Univerzitet Crne Gore

Filozofski fakultet
Odsjek za istoriju

VERSAJSKA EVROPA
seminarski rad

Predmetni nastavnik: Doc. dr Nenad Peroevi

Saradnik: mr. Ivan Tepavevi
Student: Draen Vukosavljevi, 917/10

Niki, novembar 2012.

SADRAJ

1. UVOD..................................................................................................................................3
2. NAELA, INTERESI I ORGANIZACIJA RADA KONFERENCIJE; PAKT O
DRUTVU NARODA........................................................................................................4
3. MIROVNI UGOVOR SA NJEMAKOM......................................................................7
1. Njemake granice...........................................................................................................7
2. Politika i ekonomska pitanja.....................................................................................10
3. Mirovni ugovor.............................................................................................................11
4. PODJELA HABZBURKIH TERITORIJA.................................................................13
1. Razgraniavanje Austrije sa susjedima......................................................................13
2. Razgraniavanje Maarske sa susjedima...................................................................15
5. BALKANSKO POLUOSTRVO I ISTONI MEDITERAN........................................19
1. Bugarska........................................................................................................................19
2. Albanija..........................................................................................................................19
3. Turska............................................................................................................................20
6. ZAKLJUAK...................................................................................................................22
LITERATURA..................................................................................................................23

1. UVOD
2

2. NAELA, INTERESI I ORGANIZACIJA RADA KONFERENCIJE;

PAKT O DRUTVU NARODA

Sile Antante su za polaznu programsku osnovu Mirovne konferencije uzele koncepciju

predsjednika SAD Vudroa Vilsona Program etrnaest taaka koja je sadravala osnova naela
na kojima je trebalo da se zasniva trajni mir. Sa druge strane, revolucionari su ponudili Lenjinov
program Dekret o miru. Vilsonova koncepcija zasnivala se na iskljuivanju tajnih pogodbi,
ravnopravnosti svih naroda i pravu svakog naroda na samoopredjeljenje, naelu odreivanja
prirodnih granica, ouvanju osnovnih uslova za egzistenciju svake drave i naroda, i ouvanju
korisnih privrednih, politikih i drutvenih tradicija. Ipak, pobjednike sile su i ovdje svoje
imperijalistike interese stavile ispred pozitivnih naela. Na Konferenciji je uzelo uee
dvadeset sedam pobjednikih zemalja koje su uestvovale u Prvom svjetskom ratu. Pored
pobijeenih zemalja na Konferenciju nije putena ni sovjetska Rusija. To je obrazloeno
injenicom da je Rusija iz rata izala Brest-Litovskim mirom.1
Mirovna konferencija je otvorena 18. januara 1919. u Versaju govorom francuskog
predsjednika Rejmona Poenkarea. Konferencija je zasijedala oko godinu dana od sredine
januara 1919. do sredine istog mjeseca 1920. U radu Pariske konferencije uoavaju se dvije faze:
prva, od 18. januara do 28. juna 1919. u kojoj su najvaniji zadaci bili priprema ugovora sa
Njemakom i osnivanje Drutva naroda, i druga, od 28. juna 1919. do 20. januara 1920. koja je
bila ispunjena pripremanjem mirovnih ugovora sa ostalim pobijeenim zemljama Austrijom,
Maarskom, Bugarskom i Turskom. Pored pet velikih sila (SAD, Velika Britanija, Francuska,
Italija i Japan) moglo bi se rei da je uloga svih ostalih uesnica Konferencije bila
drugorazredna.2
Da bi se zatitili interesi velikih sila najvaniji organi Konferencije mira bili su sastavljeni od
predstavnika tih sila. Od otvaranja konferencije, do kraja marta 1919. takav organ je bio Savjet
desetorice. Njega su sainjavali efovi delegacija pet velikih sila, uz uee japanskih delegata
1 . , , , 1995, 103-105
2 Isto, 110-111
4

koje je bilo ogranieno samo na rasprave o Dalekom istoku. Rad Savjeta desetorice ubrzo se
pokazao kao nedovoljno efikasan.3
Poslije reakcija u svjetskoj javnosti povodom sporog rada i neefikasnosti Konferencije,
efovi delegacija su se ponovo skupili. Odluili su da posao ubrzaju tako to e suziti krug
uesnika u donoenju najvanijih odluka. Rijeeno je da se o svim pitanjima od optijeg znaaja
raspravlja u zatvorenom krugu velike etvorice (Vilsona, Klemansoa, Lojda Dorda i Orlanda).
Pored ovog savjeta velike etvorice (Vrhovnog savjeta), zasijedalo je i pet ministara inostranih
poslova koji su raspravljali o pitanjima koja su im bila povjerena od strane efova delegacija.
Strune komisije su Vrhovnom savjetu i Savjetu ministara pripremale materijale, argumentaciju i
predloge odluka. Najznaajnije meu komisijama bile su: Komisija za teritorijalna pitanja,
sastavljena samo od predstavnika pet velikih sila; Komisija za drutvo naroda, sainjavali su je
predstavnici 13 velikih i malih zemalja; Komisija za ratnu odgovornost, sastavljena od delegata
10 zemalja i Reparaciona komisija, u kojoj su bili predstavnici 12 zemalja.4
Ideja o stvaranju drutva naroda pripadala je Vudrou Vilsonu. Jo na prvoj sjednici plenuma
Konferencije o miru 25. januara 1919. donijeta je odluka o formiranju Drutva naroda i odreena
je komisija za izradu njegovog statuta. Ova komisija radila je pod rukovodstvom predsjednika
Vilsona.5
Uesnici Konferencije sloili su se da Drutvo naroda nee ugroavati suverenitet drava,
ve da e se sastojati od predstavnika koje lanice samo imenuju. Vrhovni organ bie Skuptina
u kojoj bi svaka lanica imala po jedan glas. Izvrni organ e biti Savjet, koji bi se sastojao od
stalnih lanica, i nestalnih koje, na odreeno vrijeme bira Skuptina. Skuptina o prijemu novih
lanova odluuje dvotreinskom veinom glasova.6

