VEBA BROJ 1

OSNOVNI RUDARSKI SIMBOLI

Datum overe:

Kandidat:

Overio:

Broj indeksa:

ZADATAK
Cilj ove vebe je upoznavanje sa univerzalnim jezikom simbola koji se koristi za obeleavanje
jamskih prostorija, ureaja i instalacija prilikom izrade jamskih planova i karata. Ova
problematika je regulisana zakonom i izvrena je standardizacija. Ovu problematiku tretira
standard JUS B. A3.013. Za vebu grafiki predstaviti opisno date pojmove za najee koriene
oznake i simbole.
REENJE:
NAZIV OZNAKE

OZNAKA

IZVOZNO OKNO KRUNOG

POPRENOG PRESEKA

VENTILACIONO OKNO KRUNOG

POPRENOG PRESEKA

IZVOZNO OKNO PRAVOUGAONOG

POPRENOG PRESEKA

VENTILACIONO OKNO PRAVOUGAONOG

POPRENOG PRESEKA

VERTIKALNI PRESEK OKNA

NAZIV OZNAKE

OZNAKA

NAPUTENO IZVOZNO OKNO

KRUNOG POPRENOG PRESEKA

NAPUTENO VENTILACIONO OKNO

PRAVOUGAONOG POPRENOG PRESEKA

PRIVREMENO NAPUTENO IZVOZNO OKNO

PRAVOUGAONOG POPRENOG PRESEKA

RUDARSKI SIMBOL

SLEPO IZVOZNO OKNO KRUNOG

POPRENOG PRESEKA, PROLAZNO

SLEPO IZVOZNO OKNO KRUNOG

POPRENOG PRESEKA, NEPROLAZNO

SLEPO VENTILACIONO OKNO PRAVOUGAONOG

POPRENOG PRESEKA, PROLAZNO

SLEPO VENTILACIONO OKNO PRAVOUGAONOG

POPRENOG PRESEKA, NEPROLAZNO

VERTIKALNI PRESEK SLEPOG OKNA

NAZIV OZNAKE

OZNAKA

SIPKA KRUNOG PRESEKA,

VEZA SA VIIM HORIZONTOM

SIPKA KRUNOG PRESEKA,

VEZA SA VIIM I NIIM HORIZONTOM

SIPKA PRAVOUGAONOG PRESEKA,

VEZA SA VIIM I NIIM HORIZONTOM

VERTIKALNI PRESEK SIPKE

KOSO OKNO OSNOVA

VERTIKALNI PRESEK KOSOG OKNA

NAZIV OZNAKE

OZNAKA

NISKOP SA POVRINE OSNOVA

VERTIKALNI PRESEK NISKOPA

SA POVRINE

NISKOP U JAMI OSNOVA

VERTIKALNI PRESEK NISKOPA

U JAMI

USKOP U SLOJU

POTKOP OSNOVA

NAZIV OZNAKE

OZNAKA

VERTIKALNI PRESEK POTKOPA

NAPUTENI POTKOP

OSNOVNI HODNIK
(TRANSPORTNI ILI VENTILACIONI)

SMERNI HODNICI OSNOVA

POPRENI HODNICI OSNOVA

PRESEK OSNOVNOG HODNIKA

PRESEK SMERNOG HODNIKA

PRESECI POPRENIH HODNIKA

NAZIV OZNAKE

OZNAKA

BUOTINA SA POVRINE

JAMSKE BUOTINE
(BUOTINA U BOKU)

IZNENADNA POJAVA GASA

MESTO EKSPLOZIJE GASA

VAZDUNA STRUJA

VENTILACIONA VRATA DRVENA BEZ OTVORA

POJAVA GASOVA

IZVOR U KROVU

PUMPA ZA IZBACIVANJE
VODE IZ VODOSABIRNIKA

TRANSFORMATOR

RADIJALNI VENTILATOR

TRANSPORTNA TRAKA GUMENA

GRABULJASTI TRANSPORTER - JEDNOLANANI

VJEBA BROJ 2

UPOTREBA RUDARSKIH SIMBOLA

UZ OSNOVNU GEOMETRIZACIJU

Datum ovjere:

Kandidat:

Ovjerio:

Broj indeksa:

10

ZADATAK BR. 1
Na osnovu podataka datih na skici (slika 1) proraunati elemente potkopa i nacrtati u razmjeri
1:1000 osnovu i pad preseka A A. Popreni presjek B B nacrtati u razmeri 1:100 i to za sluaj
da je oblik poprenog presjeka (tabela 2-1): trapezni, visokozasvoeni i kruni.
Tabela 2-1.
Vrijednost

