PGS.TS.

PHM DUY NGHA

Nho gio, mt ci nh p, lu ngy khng ai sa sang, n ni b cn gi bo nh bp
xung, tng nh hoang tn vn nt trc lung trit l Ty phng, liu c cn gi tr ng k
g trong cuc kin thit h thng php lut Vit Nam. Mt cu hi ln, chc s cn day dt ngi ng
thi v cc th h con chu mai sau. Bi vit di y bc u nghin cu vai tr v gii hn ca php
lut trong nhng phng cch tc ng n thi quen hnh x ca con ngi, s tng tc gia cc
phng php ca Nho gio v phng php iu chnh ca php lut, cng nh a ra mt vi thin
gp phn lm cho php lut nc ta ngy cng gn hn vi cuc i.
Cc gio trnh nh nc v php lut i cng ngy nay thng hi h ph bin nhng phng thc t chc
kinh t, x hi t Cng sn Nguyn thu, x hi N l, x hi Phong kin, x hi T bn, x hi X hi Ch ngha
v tin ti Cng sn Ch ngha, thm ch c lc c gt b thc t ca dn tc mnh lm sao nht n vo
c ci khun kh c sn y. T thuyt , ny sinh ra cc kiu nh nc, cc kiu php lut. Khi ct
ngha nh nc v php lut, ngi ta da vo trit l php quyn phng Ty, m khng bt ngun t trit l
sng ca ngi Vit Nam v v tr, con ngi v x hi. C nhng t duy mi c vay mn vo nc ta, v
d nh nc php quyn, nu cha bit quy np vo u, th c theo cng thc so mn y, khng t ngi
suy lun ba rng cng l mt kiu nh nc. Tuy nhin gii hc thc ng n bt au tnh ng; php
lut khng ch l cng c trong tay ngi cam quyn.
Nu c theo khun kh , th iu g l ring bit trong lch s pht trin nh nc v php lut Vit Nam. Bn
cnh nn vn ha Trung Hoa, nn vn ha php lut Vit Nam c nhng c sc g? Ht thy nhng iu ny
u cn c li gii p, bi con ngi hnh x theo thi quen, tp tc, bn lnh, tm thc ca dn tc mnh. Sau
chin tranh lnh, thc h t tng khng cn l h ngn con ngi. T do thng mi ton cu lm cho php
lut c hi ho ho ngy cng nhanh. Trong bi cnh , nu gi ly bn sc vn ha dn tc, trong c
vn ha php l, tr nn h trng, ht nh gi ly s c lp quc gia trc s xu x ca thc dn trong th k
XIX. Mun gi quc tu v ra nhc ngho nn cho t nc, mn cch ni ca c Lng Vn Can (bo quc
tu, tuyt quc s), ngi hc lut nc ta trc ht phi hiu v tm cch tn vinh vn ha php l v trit hc
php quyn ca dn tc mnh.
Con ngi suy ngh nh th no th hnh x nh vy. Mun hiu lut php v cch thc t chc x hi Vit
Nam, phi hiu lch s hnh thnh t tng Vit Nam. Ch c nh vy mi gii thch c ci m ngi Vit
Nam tn knh, yu qu, cm ght hoc s hi mi hiu cung cch m ngi Vit Nam t chc cc sinh hot ca
mnh cung cch sinh hot chnh l vn ha. T tng ca ngi Vit Nam c th tm phn chia thnh hai
loi: (i) t tng bnh dn, hnh thnh trong np ngh ca nhn dn, c truyn li cho hu th bng loi
vn ha dn gian, (ii) t tng hn lm, bc hc, c xy p nn bi nhng ngi am hiu ch ngha.
Nhng t tng truyn thng phi c nghin cu v truyn li cho con chu, trc khi vay mn hc
thuyt ca d chng.
