PHN NG HT NHN

A. Mc tiu
1. Kin thc
Bit c:
- ht khi. Nng lng lin kt ca ht nhn.
- Khi nim v hin tng phng x, h phng x, phng x, nh lut chuyn dch
phng x, nh lut phn r phng x, chu k phn r ca ng v phng x. ng dng
ca ng v phng x.
- Khi nim v phn ng ht nhn
2. K nng
- Bit cch tnh ht khi v nng lng lin kt ht nhn
- Bit vit phng trnh phn r phng x v phn ng ht nhn da vo cc nh lut
- Bit cch tnh cng phng x, thi gian phn r phng x (tui), lng cht cn li
sau khi phn r phng x, thi gian bn r v.v...
B. Ti liu tham kho
C. Hng dn hc sinh t hc.
* Hc sinh c ti liu cc trang hng dn v tr li cc cu hi sau:
1. nh ngha phn ng ht nhn nguyn t?
2. Phn loi phn ng ht nhn?
3. Cc qui lut ca phn ng ht nhn t vit phng trnh phn ng ht nhn?
4. Mt s biu thc tnh ton v phn ng ht nhn?
D. Bi tp t kim tra kin thc ca hc sinh (Bi kim tra ln 1)
Thi gian: 15 pht
Cu 1 Ht nhn 80Ge c tnh cht phng x v phn r cng vi s gii phng ra cc tia
v 148Gd l cht phng x . Ht nhn s hnh thnh trong cc qu trnh ny l
As v 144Sm.

B. 80As v 144Sm.

C. 82As v 142Sm.

D. 79As v 144Sm.

A.

81

Cu 2 Ch c 4 ng v bn: 204, 206, 207 v 208. Mt trong s l sn phm cui

cng ca mt dy phn r bt u t 235U. l ng v
A. 206Pb.

B. 204Pb.

C. 208Pb.

D. 207Pb.

Cu 3 Nm 1988, tm khn lim Turin ni ting c nghin cu bng phng php

phng x cacbon. Trong khi cng phng x ca mt gam cacbon ly t cc c quan
sng l 735 phn r trong mt gi th 1gam cacbon ly t tm khn lim cho thy hot
tnh l 677 phn r trong mt gi. Thi gian bn hy ca 14C l 5570 nm. Tui ca tm
khn l
A. khong nm 1327.

B. khong nm 1237.

C. khong nm 132,7.

D. khong nm 13270.

Cu 4 Cho nguyn t khi thc theo n v u ca ccht: 13 H = 3,016 u; 12 H = 2,0141 u;

4
2

He = 4,0026 u;

1
0

n = 1,0086 u.

Nng lng gii phng ra t mt phn ng nhit hch : 13 H + 12 H 24 He + 01 n l

A. 16,75 MeV.

B. 167,5 MeV.

C. 17,63 MeV.

D. 176,3 MeV.

Cu 5 Mt mu Raon (Rn), thi im t = 0, phng ra 7,0. 10 4 ht trong mt giy, sau

6,6 ngy mu phng ra 2,1.104 ht /s. Chu k bn hu ca mu Rn ni trn l
A. 3,8 ngy.

B. 3 ngy.

C. 8 ngy.

D. 5,8 ngy.

E. Ni dung l thuyt cn nghin cu (Thng tin phn hi)

Vn
Ni dung
1. Phn ng ht A. nh ngha: Phn ng ht nhn l s bin i ht nhn nguyn
nhn l g?

t chuyn nguyn t ny thnh nguyn t khc do s t phn

r ht nhn (gi l s phng x) hoc s tng tc gia ht nhn
vi nhau hoc ht nhn vi cc ht c bn (p, e)
VD:
2
1

4
Ra 222
86 Rn 2 He

H 37 Li 2 24 H 01n Q

197
80

2. C nhng loi

226
88

Hg 10 e 197
79 Au

B. Cc loi phn ng ht nhn

phn

ng

nhn no?

ht I. Phng x t nhin
1. Khi nim: Tnh phng x t nhin l kh nng ca cc cht
cha cc nguyn t xc nh khng cn tc ng bn ngoi, t
pht ra bc x khng nhn thy vi thnh phn phc tp.
*Hay kh nng t phn hu (phn r) thnh 1 ht nhn mi (nh
hn) cng vi tia phng x v nng lng cao c gi l s t
phn hu (phn r) hay phng x t nhin.
2. c im ca tia phng x
Tia phng x thc cht l chm (hay dng) ht c bn; c
3 loi tia (ht) xut hin trong s phng x t nhin
a. Ht : l ht nhn nguyn t 2He4 (in tch: 2; S khi: 4)
VD:

226
88

4
Ra 222
86 Rn 2 He ()

b. Ht : l -1e0 (in tch: -1; S khi: 0)

14
14

VD: 6 C 7 N

c. Ht : l photon hay nh sng (in tch 0; S khi 0)