3 Isto.
4 , , 111-112
5 Isto, 113.
6 Isto.
5

Postavilo se pitanje sredstava kojima e Drutvo naroda raspolagati za ostvarivanje svojih

ciljeva. Amerikanci su ta sredstva vidjeli u optem razoruanju, dok su Francuzi izali sa idejom
da se Drutvo ovlasti i za vojne sankcije. Englezi su predlagali samo ekonomsko-finansijske i
moralne sankcije, na ta su Amerikanci odmah pristali. Sada se postavilo drugo pitanje: na koji
nain e se ostvariti garancija nezavisnosti i teritorijalnog integriteta koje je Pakt garantovao
svim lanicama. Umjesto efikasnih mjera protiv ugroavanja svjetskog mira u Pakt je unijet
samo stav da e u sluaju agresije Savjet Drutva odrediti ekonomska i moralna sredstva za
ispunjenje svojih obaveza. Na insistiranje Francuza i Belgijanca u Paktu je ipak ostavljena
mogunost vojne intervencije protiv agresije, ali samo pod uslovima da Savjet Drutva
intervenciju jednoglasni preporui lanicama, da uee u intervenciji bude ostavljeno
dobrovoljnoj odluci zemalja koje bi dale vojne kontingente, i zemalja kroz koje bi snage Drtva
naroda trebale da prou. Pod ovim uslovima mogunost vojne intervencije je praktino bila
iskljuena.7
U cilju poboljanja poloaja radnike klase u svijetu osnovan je Meunarodni biro za rad.
Njegov zadatak je bio da brine o Meunarodnom sudu pravde, da vodi rauna o tzv. mandatnim
teritorijama, da unapreuje meunarodnu trgovinu, da razvija ekonomsku saradnju u svijetu i da
njeguje duh uzajamnosti i solidarnosti meu svojim lanicama.8
Pakt o Drutvu naroda, u koji je bio ukljuen i Statut, usvojen je na plenarnoj sjednici
Konferencije mira u Versaju 28. aprila 1919.9

7 , , 113-114
8 Isto.
9 Isto.
6

3. MIROVNI UGOVOR SA NJEMAKOM

Ugovor o miru sa Njemakom trebalo je da rijei niz vanih teritorijalnih, ekonomskih i

vojnih pitanja. Na Konferenciji su najee debate voene prvo o njemakim granicama prema
svim njenim susjedima.
1. Njemake granice
(1) U vezi sa zapadnim granicama prvo se postavilo pitanje Alzas-Lorena, koji je u francuskonjemakim odnosima predstavljao problem jo od Frankfurtskog mira 1871. Tokom Prvog
svjetskog rata francuska vlada je vie puta isticala Alzas-Loren kao najvaniji ratni cilj
Francuske. Konferencija je odluila da se Alzas-Loren, u granicama iz 1870, odmah vrati
Francuskoj bez prava opiranja stanovnitva i bez obaveza Francuske prema ovim oblastima.10
(2) Francuzi su, pored Alzas-Lorena, u Versaju imali i druge teritorijalne pretenzije prema
Njemakoj. Zahtijevali su da im se prepusti Sarska oblast. Iza tog zahtjeva stajali su oigledno
ekonomski interesi: eljeli su da ovladaju bogatim sarskim ugljenokopima. Francuzi su se prvo
pozvali na istorijsku argumentaciju, da su u vrijeme velike revolucije i Napoleona uspjeno
vladali djelovima Sarske oblasti i bili tamo oduevljeno primani. Kada to nije prolo kod
Engleza, Francuzi su potegli privredne argumente: Njemci su nanijeli ogromne tete francuskim
rudnicima u oblastima Pa de Kalea, koje treba nadoknaditi.11

10 , , 114.
11 Isto, 114-115
7

Kompromisno rjeenje, koje e ui u Mirovni ugovor naeno je 9. aprila: Sarska oblast je