Nho gio l mt trong nhng nn tng quan trng hnh thnh nn t tng ca ngi Vit Nam. C ngi xem
Nho gio nh mt th tn gio v cho rng vn ha nc ta chu nh hng ca tam gio (Pht gio, Lo gio,
Khng gio). Thc ra, Nho gio khng phi l mt th ch ngha, mt thc h, bi Khng T khng phi l
ngi pht kin ra th t duy . Nho gio cng khng phi mt th tn gio do Khng T lm o trng, kiu
nh Thin cha gio ca Cha Gi-su. Nho gio l mt cch sng, mt trit l sng m theo n th con ngi
cm thy thoi mi, thi bnh: t chuyn nh trong gia nh, trong dng h, chuyn ngoi lng cho ti quc gia
i s. Th trit l ny l nn tng cho x hi Vit Nam t hng nghn nm nay; i su vo tm thc ngi
dn, su thm v t nhin n ni khng c du vt no ca vn ha Vit Nam. .. m khng c tnh cht Nho
gio.

Trong qu trnh pht trin, mi thi i c cch hiu ring v Nho gio, c nhiu trng phi Nho gio khc
nhau, t Nho gio Nguyn thu, Hn nho, ng nho, Tng nho, Tn nho, Cu nho, Hn Nho (Nho gio Hn
lm) v Nho gio dn gian tuy nhin trong ci vn bin chc phi c nhng ci gc r bt bin. Thm na,
vi tnh cch l mt t tng sng, Nho gio, c bit Tng Nho, thu np trit l ca Pht gio, Lo gio v
tn ngng bn a, tch t lu ngy m thnh mt o c sng. Ngi Nht, ngi Hn, Hoa kiu, (v by gi
l ngi Hoa trong i lc) v ang lm giu cho t nc ca h, m khng mun ph v trit l sng c
truyn ny. Khi tr thnh t tng, tm thc mt dn tc, th d c b ph nhn, Nho gio vn sng dai dng
trong cch suy ngh v ng x ca ngi dn. Bi vy, hc li trit l truyn thng gii thch nh nc v
php lut chnh l hc cch suy ngh c truyn ca ng cha ct ngha nhng hin tng thi nay. y chnh
l mt im then cht lm cho php lut trn giy tr li ngy cng gn hn vi nhng suy ngh v nguyn c
ca ngi dn, ch c nh vy lut php mi sng lu bn trong tm thc nhn dn. Nu khng lm nh vy,
mi t tng vay mn t bn ngoi ri s b lng qun nh cn ma bi trong lch s nghn nm vn hin.
S hoang tn vn nt ca Nho gio trc lung trit l Ty phng c nhiu nguyn nhn su xa; c th bt
u bi phong tro Ty hc, ln ln gia vn minh v vn ha trong khi Nho gio ng ngc khng bit lm th
no theo kp vn minh phng Ty, cng c th bt u bng phong tro dng ch quc ng ca cc nh
cch mng, v tnh m to ra ci h su thm lm cho con chu khng cn c c gia ph ca t tin. Thm
na, tuy khng r ln phong tro chng Nho gio v bi bc Khng T gay gt nh xy ra Trung Quc
sau cch mng Tn Hi, song trn thc t Nho gio mt i vai tr ca mt ch thuyt t tng t chc x
hi nc ta. i khi ngi ta ch vay mn cch ni c ca Nho gio tuyn truyn t tng chnh tr mi
vay mn t phng Ty. Ch mi gn y, Nho gio mi c nghin cu tr li nc ta, hu nh l s
quay v ngun gc mt cch t pht theo bn nng. iu ny tht ng h thn, bi thm ch vn minh phng
Ty ngy nay cng tng cng nghin cu vn ha phng ng; cc c s nghin cu Nho hc nhan nhn t
u sang M bo hiu mt sc hp dn k l ca trit l sng phng ng trong thi bui hin i ngy nay.
