charnes ve Cooper (1984)nin Farrella dayal matematiksel yaklam ile
etkin snr tahminlemeleri etkili olmutur. En iyi etkin snr belirlemede gzlem
verilerini kaplayan bu VZA modelleri teknik etkinliin deerlendirilmesinde
yaygn olarak kullanlmaktadr (Ruggiero ve Bretschneider, 1998: 438).
ekil 1: Teknik Etkinlik ve Tahsis Etkinlii

Kaynak: Farrell, 1957: 254

Farrell (1957), ekil 1de e rn ve e maliyet erilerini kullanarak

teknik etkinlik ve tahsis etkinliini aklamtr. Ern erisi SS (etkin snr)
zerindeki gzlemler retim imkanlar kmesindeki dier gzlemlere gre daha
iyi performansa sahiptir. Bu nedenle, e-rn erileri ile etkin snr kavramlar
ayn anlamda kullanlmaktadr. P biriminin tam etkin olabilmesi iin SS zerinde
yer alan Q birimi kadar girdi kullanmaldr. Bu durumda P biriminin teknik
etkinlii OQ/OP olarak bulunur (Farrell,1957: 254).
AA e maliyet dorusu kt retiminin belirli bir harcama snrnda
yaplmas zorunluluunu ifade etmektedir. AA zerinde olan her birim fiyat
etkinliine ya da tahsis etkinliine sahip olmaktadr. P biriminin tahsis etkinlii
OR/OQ oran ile hesaplanmaktadr (Farrell, 1957: 255).
Toplam maliyet etkinlii ise, bir ekonomik birimin minimum maliyet
dzeyinde retim yapmadaki baars olarak tanmlanm olup teknik etkinlik ve
tahsis etkinliinin arpmyla hesaplanmaktadr. Toplam Maliyet Etkinlii:
OQ/OP * OR/OQ = OR/OP oranyla hesaplanmaktadr.
VZAda teknik etkinlik, saf teknik etkinlik ve lek etkinlii olmak zere
birbirinden ayrk iki bileene ayrlmtr. Bu ayrlma kaynaklardaki etkinsizliin
nedenini anlamaya olanak salamaktadr. Saf teknik etkinlik lm, lee gre
deiken getiri varsaym altnda etkin snr tahminlemesi yaplarak bulunabilir.
Bu lek etkinlii olmadan teknik etkinliin lsdr ve retim srecinde
girdileri dzenlemek iin ynetimsel performans yanstmaktadr. Teknik
etkinliin saf teknik etkinlie oran lek etkinliini vermektedir. lek
etkinliinin lm, optimum kaynak bykln semek iin ynetim
3

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

yeterliliini salamaktadr (Kumar ve Gulati, 2008: 35). Uygun lek seviyesinde

retimin gerekletirilmesinde gsterilen baar seviyesi lek etkinlii olarak
ifade edilebilmektedir (Gkgz, 2009: 17). Girdi miktarndaki artn potansiyel
retim kapasitesini etkileyeceini gsteren bir ekonomi tanm olan lee gre
getiri, lee gre artan getiri IRS (Increasing Returns to Scale), lee gre sabit
getiri CRS (Constant Returns to Scale), lee gre azalan getiri DRS
(Decreasing Returns to Scale)
olmak zere farkl ekilde
gerekleebilmektedir (Wang ve Cui, 2010: 168).
II. VZA MODELLER
Literatrde yaygn olarak kullanlan iki VZA modeli bulunmaktadr. Bu
modeller, Charnes, Cooper ve Rhodes (1978) tarafndan ortaya konulan ve lee
gre sabit getiri varsaymna sahip olan CCR modeli, Banker, Charnes ve Cooper
(1984) tarafndan ortaya konulan ve lee gre deien getiri varsaymna dayal
olan BCC modelidir (Charnes vd., 1994: 23).
CCR ve BCC modelleri arasndaki fark, ekil 2deki etkinlik snrnn
grntsyle daha iyi aklanabilir. CCR modelinde tek girdi ve tek kt durumu
iin etkinlik snrnn ekli, lee gre sabit getiri varsaymndan dolay orjinden
geen bir doru biimindedir. BCC modelinde ise lee gre deiken getiri sz
konusu olduu iin paral dorusal ve i bkeydir.
ekil 2: CCR ve BCC Modelleri Etkinlik Snr

Kaynak: Wang ve Chui, 2010: 170

A. CRR Modeli
CCR modeli, teknik etkinlik ile lek etkinliinin birleimden oluan
toplam etkinlii lmektedir. CCR modelini kullanarak KVBlerin greceli
etkinliklerinin belirlenmesinde, analiz edilen KVBlerin etkin kabul edilebilmesi
iin hem teknik etkinlie hem de lek etkinliine sahip olmalar gerekmektedir.
CCR modeli, Girdi Ynl CCR ve kt Ynl CCR olmak zere ele
alnmaktadr (Gkgz, 2009: 37).
1. Girdi Ynl CCR
Girdi ynl CCR modeli, asgari kt dzeyini karlamak zere girdilerin
minimize edilmesini amalamaktadr (Cooper vd., 2000, s.41). Charnes vd.
4

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

(1978) tarafndan gelitirilen ilk model (Charnes vd., 1978: 430) kesirli
programlama modelidir ve zm olduka zordur (Ray, 2004: 29). Bu nedenle,
model yeniden dzenlenerek dorusal programlama (DP) modeline
dntrlmtr (Cooper vd, 2000: 23); Kst saysnn az olmas ve yneticilere
nemli bilgiler salamas nedeniyle DP modelinin dual formu incelenerek
Zarflama modeli oluturulmutur (Cooper vd. 2000: 43). Girdi ynl CCR
modeline ilikin DP modeli ve Zarflama Modeli aada verilmektedir.
ZARFLAMA MODEL

DP MODEL
s

maks u r
r 1

ro

min

s
i 1

s
r 1

Kstlar;
m

v x
i 1

io

u y
r 1

Kstlar;

