Professional Documents
Culture Documents
Std09 I SSS TM 1
Std09 I SSS TM 1
Kj gUt
bjhF 3
ma
r_f ma
jehL muR
m
ytr ghl tHF
l btlglJ
jehL muR
Kj g
- 2013
Ua g - 2014, 2015
(bghJ ghll btlgl KgUt )
mrhf
bt
ghl tiyjs
www.textbooksonline.tn.nic.in
ii
bghUslf
myF
v
jiy
gf v
ma
( 1 - 135 )
ca
1.
yFyf
2.
brf
23
nta
3.
41
4.
mQ mik
61
aa
5.
79
6.
af
98
7.
utf
114
brKiwf
126
iii
bghUslf
myF
v
jiy
gf v
r_f ma
( 136 - 260 )
tuyhW
1.
gila ehfff
137
2.
156
3.
ilfhy
166
a
1.
jehL
178
2.
185
3.
jeho fhyiy
193
4.
jeho tsf
206
5.
jehL - ntshik
224
Foika
1.
239
ka muR
bghUa
1.
njit m
255
iv
ma
xgjh tF
Kj gUt
MaUF....
ma
jf
Ua
gig
btL
jUz
vKidUJ wghd Cfid, Mjuit e tU fngh,
fngh r_fnjhUF vf berhj efis g brnwh.
cy _iyKLFf vyh JJ fLofS, MfS
nkbfhL tUtjh, maiy bghUjtiu, mj mogil
bfhiffS, nfhghLfS vj X
Wahd tiuaiwF cglhJ,
fhynjhW khbfhnl Uj
fTL. ma cikfis,
fUJfis mt rhuij J rfhk ca glfSl ml
KaWnsh.
ma fUJfis fg brJ fw Kiw X mogilTwhf
midtuhY VWbfhsgLsJ. ghlf lbgWs braghLf
thyhf, mjj ghlfUJfis kL fWbfhsnth, rghfnth
khzhf ftdij Ff brtjF khwhf braghLfis brnghJ,
mtwh flagL Ko vgJ mLjnjh nrhjid nkbfhtjF
lkgjhf Uj ntL. gagLJ bghUf iykthf, jj
UlfSF mUnf v ilf ntL vgJ fU UjgL,
braghLfS MfS totikfgLsd. braghLf nkbfhtij
begLj, mit _W fshfgLsd.
) ehnd brnw
- Ma FG
sciencetextbook@gmail.com
2
myF
yFyf
* mKf
* KJbfYgwit
* KJbfYsit
* yFf gntW tifahd
* dbgUf Kiwf
* fUWj
* Fo nghL yFf
* KilL FR bghgit
* s c K cahf khWj
ca
myF 1
yFyf
nfhlhd nfho tif cdf eh
thG eik R rhJ
thwd. mf bgafis
ekh id itJ bfhs Kokh?
midJ cdfis mjKs
tiffshf
J
eh
id
itJbfhs ca tYef ekF
cjsd.
cd
bjhFfilna
cs
xWik, ntWik gf mogil
tifgLJjiy
f
fW
mJf. ghlit lh[hd
(taxonomy) vW miHghf. brh
tU lh (taxis) vw nuf
thijF
tirgLJj
vW
nehah (nomia) vw brhYF Kiw
vW bghU.
tifghoa vgJ ca xU
MF. tifghoa cdfis
dflj, tj, bgaLj,
tifgLJj Matiw cslaJ.
cdf,
mt
bghJthd
gf mogil WW FGfshf
fgLsd. xbthU FGkYs
cdfS mtF Kija FGk
cdfUJ njhUf TL.
tifgLJj
iy
myF
dkhF.
y bghJthd gf mogil
myJ
goiyf
cdf
tifgLjgLsd. mit tUkhW:
nkY mJ bfhnth
yFfis mt bghJik
jik, ntWghL Mat mogil
Kj
Kj
tifgLat
ya jijahd mlho
Mth. (384-322 . K.)
fnuhy
nda
vD
l ehL jhtua mP
jfhy tifghoa jij vd
miHfgLwh. (1707-1778)
yFyf
ehnd brnw
glij cWnehnd.
_W
fhuzf
mogil
glYs
ehfh nkir my vd
tifgLnd.
Murk
tifghoa goiyf
Ugf rk
cyf
bjhF
tF
Jiw
FLg
ngd
btw mLF
eL mLF
cw mLF
fU FWFbtL njhw
ma
bra 1.1
ca
myF 1
clF
a
mogil
yFfis
_W
fshf
fyh.
cikahd clF cilait
cl
btgiyia
Niyf
VgL khwfis bghUgLjhk
xnu iyahdJ, RWNHiy l rW
mfkhf
cl
btgij
bfhoUF. it btg uj
yFf vdgL.
btw mLF
br
nkTa
gf
mogil
Niya mP M.v nlf
IJ cyf tifghL Kiwid cUth
midJ cdfis IJ cyf
tifgho tifgLdh.
cw mLF
eL mLF
clF
brRt
kW
gRwfsw
gy
brfshyhd
ydfis
yFyf fh bjhFfshf
tirgLsd.
btw mLF
eL mLF
cw mLF
bjhF 1. Jislf
(v.fh. flgR)
bjhF 2.Flf (v.fh. iAuh)
bjhF 3. jilGf
(v.fh. ehlhG)
bjhF 4. cUisGf
(v.fh. mfh)
btw mLF
bjhF 5. tisjirGf
(v.fh. kG)
eL mLF
cw mLF
bjhF 6. fQfhf
(v.fh. fugh )
clF
bjhF 7. bkYlf
(v.fh. eij)
bjhF 8. Knjhf
(v.fh. eru )
bjhF 9. KJF ehQsit
bjhF
1-8
cs
yFf
KJbfYgwit
vdgL.