Phng cch iu chnh hnh vi ca Nho gio: Ging nh mi trit l phng ng khc, con ng nhn thc,
khm ph v chinh phc cc quy lut ca th gii bn ngoi bt u bi nhng bc i hng vo ni tm
tm ly s hi ho gia c nhn v v tr. Theo sch Trung Dung, tri sinh ra ngi ph cho ci tnh, m th
theo ci tnh y lm ng li c x hng ngy, gi l o. Bi kh cht bm sinh tnh tnh mi ngi mt khc
nhau, k qu thi ngi bt cp, dy tu sa cho thch trung gi l gio. Nu con ngi sa c tnh tnh, th
khi mng, lc gin, lc yu thng khi cha pht thng gi c trung bnh, m khi pht ra c tit thng
gi c n ho. Trung l tnh khng thin lch lm cn bn cho l phi, ho l khng tri ngc lm ng li
thng cho c thin h, cho nn o Khng l o trung dung.
Trit l sng theo Nho gio, v c bn da trnng thng: nhn, ngha, l, tr, tn; m cn bn l ch nhn.
Nh ht trong qu cy tng tr sinh lc, t ht m mc ra mm ra cnh ra l, nhn tnh quyt nh din mo v
hnh vi con ngi. Sng to ra ch nhn, Nho gio tm ra mt im ta m by mt phn ln x hi loi
ngi theo xu hng n nh, ho bnh v hng thin. Ch nhn hp m rng, thp m cao, va vi cho
mi hng ngi; c i ngi theo Nho hc c l cng ch truy tm nhng gi tr ca ch nhn m thi.
Trc ht, ch nhn c th s hiu l yu ngi mt ch hp , gm ch nhn(ngi) v ch nh (hai) to
thnh; trong nh yu b m anh em v chng, ra ngoi yu ng bo, trong hnh x khng n hi ai. iu g
khng mun ai lm cho mnh th khng nn lm cho ai (k s bt dc, vt thi nhn). V nhn l yu ngi, yu
vt, c lng bc i, coi nhau nh anh em, c v tr nh nht th, lng yu lng mun rt t nhin khng min
cng, cho nn ngi c nhn l c an, lc no cng t nhin, ung ung, trng o trong lng yn lng hnh x
ra ngoi th thin l ch cng ch thin. Ngi khng c nhn (bt nhn) th khng an c.
Ch nhn cng c ngha l rng lng vi mi ngi, hiu bit c thi ng trong mi hon cnh, dng
cm nhn trch nhim, gi mnh ng l. Ni cch khc, iu tit ham mun, gi mnh theo l l gi
l nhn (khc k phc l vi nhn).

Ngi qun t khi n, khi mc, khi suy ngh, pht ngn v hnh x khng c trinhn; vi vng cng phi
theo nhn, hon nn cng phi theo nhn. V thng xuyn gi mnh theo l trong mi sinh hot hng ngy nh
vy, Nho gio c thc hnh chng khc g mt tn gio; c tin v k cng c l gp phn hnh thnh
din mo Nho s thi xa m ng Nguyn Khc Vin cho l va xa l, va knh trng: ung dung, khoan thai,
nhn nh. Gc ca vn ha php lut phng Ty l Thin cha gio, th khng th chi b ci gc ca vn ha
php lut phng ng l Nho gio.
Thi Xun Thu, Khng T thng ch trng vo ch nhn, cho n thi Chin quc, Mnh T cao ch
ngha. Theo , ngha l iu ng lm gia c nhn v cng ng, l bit sng thnh tm, bit tit dc
vng c nhn m gi khun php, bit xu h, bit sm hi km ch thi xu. o lm ngi qu nht l
nhn vi ngha, du n bc vua c quyn th m khng c nhn ngha cng khinh, khng thy ngi sang giu
m mun, khng thy mnh ngho hn m s.
Nu Mnh T cho rng nhng c tnh tt vn c sn trong con ngi ta, ch cn khi dy v vun p, th Tun
T li cho rng nhn chi tnh c. Bi vy ng ny ch trng vo l; php tu thn theo Tun T ch yu l khc
k phc l: khc ch dc vng ca bn thn nht thit mi suy ngh ni nng, hnh vi u hp vi l. L l
i vi k qu th knh, i vi ngi gi th hiu tho, i vi k ln th thun, i vi ngi tr th t, i vi k
hn th c n hu. L l cn thn trong mi hnh vi, t n mc n li ni. Theo Tun T, trng l qu ngha th
nc tr, gin l r ngha th nc lon. Cc nh trng thi nay vn np di khu hiu tin hc l, hu hc
vn, hc l ngha l hc o c, hc lm ngi theo quan im trng l bt u t Tun T.