1
rj

v x
i 1

j 1,2,......n

r 1,2,........s

j 1

ij

v ,u
i

i 1,2,.......m

ij

io

si 0

i 1,2,........m
n

y
j 1

rj

ro

sr 0

r 1,2,......s

,s ,s
j

i 1,2,........m

r 1,2,......s
j 1,2,.......n

Zarflama modelinde, etkinlik skorunu gstermektedir (Coelli vd., 2005:

163). Dier bir ifadeyle, etkin snra gre radyal uzaklklara dayal olarak
hesaplanan etkinlik lmn vermektedir. j deikeni referans kmesinin
belirlenmesinde kullanlmaktadr. j > 0 olan karar birimleri etkin olarak
deerlendirilir ve bu karar birimleri, etkin olmayanlar iin referans kmesini
olutururlar (Tarm, 2001: 65). Modelde yer alan

ve

deikenleri ise,

srasyla girdilerdeki fazlal ve ktlardaki eksiklii gsteren deikenlerdir. s r

karar biriminin r ktsna ait ek artrmn gsteren negatif olmayan boluk

deiken deeri, s i karar biriminin i girdisine ait ek azaltlmasn gsteren

negatif olmayan boluk deiken deeridir (Charnes vd.,1978: 433). Her bir girdi

ve kt iin =1 ve s r = s i =0 olduunda KVB etkin kabul edilmektedir (Zhu,

2009: 8)
2. kt Ynl CCR
kt ynl CCR modeli, sahip olunan girdi deerlerinin daha fazlasna
ihtiya duymadan kt deerinin maksimize edilmesini amalamaktadr (Cooper
vd., 2000: 41). kt Ynl CCR modeline ait, CCR modeline ilikin DP modeli
ve Zarflama Modeli aada verilmektedir (Cooper vd. 2011: 11).

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama
DP MODEL

min

ZARFLAMA MODEL
m

v x
i

i 1

io

Kstlar;

Kstlar;

u y
r

r 1

ro

u y
r

r 1

rj

x
n

v x
i

i 1

ij

j 1

ij

xio si 0

i 1,2,........m

y
n

j 1,2,.......n

rj

j 1

r 1,2,......s

v ,u
i 1,2,........m
i

s
m

maks si s r
r 1
i 1

ro

sr 0

r 1,2,......s

,s ,s
j

r 1,2,......s

i 1,2,........m

j 1,2,.......n

; KVBnin ktlarnn radyal olarak ne kadar artrlabileceini belirleyen

genileme katsaysn, j; ktya ynelik modeller iin j. KVBnin ald
younluk deerini (o. KVB nin referans kmesinin alaca deer)
gstermektedir.
B. BCC Modeli
BCC modeli ise Banker, Charnes ve Cooper tarafndan (1984) lee
gre getiri varsaym altnda etkinlii deerlendirmek iin CCR modeline
m
1 kst eklenerek oluturulmutur (Cooper vd. 2011: 13). Eklenen bu

j 1

konvekslik kst ile lee gre deien getirilerin dikkate alnmas

salanmaktadr. BCC modeli, Girdi Ynl BCC ve kt Ynl BCC modeli
olarak incelenmektedir.
1. Girdi Ynl BCC
Girdi ynl BCC kesirli programlama modeline gre oluturulan DP
modeli ve DP modelinin duali kullanlarak elde edilen girdi ynl Zarflama
Modeli aadaki formdadr (Banker vd., 2004: 346-347);
DP MODEL

ZARFLAMA MODEL
s

maks u r
r 1

ro

s
m

min si sr
r 1
i 1

uo

Kstlar;

Kstlar;

v x
i 1

io

j 1

u y
r 1

rj

uo

ij

j 1,2,.......n
i 1,2,........m

v ,u
i

r 1,2,......s

y
j 1

si 0

rj

ro

sr 0

r 1,2,......s
n

j 1

,s ,s

i 1,2,........m

io

i 1,2,........m

v x
i 1

ij

j 1,2,.......n

r 1,2,......s

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

Modelin nihai zmnde j karar biriminin j toplam birden byk ise

KVB lee gre azalan getiride; j toplam birden kk ise KVB lee gre
artan getiride ve j toplam l' e eitse KVB lee gre sabit getiride faaliyette
bulunmaktadr.
2. kt Ynl BCC
kt ynl BCC kesirli programlama modelinden elde edilen DP modeli
ve DPnin duali alnarak oluturulan kt ynl zarflama modeli aadaki gibidir
(Tone, 1996: 609-610);
DP MODEL

ZARFLAMA MODEL

min vi xio vo

i 1

s
m

maks si s r
r 1
i 1

Kstlar;

Kstlar;

x
n

u y
r 1

ro

u y
r 1

rj

j 1

v x
i 1

ij

io

i 1,2,........m
vo

j 1,2,.......n vi , u r
i 1,2,........m

ij

y
n

r 1,2,......s

rj

j 1

j 1

ro

,s ,s
j

i 1,2,........m

r 1,2,......s
r 1,2,......s

j 1,2,.......n

BCC modelinde, ama denkleminin optimal deerinin bire eit olduu

durumda ve ayn zamanda 1 ve

s ,s

0 olduu durumda KVB

etkinliinden sz edilmektedir (Yun vd., 2004: 91).