Vbd
tif
yFf
cw
KJbfYbjhl
fhzgLtiy.
bjhF 9 KJF ehQsit. it
Fl ts fhyf KJF
ehiz
bfhoUwd.
fU
ts nghJ KJFeh tis
yFyf
cyf
1. ghOah
2. irndh ghOah
( y gR gh )
nuholh
1. xU br ghf
2. nuhnlhnrhth
ir
1. irf
yFf
jhtuf
1. gy br ghf
2. iunahiglh
3. blnlhiglh
4. ndhbg
5. Mnahbg
1 . Jislf
2. Flf
3. jilGf
4. cUisGf
5. tisjir
Gf
6. fQfhf
7. bkYlf
8. Knjhf
1. K
JF
ehQsit
jik
bfhl
cUis
tot
FUbjY Rth Md X mik
MF. KJF eh c eL mrhf
Ka
Mjhu
Rthf
csJ.
KJbfYs
cdf
KJF
ehzhdJ
KJbfY
bjhluhf
tsailwJ.
jJ tU ghOahf, E cz
Jffis
czthf
cbfhwJ.
Jislf
flYF
moYs
ghiwf, bkYlf XLf xo
thwd. t cl fha,
fhth Md EKfsh (spicules)
cWgLjgLwJ. v.fh. irfh.
2. bjhF: Flf
1. bjhF: Jislf
Flf
tzF
th
yFf
MF.
j
bjhF
yFf xo iyJ thgit
ghf vW jJ iyaW
jF jik bfhl Flf
bkLrh
vW
miHfgLwJ.
Flf clRt <uLF bfhl
MurkuhdJ. tF bjthd ig
nghw clF myJ iuig clF
gy br cf Jislfns
f vahd, tzF clyikig
bfhlit. it cl Jisf
bgUgjh, Jislf vdgLwJ.
tF th iy, jF khwhf cl
cs Ea Jisf tahf uhdJ
clD brwJ. t brf R
mikig bgwiy. MdhY
fl mnkhf
flgRf
ma
nkhuh
ca
myF 1
clF bfhl yFfshF. clF
utkhdJ
eLw
mLF
cSWfSF ilna fhzgLwJ.
bgUghyhd
cUisGf
jJ
thgit. mt y xLfshf
neh clhF jik bfhlitahf
fhzgLwJ. vLJfhlhf, ignya
Gf
mghafukhd
ahidfh
nehid clhFtjhf bfh
Gf kj Fl xLfshf
fhzgLwJ.
fhzgLwJ. J brj gF
bgWwJ. t cW mikf
iy. Flf thia R u
nghw czf fhzgLwd.
it iuia ogjF jfis
ghJfhJ bfhs gagLwd.
czf beknlhLf vdgL
bfhL brfis bfhoUwd.
j bfhL brf cs eR
iuia braHf brJ, of
cjwJ. v.fh. fl mnkhf, iAuh,
b# f.
3. bjhF: jilGf
jilGf jilahf, iy
nghy, ehlhit nghy tot bfhl
cf. it Jislf Flf
clyikig l fyhd clyik
cilait. t cl Ugf rk
jik bfhlit. clRtuhdJ _W
mogil mLFfsh cUth Ugjh
it
_tLF
cf.
nkY
clFawit. sndah jirahf
thH
Toa
jilGf
MF.
bgUghyhd jil Gf xLahf
thgit. v.fh. ehlhG. dij
rhj xLfSF bfhf,
cf
nghw
Jiz
cWf
Unjh cl iyJ Uf
cjwd.
cUisG
5. bjhF: tisjir Gf
Gf midJ bjhFia
nrj ydf MF. t cl
mik l cUis totKl nkY gy
flfshf fgLsJ. xbthU
flY xj cW mikf
fhzgLwd. jF bklhbkr
vW bga. Gf lh vdgL
EKfsh
lbga
brwJ.
t cl Ugf rkjikia
bfhf
kG
nkY mJ bfhnth
cf
sndah
kGit cHt eg vW
miHgJ V? kG ktsij
mff Ka gfhWwJ. J
cGj _y kYs mff
bghUf kW RH bragL jhtu
tsF cjwJ. kG nkY
Gkhd efdh kJff Wf
FiwJ
fyfgL
fhnwhl
cilajhf khWwd.
ehlhG
4. bjhF: cUisGf
j bjhFia nrj ydf
cUis Gf vdgL. t
clyhdJ cUis totkhd flfsw,
o vD joj jfh ciwdh
NHgoUF. it Ugf rk
bfhl _tLF cf. it ngh
yFyf
bfhlJ. clRt _tLFfsh MdJ.
t cl cikahd clF
fhzgLwJ. kG, mil nghw
cf
tisjirGfSF
vLJfhlhF.