L thuyt ca Tun T v chnh tr tuy khng trng hnh php, song v theo ci thuyt tnh c th ci kt qu t
nhin tt phi trng hnh php. Theo Tun T, ai cng qu ngha v li, nhng phi c tr suy xt. Hn Phi v
L T u theo hc Tun T, Hn Phi v c tr tu phi thng, li chu nh hng t tng trng l ca Tun T,
t l m cc oan ho thnh cng thc php lut v ly hnh danh lm thc o tr nc.
Tm li, Nho gio l mt nn tng cho s t tu tnh, t tit v gi gn lim s, t duy tr nc truyn thng.
Nho gio xem o c l nn tng cho chnh tr. Khng ph nhn vai tr ca php lut trong gi gn trt t x
hi, song Nho gio hng ti ngun gc ca s bnh an hn l dng hnh lut e do hoc trng pht iu
c khi n xy ra. L qu ch dt c iu c t lc cha ny mm.. cho dn ngy ngy gn iu thin, xa
ti li, m t mnh khng bit. Bi vy, l c ngha gio ho, ngn nga mm mng bt an, cn php lut c
ngha thng tr, p t ca ngi cm quyn, mang tnh cm on. Khng t ni: Ly chnh s dn dt dn,
dng hnh pht thc hin s bnh ng th dn s trnh hnh pht nhng khng cm thy xu h. Ly c
dn dt dn, ly l thc hin s bnh ng th dn bit xu h v s tt.
Ngoi ni tnh, thuyt chnh sch cng l mt phng cch gio dc cn bn ca Nho gio. Thuyt ny c
Khng T kn o by t trong kinh Xun Thu v qua nhng ghi chp trong Lun Ng: Danh khng chnh th
ngn khng thun, ngn khng thun th vic khng thnh, vic khng thnh th l nhc khng hng, le nhc
khng hng th hnh pht khng ng, hnh pht khng ng th dn khng bit x tr ra sao cho khi hnh pht.
Cho nn ngi qun t chnh danh th tt ni c, ni c tt lm c.
ng sau t ch vua ra vua, ti ra ti, cha ra cha, con ra con (qun qun, thn thn, ph ph, t t) l t tng
duy tr mt tn ti trt t, mt x hi c ng cp v phn chia ngi th cht ch. T gia nh m tng ra x hi,
ngi qun t, theo ngha en l ngi cm quyn, phi c gio dc cc k cn thn, ly l v vn lm ni
dung chnh, l l o c vn l hc vn. T gia c ngha l gia nh ho mc, cha con, anh em, v chng
sng tnh ngha thu chung, ngi di phc tng ngi trn, ngi trn thng yu chm lo cho k di.
Mun vy cha ra cha, c ngha rng lm cha m lc sng c ch hng ng cho con chu trng vo, lc cht
li hnh vi tt cho con chu bt chc [Lun ng, Hc Nhi]. Ngha ca cha l t, th ngha ca con l hiu.
C nh th, hnh vi ca con ngi c gii hn bi nhng thc o m ngi ta cho l chnh danh.