pretvorena u teritoriju sa posebnim statusom. Odvojena od Njemake i stavljena pod upravu
Dratva naroda . Sarska oblast e ovaj status zadrati 15 godina. Nakon toga e biti sproveden
plebiscit u kojem e stanovnitvo moi da se izjasni za produavanje internacionalnog statusa,
vraanje oblasti u sastav Njemake, ili prikljuenje Francuskoj. Za vrijeme dok bude trajala
uprava Drutva naroda Francuska e u ovoj oblasti eksploatisati rudnike uglja.12
(3) Velike diskusije voene su i oko Rajnske oblasti. Francuzi su teili da to dalje odagnaju
njemake trupe od francuskih granica, a da istovremeno zau to dublje u njemaku teritoriju.
Francuska delegacija je zatraila da se lijeva obala Rajne odvoji od Njemake i formira kao
slobodna drava pod kontrolom Drutva naroda. Ta drava bi igrala ulogu tampona izmeu
Njemaca i Francuza, a sa Francuskom i Belgijom bi bila u carinskom savezu. Amerikanci i
Englezi su se suprotstavili i ovom francuskom zahtjevu. Francuzi su onda ublaili svoj zahtjev i
zatraili da se na lijevoj obali Rajne zabrani politika i vojna aktivnost Njemake, ali i taj
predlog nailazi na protivljenje Anglo-Amerikanaca. Klemanso zatim iznosi i trei predlog
zatraio je da se cijela njemaka obala na lijevoj i pojas dubok 50 km na desnoj obali rijeke
demilitarizuju. Uz to bi ova zona bila podvrgnuta viegodinjoj saveznikoj okupaciji. Vilson i
Lojd Dord pristaju na ove zahtjeve, ali ih djelimino ublaavaju time to e trajanje okupacije
biti ogranieno na 15 godina, pod uslovom da se okupirana teritorija svakih pet godina smanjuje
za jednu treinu. Trokove okupacije snosie Njemaka.13
(4) Belgijska vlada je pred Konferenciju mira iznijela sledee zahtjeve: da se Belgiji dodijeli
grad Lindburg sa okolinom, koji bi se oduzeo Holandiji, s tim da se ova obeteti na raun
Njemake, i da se pogranina mjesta Malmedi, Ojpen i Sen-Vit odvoje od Njemake i prikljue
Belgiji. Konferencija je odbila da Belgijancima dodijeli Lindburg, ali im je dala Malmedi i
Ojpen.14

12 Isto, 115.
13 , , 115-116
14 Isto, 116.
8

(5) Pruska i Austrija su Prakim ugovorom obeale Danskoj da e u sjevernom lezvigu, gdje je
veinu inilo dansko stanovnitvo, sprovesti plebiscit. Danska je, iskoristivi njemaki poraz, na
Konferenciji mira pokrenula ovo pitanje. Konferencija je odredila da se u cijeloj ovoj oblasti,
koja e se podijeliti u tri zone (sjevernu, srednju i junu) sprovede plebiscit za vraanje Danskoj
ili zadravanje u sastavu Njemake.15
(6) Jedna od najvanijih odluka Konferencije bila je priznavanje obnove Poljske, a jedna od
najteih odreivanje njenih granica sa Njemakom. Zahtjev poljske delegacije u Versaju bio je da
se Poljskoj vrate sledee teritorije: djelove Zapadne Pruske, Pomeraniju, june djelove Istone
Pruske, Gornju leziju i baltike luke Gdanjsk i Gdinju. Tome su usprotivili Vilson i Lojd
Dord. Jedna komisija izradila je predlog da Poljskoj pripadnu oblasti u kojima Poljaci
predstavljaju 65% stanovnitva. 16
Pitanje njemako-poljskih granica na kraju je rijeeno kompromisom. Meu teritorijama
koje je Poljska dobila bile su oblast Poznanja i djelovi Zapadne Pruske. Ove teritorije
predstavljale su jedan koridor, irine oko 100 km, koji je trebalo Poljskoj da obezbijedi prolaz do
Baltikog mora. Na baltikoj obali postojale su dvije luke: neizgraena i manje povoljna Gdinja,
i razvijenija i povoljnija Gdanjsk. Englezi su predloili da se Gdanjsk pretvori u slobodan grad
pod upravom Drutva naroda, s tim da se ukljui u Poljski carinski sistem, i da Prui Poljskoj
olakice za tranzit njene robe. Kad je 2. aprila 1919. na ovo rjeenje pristao Klemanso, poljski
protesti su postali uzaludni.17
Na insistiranje Engleza dvije oblasti istone Pruske koje su traili Poljaci podvrgnute su
plebiscitu, kao i planinski basen lezije. Donijeta je i odluka da se Gornja lezija podijeli izmeu
Njemake i Poljske, ali je zalaganjem Engleza izmijenjena, tako da je i ova oblast morala biti
podvrgnuta plebiscitu.18
15 Isto.
16 Isto, 116-117
17 , , 117.
18 Isto.
9

Na Konferenciji se raspravljalo i o istonim granicama Poljske, tj. granica sa SSSR-om, ali to

pitanje zbog graanskog rata u Rusiji nije odmah moglo biti rijeeno.19
(7) Nova Litvanska drava, koja je kao i Letonija i Estonija stvorena izdvajanjem iz sastava
Rusije, zahtijevala je od Konferencije mira da joj se ustupi grad Memel kao vana luka na
Baltiku. Konferencija je odluila sa se grad oduzme od Njemake i organizuje slino Gdanjsku.20
(8) Nakon raspada Austro-Ugarske dosljedna primjena principa nacionalnosti znaila bi i pravo
njemakih djelova bive dvojne monarhije da se ujedine sa Njemakom. Austrija i Sudetska
oblast su se ubrzo pozvale na Vilsonova naela i zatraila ujedinjenje sa Njemakom. Oba
zahtjeva Njemaca pala su u vodu pred otporom Francuza. U Versajski mirovni ugovor ula je
odredba kojim se Njemaka obavezuje da potuje nezavisnost Austrije, a Austriji je doputeno da
svoju nezavisnost otui samo uz saglasnost Drutva naroda.21
Kada je rasprava o njemakim granicama zavrena, vidjelo se da Njemaka gubi 1/7 teritorija
i 1/10 stanovnitva. Njemci e ove gubitke primiti sa ogorenjem.22
2. Politika i ekonomska pitanja
Pred uesnike Mirovne konferencije se u vezi sa Njemakom postavilo jo nekoliko krupnih
ekonomskih i politikih pitanja: Kako obetetiti sile pobjednice koje su u ratu pretrpjele ogromne
gubitke? Kako onemoguiti Njemaku da jo jednom ugrozi svjetski mir? ta uiniti sa
Njemakim kolonijama u Africi, Aziji i Okeaniji?
(1) Imajui u vidu injenicu da je Francuska u ratu pretrpjela teke ljudske i materijalne rtve,
francuska javnost je smatrala da Njemaka treba da joj nadoknadi sve materijalne tete,
ukljuujui i penzije invalidima i drugim rtvama rata. Sline zahtjeve postavljala je i Belgija.