6. bjhF: fQfhf
yF cyf fbga bjhF
fQfhf MF. it unlaf
(v.fh. eLf, whf), f (v.fh.
glh
f,
fugh
f),
muLf (v.fh. yf, njf),
anghLf (v.fh. uhf, kutilf).
nj
7. bjhF: bkYlf
Mnuhnghlh
vw
brhYF
izfgl fhf vW bghU.
fQfhf
izfgl
fh
mikig
bfhlit.
it
izfgl fQfhfis bfhL
efj, cQj, czj Matiw
nkbfhwJ. t cl jiy, kh,
tW vd flfshf fgL
csJ. t clgF ifo vw
bghUsh Md cWahd, fodkhd
wrlfjh NHgLsJ. midJ
clflfS
mirgo
izfgLsjh
afF
cjwJ. fQfhf Ugf rk
jik bfhlit. it wjiy uj
Xlij bfhlit. uj ehsf
mwit. clF utkhdJ midJ
cWfis NJ RHwJ.
e kof
bra 1.2
ehnd brnw
tzJ
f kLnk KJbfYgw
yFf wiffis
bfhLsd
ma
ca
myF 1
8. bjhF: Knjhf
nkY mJ bfhnth
eru f, fl mf fl
btsf,
fl
mf
Mad
KnjhfSF vLJfhLfshF.
bjhF cdf midJ
Kfsh Md njh bfhLsd. it
flth cf MF. t s
cf Ugf rk jik Kj
cf
Mu
rk
jikia
bgWsd. _tLF cfshd it
clFilait. t cl, bka
btw Xodh NHgLsJ. Mdh
flfsW fhzgLwJ. Knjhf
jjik
thjit.
Vbd
itf cl cw iwj
fhth nghw mikig bfhLsJ.
fhthf
cldo
Wfzfhd FH nghw fhfshf
btna oUF. eru f FH
toyhd fhfis bfhL efwd.
FHfhf E cR zfis
bfhlJ. FH _y crgL
mGjjh
jirf
tYbgW
aFwJ. FH cR Kiw _y
fh gkhw, cz gkhw, f
bghUfis
btnaWj
nghw
braf eilbgWwJ.
1.2 KJbfYsit
KJbfYs cdf
f Kndho it nrjit.
yFf
KJbfYgwitfis
fhoY ms bgait. t
Ugf rk jik bfhlit.
eru
10
ACTIVITY 1.3
Mnuah
flFs
myJ
b# (ifnuhu shf) vD
xU tif Fl cynyna f
mf eRw bfhl yfhF.
J 60 kjfis bfhY msF
eR bfhlJ.
clF
_tLFfshY
MdJ.,
KJbfYsit fodkhd kW tis
jik bfhl r bjhl nghy
cUis
tot
vYfsh
Md
KJbfYid
bgWsd.
KJbfYf fh gfshd cl
flfis, _oa uj Xlij
eF tsj c vY rlfij
bfhlJ. it f ts milj
_isia bfhlit. KJbfYs
cf
IJ
tFfshf
fgLsd.
1. tF - f
f F uj uhf. it
midJ thgit. cl glF
nghw miklD brfsh NHgL
fhzgLwJ. JLf lbgaF
cjwd. f Rthr, brf
_y
eilbgWwJ.
brf
vYghyhd
_o
nghw
mikgh
_lgoUF jF xgFy vW
bga.
ytif
fshd
Rwh,
Uif(Rayfish)
nghwt
FUbjYgh
Md
mfrlf
fhzgLwJ. KJbfYf f
jank vikahd mik cilajhF.
it
uL
miwfis
bfhl
jaij bgWsd. xU M, xU
bt vw uL miwf
fhzgLwd.
yFyf
nkY mJ bfhnth
rhykhl
nkY mJ bfhnth
bfhoa
2. tF - Uthf
Uthf KJbfYila F
uj uhf MF. Uthf
cl brf fhzgLtiy. it
Y, yY thG wid bgWsd.
Uthf, KJbfYf fa
tFghF.
Uthf
njh
cnuhkf iy. it RthjYfhf
brf, Eiupuiy gagLJwd.
t <ukhd njhY RthrnghJ
th gkhw cjwJ. jtisf,
eR
m
jtisUJ
(vbgnlhng oiufy) jahfgL
kUJ wjbjhU t ahf
bragLwJ.
kh~id
xj
gaDilaJ. Mdh gf isf
mwJ.
11
ma
bfhoa : ff vdgL f
cynyna mf eR jikilad.
KJFwnjh rtuf
nghw Tikahd Kf mo
mikJs
eRigf
eR
nrfgL
UF.
vf
jhFjnghnjh myJ mahk
fis
bjhl
nejhnyh,
Tikahd Kfis v cl
brY
eid
btgLJ.
j _y v wfnth myJ
braHfnth neL.
nkY mJ bfhnth
ca
myF 1
njiuia,
jtisia
ntWgLJf?
t.
v
njiu
vthW
nkY mJ bfhnth
jtis
Filahd
dfhf
l
dfhf
fuLKulhd,
brhubrhughd
fhj njh
<ugjKila,
bkikahd,
tHtHghd njh
f Fiwj
neunk
UF
mf neu
UF
elgJ nghw
mir, a
Js nghw
KiwY l
bgaU
jh
FJ brY
gf
ilahJ
nkjhil
gf cL
dfhf dfhf
uil r
uil r
ilahJ
cL
fhjik
bfhlJ.
Ctdt ja _W miwfis
bfhlJ.
it
Eiupuf
_y
Rthwd.
4. tF - gwitf
gwitf uhd cl btgij
bfhl KJbfYsit MF. it
glF nghw clyikig wFfsh
_lgL fhzgLwJ. tF ehF
3. tF - Ctd
ghf, Mikf, Kjiyf, gf
Mait CtdtF vLJfhLf
MF. it F ujuhf.