Parametar
Duina potkopa
Nagib potkopa
irina na visini zastora
Visina prostorije
Ugao nagiba stupaca
irina prostorije
Visina prostorije
Prenik poprenog presjeka

Primer
Elementi potkopa
L
300
p
5
Trapezni popreni presjek
b
3
h
4
84

Visokozasvoeni popreni presjek

b
3
h
4
Kruni popreni presjek
D
4

a)

b)

11

Jedinica

Veba

/00

m
m
0

m
m
m

Slika 2-1. a) Osnova i nagib potkopa, b) sluajevi razliitih poprenih presjeka, uz zadatak 1
REENJE ZADATKA 1
1.

Proraun kote kraja potkopa

Kotu kraja potkopa (Kk) izraunaemo na osnovu prirasta visine (x) kod nagiba potkopa od p 0/00 i
duine prostorije (L) i poetne kote prostorije (Kp ).
L : x = 1000 : p
Kk = K p x
300 : x = 1000 : 5 0/00
x

: x = 1000 :

300 5
1.5 m
1000

Kk = Kp + x = 100 + 1.5 = 101.5 m

2.

Kk=

Proraun irine potkopa

Proraun irine potkopa pri krovu (b1) za trapeznu podgradu (slika 2-2) vri se na sledei nain:
b1 b 2 x m
x

h
m
tg

h
4
4

0.42 m
tg
tg 84 9.5

b1 b 2 x 3 2 0.42 2.16 m

x
b1

Slika 2-2. Skica za proraun b1

Na slici 2-3 dat je plan potkopa, presek A A i presjek B B za date sluajeve poprenih presjeka
prostorije.

12

13

Slika 2-3. Plan potkopa, presek A A po nagibu i

razliiti popreni presjeci potkopa (trapezni, visokozasvoeni i kruni presek B-B)

14

15

ZADATAK BR. 2
Na osnovu podataka datih na skici (slika 2-4) proraunati elemente jame i nacrtati u razmjeri
1:2500 plan jame. Podaci su dati u tabeli 2-2. Popreni presjek okna je kruni, a potkopa i
uskopa visokozasvoeni.
Tabela 2-2.
Parametar
l1
l2= l3= l4
l5
l6= l7= l8= l9
Nagib potkopa
Nagib uskopa
Prenik okna
irina hodnika i uskopa
Visina hodnika i uskopa

Vrijednost
Primer
Elementi jamskih prostorija
300
lp
80
50
lu
200
pp
4
pu
8
D
4
B
3.5
h
3

Jedinica

Veba

m
m
m
m
0
/00
0

m
m
m

Slika 2-4. Osnova i presjek po nagibu potkopa, okna i uskopa, uz zadatak 2

16

REENJE ZADATKA 2
1.

Kote prelomnih taaka

Za proraun definisanih taaka potrebno je proraunati visinski prirast. Problem se rjeava

postavljanjem odgovarajuih proporcija za prirast visine:
- za potkop sa nagibom pp
l : x = 1000 : pp
x

- za uskope sa nagibom pu
- kote pojedinih taaka
ili

Slika 2-5 Proraun visine h

Kk = Kk-1 x m

300 : x1 = 1000 : 4 0/00

: x1 = 1000 :
x1

80 : x2 = 1000 : 4 0/00

: x2 = 1000 :

80 4
0.32 m
1000

od take 4 do 5
x3

h = lu sin (pu) m

300 4
1. 2 m
1000

od take 1 do 4
x2

1000

Kk = Kk-1 h m

od ulaza do take 1
x1

l pp

x2

50 : x3 = 1000 : 4 0/00

: x3 = 1000 :

50 4
0.2 m
1000

za uskope
h = lu sin (pu) = 200 sin (8) = 27.83 m
K1 = Kp + x1 = 100.00 + 1.20 = 101.20 m