19 Isto.
20 Isto, 118.
21 Isto.
22 , , 118.
10

Na reparacije su raunale i Velika Britanija, koja bi njima otplaivala svoje ratne dugove, i
vjeito oskudna Italija. Jedino SAD nijesu oekivale reparacije.23
Poto Savjet etvorice nije mogao da se sloi oko ukupnog iznosa reparacija, odlueno je
jedino da Njemaka u roku od dvije godine mora da isplati prvi iznos od 20 milijardi zlatnih
maraka u uglju. Za to vrijeme e posebna Komisija za reparacije odrediti konani iznos
reparacija i nain njihovog plaanja.24
Na Konferenciji se raspravljalo i o krivcima za ratne zloine poinjene od 1914. do 1918.
Odlueno je da se okrivljeni za ratne zloine stave pred saveznike ratne sudove. Jedna od takvih
osoba bio je i njemaki car Viljem II, koji je tada ivio u Holandiji. Holandija ga, ipak, nee
izruiti saveznicima, kao to ni Njemaka nee izruiti preko 700 drugih optuenih.25
(2) Sve pobjednike sile bile saglasne da vojne snage Njemake treba ograniiti. Poslije duih
diskusija prevagu je odnio Britanski predlog, da e Njemaka imati armiju sastavljenu od
dobrovoljaca, u kojoj e sluiti 100.000 vojnika i 4.000 oficira. Njemakoj vojsci se zabranjuje
da dri teku artiljeriju, oklopne jedinice i avijaciju, a nee imati ni ratne industrije, vojnih kola
i drugih ustanova jedne savremene armije.26
(3) Pitanje njemakih kolonija praktino je rijeeno jo za vrijeme trajanja rata. Na predlog
junoafrikog lidera generala Smatsa odlueno je da formalni naslednik njemakog i turskog
carstva ne bude ni jedna velika sila, ve Drutvo naroda. Ono bi bilo nosilac suvereniteta nad
bivim njemakim kolonijama i turskim posjedima na Bliskom istoku, a teritorije ovih kolonija i
posjeda povjeravalo bi se na upravu pojedinim dravama koje bi bile mandatorke za teritorije
koje su im date na upravu.27
23 Isto, 119.
24 Isto.
25 Isto, 119-120
26 , , 120.
27 Isto, 121.
11

Mirovna konferencija je u bivim turskim i njemakim posjedima ustanovila tri vrste

mandata. Mandatom A obuhvaene su arapske teritorije koje su bile blizu osposobljenosti da
same sobom upravljaju, i u kojima je zadatak mandatora bio da ih za takvo samostalno
upravljanje to prije pripremi. U okviru Mandata B nalazile su se njemake kolonije u Centralnoj
Africi koje su nesposobne za samostalno politiko organizovanje i u kojima e mandatorke vriti
potpunu vlast. Pod Mandat C stavljene su bive njemake kolonije u Jugozapadnoj Africi i
Okeaniji. Ovim teritorijama su sile mandatorke upravljale bez ikakvih ogranienja, kao
djelovima svoje vlastite drave.28
3. Mirovni ugovor
Tekst mirovnog ugovora sa Njemakom bio je uglavnom zavren krajem aprila 1919. Nakon
to su u njega unijete odredbe o kolonijama, mogao je 7. maja biti saopten njemakoj delegaciji.
Predlog ugovora je u skuptini Njemake primljen sa ogorenjem. Svoje primjedbe na tekst
ugovora njemaka vlada je 29. maja poslala Mirovnoj konferenciji, a predsjednik Njemake
Republike izrazio je nadu da e saveznici prihvatiti usmene pregovore sa Njemcima. U
britanskoj i amerikoj javnosti postojala su miljenja da bi neke od njemakih primjedbi trebalo
prihvatiti. Ipak, jedina ozbiljna koncesija uinjena Njemakoj bila je odluka da se u leziji
sprovede plebiscit.29
Saoptivi ovu odluku njemakim predstavnicima Klemanso je zatraio odgovor u roku od
pet dana. Ako u tom roku Njemaka ne da zadovoljavajui odgovor neprijateljstva e biti
obnovljena. Zbog toga je u Njemakoj dolo do otre politike diferencijacije izmeu onih koji
su smatrali da se ugovor ne moe prihvatiti i onih koji su znali da se ne smije odbiti. Stav vojnih
krugova bio je da je Njemaka previe iscrpljena da bi mogla pruiti efikasan otpor. U takvoj
situaciji parlamentarne grupe su se veinom izjasnile za prihvatanje ugovora. ajdemanova
vlada, koja je i dalje bila protiv prihvatanja, 19. juna podnosi ostavku, a 22. juna novi kabinet
sastavlja socijal-demokrat Bauer. Njegova vlada je Rajhstagu predloila da se ugovor prihvati, s
tim to iz njega treba izbaciti lanove o ratnim zloincima i ratnoj krivici. Rajhstag je prihvatio
28 Isto, 122.
29 Isto, 122-123
12

ovaj predlog pa je odluka istog dana saoptena Konferenciji. Meutim, i ovaj predlog je odbijen.
Njemaka vlada je morala za 24 sata prihvatiti ili odbaciti ugovor onakav kakav jeste.30.
Bauverov kabinet je 23. Juna od Rajhstaga dobio odobrenje da i bez izbacivanja spornih
lanova moe prihvatiti Ugovor o miru. Ministar inostranih poslova Njemake Herman Miler je
28. Juna 1919. u Versajskom dvorcu potpisao Mirovni ugovor, ime je zavren Prvi svjetski rat.31