III. VZANIN UYGULAMA AAMALARI
VZAnn uygulanmas temel admda gereklemektedir. Bu admlar;
analize girecek olan KVBlerin belirlenmesi, seilen KVBlerin etkinliklerinin
deerlendirilmesi iin uygun girdi ve kt deikenlerinin belirlenmesi, VZA
modelleri uygulanarak KVBlerin etkinlik sonularnn deerlendirilmesi olarak
sralanmaktadr.
Analizde kullanlacak KVBlerin belirlenmesi ilk ve en nemli aamadr.
KVBler girdileri ktlara dntrebilen ekonomik birimler olmaldrlar. Ayn
zamanda, VZA karlatrmal bir analiz olduu iin, analizin doru sonu
vermesi KVBlerin homojen olmalarna baldr (Golany ve Roll, 1989: 239). Bu
dorultuda seilen KVBler ayn grevleri benzer amala yerine getirmeli, ayn
koullarda almal ve KVBlerin performansn karakterize eden faktrler ayn
olmaldr. KVBler belirlenirken homojenlik ilkesinin yan sra KVBlerin
saysnn belirlenmesi da olduka nem tamaktadr. Dyson vd. (2001) girdi ve
ktlarnn toplamnn en az iki kat kadar sayda KVB belirlenmesi gerektiini
savunmutur (Dyson vd. 2001: 248). Cooper vd. (2001) girdi says ile kt says
toplamnn 3 katndan daha fazla sayda KVB birimi olmas gerektiini

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

belirtmilerdir (Cooper vd., 2001: 219). Norman ve Stoker (1991), analize dahil
edilen KBV saysnn en az yirmi olmas gerektii zerinde durmaktadrlar.
VZAnn uygulanmasnda ikinci adm, analizde kullanlacak girdi ve kt
deikenlerinin seimidir. VZA, veri tabanl bir etkinlik lme teknii
olduundan, lm sonularnn doru olmas seilen girdi ve ktlarn da
anlaml olmas ile mmkndr. VZA uygulamasnda, girdi ve ktlar iin farkl
l birimleri de kullanlabilmektedir. Bununla birlikte, VZA modelinin
ayrtrma yeteneinin ok olabilmesi iin girdi ve kt saysnn mmkn
olabildiince ok olmas istenir. Seilen girdi says m, kt says da s ise en az
m + s + 1 tane KVB, aratrmann gvenilirlii asndan gerekli bir ksttr
(Erturul ve Ik, 2008: 205). VZAda gerekli olmayan girdi ve ktlarn
kullanlmasnn nne geilebilmesi, ikili korelasyonlarn incelenmesi ile
mmkn olmaktadr. kt deikenleri ile yksek korelasyona sahip olmayan
girdi deikenlerinin analizden kartlmas daha iyi sonularn elde edilmesini
salayacaktr.
VZA ile KVBlerin etkinlikleri deerlendirilirken, CCR ve BCC
modelleri kullanlabilmektedir. CCR modeli toplam teknik etkinlii bir btn
olarak hesaplarken, BCC modeli ise, teknik etkinlii ve lek etkinliini ayrarak
hesaplama yapma imkn salamaktadr. Analiz sadece, incelemeye alnan
KVBlerin oluturulduu gzlem seti iin gerekletirildiinden, mhendislik ve
temel bilimlerde hesaplanabildii ekliyle mutlak etkinlik deil, greli etkinlik
deerlendirmesi yapmaktadr (Karahan ve zgr, 2009, s. 110-111).
CCR ve BCC modelleri girdi ve kt ynl olmak zere
uygulanabilmektedir. kt ynl CCR ve BCC modelleri, girdileri sabit tutarak
ktlarn ne oranda artrlmas gerektiini incelemektedir. Girdi ynl CCR ve
BCC modelinde ise, belirli bir kt bileimini retebilmek iin kullanlacak en
uygun girdi bileimini elde etmeyi amalamaktadr.
VZAnn uygulanmasndaki son adm, amaca en uygun VZA modelini
kullanarak KVBlerin etkinlik sonularnn hesaplanmas ve elde edilen bu
etkinlik sonularnn deerlendirilmesidir. VZA ile etkinlik karlatrlmasna
tabi tutulan tm KVBlerin kaynaklarn verimli kullanp kullanmad tespit
edilir, girdi ve kt deikenlerinde herhangi bir gelime potansiyelinin bulunup
bulunmad belirlenir, KVBlerin girdi ve kt deikenleri kapsamnda
iyiletirilebilmesi amacyla rasyonel neriler sunulabilir (Gkgz, 2009: 31).
IV. KLTREL GSTERGELER KULLANILARAK LLERN
ETKNLKLERNN VZA LE KARILATIRILMASI
Kltr geni anlamda bireylerin ierisinde yaadklar sosyal evre ve
artlar olarak tanmlanabilir (Erdem vd., 2010: 74). Kltr, bir toplumun ya da
sosyal grubun, ayrt edici maddi, manevi, entelektel ve duygusal zelliklerinin
bir kmesi olarak kabul edilmelidir. Bu kapsama, sanat ve edebiyat, yaam tarz,
birlikte yaama yollar, deer sistemleri, gelenekler ve inanlar da dahil edilebilir
(UNESCO, 2001: 2). Kltr, bir insan topluluu arasnda paylalan yaam
srdrmeye ynelik olarak tasarlanm deerler ve normlar sistemi eklinde ele
alnmaktadr (Hill, 2002: 79). Kltr; insanlar aras etkileimin bir sonucudur.
8