RWNH
btgiy
caUnghJ
dfS
jfsJ
cl
btgiyia mfJ bfhL iuJ
bragL.
btgiy
FiwnghJ
t
cl brawD Fiw.
t njh cyj brfshyhdJ.
gh
Mij
12
yFyf
ntljhf gwitf fl:
J gwitf dbgUfF a ms
f wj lkhf fUjgLwJ. e jeho
fhu khtl (bridUJ VwjhH 75 ..
u) mikJs xU gFna ntljhf.
F tUif jU cehL, btehL gwitfS
fhku lhl, bAuh, vbuZ, wj myFila
bfhF, fuo _, btis I, o u, fW
wFila
N,
rhg
bgf
Kjad
Fljfit. etg Kj ut tiuyhd fhynk
gwitfis fhz Vw fhykhF.
5. tF - ghof
nkY mJ bfhnth
btsthf vbuh w:
btsthfis nghy gy yFfS
vbuhw vW miHfgL
bahia gagLJwd. j
ydf vbuhF xia
vG mj_y RWwYs
ntWgl
bghUfUJ
tU
vbuhia gagL bghUf
cs lij mj bjhiyit
mJ
bfhwd.
jdh
btsthf jhf U lF
bry,
iuia
KG
Uo
ntilahl KowJ.
lhf
13
ma
ca
myF 1
bra 1.3
ghyh
t.
v dbgUf
yid flf
cl Jisf cs KJbfYgw
fl th cd ______________
XLila UJthd cliy bfhl
KJbfYgw
fl
th
cd______________
khWghL milj Kdfhfis
bfhl KJbfYila btg uj
uh ______________
Kfis bfhl KJbfYgw
flth c ______________
clflfis
fQfh
fis cila KJbfYgw uh
__________
Fo
nghL
gh
bfhLF
mlahd nuhkfis bfhl
KJbfY cila c ___________
cyj
brfis
bfhl
KJbfY cila yF __________
l flfis bfhl fhf
mw,
KJbfYgw
uh
______________
gh dbgUf
1.
xnu c
kL gF
bgW
uL cf gF
bgWwd (M,
bg) xbthW
nfLfis cg
br w
thjit
2.
nfLf
iz
eilbgWtJ
iy
M,
bg
nfLf
(J
br, ml br)
izJ
fUw
Kil cUthwJ.
1.3.
yFf
gntW
tifahd dbgUf Kiwf
cf
jfis
nghw
s
cfis cUthF w dbgUf
vdgL. cf jf dij
bjhlahf iyWj dbgUf
brwd.
midJ
cdfS
dbgUf br w bgwit.
dbgUf ghyh dbgUf, gh
dbgUf vd UtifgL.
jh
RUf
ghyh dbgUf:
ghyh dbgUf a cf
xnu c UJ cUthwd. xU
br cf X c sgL
jj
nr
cf
cUthf
ttFwJ.
ghyh dbgUf y Kiwf
gy s Kiw, Urk s Kiw,
mUj, b#f cUthj, nghf
14
cfU s
nr ghua
ghua U rksgLj
yFyf
iAuh mUl
y
cdf
RWNH
fhzgL rhjfkw NiyfS ghyh
dbgUfid Lwd.
vLJfhlhf
flgRf
rhjhuz Niy gh dbgUf
brwJ.
mit
Ugh
cahf
Ugjh (M, bg dbgUf
cWf xnu c fhzgLj)
M, bg dbgUf brfis
fUWjYfhf njhWwd. Mdh
rhjfkw Niyf mUfis
myJ brf ufshf mikj
b#fis cUthFwd. mf
ghJfhfhf
xbthU
b#Y
joj vzw fhwiwf bfhl
bt mLif uL cw ifo
mLFfis
bfhLsd.
j
b#f flgRf clUJ
btnaWwd. Vw NiynghJ
b#fYs iknuhig vD Jis
_y bruf btna xbthW
X s flgrhf tswJ.
b#
dbrf
nghwit
15
ma
ca
myF 1
gh dbgUf:
gh dbgUf vgJ dbgUf
brf cUthFtij mogilahf
bfhLsd.
M
c
M
dbgUf br myJ J br
cUthtjF,
bg
c
bg
dbgUf br myJ ml br
(Kil) cUthtjF ttFwd.
gh
dbgUf
Kiw
M
dbgUf brY bg dbgUf
brY izJ xnu bryh Md
fUKilia cUthFwd. fUKil
xU a K cahf tswJ.
dbgUf
brf
cUthw
cWfis dbgUf cWf (Gonads)
vdgL. M dbgUf cW jf,
bg
dbgUf
cW
mlf
vdgL. X c xnu xU dbgUf
cWig kL bfhoUjh mJ xU gh
c vdgL (unisexual
organism)
tif c M ghdK bg
ghdK
jjahf
UF.
bAnkhnuhil
vW
miHfgLwd.
Ugh
cf
jfij, mlfij jdfnj
bfhLsd.
Ugh
cfSF
iAuh, ehlhG Mad vLJfhLf
MF.
ghua nghw xU br cf gh
Kiw dbgUf brwd. uL
ghuaf mUfUnf tJ xizJ
xU ghyij nghw bjhlig VgL
kua gfis (genetic material)
gkh bfhwd. wF mit J
jjahd
nr
brfis
cUthFwd.
tif
dbgUf iz Kiw
miHfgLwJ.
gh
vW
fUWj: M, bg dbgUf
brf iztJ fUWj MF.
fUWj
eilbgW
lij
mogilahf bfhL btfUWj,
cfUWj vd U tifgLwd.
bgUghyhd f kW Uthf
bg cf fUwhj Kilfis
Lwd.