4. PODJELA HABZBURKIH TERITORIJA

Austro-Ugarska se oktobru 1918. raspala sama od sebe, jer vladajue klase Njemaca i
Maara nijesu bile u stanju da dre pod kontrolom mnogobrojne potinjene narode Habzburkog
carstva. Tenje mnogih naroda Carstva da se oslobode i organizuju u vlastite nacionalne drave,
ili ujedine sa ve postojeim dravama, poinju se ostvarivati. Prvo je 7. oktobra proglaena
nezavisna Poljska. Narodno vijee osnovano u Budimpeti 25. oktobra zatrailo je nezavisnost
30 , , 123-124
31 Isto, 124.
13

Maarske. U Pragu je 28. oktobra Narodni odbor proglasio nezavisnost ehoslovake. Hrvatski
sabor u Zagrebu je 29. oktobra prekinuo sve veze Hrvatske, Slavonije i Dalmacije sa Ugarskom,
i donio odluku da sa Srbima i Slovencima obrazuje nezavisnu dravu. Narodna skuptina
Vojvodine je 25. novembra u Novom Sadu donijela odluku o odvajanju Banata, Bake i Baranje
od Maarske i ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
proglaena je 1. Decembra 1918, ujedinjenjem Srbije i Crne Gore sa junoslovenskim dravama
bive Habzburke monarhije.32
Meunarodno-pravno priznanje novih drava je izvreno najprije faktiki, a tokom same
Konferencije i formalno. Uee delegacije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je sve do juna
1919. formalno tretirano kao uee Kraljevine Srbije. Pitanje priznanja novih drava nije
predstavljalo ozbiljan problem u Parizu.33
Pitanje granica izazvalo je niz problema koji su se javili gotovo svuda: oko italijanskoaustrijske granice u Tirolu, italijansko-jugoslovenske u Julijskim Alpima i na Jadranu,
jugoslovensko-maarske u Bakoj i Prekomurju, jugoslovensko-rumunske u Banatu, maarskorumunske u Transilvaniji, rumunsko-sovjetske u Besarabiji, maarsko-ehoslovake u
Potkarpatima, ehoslovako-poljske u leziji. Najvie debata bilo je oko jadranskog pitanja i
Banata zbog postojanja tajnih ugovora iz Prvog svjetskog rata.34

1. Razgraniavanje Austrije sa susjedima

Londonskim ugovorom je bilo predvieno da Italija od Austro-Ugarske, pored Tirola,
naslijedi i mnoge junoslovenske teritorije: Julijsku krajinu sa gradovima Trstom, Goricom i
Postojnom, Istru sa Kvarnerskim zalivom, i velike djelove sjeverne i srednje Dalmacije sa
32 , , 124.
33 Isto, 125.
34 Isto.
14

gradovima Zadar i ibenik i najvanijim jadranskim ostrvima. U Albaniji Italiji bi pripali ostrvo
Sasano i luka Valona.35
Poznajui Londonski ugovor delegacija Kraljevine SHS je pokuala da parira Italijanima na
dva naina. Odbacivala je sve tajne ugovore iz vremena rata, to je bilo u skladu sa Vilsonovim
naelima i traila je da u rjeavanju pitanja austrougarskih teritorija Italija i Kraljevina SHS
uestvuju ravnopravno. Drugi zahtjev je glatko odbaen. Ni trei zahtjev Jugoslovena, da granica
izmeu Italije i Kraljevine SHS bude ista linija koja je dijelila Italiju i Austro-Ugarsku do Prvog
svjetskog rata, nije naiao na razumijevanje velikih sila. Vilson se i ovog puta odluio za
kompromis. U svom manifestu 23. aprila 1919. on je odredio stav amerike delegacije prema
jadranskom pitanju: Italiji je trebalo da pripadnu Julijska Krajina, zapadna Istra do rijeke Rae i
luka Valona u Albaniji. Nekoliko dana kasnije Vilson pristaje i na ustupanje ostrva Visa Italiji, a
Jugosloveni, iako razoarani, prihvataju ovaj predlog.36
SAD su u decembru 1919. i formalno napustile Konferenciju, a na scenu stupaju Francuska i
Velika Britanija. Klemanso i Lojd Dord su 13. januara 1920. predali jugoslovenskoj delegacijii
predlog o rjeenju spora sa Italijom koji nije bio nita drugo do ultimatum. U njemu se kae da
Kraljevina SHS mora prihvatiti odredbe Londonskog ugovora ili sledee rjeenje: Rijeka pripada
Italiji, Suak Kraljevini SHS, istona Istra Italiji, a pruga Rijeka-Postojna Kraljevini SHS; Zadar
postaje nezavisna drava, s tim da moe odabrati spoljnopolitiki protektorat neke od zemalja iz
susjedstva; Italiji pripadaValona i protektorat nad sjevernom Albanijom. To je bio teak udarac
za Jugoslovene koji su do razlaza konferencije postigli samo da ublae prvu taku: umjesto da se
preda Italiji Rijeka e se nalaziti pod patronatom Drutva naroda.37
Od svih austrijskih teritorija koje su ule u sastav Kraljevine SHS samo je jedna mala oblast
u sjevernoj Korukoj sa centrom u gradovima Celovac i Beljak izazvala izvjesne nesporazume. U
ovoj su Slovenci ivjeli izmijeani sa Njemcima. Vlada Kraljevine SHS je eljela da ova oblast
ue u sastav jugoslovenske drave. Jugoslovenska delegacija je pred Konferenciju mira iznijela
35 , , 125.
36 Isto. 126.
37 Isto. 127.
15

predlog da u sastav jugoslovenske drave uu cijela Koruka sa Mariborom, Beljakom i