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

nsanlarn, sosyal davran gelitirmek ve deneyimlerini yorumlamak iin

kullandklar kazanlm birikimleridir (Vern ve Kenneth, 1985: 6-7).
Kltr, hem kresel hem de ulusal dzeyde istihdam, gelir ve ciro
oluturmak zere yardmc olan dinamik ve yeniliki ekonomik bir gtr. Buna
bal olarak ekonomik bymede ve sosyal dsalln retilmesinde nemli bir
etkendir. Yaynclk, sahne sanatlar, grsel-iitsel el sanatlar ve tasarm gibi mal
ve hizmet oluturma, retim ve datm gibi faaliyetlerin gerekletirildii
kltrel ve yaratc sektrler, 2007 ylnda kresel GSYHnin %3,4ne (1,6
trilyon ABD dolar) karlk gelmektedir. Bu rakamn o sene ierisinde
uluslararas turizm gelirlerinin neredeyse iki katna eit olmas dikkat ekicidir
(UNESCO, 2011: 5). 2000-2005 periyodu iinde ise, uluslararas yaratc mal ve
hizmet ticareti, %8,7 ile grlmemi bir yllk byme oranna sahip olmutur
(UN, 2008, s. 4). Bir baka gsterge olan sektr ierisindeki alan nfus says,
2004 ylnda, 5,8 milyon alan ile Avrupa Birlii toplam alan nfusunun
%3,1ine karlk gelmitir (KEA, 2006: 6). Btn bu yukarda saylan
istatistikler, kltrel ve yaratc endstrilerin 21.yyda en umut verici sanayi
kollar olarak karmza kacan gstermektedir.
Kltrel ve yaratc sektrler yarattklar katma deer ile lkelerinin
srdrlebilir ekonomik kalknmalarnn salanmasna yardmc olmaktadrlar.
lkelerin kltr ekonomisi kapsamnda faaliyet gsteren sektrlerdeki gelimeleri
salayabilmeleri ve bu sektrleri ynetebilmeleri ancak, ilgili istatistiksel
gstergelerin salkl bir ekilde seilmesi ve veri bankasnn yaplandrlmas ile
mmkn olabilecektir (zdemir, 2009: 79-80).
Eitim, nfus ve salk gibi dier sosyal istatistiklerin aksine, mevcut
kltrel istatistikler, yaratc ve kltrel sektrler ierisinde gerekletirilen
faaliyetlerin az bir ksmn kapsamaktadr. Pazarlanabilir kltrel mal ve
hizmetlerin retilmedii lkelerin varl, parasal olarak llemeyen kltrel
faaliyetlerin istatistiklerinin tutulmamas, lkede yaayanlarn kltrel mal ve
hizmetleri tketmedii durumlarn varl ve az gelimi lkelerde kltr
istatistiklerinin elde edilmesi iin yeterli kaynak ayrlmamas gibi sorunlar
nedeniyle kltrel istatistiklerin toplanmas ve veri tabanlarnn oluturulmasnda
baz zorluklar bulunmaktadr (Goldstone, 1999: 45-46). Ayrca, kltrel
gstergeler literatrde sklkla kltrel gelimiliin bir ls olarak kabul
grmesine ramen, birimler aras karlatrlabilir gstergelerin hala snrl
gelime gsterdii gz nne alndnda, karlatrma yapmak iin tek bir tip
strateji izlemek de mmkn olmamaktadr.
Kltrel ve yaratc sektrlerin gelimesine paralel olarak
karlatrlabilir kltrel istatistikler elde etmek iin birok lkede ve uluslararas
kurulularda almalar yaplmaktadr. Bu amala, Avrupada 2009 ylnda
Avrupa statistik Birimine bal, Avrupa Kltr statistikleri Sistem A
kurulmutur. Bu birimin 2012 ylnda yaynlad raporda, Kltr statistikleri
nc Grubunun (LEG-Kltr) 2000 ylnda belirledii kltrel gstergelere
yeni gsterge eklenmitir. UNESCO bnyesinde de uzun yllardan beri srdrlen
kltr istatistiklerine ynelik olan almalar, 2009 ylnda yaynlanan Kltr
9

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

statistikleri iin ereve isimli almayla yeni bir aamaya girmitir. Kltrel
gstergelere ilikin Avrupa ve UNESCO arasnda yaplan karlatrma ekil 3te
sunulmaktadr.
ekil 3: Kltrel Gstergelerin Karlatrlmas
Kltr statistikleri
nc Grubu (LEGKltr) Kltr
Raporu (2000)

UNESCO Kltr
statistikleri
ereve Raporu
(2009)

Avrupa
Kltr
statistikleri
Sistem A
Raporu
(2012)

Tarihsel Ant
Mzeler
Arkeolojik Siteler
Arivler
Ktphaneler
Kitaplar ve Basm
Haber Ajanslar
Grsel Sanatlar
(Tasarm Dahil)
Fotoraflar
Mimarlk
Sahne Sanatlar
Filmler
Radyo
Televizyon
Video
Ses Kaytlar
Multimedya

Reklam
El Sanatlar
Somut
Olmayan
Kltrel
Miras

Doal Miras
Genel Olarak El
Sanatlar
Yazlm Endstrisi
ve
Telekomnikasyon
Faaliyetleri
Genel Bask
Faaliyetleri
Ekipman ve

Kaynak: Bina vd., 2012

lkemizde Trkiye statistik Kurumu (TUK) tarafndan derlenen kltr

istatistikleri, ilk olarak 1959 ylnda Milli Ktphane, halk, ocuk, niversite ve
okul ktphanelerine ilikin bilgilerin derlenmesiyle beraber TUK yaynlarnda
yer almaya balamtr. Sinema, tiyatro, stadyum ve dier elence yerlerine ilikin
bilgiler ise ilk kez, Kltr ve Elence Yerleri statistiklerinin 1970 ylnda
derlenmesiyle beraber kullanma sunulmutur (TUK, 2012). 2012 yl itibariyle
kltr istatistikleri bal altnda, kltrel miras, arivler, ktphaneler, kitaplar,
gazeteler ve dergiler, sanat galerileri, tiyatrolar, operalar ve baleler, orkestra kadro
ve topluluklar, sinemalar, fuarlar, belirli gn ve haftalar, kltrel eitim, inan,
kltrel mal d ticareti ve hanehalk kltr harcamalar alanlarnda istatistikler
derlenmektedir. ekil 3te verilen balklar incelendiinde TUK tarafndan
verilen kltr istatistik alanlarnn pek de yeterli ve istenen niteliklere sahip
olmad grlmektedir.