M
cfS
M
dbgUf brfshd Jfis
Kilf
J
brYJwd.
Kiw
fUWjyhdJ
c
clYF btna eilbgWwJ J
btfUWj
vdgL.
Ctd,
gwitf, ghof nghw cdf
cl cw fUWj eilbgWwJ.
cfUWj M cahdJ J
brfis
bg
c
clD
brYJwJ.
ghd bgUf gof
M
bg
jf
mlf
J (n)
ml (n)
fUKil (2n)
fU
s c
Fo nghL yFf:
ghof Fo nghL yFfshF.
fUKilahdJ
jh
fUigF
fUthf tsJ neuoahf jhlUJ
Clrij bgWwJ. xU Fl
fhyF wF jhahdJ jid
nghynt UF xU Foia <DwJ.
iz Kiw
dbgUf - ghua
16
yFyf
nkY mJ bfhnth
ML
KGikaw cUkhw:
KilL FR bghgit:
f, gwitf, bgUghyhd Ctd
KilL FR bghF jik
thjit.
cfUWjYF
Kilf
clYF
btna
lgLwd. tif Kilf fU
tsailtjfhd fU cz csJ.
fUts jh clYF btna
eilbgWwJ.
Kilf
fod
Rzhyhd
XL
ghJfhig
bfhLgJl, fU cyJ lhkY
jLwJ. it XLila Kilf vd
miHfgLwd.
jifa ydf s c
KG ts milj yFfis ngh
njhw xUF. KG ts
milwJ.
fQfhf s c clig
R UF XL c tsnfg
gogoahf cJ K cahf khWwJ.
btLf
KilUJ
bttU s cF vW bga.
f jfsJ bgnwh cUtij
xUF. Mdh ms ajhf
UF. j tsailnghJ
jfsJ
nknjhid
cwJ.
thW gntW flfshf nknjhiy
khW fF njhYj vW bga.
K
cahf
khWtjFK
njhYj
fthdJ
gyKiw
eilbgWwJ. btL thif
RH
TLG
gUt
iy.
jifa
cUkhwF
KGikaw
cUkhw vW bga.
XLila Kilf
s c K cahf khWj:
xU fUw KilahdJ fUthf kh
tsJ xU K cahf khWwJ.
vLJfhlhf, f tzJ
s cahdJ G totij
bfhLsd. j s cahdJ
jf bgnwhiu xUgiy. it
clyikY
clbraY
gntW
khWjfSFgL
K
cahf
khWtjF cUkhw vW bga.
s c
Kil
K c
KGikaw cUkhw
Kil
17
s c
K c
ma
Fiu
ca
myF 1
KGikahd cUkhw:
Kil
tzJ,
gL
thif
RH
KGikahd
cUkhwfhd
vLJfhLfshF.
t s cf bgnwhiu xuhj
KY khWgl Gtot cilait.
j
Gf
(yhth)
ntfkhf iyfis cL tsailJ
ms bgajh mLj X iyahd
TLG
gUtij
milwJ.
gUt Fl fhytiu UJ
KG cahf ToUJ bttUwJ.
yhth
TLG
K
c
Complete metamorphosis
tzJ thif RH
Kil
yhth
TLG
Kc
nkY mJ bfhnth
njhYjYfhd Ahnkh
f mt _is fhzgL eu Ru brf vilnrh myJ
#&tid Ahnkhid RuwJ. Jnt njhYjiy fLgLJwJ.
kL - kh dhf
- m
gF M
Kilf
bfhL brf
btL
U thf
xLf
gF
ghJfh
njhYj
XLila
bfhf, cf
brf, Eiupu
M) wh
) fhf
vLJfhL xW jugLsJ
FuF:
cyf : yFyf
tF
: ghof
fhuz : gRff iy
18
<) FuF
yFyf
3. uL cdf xnu FLgij rhUFnkahdh mitf xnu tir, tF,
bjhF l bgW. rah? jtwh? fhuz TWf.
4. f xU ca tYeuhf Ujh, fh thafSF vd g
brhf?
m) cdfis tifgLJ ca xU F vd bga?
M) tifgho myF.
) ika mir NJ xnu khahf mikahj cl cWfis bfhl c.
<) cikahd clF cila cf.
c) Fo nghL rjfis cUthF cdf.
C) khwhj clbtgiyia bfhl cf.
v) XL mw Kilf.
V)
xU c thif
cmika ) khwf
RH
eilbgW
(wmika,
clbraa,
19
ma
ca
myF 1
- KJbfYgwit
bghUjhjJ - Mij
m) TLG, jtis, yhth, Kil.
M) Ctd, gwgd, f, Uthf.
) brf, brkl, _W miwf bfhl ja, Eiupu.
20
yFyf
-
1. F uj uhf btgiy khWghLfSF jfthW jik vthW jftikJ
bfhwd? vLJfhL jUf.
2. tifgLJ ma F tifghoa vW bga. cfis xU ca
tYeuhf fgid brJ bfhf. f KJia vthW tifgLJf
vgjfhd gfis goaLf.