* Nng lng: Mi loi ht trn khi c phng x u mang 1
nng lng ln, th t nng lng: << (kh nng m xuyn)
*Ch :
- Nu s phng x xy ra trc tip (1 bc) th ch xut hin 1
trong 2 loi ht mang in ( v)
- Nng lng cao lun lun km theo bt c phn ng phng x
t nhin no (tuy nhin trong phng trnh phn ng ht nhn
thng khng ghi km tr s nng lng ny)
3. Nu cc qui 3. Cc qui lut ca phn ng phng x t nhin: 2 qui lut
lut ca phng a. Bo ton vt cht: Vt cht khng t sinh ra cng khng t
x t nhin?

bin mt, ch bin i t dng ny sang dng khc.

nh lut bo ton vt cht th hin 2 nh lut:
* Bo ton s khi: Tng s khi ht nhn to thnh + tia phng

x = s khi ht nhn ban u (s khi l s Z gn nht ca khi

lng nguyn t t nhin ca nguyn t hoc s nucleon ca
nguyn t = z + p)
* Bo ton in tch: Tng in tch ht nhn to thnh + tia
phng x = in tch ht nhn ban u.
b. nh lut chuyn di:
Ngi ta qui c gi nguyn t phng x u tin l nguyn t
m, sn phm phng x ca nguyn t m l mt nguyn t mi
c th c hay khng c tnh phng x, nu c tnh phng x th
gi l nguyn t con, ...
- Nu phng x ra ht v tr nguyn t con ng trc nguyn
t m 2 con.
V d:

226
88

4
Ra 222
86 Rn 2 He

- Nu phng x ra ht v tr nguyn t con ng lin sau

nguyn t m trong bng tun hon.
A
Z

X Z 1AY e

V d: 1940 K 2040Ca e
*Phn ng phng x t nhin l phn ng dy chuyn, xy ra
mnh lit; may mn l hin nay kim sot c nn c nhng
ng dng khoa hc cng ngh.
II. Phn ng nhit ht nhn (nhit hch)
1. Khi nim: Qu trnh cc ht nhn thng l ht nhn nh kt
4. Ngoi phng hp thnh ht nhn nng hn ng thi gii phng nhiu nng
x t nhin, cn lng c gi l phn ng nhit hch.
cc loi phng x
no?

VD: 11 H 31T 24 He

n = -19,8 MeV

2. c im: Phn ng xy ra v cng mnh lit nhng hin nay

cha kim sot c nn cha c nhiu ng dng.
III. Phng x nhn to

1. Khi nim: Qu trnh bn ht c bn (n) vo cc ht nhn

nguyn t (bia) to thnh ht nhn mi km bn (ht nhn trung
gian); t phn hu thnh ht nhn bn hn cng vi ht c bn v
gii phng 1 nng lng tng i ln c gi l s phng x
nhn to.
2. S : n + bia ht nhn trung gian ht nhn bn + ht
c bn.
VD: 2759Co 01n

60
27

Co 2860 N 10 e

h = 1,25 HeV

3. c im:
- Cc phn ng phng x nhn to c phn loi da vo
ht c bn lm n (xem Mt s vn chn lc ca ho hc
tp 1 trang 65 n 83).
- Hin nay kim sot c nn c nhng ng dng
trong cng ngh i sng.
4. Cc h phng x
* Kt hp phng x t nhin & nhn to ngi ta tng kt
thnh 1 h phng x (3 t nhin, 1 h nhn to)
* Trong h phng x u c qui lut bin i s khi lin
h s khi t ht nhn ban u ht nhn bn.
C. Mt s bi ton v ho hc ht nhn
I. ht khi v nng lng ht nhn
1. E = c2.m (J hoc J/mol)
5. Nu mt s
cng

thc

cn

dng trong cc
bi
nhn.

ton

ht

c: Tc nh sng trong chn khng C = 3.108 m/s2

+) m: Bin thin ( ht) khi lng
+) m = mht nhn - mht nhn
(theo l thuyt)

vi 1 ht nhn
(thc nghim)

+) m = mcc ht trc p/ ms/p p/ ht nhn

vi 1 phn ng

2. E

E
(J/nucleon)
A

A: s khi
E: ng vi 1 ht nhn
E: qui v 1 nucleon l cc ht cu to nn ht nhn
(proton v ntron)
(trong nghin cu thng dng E)
II. ng hc ca phn ng t phn r ht nhn (Phn ng
bc 1)
1. Cc biu thc
a. Vi phn ng bc 1 th v = k.C
Vi phn ng t phn r ht nhn v= .N
k: hng s tc phn ng
: hng s phn r ht nhn
(tr s k, h/s i vi phn ng hay 1 ht nhn ti 1 nhit
cho)
C: nng cht A ti thi im ang xt
N: s ht nhn phng x
b. Chu k bn hu (t1/2): L thi gian phn hu 1/2 s nguyn
t ban u, hay 1/2 lng c ban u.
Thi gian t1/2 = chu k bn hu/ bn r
t1/ 2 C

ln 2 0, 6932

2. Mt s bi ton
a. Tnh nin i (thi gian) ho thch
C s ho hc: Da vo l thuyt v phn ng l bc 1
C s tnh ton: da vo phng trnh ng hc t

1 N0
ln
N

1 m0
ln
m
1
t

Hoc ln

N 0 1 m0
ln
N t m

Trong :
t: l thi gian xy ra phn ng
(hoc k) l hng s phng x
N0: l s ht nhn c ban u (ti t=0)
m0: l khi lng.
N: l s ht nhn c ti thi im ang xt (t 0)
(Hoc m l khi lng ht nhn)
1
t

da vo phng trnh ng hc ln

m0
(4b)
m

b. Tnh nin i ca mt mu than

t

t1/ 2
R
ln 0 (*)
0, 693 R

R0= 15,3 phn hu trong 1 giy trong 1 gam cacbon.