10

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

Tablo 1: Kltrel Ekonomi Alannda Yaplan VZA almalar

Literatrde blgelerin veya lkelerin bu gstergelere gre toplu olarak

deerlendirmesini ele alan alma saysnn azl dikkat ekmektedir. Ancak,
kltrel gstergeler olarak karmza kan tiyatro, ktphane, mze ve kltrel
miras gibi unsurlara ait istatistiklere ilikin, greli etkinlikleri karlatrma amac
gden almalara rastlanabilmektedir. Yukarda Tablo 2de bu gstergelere
ilikin yaplm baz rnek almalar verilmektedir.
V. UYGULAMA
Bu almada, illerin kltrel ve yaratc sektrlerinin etkinlik
deerlerinin VZA ile karlatrlabilmesi iin 2012 yl Kltr statistikleri
yaynnda yer alan illere ait veriler kullanlmtr. Bu veriler ierisinden
11

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

Trkiyede illerin kltrel etkinliklerinin deerlendirmesinde kullanlan

gstergeler girdi ve kt deikenleri olarak seilmi ve Tablo 3de gsterilmitir.
Tablo 4: almada Kullanlan VZA Girdi ve kt Deikenleri
Girdi De ike nle ri

kt De ike nle ri
zel ve zel olmayan mze ve ren yeri
Matbaa says (I1)
ziyareti says (O1)
zel ve zel olmayan mze ve ren yeri Halk
ktphanelerinde
dn
verilen
says (I2)
materyal says (O2)
Halk ktphanesi kitap says (I3)
Yaynlanan materyal says (O3)
Kitap d materyal says (I4)
Satlan kitap bandrol adedi (O4)
Yaymc says (I5)
Tiyatro seyirci says (O5)
Tiyatro toplam koltuk says (I6)
Sinema seyircisi says (O6)
Sinema toplam koltuk says (I7)
Okuma yazma bilen kii says (15+) (I8)
Tanmaz kltr varlklar (I9)
Eski eser says (I10)

VZAda kullanlan girdi ve kt deikenlerine ait ikili korelasyon

katsaylarnn incelenmesi
anlaml
deiken
kmelerinin kullanlp
kullanlmadnn aratrlmas iin etkili bir yntemdir. Analizde kullanlan girdi
ve kt deikenlerine ait korelasyon katsaylar Tablo 5te verilmektedir.
Deikenler arasnda hesaplanan btn korelasyon katsaylar =0.01 iin
anlamldr. Korelasyon katsaylar incelendiinde, en kk korelasyon
katsaysnn 0,34 olduu grlmektedir. En yksek korelasyon katsays da 0,99
olarak hesaplanmtr.
Tablo 6: Deikenler Aras Korelasyon Katsaylar
O1
O2
O3
O4
O5
O6

Pearson Kor. Kat.

Pearson Kor. Kat.
Pearson Kor. Kat.
Pearson Kor. Kat.
Pearson Kor. Kat.
Pearson Kor. Kat.

I1
0,91
0,35
0,98
0,97
0,99
0,99

I2
0,79
0,56
0,76
0,72
0,80
0,78

I3
0,73
0,60
0,82
0,77
0,79
0,79

I4
0,92
0,15
0,92
0,96
0,93
0,95

I5
0,87
0,42
0,97
0,95
0,96
0,95

I6
0,90
0,34
0,84
0,85
0,92
0,92

I7
0,91
0,27
0,97
0,98
0,97
0,98

I8
0,91
0,40
0,94
0,93
0,99
0,99

I9
0,95
0,25
0,89
0,92
0,94
0,96

I10
0,90
0,36
0,83
0,84
0,89
0,91

llerin kltrel etkinlik dzeylerinin llmesinde 10 adet girdi deikeni

ve 6 adet kt deikeni kullanlmaktadr. Trkiyedeki 81 adet il VZAdaki
KVB saysn oluturmaktadr. 81 adet ilin kltrel etkinliklerinin
deerlendirilmesindeki girdi ve kt deikenlerine ait tanmlayc istatistikler
Tablo 7te verilmitir.

12

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

GRD DEKENLER

IKTI DEKENLER

Tablo 8: Tanmlayc statistikler

Ortalama
Stds apma
Maks
Min
Ortalama
Stds apma
Maks
Min
Ortalama
Stds apma
Maks
Min
Ortalama
Stds apma
Maks
Min
Ortalama
Stds apma
Maks
Min

O1
O2
O3
O4
447103,77
74726,14
526,25
3620464,49
1543303,12
66355,20
3004,62
24723781,29
13001173,00 310978,00
24817,00 213372690,00
0
4199
0
0
O5
O6
69395,88
481508,52
222110,77
1616257,11
1881176,00 14000678,00
0
0
I1
I2
I3
102,95
5,89
194880,00
319,59
9,57
177828,90
2676,00
58,00
1179256,00
3
0
35820
14
I4
I5
I6
I7
1655,57
22,43
2632,53
3011,74
7086,60
71,92
6963,89
10315,06
64683,00
555,00
55999,00
90813,00
14,00
0,00
0,00
0,00
I8
I9
I10
504711,84
1162,54
253,56
1153790,89
3353,49
379,71
9595922,00
29767,00
3186,00
27150,00
27,00
9,00

VZA ile illerin kltrel etkinlikleri deerlendirilirken, kt ynl CCR ve

BCC modelleri kullanlmtr. kt ynl CCR ve BCC modellerinin analizde
kullanlmasnn nedeni, girdileri sabit tutarak ktlarn ne oranda artrlmas
gerektiini incelemektir. Dier bir ifadeyle, illerin kltrel etkinliinin
iyiletirilmesinde, kltrle ilgili sunulan hizmetlerden yararlanmann ne dzeyde
arttrlmas gerektiini belirlemektir.
Analize dahil edilen illere ait her iki VZA modeline gre hesaplanan
etkinlik deerleri, DEAP 2.1 program yardmyla bulunmutur. kt ynl CCR
modele ve BCC modele gre hesaplanan illerin etkinlik skorlarnn frekanslar
Tablo 9te verilmitir.
Tablo 10: CCR ve BCC Etkinlik Deerleri Frekanslar
Etkinlik De e rle ri
Alt Limit
st Limit
0
0.4999
0.5
0.5999
0.6
0.6999
0.7
0.7999
0.8
0.8999
0.9
0.9999
1