Celovcem. Predsjednik Vilson je predloio da se na pomenutoj teritoriji sprovede plebiscit.
Nakon to su ovaj predlog podrali Francuzi i Italijani, on je bio usvojen.38
Na sjeveru je dolo do poljsko-ehoslovakog spora. U ovom sluaju je sporna teritorija bila
Donja lezija. Glavni razlog spora oko ove teritorije bili su rudnici odlinog kamenog uglja u
basenu Ostrava. Donja lezija je 1918. ula u sastav ehoslovake, ali su je 1919. pozivajui se
na princip nacionalnosti, okupirali Poljaci. Nakon nekoliko mjeseci Konferencija ambasadora
donijela je odluku da najvei dio Donje lezije pripadne ehoslovakoj.39
Poslije ovakvog razgraniavanja Austrija je ostala mala drava, republikanskog tipa, sa
stanovnitvom od 6.5 miliona stanovnika. Austrijska vojna sila bila je ograniena na 30.000
vojnika, a njenu dravnu samostalnost garantovale su velike sile, stavljajui je u nadlenost
Drutva naroda. Mirovni ugovor sa Austrijom potpisan je 10. septembra 1919. u Sen-ermenu.40
2. Razgraniavanje Maarske sa susjedima
Maarski problem je pred Konferencijom bio izuzetno sloen kako zbog toga to je bilo
teko odrediti etnike granice, zbog izmijeanosti stanovnitva, tako i zbog pobjede socijalistike
revolucije i stvaranja Sovjetske Republike Maarske. U rjeavanju maarskog problema
preplitala su se dva pitanja: odreivanje granica i likvidacija boljevike vlasti u srcu Evrope.
Veliki dio maarske javnosti doekao je kraj Prvog svjetskog rata vjerujui da bi izdvajanjem iz
sastava Austro-Ugarske i izraavanjem simpatija prema Antanti Maarska mogla zadobiti
naklonost velikih sila i sauvati cjelokupnost dravne teritorije.41
Sa druge strane, njihovi susjedi esi, Rumuni i Jugosloveni svoju okupaciju maarskih
teritorija nijesu smatrali privremenom vojnom mjerom. Pozivajui se na Vilsonove principe
38 , , 127.
39 Isto, 128.
40 Isto.
41 Isto, 128-129
16

nacionalnog samoopredjeljenja, oni su pripremali aneksiju okupiranih oblasti. 26. februara 1919.
odlueno je da se rumunska okupaciona zona pomjeri 100 km na zapad prema Tisi, kako bi se
spojile zone koje dre esi i Rumuni. Na ovaj nain bila bi postavljena tampon-zona koja bi
odvajala rumunske i maarske trupe. Cilj ove mjere bio je da se prema granici SSSR-a obrazuje
vrst kordon koji bi branio centralnu Evropu od prodora revolucije. Na ovaj zahtjev Konferencije
Karoljijeva vlada je odgovorila ostavkom i predajom vlasti u ruke Socijaldemokratskoj partiji.
Kako ova partija bez komunista nije mogla da sastavi vladu, na vlast je 21. marta 1919. dola
revolucionarna koalicija koja je proglasila stvaranje Sovjetske Republike Maarske.42
Maral Fo je pred Vrhovno vijee Konferencije iznio predlog kako bi trebalo okupirati cijelu
maarsku teritoriju jer su se tamo vlasti dokopali boljevici. Amerikanci su odbili ovaj predlog
uz tvrdnju da je i ova maarska vlada nacionalna i da joj je cilj odbrana zemlje, a da je
boljevizam samo sredstvo. U Budimpetu je upuena specijalna misija na elu sa generalom
Smatsom. On je komesaru za inostrane poslove Beli Kunu saoptio da Maarska mora prihvatiti
odreene demarkacione linije prema Rumunima i esima i spajanje rumunske i eke
okupacione zone. Ako prihvati ovu liniju pobjednike sile e sa Maarske skinuti blokadu.
Maarska revolucionarna vlada je bila svjesna da prihvatanje ovih uslova znai presijecanje veza
sa SSSR-om, pa je odbacila zahtjeve Mirovne konferencije. U meuvremenu, francuska vlada je
uporno podsticala Rumuniju, ehoslovaku i Kraljevinu SHS na intervenciju protiv boljevike
Maarske.43
Na ove podsticaje Jugosloveni se nijesu obazirali, ali su esi i Rumuni prihvatili francuski
savjet. Rumuni su 16. aprila napali maarske poloaje na istoku, potiskujui revolucionarne
trupe ka Tisi. Oni su 30. aprila izbili na Tisu i tu se zaustavili, pribliivi se Budimpeti na svega
80 km. Slijedei Rumune 27. Aprila su i esi preli u ofanzivu. Za nekoliko dana su uspjeli da se
spoje sa Rumunima kod Bodroga. Veza izmeu Sovjetske Maarske i SSSR-a bila je
presijeena.44
42 , , 129.
43 Isto, 130.
44 Isto.
17