Tic rng, khi tr thnh hc thuyt ca ngi cm quyn t i Hn, Nho gio lin tc b xuyn tc cng c
quyn lc ca ngi gi quyn cai tr. Hn Nho dng nh gt b mi qua li gia ngi trn v ngi di,
ch nhn mnh thi tun th, phc tng ca ngi di i vi ngi trn. Tam cng c l do ng Trng
Th sng to ra t thi . Ch trung, hiu, tam tng, t c c bnh lun i khi n mc qui g (v d v
a v ca ngi ph n: nh th vng li cha m, cha m t u th ngi , khng c t nguyn yu
ng v hn nhn, ly chng th vng li chng chng cht th theo con). T nm 140 tr. CN nh Hn m khoa
thi, t vic hc ch ch trng vo mc ch thi c, ch trng kho cu cu ch, tm chng trch c m mt
i nh sng to; Nho gio v th m dn tr thnh bo th, t mn, chng li i mi v kinh t v chnh tr. Bn
cnh nhng khun vng, thc ngc gi cho x hi bnh yn, Nho gio cng to ra gng cm v xing xch
lm cho x hi Vit Nam tr nn lc hu so vi th gii bn ngoi. iu trng yu l cn nhn din r nhng
phn ng lc v hn ch tc hi ca chng, ch c nh vy Nho gio mi c ch cho i sng ngy nay.
Theo quc s Trung Hoa, (nm 536 tr. CN) T Sn vua nc Trnh ban hnh Hnh th (sch Thi php lut), sau
Phm Tuyn T (nm 513 tr. CN) vua nc Tn sai khc php lut vo ci vc l vt nu ngi c ti. T
Qun Trng, cho n Hn Phi v L T, mt t tng tr c bng php lut hnh thnh t thi c i, m
ngi ta quen gi l trng phi php tr. Nhn tr v php tr l hai trong v s cc lung t tng thi Xun
Thu- Chin quc, cuc tranh lun ca hai hc phi tiu biu ny gp phn hnh thnh din mo ca php lut
cc nc phng ng chu nh hng ca vn ha Trung Hoa. Nc Tn theo t tng php tr ca Thng
ng; t nhng nm 350 trn tin hnh t hu ho rung t, xo b c quyn ca gii qu tc; ton dn lm
hai vic sn xut v chin u, c l bi vy mt trm hai mi nm sau (nm 227 tr. CN) nc Tn tr nn
hng mnh, Tn Thy Hong thng nht c thin h.
c nhng ng vn m Hn Phi (280 233 tr. CN), i din tiu biu nht cho hc phi Php tr vit trong ngc
t v s au kh tr tu, hn hai nghn nm sau, ngi ta khng th khng kinh ngc v t duy sc so v
nhng nhn xt cn nguyn gi tr cho thi nay ca con ngi uyn bc ny. Theo Hn Phi:
(i) php lut trc ht phi minh bch, ch ring c php lut minh bch mi gip ch cho s thc hin mt nn
thnh tr.
(ii) php lut phi c p dng nghim minh, php l php tc hiu lnh r ra ch cng, hnh pht l lng
dn quyt chc m theo. Ai gi php cn thn th thng, tri lnh th pht.
(iii) php lut phi c p dng cng bng t ngi c quan tc n thng dn, php lut khng ha theo
ngi sang.. khi thi hnh php lut th k khng cng khng th t, k dng cng khng dm tranh. Trng tr
ci sai khng trnh k i thn, thng ci ng khng b st k tht phu.
(iv) nu nh thuyt chnh danh ca Nho gio nhm cng c giai cp; th thuyt hnh danh ca Hn Phi v tnh
hay hu nhm xo b ng cp, mi ngi ngang quyn trc php lut, Cn c vo cng vic m xt kt
qu. Nu kt qu ph hp vi vic lm, vic lm ph hp vi li ni th thng. Nu kt qu khng ph hp vi
vic lm, vic lm khng ph hp vi li ni th pht.
D Tn Thy Hong c cm kch khi c sch ca Hn Phi bao nhiu, sau khi nh Tn sp , hc thuyt hnh
danh ca Php gia khng thng ni thuyt nhn tr ca Nho gio. Lu Bang (Hn Cao T) ngi trn yn nga
m ly c thin h, song phi dng thuyt ngoi Nho ni Php- (b ngoi dng s khn kho ca Nho, bn
trong dng tnh php) ca L Gia gi yn thin h. Bt u t y, mt ch trng la chn, phi hp nhng
t tng ca Nho gio v Php gio tr nc xut hin. Cng t , tinh thn Nho gio thm m trong
php lut phng ng. Nho gio khng ph nhn, khng bi bc, song xem nh vic dng hnh pht nng n,
xem nh php lut; x hi c t chc theo trit l nhn tr: ly s t gio dc theo nhn, ngha, l tr, tn
lm nguyn tc tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h. Cc nguyn tc o c ca Nho gio c xy dng v
bi b qua nhiu i, thay th mt phn ng k chc nng ca php lut.