CCR

BCC

le k

8
3
2
6
4
2
56

6
2
2
4
6
1
60

1
1
1
0
5
16
57

kt ynl CCR modeline gre illerin kltr etkinlikleri

deerlendirildiinde, 81 ilin 56snn 1 etkinlik skoruyla etkin olduu
13

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

grlmtr. Etkinlik skorlarnn en dk olduu iller Afyon, Erzincan,

Kahramanmara, Karabk, Kars, Mardin, Tokat ve Yozgattr.
kt ynl BCC modeline gre illerin kltr etkinlikleri
deerlendirildiinde ise 81 ilin 60nn 1 etkinlik skoruyla etkin olduu
grlmtr. BCCye gre etkinlik skorlarnn en dk olduu iller Afyon,
Erzincan, Mara, Kars, Mardin ve Tokattr. Ayrca, CCR modelinde etkin
olmayan Elaz, Karabk, Manisa, Mersin illeri BCC modeline gre etkindir.
Sonularn farkl kmasnn nedeni, BCC modeline gre teknik olarak etkin olan
illerin, lek etkinliini salayamadklarndan toplam etkinlik lm yapan CCR
modeline gre etkin bulunmamlardr.
BCC teknik etkinlik ve lek etkinlik skorlarnn bamsz olarak
llebilmesine imkan verdiinden dolay bu model ile her bir il iin lek
etkinlii hesaplanm ve lee gre getirinin yn belirlenmitir. Buna gre, 8
ilin lee gre azalan getiriye sahip olduu grlmtr. Bu iller teknik etkinlie
sahip olup, lek etkinliinde yeterli dzeyde olmadklar iin toplam teknik
etkinlie gre etkin olmayan iller arasndadrlar. Bu illerin ktlarndaki art
girdilerindeki art oranndan daha az olmasndan dolay kaynaklarn yetersiz
kullandklar sylenebilir. Dier taraftan, lee gre artan getiriye sahip 16 ilin
lek etkinliine sahip olmamasnn nedeni ise, bir birim girdi ile bir birimden
daha fazla kt retebilecekken dsal faktrlerden dolay kapasitelerinin altnda
kt retmelerinden kaynaklanmaktadr.
VZA KVBlerin etkinlik skorlarn belirlemenin yannda etkin olmayan
KVBlerin etkin hale gelmeleri iin gerekli olan iyiletirmeleri hesaplamay da
salamaktadr. almada yalnzca, her iki modele gre de etkin olmayan Afyon,
Erzincan, Mara, Kars, Mardin ve Tokat illeri iin iyiletirme nerileri
getirilmitir. Bu iller iin nerilen iyiletirmeler ise, kt ynl BCC analizi
sonular dikkate alnarak ifade edilmitir.
Afyonun kltrel adan etkin olabilmesi iin, mze ve ren yeri
ziyareti saysnn 247573e, ktphaneden dn verilen kitap saysnn
94087ya, yaynlanan materyal saysnn 68433e, satlan kitap bandrol saysnn
244822ye, tiyatro izleyici saysnn 20494e, sinema seyirci saysnn 260411e
ykseltilmesi gerekmektedir. Erzincann etkin olabilmesi iin, mze ve ren yeri
ziyareti saysnn 32711e, ktphaneden dn verilen kitap saysnn 69446ya,
yaynlanan materyal saysnn 26886ya, satlan kitap bandrol saysnn 130698e,
tiyatro izleyici saysnn 8182ye, sinema seyirci saysnn 36661e karlmas
gerekmektedir. Maran etkin olabilmesi iin, mze ve ren yeri ziyareti
saysnn 48669a, ktphaneden dn verilen kitap saysnn 50199a,
yaynlanan materyal saysnn 116607ye, satlan kitap bandrol saysnn
188004e, tiyatro izleyici saysnn 52777ye, sinema seyirci saysnn 391855e
karlmas nerilmektedir. Karsn etkin olabilmesi iin, mze ve ren yeri
ziyareti saysn 112150ye, ktphaneden dn verilen kitap saysn 38011e,
yaynlanan materyal saysn 38820ye, satlan kitap bandrol saysn 223907ye,
tiyatro izleyici saysn 7912ye, sinema seyirci saysn 29530a ykseltmesi
gerekir. Mardinin etkin olabilmesi iin, mze ve ren yeri ziyareti saysn
14

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

332771e, ktphaneden dn verilen kitap saysn 399348e, yaynlanan

materyal saysn 69799a, satlan kitap bandrol saysn 450837ye, tiyatro
izleyici saysn 20349a, sinema seyirci saysn 112376ya karmas
nerilmektedir. Tokatn etkin iller arasna girebilmesi iin, mze ve ren yeri
ziyareti saysn 124268e, ktphaneden dn verilen kitap saysn 79997ye,
yaynlanan materyal saysn 44350ye, satlan kitap bandrol saysn 38506ya,
tiyatro izleyici saysn 14695e, sinema seyirci saysn 279921e karmas
gerekmektedir. almada hesaplanan etkinlik deerleri ve getirilen iyiletirme
nerileri analize dahil edilen deiken kmesi ile snrldr.
Sonu
VZA, etkinlik analizinde kullanlan dier yaklamlarn zayf olduklar
durumlarda, az sayda varsayma sahip olduundan daha rahat kullanlabilen bir
yntemdir. Geleneksel yntemlerin oklu girdi ve oklu ktlarn
deerlendirilmesi iin salayamadklar btnsellii toplam faktr verimlilii
mant ile salayabilmektedir. Yntemin retim srecini tahmin iin analitik bir
fonksiyona (regresyondaki gibi) gerek duymakszn kullanlabilmesi, birok girdi
ve kty ayn anda deerlendirebilmesi, sonuta greli olarak etkin ve etkin
olmayan karar birimlerini birbirinden ayrarak, etkin olmayanlar iin etkin
olanlardan oluan referans gruplar ve ulaabilecekleri hedefler belirlemesi tercih
edilme nedenlerindendir. VZA, kamu kurulular (eitim, salk, sosyal
hizmetler) bata olmak zere, zel sektr alannda da ok geni bir kullanma
sahiptir. zellikle tedarik zinciri, bankalar, niversiteler, hastaneler, eitim
kurumlar, belediyeler gibi deiik alanlarda faaliyet gsteren KVBlerin greli
etkinliklerinin deerlendirilmesinde kullanlmaktadr. Son yllarda ise, lkelerin
salk, eitim, adalet gibi sosyal sistemlerinin deerlendirilmesinde de
kullanlmaya balanan VZA, mzeler, ktphaneler, ehirlerin kltrel
yaratclklar gibi bir lkenin kltrel deerlerini oluturan KVBlerin greli
etkinliklerinin deerlendirilebilmesi iin de uygulanmaktadr.
Bir toplumun ya da sosyal grubun, ayrt edici maddi, manevi, entelektel
ve duygusal zelliklerinin bir kmesi olarak kabul edilen kltr, dnya ticareti
ierisinde nemli paya sahip olan bir sektr olarak karmza kmaktadr.
Dnyada ve Avrupada birok ehir sahip olduu kltrel deerleri ile marka
olma konusunda nemli admlar atmaktadr. zellikle UNESCO ve AB
karlatrlabilir kltrel gstergelerin neler olabilecei konusunda almalar
yapmaktadrlar. Bu kapsamda elde ettikleri karlatrlabilir kltrel gstergeler
ile kltrel ve yaratc ve sektr ierisindeki deerlerin ekonomik olarak
llebilir hale gelmesini amalamaktadrlar. lkemizde TUK her yl illere ait
kltrel gstergeleri nispeten AB ve UNESCOnn yapm olduu almalara
paralel olarak yaynlamaktadr.
Literatrde, ktphane ve mze gibi kltrel unsurlarn VZA ile greli
etkinliklerinin deerlendirilmesi ile ilgili almalara rastlamak mmkndr.
Ancak, kltrel ve yaratc sektr gelime kaydetmesine ramen bir blgenin veya
lkenin btn olarak kltrel gstergelere dayal greli etkinliklerinin
deerlendirildii almalar literatrde ok az yer almaktadr. Bu amala,
15