Kada se revolucija nala u opasnosti Bela Kun se obratio Vilsonu saoptivi mu rijeenost
vlade da prihvati predloene demarkacione linije. Kun ih je opomenuo da ukoliko obore
sovjetsku vladu, u Maarskoj e na vlast doi stara politika garnitura, koja e izazvati
meunarodne komplikacije. Konferencija se u maju 1919. izjasnila protiv oruane intervencije u
Maarskoj. Zatije koje je nastalo Maarska vlada je iskoristila za jaanje armije, kojoj je jo u
toku reorganizacije izdala naredbu za protivofanzivu na sjevernom frontu prema esima.
Maarska armija je ubrzo ula u Slovaku. To je bio znak za akciju slovakih revolucionara. Oni
sazivaju revolucionarnu narodnu skuptinu koja bira slovaku sovjetsku vladu.45
Francuska je za to vrijeme intenzivno radila na spremanju intervencije protiv Sovjetske
Republike Maarske, a pod njenom zatitom formirana je i maarska kontrarevolucionarna
vlada. Konferencija je 13. juna uputila ultimativnu notu Budimpeti u kojoj se zahtijeva da
maarske trupe u roku od etiri dana obustave operacije i otponu evakuaciju svih zaposjednutih
teritorija sjeverno od demarkacione linije. Kongres maarskih Sovjeta je rijeio da se odluka
Konferencije prihvati. Naredba armiji za povlaenje je bila izdata 23. juna a povlaenje je bilo
zavreno 4. jula.46
Francuzi su na dnevni red postavili pitanje sreivanja prilika u Maarskoj. Usvojen je
predlog marala Foa da to bude uinjeno snagama Rumunije, ehoslovake i Jugoslavije,
kojima bi se pridruili francuski odredi i Hortijeva narodna vojska. Maarska revolucionarna
vlada je, ne ekajui da bude napadnuta, odluila da sama otpone napad, meutim, ubrzo se
nala pred porazom. Vlada Maarske Sovjetske Republike je 1. Avgusta podnijela ostavku.47
Konferencija je priznala Jugoslaviji Meumurje i Baku sa Suboticom, Somborom i Sentom,
a 9. Jula je donijela odluku da i Prekomurje prepusti Jugoslovenima.48

45 , , 130-131.
46 Isto, 131-132
47 Isto, 132.
48 Isto.
18

Poslije sloma sovjetske vlasti, pod zatitom rumunskih okupacionih snaga, vladu u
Budimpeti je formirala jedna grupa reakcionarnih politiara. Ova vlada je odmah preduzela
korake da na presto dovede Jozefa Habzburkog. Sile Antante su odmah reagovale poruivi
Jozefu Habzburkom da se odmah povue iz Maarske i da ne rauna na krunu. On je tu poruku
usliio.49
Sile Antante su uspjele postepeno da potisnu Rumune. Uz njihov blagoslov u septembru
1919. u Budimpetu ulazi general Horti sa svojom vojskom. Surovim terorom i represalijama
ova armija je unitavala revolucionare. Na vlast je dovedena Husarova vlada u kojoj je Horti bio
vrhovni komandant vojske. Velike sile su ovu vladu priznale 25. septembra 1919. a Horti je 1.
Marta 1920. izabran za regenta Kraljevine.50
Mirovni ugovor sa Maarskom potpisan je 4. juna 1920. u dvorcu Trijanon, nedaleko od
Pariza. Trijanonski mir je ozvaniio ujedinjenje Hrvatske, Slavonije, Meumurja i Prekomurja,
Bake i djelova Banata i Baranje sa Kraljevinom SHS; priznao je ujedinjenje Slovake sa
ekom i u novu dravu ukljuio i Prikarpatsku Ukrajinu; prihvatio je ukljuivanje Transilvanije
i dijela Banata u sastav Rumunije. Ugovor je liio Maarsku svakog prava na Rijeku, ograniio
je njenu vojnu silu na 35.000 ljudi i zabranio joj optu vojnu obavezu i posjedovanje tekog
naoruanja.51

49 Isto, 133.
50 , , 133.
51 Isto, 134.
19

5. BALKANSKO POLUOSTRVO I ISTONI MEDITERAN

Na Balkanskom poluostrvu i Istonom Mediteranu nalazile su se dvije pobijeene uesnice

Prvog svjetskog rata Bugarska i Turska, ijom sudbinom se bavila Pariska mirovna
konferencija. Uz ove dvije postojala je i trea Albanija iju su budunost Italija, Grka i
Kraljevina SHS nastojale da skroje u svom interesu.52
1. Bugarska
Odreivanje bugarskih granica i usvajanje drugih odredbi mirovnog ugovora sa ovom
zemljom predstavljalo je Konferenciji jedan od lakih problema. Odlueno je da cijela Dobruda
pripadne Rumuniji. Dolo je do rasprave zbog jugoslovenskog zahtjeva za ispravkom granice
prema Bugarskoj. Ovaj zahtjev je odbijen zahvaljujui otporu Amerikanaca. Ipak, na predlog
Teritorijalne komisije odlueno je da se Jugoslovenima dodijele gradovi Caribrod, Bosiljgrad i
Strumica. U korist Grke, Bugarska je izgubila dio Istone Trakije, i time bila odsijeena od
Egejskog mora. 53