Vy t (*) ta c
t 8, 27.103 ln

15,3
(nm)
R

3. phng x
a. nh ngha: phng x 1 ht nhn l s phn hu ht nhn
tnh theo 1 n v thi gian, 1 n v khi lng. (S phn hu
l s ht nhn bin i theo phn ng 1 chiu bc nht)
K hiu: A

dN
dt

A thc cht l tc phn r ca mu phng x .

b. n v phng x:
+) Curi: 1 Curi l s phn hu 1 gam Ra trong 1 giy
1 Curi = 3,7.1010 phn r/ giy

1m Curi = 10-3 Curi

1M Curi = 10-6 Curi
+) Beoren (Bq)
1 Bq = 1 phn r/ giy 1 Curi = 3,7.1010 Bq
+) Rzfo
F. Bi tp t kim tra nh gi sau khi nghin cu thng tin phn hi
(Bi kim tra ln 2)

Thi gian: 15 pht

Cu 1 Trong cc pht biu sau y ni v bn cht ca phn ng ht nhn, pht biu ng

l
A. Phn ng ht nhn l s bin i cht ny thnh cht khc.
B. Phn ng ht nhn s bin i ht nhn nguyn t chuyn nguyn t ny
thnh nguyn t khc do s t phn r ht nhn (gi l s phng x) hoc s tng tc
gia ht nhn vi nhau hoc ht nhn vi cc ht c bn (proton, electron)
C. Phn ng ht nhn l phn ng trong nguyn t ha hc c bo ton.
D. Phn ng ht nhn l s bin i nguyn t ho hc ny thnh nguyn t ho hc
khc.
Cu 2 Sn phm ca s phng x t nhin khng b lch hng khi i qua in trng
l
A. ht anpha ().

B. ntron (n).

C. tia gama ().

D. tia beta ().

Cu 3 Khong thi gian (gi) k t khi 16 gam 42K bt u phn hu n khi ch cn li 2

gam (Bit t1/2 = 12,4) l
A. 8 x 12,4.

B. 3 x 12,4.

Cu 4 Thi gian bn hy ca

C. 2 x 12,4.

D. 4 x 12,4.

212

Fr l 19 pht. Thi gian (pht) 1 gam ng v ny

phn hu cn 0,125 gam l

A. 4,75.

B. 9,5.

C. 38.

D. 57.

Cu 5 Khi phn hu beta ng v 14C thu c nguyn t

A. 15N.

B. 14N .

C. 8O.

D. 16S.

Cu 6 Chu k bn r, thi gian cn thit lng cht ban u mt i mt na ca

14,3 ngy. Thi gian (tnh theo ngy) mt mu thuc c tnh phng x cha

32
P
15

32
P
15

cn

li 20% hot tnh phng x ban u ca n l

A. 33,2 ngy.
Cu 7

238
U
92

B. 71,5 ngy.

C. 61,8 ngy.

D. 286 ngy.

l nguyn t gc ca h phng x t nhin uran, kt thc ca dy ny l ng

v bn ca ch

206
Pb.
82

Mi ln phn r lm gim 2 n v in tch dng v gim 4u

v khi lng ca ht nhn. Mi ln phn r lm tng 1 n v in tch ht nhn,

nhng khi lng coi nh khng thay i. S ln phn r v l
A. 6 ln phn r v 8 ln phn r .
B. 8 ln phn r v 6 ln phn r .
C. 8 ln phn r v 8 ln phn r .
D. 6 ln phn r v 6 ln phn r .
Cu 8 H phng x thuc h phng x nhn to l
A. actini.

B. neptun.

C. thori.

D. uran.

Cu 9 Chu k bn hu ca Poloni (Po) bng 138 ngy. Khi lng ca Poloni m ngi ta
cn phi s dng c mt cng phng x bng 1Ci (1Ci = 3,7.10 10Bq v Po = 210)
l
A. 0,222 mg.

B. 2,22 mg.

Cu 10 Mt mu cha 17,4 mg
238

238

C. 0,1538 gam.

U v 1,45 mg

206

D. 0,222 gam.

Pb. Bit rng chu k bn hu ca

U l 4,51. 109 nm. Thi gian tn ti ca mu l

A. 5,68.108 nm.

B. 6,58. 108 nm.

C. 5,98.108 nm.

D. 6,58.107 nm.

*p n bi kim tra ln 1
Cu
1
A
B
* p n bi kim tra ln 2
Cu

2
D
4

3
A
5

4
C
7

5
A
9

10