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

almada 81 ile ait TUKin (2012) yaynlad kltrel gstergeler illerin VZA
ile greli etkinliklerinin deerlendirilmesinde kullanlmtr. Toplam on girdi
deikeni ve alt kt deikeninin kullanld almada kt ynl CCR ve
BCC modelleri kullanlmtr.
kt ynl CCR modelinde 25 ilin, kt ynl BCC modelinde ise 21
ilin etkin olmad belirlenmitir. Her iki modelde de etkin olmayan iller Afyon,
Erzincan, Mara, Kars, Mardin ve Tokattr. Buna ilave olarak, analiz sonucunda
8 ilin lee gre azalan getiriye sahip olduu 16 ilin lee gre artan getiriye
sahip olduu grlmtr.
Ancak, almada bulunan sonular VZAda kullanlan deiken kmesi
ile snrldr. Kltrel ve yaratc sektrn ktlarn daha iyi aklayabilen
karlatrlabilir kltrel gstergelerin elde edilmesiyle birlikte, illerin greli
etkinliklerinin VZA ile deerlendirilmesi sonucunda hangi kt deikenlerinin
iyiletirilmesi gerektii daha iyi anlalabilecektir. Bylelikle kltrel ve yaratc
sektrler ierisinde illerin rekabet gcnn arttrlabilmesi ynnde politika
yapclara daha yararl bilgiler sunulabilecektir.
KAYNAKLAR
ATAN, M., ZGR, E., GLER, H. (2004), ok Deikenli statistiksel Analizler ve VZA ile
llerin gelimilik Dzeylerinin Karlatrlmas, Gazi niversitesi ktisadi ve dari
Bilimler Fakltesi Dergisi, 6/2, 25-42.
BANKER, R.D., COOPER, W.W., SEIFORD, L.M., THRALL, R.M., ZHU, J. (2004), Returns to
Scale in Different DEA Models, European Journal of Operational Research, Vol. 154, pp.
345-362.
BINA, V., CHANTEPIE, P., DEROIN, V., FRANK, G., KOMMEL, K., KOTNEK, J., ROBIN,
P. (2012), ESSnet-Culture Final Report, Luxembourg: EU.
CHANG, H.-C., TING, C.-T., LEE, M.-H. (2012). Evaluating the efficiency of cultural and creative
ability of cities in Taiwan. 17th International Conference on Cultural Economics in Kyoto.
Kyoto.
CHARNES, A., COOPER, W.W., LEWIN, A.Y., SEIFORD, L. M. (1994), Data Envelopment
Analysis: Theory, Methodology and Application, Kluwer Academic Publisher, Boston,
USA.
CHARNES, A., COOPER, W.W., RHODES, E. (1978), Measuring The Efficiency of Decision
Making Units, European Journal of Operation Research, Vol. 2, pp. 429-444.
COELLI, T. (1996), A Guide to DEAP Version 2.1: A Data Envelopment Analysis (Computer)
Program, Centre for Efficiency and Productivity Analysis CEPA Working Paper,
08/1996.
COELLI, T.J., RAO D.S.P., ODONNELL C.J., BATTESE G.E. (2005), An Introduction to
Efficiency and Productivitiy Analysis, Springer, Second Edition, USA.
COOK, W.D., SEIFORD, L.M. (2009), Data Envelopment Analysis (DEA) Thirty Years On,
European Journal of Operational Research, 192, pp. 117.
COOPER W.W., SEIFORD L.W., TONE K. (2000), Data Envelopment Analysis AComprehensive
Text with Models, Application, References and DEA-Solver Software, Kluwer Academic
Publishers, USA.
COOPER, W.W., SEIFORD, L.M., ZHU, J. (2011), Handbook on Data Envelopment Analysis
History, Models And Interpretations, International Series in Operations Research &
Management Science, Vol. 164, pp. 1-39.
COOPER; W.W., SHANLING, L., SEIFORD, L.M.; TONE, K.; THRALL, R.M.; ZHU, J. (2001),
Sensitivity And Stability Analysis in DEA: Some Recent Developments, Journal of
Productivity Analysis, Vol. 15, N. 3.