52 , , 136.
53 Isto.
20

Glavni problem za Bugarsku nijesu bile izgubljene teritorije, ni ograniavanje vojne sile na
20.000 ljudi, ni druge obaveze koje su joj nametnute 27.novembra 1919. ugovorom u Neiju, ve
Makedonija. O ovom pitanju delegacija Kraljevine SHS na Mirovnoj konferenciji nije dopustila
nikakav razgovor, i u tom smislu je naila na puno razumijevanje velikih sila.54
2. Albanija
Albanija koja je kao drava stvorena 1913. je ve Londonskim ugovorom bila predviena za
diobu izmeu susjeda. Sjeverni dio je trebalo da pripadne Srbiji i Crnoj Gori, juni Grkoj, dok
bi u centralnom bila formirana manja dravica pod protektoratom Italije. Kada je na Balkanu,
umjesto Srbije i Crne Gore, stvorena Kraljevina SHS, Italijani su 1919. Zatraili protektorat nad
cijelom Albanijom, kao i Aneksiju Valone. Da bi eliminisali Jugoslovene koji su im se
usprotivili, Italijani su se pogodili sa Grcima. U junu 1919. dolo je do tajnog ugovora TitoniVenizelos po kojem su Grci priznali italijanski protektorat nad Albanijom, a Italijani su obeali
Grcima podrku za Trakiju i sjeverni Epir.55
U novembru 1919. dolazi do antiitalijanskog pokreta u Valoni, koji su oni nekako uspjeli da
smire, meutim, ubrzo je nacionalnim pokretom bila zahvaena cijela Albanija. Poslije toga
povedena je odluna borba protiv italijanske vojske, koja je drala Valonu i albansku obalu od
Sarande do Draa.56
U takvim uslovima italijanska vlada morala je da mijenja politiku prema Albaniji. Otkazala je
ugovor sa Grkom, a 2. avgusta 1920. potpisala je ugovor o prijateljstvu sa albanskom vladom.
Po tome ugovoru Italija se povukla sa svih Albanskih teritorija, ukljuujui i Valonu, izuzev
ostrva Sasano. To je sprijeilo i Grke da zaposjednu junu Albaniju, kao i Jugoslovenske
kombinacije oko sjeverne Albanije i Skadra.57

54 Isto, 137.
55 , , 137.
56 Isto.
57 Isto, 137-138
21

3. Turska
Turski problem na Mirovnoj konferenciji sastojao se od dva dijela: od pitanja o podjeli
turskih etnikih teritorija i od pitanja podjele arapskih zemalja na Bliskom Istoku koje su do
kraja Prvog svjetskog rata faktiki ili nominalno ulazile u sastav Osmanske carevine.58
(1) Turski problem na samoj Mirovnoj konferenciji nije mogao biti do kraja rijeen. Prvo su u
februaru 1920. na konferenciji u Londonu potvrene odredbe italijansko-grkog ugovora koje su
se odnosile na Tursku i Egejsko more. Francuzi su ovlaeni da zaposjednu Kilikiju, dok je
Carigrad ostavljen u rukama Turaka. Konferencija u San Remu iz aprila 1920. dodala je ovom
sporazumu sledee odredbe: a) moreuzi se neutralizuju i stavljaju pod kontrolu meunarodne
komisije koju e sainjavati predstavnici SAD, Velike Britanije, Francuske, Italije, Japana, Grke
i Rumunije, te Rusije, Bugarske i Turske kad postanu lanice Drutva naroda; (b) u Istonoj
Anadoliji obrazuje se nezavisna Jermenija; (c) Kurdistanu e se dati autonomija; (d) u ostalim
djelovima Anadolije Turska e Francuskoj i Italiji obezbijediti zone ekonomskog i politikog
uticaja.
Turska je na kraju svedena na svoju najuu nacionalnu teritoriju u Maloj Aziji. Meutim,
ugovor u Sevru poeo sa sakaenjem upravo te turske teritorije, a to e izazvati snanu
nacionalno-oslobodilaku reakciju turskog naroda.59
(2) Uprkos ranijim tajnim sporazumima, Engleska i Francuska nijesu mogle na samoj Mirovnoj
konferenciji da se dogovore o podjeli arapskih teritorija oduzetih Turskoj. Na Konferenciji je
odlueno da se arapski posjedi biveg Osmanskog carstva pretvore u mandatne teritorije pod
zatitom Drutva naroda, a pod stvarnom upravom Velike Britanije i Francuske. Arapi su, kako
na samoj konferenciji, tako i u domovini protestvovali protiv ovakve podjele njihovih teritorija.
Isto tako su se protivili i naseljavanju Jevreja u Palestini. Jedino se predsjednik SAD Vilson
protivio pretvaranju Palestine u isto jevrejsku dravu, ali je podrao anglo-francuske mandate
nad arapskim teritorijama. U Siriji se stvara Partija arapske nacionalnosti, koja organizuje borbu
za obrazovanje velike nezavisne Sirije pod vlau kralja Fejsala. On prihvata program ove partije
58 Isto, 138.
59 , , 139.
22

i 20. marta 1920. proglaava se za kralja Sirije. To Engleze tjera na novo sporazumijevanje sa
Francuzima. Na konferenciji u San Remu 25. aprila dolo je do konanog anglo-francuskog
sporazuma o diobi arapskih teritorija. Englezi su potvrdili francusko pravo na Siriju i Liban, a
Francuzi englesko na Palestinu i Irak. Francuzi su na kraju pristali da se Mosul odvoji od Sirije i
pripoji Iraku, to je znailo da se preda u ruke Engleza. Konferencijom u San Remu je, bar za
izvjesno vrijeme, pitanje podjele arapskih teritorija na Bliskom Istoku bilo rijeeno.60

6. ZAKLJUAK

60 Isto, 139-141
23

LITERATURA

1. , , , 1995.

24