3.
s f Kia mila y khwfSF cshwd. j khwfis
tiuaWf. btL thif RHia, tzJ thif
RHnahL xLf.
4. g
lYs y wif nghw mik fhzgLtjh khzt mjid gwitf
tF tifgLJwh.
bgw
cl a Jisfis cila c
Kf cila njhid bfhl flth
cf
21
ma
KJbfYgwit
ca
myF 1
gJiufgl braghLf
bra
cWnehf
c
f brhj uhkF brY nghJ bgil nfh vthW Kilfis
milfhJ, FR bghwJ vgij cW ftf.
aifahd FR bghj g xU g ms vGj.
xgil
cDila RWw fhzgL IJ yFfis cWnehf.
mt bghJbgafis vGj.
mt ya bgafis izajs _ykhfnth, myJ nkiy
khzt _ykhfnth, myJ bgnwh _ykhfnth bjJ bfhL mf
tifghoid mltiz brf.
yFyf, bjhF, tF, Jiw, FLg, ngd, d
t. v
yF
KJbfYgwit
KJbfYsit
nkY ma
http://www.animaltrial.com
22
myF
br f
* nuhnfnaho, nfnaho brf
* br E mik
* br r, brRt
* irnlhshr
* br EQWf
* cfU ( a)
* Fnuhnkhnrhf - o.v.V. mik
* brgF tiffS - iklh iyf
* bghUf gut
ca
myF 2
brf:
iungh
brRt
cd fa bragL myF
brf MF. gy a MLfSF
K KjKj xU br cf
njhd. fa vikahd xU br
cdf
W
thJ
bfhoUwd. jnghJ Jnghw
1000F nkgl btntW jkhd xU
br cdf flagLsd.
nkTa xU br cd Tlfis
nuhnfnahLf vW miHnwh.
nuhnfnahlh
vw
nuf
brhF Mugiy cfU vW
bghU. nuhnfnah cdf eF
tsailj cfU, rdh NHgl
br EQWfis bgUgiy.
nuhnfnahLfSF
rhW
ghOaf,
ygRghf.
j
kubghU xU bka iH nghw
tot,
br
r
cw
fhzgLwJ.
gy
a
MLfshf
nuhnfnahLf kLnk thJ
tjd.
jnghJ
mit
fyhd
t.
v.
nrhf
firiH
o.v.V.
br
r
fhN
nuhnfnaho br (ghOah)
mikila nfnaho
gzJsd.
brfshf
nuhnfnaho brf
nfnaho brf
1.
bghJthf J ms aJ.
(1-10 ikuh)
xL ghif J
bgaJ. (5-100 ikuh)
2.
j cfUbghU cfU
rdh NHgoUgiy. vdnt,
bjthd cfUit bgUgiy.
j
cfU
bghU
cfU
rdh
NHgoUgjh,
J
bjthd cfUit bgWsJ.
3.
xU Fnuhnkhnrhik kLnk
bgWsJ.
4.
nahy fhzgLtiy.
nahy fhzgLwJ.
5.
rdh
NHgl
br
cWfis bgUgiy.
6.
iklh,
tifahd
br
eilbgWwd.
7.
iunghnrhf ait.
iunghnrhf bgait.
24
ms
rdh
NHgl
br
cWfis bgUwJ.
ah
gFf
brf
vd miHfgLwd. kubghU myJ Fnuhnkhnrh xU rdh NHgL
fhzgLwJ. Jnt cfU MF. nuhnlhnrhth, xU br ghf, irf Mait
nfnaho br mikig bgWsd. nkY, midJ jhtufS, yFfS
nfnaho brfis bfhLsd.
jhtu brf, yF brfis g mUf. xU jhtu briy, xU yF
brnyhL vgo xLf? jhtu br fhzglToa bgUghyhd cWf
yF brfY fhzgLwJ. fh glfis cWneh, jhtu brF
yF brF cs ntWghLfis mltizgLJf.
brRt
brnahf
shkh r
nfhif cW
tGtGghd vnlhshr tiy
iunghnrh
nahy
a
irnlhshr
thnah
gRff
brhubrhughd vnlhshr tiy
iknlhfhah
yFbr E mik
t.
v.
br
glfis
cWnehf
jhtu br
_y
fh
ntWghLf
yF br
1.
br btgF
brYnyhdh Md cWahd
brRtiu bgUwJ
br brRtiu bgUgiy.
2.
3.
br bgUgFia bga
thnahf MuJ
bfhLsd.
br bghJthf thnahfis
bgUgiy. mthW bgUjhY,
it ms f adthf csd.
4.
midJ yF brfS
brnuhnrhfis bgWsd.
5.
6.
br fffis bgWsd.
br fff fhzgLtiy.
7.
lh nr bghUshF.
isnfh# nr bghUshF.