V dn vi qu, x tc th chi, lut php sinh ra khng phi phc v nn quan ch, m trc ht phc v
li ch nhn dn. Mun vy, theo thin ca ti, c th xem xt su im di y:
Th nht, nu php lut gn vi nhu cu, mong c v ting ni ca ngi dn, ngi dn s vui v t nguyn
tun theo lut ; khi y php lut gn vi cuc sng v c hiu lc cao. Ngc li, nu php lut tri vi l t
nhin, tri vi dn nguyn, th d c dng hnh pht nng n m rn e v cng bc, th lut tt s b s
ng dn chng o thi. Khi , ci gi l hp php th tr thnh ngoi l, ci bt hp php tr thnh ph bin.
Nh vy lm cho php lut tr nn nghim minh chnh l lm cho php lut i din ting ni v li ch ca nhn
dn ngy mt tt hn. S thiu lut, chng cho v mu thun gia cc vn bn lut hoc thiu nhn vin cng
lc thi hnh lut.. ch l nhng l do mang tnh hnh thc, tc thi. iu quan trng l phi lm cho tinh thn
php lut gn vi tm thc v nguyn c ca nhn dn. Nhn dn Vit Nam l 80 triu ngi, cn thit phi c
nhng thit ch tp hp v i din quyn li a dng ca h. T sinh ra on th, hi hip, tn gio, ng
phi hng vn ngn uc khi sng ln ci gi l ch nhn dn- mt ch ti thng buc mi quyn lc
nh nc phi ci xung tun th.
Th hai, nu xem xt t ch quyn nhn dn, dn l gc cn nh nc ch l cng c (dn vi qu, qun vi
khinh, x tc th chi) ch nhn dn khng phi l cng c ca nh nc, th cn phi nh ngha li php lut
v phng cch thi hnh lut. Khng ch l nhng quy tc ng x ca con ngi c nh nc ban hnh,
php lut phi l nguyn ca nhn dn c ni ln thnh lut. Ngi ni ln ci ch nhn dn khng ch
l c quan lp php dn c, m cn l c quan t php, i din cho nhn dn pht ngn ra cng l v mun
vn hi hip ca nhn dn. Trong thi hin i lut cng nhc (vn bn do nh nc ban hnh) ang c thay
th bi lut mm (vay ch soft-law ca phng Ty), do mun vn thit ch xy dng nn; khi c cng quyn
tha nhn, nhng quy tc ng x ny tr thnh lut. Bi vy, xy ng v thc hin php lut ngy nay khng
cn l c quyn nh nc; lp quy v thc hin quy c phi l cng vic ca ton th nhn dn. Chc nng
ca nh nc l m bo cho quy trnh lp v thc hin quy c din ra mt cch t do v bnh ng.
Th ba, t quy tc sng ca cng ng dn c, tc l sinh hot theo h hng, hng c ca lng xm, cho ti
vn bn lp quy ca chnh quyn a phng cc cp, li ch a dng ca nhn dn cn c i din qua v
vn cc thit ch v t chc x hi. Nghip on v ng phi l nhng t chc i din nh vy. ng Cng
Sn Vit Nam l mt t chc chnh tr cm quyn, tt nhin c mt v tr rt trng yu trong quy trnh lp quy v
thc thi php lut hin nay; dn giu hay ngho, nc mnh hay suy mt phn c bn u do ng li ca
ng Cng Sn. Cc vn kin chnh tr ca ng l c s hnh thnh nn lut php, cc chnh sch kinh t x
hi u c tin hnh trc ht da trn c s cc ngh quyt ca ng; cng vi thi gian chnh ph v cc
c quan nh nc khc mi ln lt ban hnh vn bn php quy hng dn thi hnh ng li . Ni cch
khc, ch chnh tr ca ng Cng Sn hin nay l tinh thn ch yu cho php lut Vit Nam. Tuy nhin, do k
thut lp php cn cha t nn vic chuyn ho chng thnh vn bn php lut i khi cn vng v n ni
ngi ta vn nhn thy s nhm ln v ha ng gia nh hng chnh tr v quy phm php lut.