x3

h=
K1=

K2 = K1 + x2 = 101.20 + 0.32 = 101.52 m

K2=

K3 = K2 + x2 = 101.52 + 0.32 = 101.84 m

K3=

K4 = K3 + x2 = 101.84 + 0.32 = 102.16 m

K4=

K5 = K4 + x3 = 102.16+ 0.20 = 102.36 m

K5=

K6 = K1 + h = 101.20+ 27.83 = 129.03 m

K6=

K7 = K2 + h = 101.52+ 27.83 = 129.35 m

K7=

K8 = K3 + h = 101.84+ 27.83 = 129.67 m

K8 =

K9 = K4 + h = 102.16+ 27.83 = 129.99 m

K9 =

Kokna=K5+ 105 = 102.36 + 105 = 207.36 m

Kokna=

17

Slika 2-6. Plan jame i presjek A - A

18

19

ZADATAK BR. 3
Na osnovu podataka datih na skici (slika 2-7) proraunati elemente jame i nacrtati u razmeri
1:2500 plan jame i popreni presjek A - A. Popreni presjek B B nacrtati u razmeri 1 : 1000.
Podaci su dati u tabeli 2-3. Popreni presjek okna je kruni, a ostalih prostorija visokozasvoeni.
Tabela 2-3.
Parametar
l1
l2
l3
l4
l5
l6
l7
l8= l9= l10= l11
l12
Visina okna
Prenik okna
irina prostorija
Visina prostorija

Vrednost
Primer
Veba
Elementi jamskih prostorija
90
10
135
nije dato
90
60
30
20
15
H
80
D
4
B
3.5
h
3

Jedinica
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m

Slika 2-7. Skica osnove i presjeka jamskih prostorija uz zadatak 3.

20

REENJE ZADATKA 3
1.

Kote prelomnih taaka

Za proraun definisanih taaka potrebno je proraunati visinski prirast. Problem se rjeava

postavljanjem odgovarajuih proporcija za prirast visine:
-

generalno za prostorije iji je nagib dat u promilima

l : x = 1000 : p
x

l p
m
1000

za prostorije iji je nagib dat u stepenima

h = lu sin (pu) m
Slika 2-8 Proraun visine h

kote pojedinih taaka

ili

Kk = Kk-1 x m
Kk = Kk-1 h m

za niskop od ulaza do take 1

h1 = l1 sin (pn) = 90 sin (20) = 30.78 m
za niskop od take 2 do 4 (4-7-10-13)
h2 = l8 sin (pn) = 20 sin (16) = 5.51 m
od take 1 do 2
10 : x1 = 1000 : 3 0/00
x1

135 : x2 = 1000 : 3 0/00

120 : x3 = 1000 : 3 0/00

: x3 = 1000 :
x3

38 : xk = 1000 : 3 0/00
xk

90 : x4 = 1000 : 3 0/00

: x4 = 1000 :

90 3
0.270 m
1000

od take 10 do 11

: x2 = 1000 :
x2

38 3
0.114 m
1000

od take 7 do 8
x4

x1

120 3
0.360 m
1000

od take 6 do K
xk

: x1 = 1000 :

135 3
0.405 m
1000

od take 4 do 5
x3

h1 =

10 3
0.03 m
1000

od take 2 do 3
x2

h1 =

x4

60 : x5 = 1000 : 3 0/00

: x5 = 1000 :
21

x5

60 3
0.180 m
1000

od take 13 do 14
x6

30 : x6 = 1000 : 3 0/00

: x6 = 1000 :

30 3
0.09 m
1000

od take 13 do 15
x7

x5

x6

15 : x7 = 1000 : 3 0/00

: x7 = 1000 :

15 3
0.045 m
1000

x7

K1 = Kp - h1 = 100.00 30.78 = 69.22 m

K1=

K2 = K1 + x1 = 69.22 + 0.03 = 69.25 m

K2=

K3 = K2 + x2 = 69.25 + 0.405 = 69.655 m

K3=

K4 = K2 - h2 = 69.25 5.51 = 63.74 m

K4=

K5 = K4 + x3 = 63.74+ 0.36 = 64.10 m

K5=

K6 = K5 + x7= 64.10+ 0.045 = 64.145 m

K6=

Kk = K6 + xk= 64.145+ 0.114 = 64.259 m

Kk=

K7 = K4 - h2 = 63.74 5.51 = 58.23 m

K7=

K8 = K7 + x4= 58.23+ 0.27 = 58.50 m

K8 =

K9 = K8 + x6= 58.50+ 0.09 = 58.59 m

K9 =

K10=K7 - h2= 58.23 5.51 = 52.72 m

K10=

K11 = K10 + x5= 52.72+ 0.18 = 52.90 m

K11 =

K12 = K11 + x6= 52.90+ 0.09 = 52.99 m

K12 =

K13 = K10 - h2= 52.72 5.51 = 47.21 m

K13 =

K14 = K13 + x6= 47.21+ 0.09 = 47.30 m

K14 =

K15 = K13 + x7= 47.21- 0.045 = 47.165 m

K15 =

K16 = K15 + H= 47.165+ 80 = 127.165 m

K16 =

22

Slika 2-8. Plan jame i presjek A-A (R=1:2500) i presjek B-B (R=1:1000)
23

24

VEBA BROJ 3

FIZIKE I TEHNOLOKE
OSOBINE RADNE SREDINE

Datum overe:

Kandidat:

Overio:

Broj indeksa:

25

26

ZADATAK
Laboratorijskim ispitivanjem uzorka stenskog masiva dobijene su sledee vrednosti:
Tabela 3-1.
Naziv

Oznaka

Vrednost
Primer
Veba

Jedinica

Pritisna vrstoa

RP

450.0

daN/cm2

vrstoa na zatezanje

RZ

72.0

daN/cm2

vrstoa na smicanje

RSm

110.0

daN/cm2

Zapremina uzorka (sa upljinama)

170.0

cm3

Teina izdrobljenog uzorka

270.0

Masa vrste faze uzorka

mO

350.0

Vmax

23.0

cm3

Vmin

3.8

cm3

Koliina odminiranog materijala koja proe kroz

sito otvora d =10 mm
Koliina odminiranog materijala koja proe kroz
sito od d = 0.25 mm

Na osnovu ovih vrednosti potrebno je definisati sledee osobine stenskog masiva:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

zapreminsku gustinu,
nasipnu gustinu,
koeficijent rastresitosti materijala,
koeficijent vrstoe po Protoakonovu i po Baronu,
otpor prema buenju po Revskom,
otpor prema miniranju po Revskom i Maksimovoj,
specifini otpor prema rezanju (postupak sa klatnom),

REENJE:
1.

Zapreminska gustina

Zapreminska gustina () predstavlja odnos mase stene (mO) prema njenoj zapremini zajedno sa
upljinama (V).
m
O , g / cm 3
V

350
2.05 g / cm 3
170

Na osnovu dobijene vrednosti izvriti klasifikaciju stenskog masiva prema priloenoj klasifikaciji
datoj u tabeli 3-2.
27

Tabela 3-2.
Zapreminska gustina (gr/cm3)

Kategorija stene
I

Izrazito lake

< 1.00

II

Lake

1.00 1.50

III

Srednje teke

1.50 2.50

IV

Teke

2.50 3.00

Izrazito teke

> 3.00

Prema priloenoj tabeli, a na osnovu dobijene vrednosti za zapreminsku gustinu, dati stenski
materijal moemo svrstati u kategoriju:
- srednje tekih stena (III)
2.

Nasipna gustina

Nasipna gustina (1) predstavlja teinu izdrobljenog materijala u nasutom stanju (G) u jedinici
zapremine (V).
1

G
, g / cm 3
V

270
1.58 g / cm 3
170

Na osnovu dobijene vrednosti izvriti uslovnu klasifikaciju stenskog masiva prema priloenoj
klasifikaciji datoj u tabeli 3-3.

Stena

Nasipna teina
(t/m3 gr/cm3)

Stena

Tabela 3-3.
Nasipna teina
(t/m3 gr/cm3)

Granit

1.60

Laporac

1.30

Dijabaz

1.70

Kameni ugalj

0.87

Jedar krenjak

1.60

Mrki ugalj, vlaan

0.75

Pear

1.20

Mrki ugalj, suv

0.65

Prema priloenoj tabeli, a na osnovu dobijene vrednosti za nasipnu gustinu, dati stenski materijal
uslovno moe biti:
- granit ili jedar krenjak
3.

Rastresitost

Rastresitost je osobina stena, da u razorenom stanju poveavaju zapreminu u odnosu na zapreminu

istog materijala u stenskom masivu. Ova osobina izraava se koeficijentom rastresitosti (kr):
28

kr

kr

1
1

2.05
1.29 1
1.58

kr

Na osnovu proraunate vrednosti koeficijenta rastresitosti svrstati stenski materijal u odreenu

kategoriju prema tabeli 3-4.
Tabela 3-4.
Koficijent rastresitosti

Kategorija
Pesak

1.05 1.15

Glina

1.20 1.25

Meke vrste stene

1.30 1.40

Tvrde vrste stene

1.40 1.50

Prema priloenoj tabeli ispitivani materijal je iz klase:

- mekih vrstih stena
4.

vrstoa

vrstoa je sposobnost materijala da se odupre dejstvu spoljanjih sila koje tee da izazovu
deformacije koje e biti uzrok razaranja. Keficijenti vrstoe (f) raunaju se:
a) po Protoakonovu (f)
f

Rp
100

450
4.50
100

b) po Baronu (f)
f

450

300

Rp

300

450
1.5 3.87 5.37
30

Rp
30

Izvriti klasifikaciju stenskog masiva prema koeficijentu vrstoe, prema klasifikaciji datoj u tabeli
3-5.