25
ma
jhtubr E mik
jhtu, yF
magLwd.
iynrhnrh
ca
myF 2
ehnd brnw
bra 2.1
TL Enzh
a
thnah
iynrhnrh
nfhif
cW
br ghff
vnlhshr
tiy
iknlh
fhah
brnuhnrh
brr:
(shkhr
shkhbykh)
shkh r
myJ
br cs midJ bghUfis
NJ fhzgLw bka r
shkh r vW miHfgLwJ.
r midJ cUs brfY
26
sho
brf
ehnd brnw
bra 2.2
ehnd brnw
brRt
brRt vgJ shkh rF
btna fhzgL mLfhF. J
brYnyh, vw bghUfsh
MdJ. iu cns mDkfhj
bghUshF. brRtuhdJ brF cW,
27
ma
btfhanjh
br
shkh
rF
btgF joj brRt fhzgLwJ; br
ika mlj, tl totkhd mik cfU; brrF
cfUF ilna fhzgL Tk irnlhshr; vd
mJ bfhnt.
ca
myF 2
irnlhshr
irnlhshr vgJ br KGtJ
us FiHthd, x CLUtToa
xnu jik bfhl bghUshF. J
mfkhd iu bfhLsJ, m y
maf fiuJsJ. J tiyd
nghw
iHfsh
MdJ.
br
EQWf cns bghUf
br
totij
iyWj
cjwJ.
irnlhshr
bkJthf
RHtjh br EQWfS Jl
izJ
aFwd.
f
irnlhshr Xl vW miHfgL.
J br EQWfis af iy
itUf cjwJ.
izfgLsJ. J uj nrif
Ka gfhWwJ.
gf
1.
vnlhshr tiy br tsij
khw gfSfhd bga guig
mwJ.
2.
brhubrhughd vnlhshr tiy uj
cg Ka gF twJ.
3. tGtGghd
vnlhshr
tiyahdJ OuhLf, Ahnkhf,
bfhGf cg gF twJ.
nfhif cW myJ nfhif clyf
vnlhshr tiyd
gf
1. nfhif
cW
iynrhnrhf
cUthf gF bgWwJ.
br
rF
fhzgL
irnlhshr Tk nghW csJ. J
vnlhshr vdgL. vnlhshrF
cfU rF ilna cs gF ut
to
csJ.
J
vnlhshr
vdgL.
bldh
tGtGghd
vnlhshr
tiyahdJ OuhLf, Ahnkhf,
bfhGf cg gF bgWwJ.
j Rt bkikahdJ, J FHfis
cUthFwJ.
ujij
cUthF
brf
fhzgLtJ brhubrhughd vnlhshr
tiy MF. Vbd, iunghnrhf
vnlhshr
tiy
rl
28
Ff
nfhif cW
brf
iynrhnrhf
iynrhnrhf bghJthf br
jbfhiyigf myJ brF
igf
vwiHfgLwd.
vnlhshr tiy, nfhif cW
t izj bradh it
cgahwd.
fhzgL
brkhd behf br cns myJ
btna
fhzgL
br
EQWfisnah myJ njitaw
bghUfis
brgjnfh
myJ
ijgjnfh cjwd.
gf
mgh cz F cz bghUfis
G brF utfis bfhL
mtiw brwJ.
gf
1.
thnahf
fk
cfis,
ClbghUfis
nrgnjhL
kLkyhk bghUf mlia
mfwJ.
2. br iwjikfhf br
rL gut mGjij xnu uhd
iy UFgo brwJ.
1. brGFj
(~ngnfhirnlh)
vw f _y brD <fgl
Jffis brkhd brt gF
twd.
2.
uj
btisaQf
cs
iynrhnrhf
nehUfis,
ma
bghUfis
mJ,
aifahf
cliy
ghJfhg
gfhWwd.
thnahf
xiw rdh NHgl bga ut
ua igf thnahf MF. it
yF brfis fhoY jhtu brf
mf fhzgLwd. K milj
jhtu brf, br bgUgF
thnahdh uggLsJ. it
RUF
Ffshf
bragL
mfgoahd , ffis brUJ
btnaWt gFbfhwd. it
czFfshf bragL cz
bghUfis
GFtY
gFbgWwd.
vLJfhlhf,
midJ
cUs
brfS
jfSF
njitahd
Mwiy
iknlhfhaf
UJ
bgWbfhwd.
vdnt,
iknlhfhaf br Mw
iyaf vW miHfgLwd.
xbthU iknlhfhah uL
rdh (cr, btr) NHgl
cUis totkhd br EQW MF.
j cr nl vdgL gy cw
kofis bfhlJ. j kof
iknlhfhah
cgFia
KGikaw Kiw wd. j
kof cguig mffbrJ Mw
F TL bghUfshd ATP (mondh
iu ghng) _yTWfis cUthFwJ.
Rthr f Ka gF tF F1
Jff myJ Mnrhf vW
miHfgL
F^
jiy
tot
clyfis
nl
bgWsd.
btr
cr
nkY mJ bfhnth
_gilj,
uj
br
EQWf ij iynrhnrhf
gF bgWwd. vdnt, it mF
giluf myJ Juthsf
myJ brnkyhsf vbwyh
miHfgLwd.
o.v.V
iknlhfhah
29
nl
ma
iknlhfhaf
ca
myF 2
iknlhfhah cr cns
fhzgL gF jsbghU (matrix)
vdgL. ATP
_yTWfis
cUthf
njitahd
behf
fhzgLwd.
gf
1. A
TP nghw Mw F TL bghUfis
iknlhfhaf
cg
brwd.
2. iknlhfhah
jsbghU
iknlhfhah
DNA,
iunghnrhf fhzgLwd.