Th t, khi nh nc nhng dn chc nng kinh doanh cho dn doanh, gii doanh nhn dn s tr thnh mt
lc lng c sc mnh tm cch thao tng i sng kinh t, vn ha, x hi, v ng nhin h tm cch thao
tng c chnh tr v php lut. iu l tt yu, bi doanh nhn cng l nhn dn, thm ch l mt b phn
lnh o, dn u x hi trong vic to ca ci v thnh vng cho dn tc. Thng qua nghip on v cc
nhm li ch, khi cng khai, khi ngm ngm, doanh nhn mt mt gy sc p vi chnh ph v cc c quan lp
php, mt khc c th tm cch thao tng c t php. Hin tng cc to n a phng Trung Quc chu sc
p ca ch ngha ct c a phng l mt v d cho xu hng ny. Bn cnh , doanh nhn ngy cng nhn
thc c quyn t lp quy v s dng cng c ny phn ng nhanh chng vi th trng v thay i ca
php lut. y l mt hin tng cn t c cp trong lut hc Vit Nam.
Bn cnh php lut, cc giao dch kinh t trn th trng b chi phi mt cch ng k biquyn t lp quy ca
doanh nhn. Nh nc, t v tr ch huy, khng him khi tr thnh mt i tc trong quan h vi doanh nhn.
Gia quy phm php lut v quy phm t lp ca doanh nhn khng ch l cn s phc tng, m tt yu c s

cnh tranh, chn ln v trit tiu ln nhau. Ci cch php lut nc ta khng th khng tnh ti yu t ny:
Nh nc khng th lm thay doanh nhn vic nhn din, nh gi v phn b ri ro kinh doanh, song cn can
thip mt cch c hiu qu bo v li ch cng trc s lm dng thng tin bt cn xng v li the cnh
tranh.
Th nm, khng ch c cc c quan dn c mi c quyn sng to ra php lut, cc c quan hnh php t
chnh ph, cc b cho ti chnh quyn a phng cc cp u c thm quyn lp quy rt ln. i vi tng
ngi dn, cc quyt nh ca U ban nhn dn cc cp, cng vn, thng t, ch th ca cc b v ngh nh ca
chnh ph i khi c gi tr p dng thc tin st thc nhiu ln hn l cc o lut, vn ch hm cha nhng
quy tc cch chung chung. y l mt thc t tt yu, khng th thay i c. iu ng quan tm l phi
gim st quyn lp quy ngn chn lm quyn. T y pht sinh ra nhu cu hnh thnh c quan bo hin
hu b cc vn bn php quy vi phm hin php (vi hin), cng t y pht sinh ra to hnh chnh hu b
cc hnh vi vi php ca c quan cng lc. iu ny khng c g mi, bi cch y hn hai th k, ngi
phng Ty hiu chnh quyn khng phi l thnh thn, h bit cch i trc phng ng trong vic
pht minh ra cc thit ch km ch v i trng cng lc. ng tic thay, hai trm nm sau, ngi Vit Nam vn
loay hoay cha bit cch xy dng v s dng hu hiu cc thit ch ny c li cho dn tc mnh.