29

Grupa
1.

Stepen stabilnosti
Potpuno nestabilne stene koje se lako obruavaju

Tabela 3-5.
Koeficijent, f
1-2

2.

Nestabilne stene koje se lako obruavaju

2-3

3.

Slabije stabilne stene koje se srednje obruavaju

3-4

4.

Srednje stabilne stene koje se tee obruavaju

46

5.

Stabilne stene koje se teko obruavaju

69

6.

Veoma stabilne stene koje se teko obruavaju

9 - 16

Prema priloenoj tabeli, a prema vrednostima dobijenim po Protoakonovu i po Baronu ispitivani

materijal se prema stepenu stabilnosti moe svrstati u:
po Protoakonovu:
- srednje stabilne stene koje se tee obruavaju
po Baronu:
- srednje stabilne stene koje se tee obruavaju
5.

Buivost

Buivost predstavlja otpor koji stenska masa prua razaranju prilikom procesa buenja, a izraava se
u duinskim jedinicama u nekoj od jedinica vremena (mm/min, cm/min). Po Revskom buivost
(Kb) se rauna kao
K b 0.07 ( Rp Rsm ) 0.7
K b 0.07 ( 450 110 ) 0.7 2.05 40.64

Kb

Prema ovom kriterijumu ceni se relativni otpor prema buenju (uporeivanje sa otporom neke druge
stene). U praksi se buivost (B) rauna po obrascu:
B

gde je:
7.

L
t

L ukupna duina koja se bui,

t - isto vreme buenja.
Otpor prema miniranju

Otpor prema miniranju je otpor koji prua stena razornom dejstvu eksploziva.
)a Po Revskom, utvruje se specifina potronja eksploziva (qe):
30

qc [ 0.01 A ( R p Rs m R z ) 4 ] 10 3 , kg m 3
gde je:
-

A akustiki pokazatelj ispucalosti koji predstavlja odnos brzine podunih talasa kroz
masiv (Vmas) i kroz uzorak (Vuz)
V
A mas
Vuz

Vmas = 5700 m/s

Vuz = 6100 m/s
5700

6100

Vmas =
Vuz =

0.87

qc [ 0.01 A ( R p Rs m R z ) 4 ] 10 3
q c [ 0.01 0.87 ( 450 110 72 ) 4 2.05 ] 10 3 0.01 kg m 3
qc

)b Po Maksimovoj, po ovom postupku se na osnovu tangensa ugla kumulativnih krivi

frakcija prosejavanja odminiranog materijala od 0.25 i 10 mm, odreuje klasa stene
prema drobljivosti.
tg

tg

log Vmax log Vmin

log d max log d min

log 23 log 3.8

0.488
log 10 log 0.25

tg

Izvriti klasifikaciju stenskog masiva prema intenzitetu razaranja prema klasifikaciji datoj u tabeli
3-6.
Klasa

Karakteristika klase

Tabela 3-6.
Vrednost, tg

Stene koje se veoma teko drobe

> 0.90

II

Stene koje se teko drobe

0.90 0.70

III

Stene srednje drobljivosti

0.70 0.50

IV

Stene koje se lako drobe

< 0.50

Prema ovoj klasifikaciji uzorak pripada:

31

- IV klasi - stene koje se lako drobe

6.

Specifini otpor prema rezanju

Specifini otpor prema rezanju predstavlja otpor koji pruaju materijali prilikom odlamanja komada
stenske mase alatom koji je u obliku seiva. Na slici 3-1. dat je ureaj za utvrivanje otpora prema
rezanju na principu klatna. Na osnovu elemenata koji se dobiju ispitivanjem na ovom ureaju
mogue je odrediti utroeni rad (Arez) za rezanje.
Rad se rauna po obrascu:
Arez

G a cos cos
l

G = 100 N (teg od 10 kg)

a = 150 cm
= 95 o
= 205 o
l = 8 cm

Arez

N
cm

G=
a=
=
=
l=

100 150 cos 95 cos 205

1535.91 N cm
8 1

Arez

gde su:
- G - teina klatna,
- a - rastojanje od centra klatna do ose obrtanja,
- - ugao sa kojeg je klatno puteno da pada,
- - ugao koji je dostiglo klatno posle izrade reza,
- l - duina reza.

32

Slika 3-1. ema ureaja za ispitivanja otpora prema rezanju na principu klatna

33