16

Ynetim ve Ekonomi 21/2 (2014) 1-18

DYSON, R.G., ALLEN, R., CAMANHO, A.S., PODINOVSKI, V.V., SARRICO, C.S., SHALE,
E.A. (2001), Pitfalls And Protocols in DEA, European Journal of Operational Research,
Vol: 132, I. 2, pp. 245-259.
ERDEM, R., ADIGZEL, O., KAYA, A. (2010), "Akademik Personelin Kurumlarna likin
Algladklar ve Tercih Ettikleri rgt Kltr Tipleri", Erciyes niversitesi ktisadi ve
dari Bilimler Fakltesi Dergisi(36), 73-88.
ERTURUL, ., IIK, A.T. (2008), letmelerin VZA le Mali Tablolarna Dayal Etkinlik
lm: Metal Ana Sanayiinde Bir Uygulama, Afyon Kocatepe Universitesi ..B.F.
Dergisi, C. X, S. I.
FANCHON, P. (2003), Variable Selection For Dynamic Measures of Efficiency in the Computer
Industry, IAER, Vol. 9, No. 3, pp. 175-188.
FARRELL, M.J. (1957), The Measurement of Productive Efficiency, Journal of The Royal
Statistical Society, Vol. 120, No :3, S. 253-290.
GOLANY, B., ROLL, Y. (1989), An Application Procedure For DEA, Omega, International
Journal of Management Science, Vol. 17, N. 3, pp. 237-250.
GOLDSTONE, L. (1999), Cultural statistics and poverty : Social dimensions of economic
development and productivity : inequality and social performance, Santiago, Chile :
United Nation.
GKGZ, F. (2009), Veri Zarflama Analizi Ve Finans Alanna Uygulanmas, Ankara niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi, Yayn No: 597, Ankara.
HILL, C. (2002), International Business: Competing in the Global Marketplace, New York:
McGraw-Hill.
KARAHAN, A., ZGR, E. (2009). Hastanelerde Performans Ynetim Sistemi Ve Veri Zarflama
Analizi. Ankara: Nobel Yayn Datm.
KEA (2006). Economy of Culture in Europe, Brussels: European Affairs.
KIRAN, B. (2008), Kalknmada ncelikli llerin Ekonomik Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi
Yntemi le Deerlendirilmesi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
KK, R., DELKTA, E. (2003), Endstri ktisadnda Verimlilik lme Ve Strateji Gelitirme
Teknikleri, Dokuz Eyll niversitesi ktisadi Ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar, zmir.
KUAH, C.T., WONG, K.Y., BEHROUZI, F. (2010), A Review On Data Envelopment Analysis
(DEA), 2010 Fourth Asia International Conference On Mathematical/Analytical
Modelling And Computer Simulation.
KUMAR, S., GULATI, R. (2008), An Examination of Technical, Pure Technical and Scale
Efficiencies in Indian Public Sector Bank Using Data Envelopment Analysis, Eurasian
Journal of Business and Econmics,1 (2), 33-69.
MARCO-SERRANO, F. (2006). Monitoring managerial efciency in the performing arts: A
regional theatres network perspective, Annals of Operations Research, 145(1), 167-181.
NORMAN M., STOKER, B. (1992), Data Envelopment Analysis The Assessment of Performance,
John Wiley&Sons, England.
ZDEMR, N. (2009), "Kltr Ekonomisi ve Endstrileri le Kltrel Miras Ynetimi likisi",
Milli Folklor, 21(84).
RAY, S.C. (2004), Data Envelopment Analysis Theory and Techniques for Economics and
Operations Research, Cambridge University Press, UK.
REICHMANN, G. (2004). Measuring University Library Efficiency. International Journal of
Libraries and Information Services Using Data Envelopment Analysis, 54, 136-146.
RUGGIERO, J., BRETSCHNEIDER, S. (1998), The Weighted Russell Measure of Technical
Efficiency, European Journal of Operational Research, 108,2, 438-451.
TAHERI, H., & Ansari, S. (2013). Measuring the relative efficiency of cultural-historical museums
in Tehran: DEA approach. Journal of Cultural Heritage, 14(5), 431-438.
TALLURI, S. (2000). Data Envelopment Analysis: Models and Extensions, Production/Operations
Management, May, 8-11.
TARIM, A. (2001), Veri Zarflama Analizi: Matematiksel Tabanl Greli Etkinlik lm Yaklam,
Ankara: T.C. Saytay Bakanl, Aratrma eviri nceleme Dizisi: 15.

17

A. Okursoy & D. Tezsrc / Veri Zarflama Analizi ile Greli Etkinliklerin Karlatrlmas: Trkiyedeki
llerin Kltrel Gstergelerine likin Bir Uygulama

TONE, K. (1996), A Simple Characterization of Returns to Scale in DEA, Journal of The

Operations Research Society of Japan, Vol. 39, No. 4.
TUK (2012), Kltr statistikleri, Ankara: TUK.
UN (2008), The Creative Economy Report, United Nations.
UNESCO (2001), Universal Declaration on Cultural Diversity, Paris: UNESCO.
UNESCO
(2011,
Februray),
Culture
forDevelopmentIndicator
Suite:
Analytical
Framework,http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/pdf/Conv200
5_CDindicators_Analytical_en.pdf adresinden alnmtr (16.11.2013).
VINCOVA K.(2005), Using DEA Models to Measure Efficiency, BIATEC, Vol XIII, 8, 24-28.
VERN, T., KENNETH, D. (1985). The Cultural Environment of International Business, Cincinnati:
South-Western Publishing.
WANG Qia, CUI Jin-Chuan, (2010), A Resource Allocation Mode Based on DEA Models and
Elasticity Analysis, The Ninth International Symposium on Operations Research
and Its Applications (ISORA10) Chengdu-Jiuzhaigou, China, August 1923, 2010.
YUN, Y.B.; Nakayama H.; Tanno, T. (2004), Continuous Optimization A Generalized Model For
Data Envelopment Analysis, European Journal of Operational Research, Vol. 157.
ZHU Joe.( 2009), Quantitative Models for Performance Evaluation and Benchmarking Data
Envelopment Analysis with Spreadsheets, Springer, Second Edition, USA.

18