Th su, kh mun bn ti quyn sng to php lut ca thm phn. Du nhp hc thuyt php l X vit,
cho n ngy nay, thm quyn lp hin, lp php thuc v Quc hi, thm quyn gii thch php lut, v l
thuyt thuc v U ban thng v Quc hi, v thc t thuc v Chnh ph v cc c quan hnh chnh; cc to
n Vit Nam ch c thm quyn p dng php lut, m khng c quyn sng to php lut, khng c quyn gii
thch lut. Thi quen xem xt n l c du nhp t thi thuc Php, theo to cp di buc phi xem xt
phn quyt ca to cp trn nh l lut khi xt x gii hc thut cng da vo n l m xy dng hc l, b
xo b Vit Nam t cui nhng nm 50 ca th k XX. To n Vit Nam hin nay ch cn c vo vn bn php
lut, ch cha tham chiu bn n ca cc to n khc nh n l. Tuy nhin, hng dn ca To n nhn dn ti
co c c kt t kinh nghim xt x, phn no cng c gi tr tham kho i vi cc to n trong qu trnh
xt x v theo mt ngha nh vy cng c hiu lc trong mt phm vi nht nh.
Nu cng nhn to n c lp phn x, cn xem xt kh nng cho php cc thm phn quyn nng sng to,
vn dng, bnh lun v gii thch php lut thch ng vi cc tnh hung c th. Chc nng gii thch php lut
nu c trao li cho to n th cng khng c g l sai, bi l ch c c quan t php mi c quyn phn x
mt hnh vi l hp php hay vi phm php lut. Ngoi ra, khi khng c lut, thm phn cng nn xem hc l v
l cng bng nh nhng loi ngun ph tr ca php lut. Khi khng c lut, l th thm phn phi ly l phi v
l cng bng m phn x, ch khng knh chuyn h s ln to cp trn v ch ng li xt x c phn
t trn xung. Trit l ny xut php t quan nim php lut khng ch bao gm vn bn trn giy, ngoi lut
thnh vn cn c lut ca cuc i, lut ca lng tm. Ngi thm phn tuyn n khng ging nh mt cng
chc ban hnh mt quyt nh hnh chnh, m gp phn lm cho lut ca lng tm, l phi tr thnh lut ca
cuc i-thm phn gp phn sng to ra lut [nguyn ch Latinh juris (lut), dicta (ni, tuyn), hai ch
hp thnh jurisdiction m ngy nay ta dch l t php].
Nhn thc v dn quyn ang dn ti nhng cuc ci cch t php c th lm thay i nn hc l c v nh
nc v php quyn. Nh nc ca dn, do dn v v dn v ang thay th cho nn chuyn chnh v sn,
th tc tranh tng bnh ng gia cng t v lut s dn thay th cho ng li xt x v s thc khch quan.
Trong ngn ngang cc t duy ci cch ang b cun tri ngy cng nhanh gia cn lc ton cu ho, sng sng
hin ln mt bn b thn thuc: Nho gio sng lu i trong tm thc dn tc chc chn s dn li cho ngi
Vit Nam tm c s ung dung, thanh thn t chc nn quan ch v php lut ngy cng phng s tt hn
cho li ch nhn dn. Ngi phng Ty sng to ra ngn vn si dy buc cng lc phi khut phc ch
nhn dn, nhng cng c cn c mau chng du nhp, cng nh ngi dn nc ta cn mau chng hc
cch lm ch mi cng c ca thi i khng gian in t. Song cng c, d ti tn ti u, cng khng thay th
c t duy v t tng sng ca dn tc, khng th em ci m ngi phng Ty tn knh, cm ght hay s
hi thay th cho tm thc dn tc. Hc ly ngn m b gc s lm cho tm l sng knh ngoi bang gia tng, rn

nt gia cc th h ngy cng ln m tinh thn dn tc th suy vong, mt dn tc nh vy khng th mnh. Nh

nc v php quyn ca ngi Vit Nam phi c gii thch v xy p bi t tng ca ngi Vit Nam, vic
vay mn vn minh phng Ty ch b khuyt cho nhng im khim khuyt, gip ngi Vit Nam khuch
trng tinh hoa c sn trong t tng dn tc mnh. Nn quan ch v php lut Vit Nam phi l s kt ni ca
hng ngn nm vn hin, ch khng th bt u bng mt hc l vay mn t phng Ty.