3. iknlhfhah jjik thj
br EQW MF.
fff
jhtu brf shoLf, brRt,
bga thnahf fhzgLtJ f
wj gghF.
jhtu brf kL fhzgL jL
tot
myJ
Kil
tot
EQWfSF
fff
vW
bga. fff fhzgL wkw
fffSF
btfff
(nfhshf) vW, wKila,
tz
fffis
Fnuhnkh
shf
vW
miHfgLwJ.
btfff jur (lh), bfhG,
uj _yTWfis nrJ itf
cjwd.
xnrif
wahd
giraij
bgWs
gRik
w
btr
uhd
cl
fffSF
gRfff
(Fnshnuhshf) vW bga. it
xnrif
fF
Ka
fhuzkhwJ.
gRff mik
xbthU
gRffK
uilrdh Md ciwia js
bghUis
bfhLsJ.
cr
fff
KG
sF
nybkyhfshf mikJ fhzgLwJ.
y gFf nybkyhf joJ,
ehzaf mL itfglJ nghw
mik
fhzgLwd.
it
uhdhf vW miHfgLwd.
xbthU uhdh ijyfhLf
vW miHfgL jL tot rdh
Md igfis bgWsJ.
xnrif wahd Fnshnuh
ijyfhL
r
mikJsJ.
jsbghU ijyfhLfsw gF
nuhkh
vW
miHfgL.
xnrif gFbgW vzw
behfis nuhkh bgWsJ.
brnuhnrh
yF brfY y nkghL
milahj jhtufY brnuhnrh
fhzgLwJ.
nuhnfnaho
brfY,
nkghL
milj
jhtu
brfY it fhzgLtiy. it
irnlhshr cfUF btna f
mU
fhzgLwJ.
it
brnahf vW miHfgL xU
n#ho
a
clw
Jffis
bfhLsJ.
g
brgF nghJ o ehf
(RUF ehf) njhWt Ka gF
twJ.
cr
cfU (a):
nuhkh
ijyfhLf
gRff
30
brf
Fnuhnko
nahy
nah
shr
a
ciw
cfU (a)
Fnuhnkhnrhf
ghuga gis bfhl
nghW beUfkhf Ra Fnuhnko
iHf Fnuhnkhnrhf MF. it
brgFnghJ
kLnk
bjthf
bjwd. xbthU FnuhnkhnrhK
uL FnuhnkoLfsh Mdit. uL
rnfhj
FnuhnkoLfS
Fl
izwd.
F
brnuha
vW
bga.
J
ifdnlhnfh vW miHfgLwJ.
Fnuhnkhnrhf
brnuha
mikJs lij bghWJ mtiw
bra 2.4
ehfns brnwh
k
hztf 5 FGfshf J
bfhnth.
K
j
FG
vnlhshr
tiyd
mikig
tiugljh
tiuJ,
mj
mikig gfis vG kw
khztf ghitF itngh.
nahshr uL jkhd
ah mikf fhzgLwd.
1) nahy 2) Fnuhnko.
ulhtJ FG nfhif cW
mikig gl tiunth. mj
mikia, gfis vG
kw
khztf
ghitF
itngh.
_
whtJ FG iunghnrhf
mikig,
ehfhtJ
FG
iknlhfhah mikig,
IjhtJ
FG
gRff
mikig
tiuJ
mt
gfis vG, kw khztf
ghitF itngh.
d,
tF
fyJiuaho,
midJ
khztfS
br
EcWf mik, gf
g mJ bfhnth.
31
ma
iunghnrhf
bfhLsd.
xbthU
D
X
cd xU ghuga gF
fhuzkhwJ. f, bgnwhflUJ
rjfSF
ghuga
gf
fljgLtjfhd
brfis
DNA
_yTW to bgWsd.
ca
myF 2
brnuha
FnuhnkoL
fuf
brnuha
brnuha
fuf
Onyha
bklhbr
FnuhnkoL
Fnuhnkhnrh mik
Fnuhnkhnrhf tiff
rbklhbr mnuhbr
Fnuhnkhnrh
xU
ehnd brnw
Onyhbr
Fnuhnkhnrhf
tiffis
tzjh / tz /
dhfk bfhL khfis
mikngh.
t
Fgiw mtiw fhgL
thngh.
uL
gh
nahilL
iHfS
Fl
izfshd
f,
ofSF
ilna cs iAu# izfsh
izfgLsd.
g
eilbgW
kw
fhF
sFnth.
ma
itJ
32
brf
DNA mik
xbthU
KiwY
irnlhshr
gFgiltjF Kd cfU gF mil.
neKf brgF (Viklh)
moid
ij
irnlh
Fthid
br gF tiffS
a
ciw
Fnuhnkhnrh
nahy
iliy
brf
_W
Kiwf
gFgilwd. mit neKf brgF
(Viklh),
kiwKf
brgF
(iklh), Fw gF (ah).
RUF
ehf
Fnuhnko
bra 2.6
nuhiy
ma
cUst Ka gfS
xW dbgUf mil w MF.
dbgUf f, brgF _y
brf vifia mfgij
cslaJ. Vbfdnt cs brf
UJ
brgF
vw
f
_ykhfjh a brf njhWwd.
ts, bgUf, cl uhfF
brbgUf njit.
brnuha
br Rt
ehnd brnw
jfYs
o.v.V.
mikglij
ghJ
xU
mil tiuJ bfhnth.
bklhiy
mdh iy
o
.v.V. uL iHfis
tz fsh unth.
nrbrf
t
z oa Ffis gl
csthW uL iHfSF
ilna bghUJnth.
jf cs glij ghJ
ghffis FJ bfhnth.
gilid
tFgiw
fhgL, o.v.V. mik g
thngh.
Mug Onyhiy
Ko Onyhiy
iklh (kiwKf br j)
33
ca
myF 2
WKiy (mdhiy)
KY
Fnuhnkhnrhf
Filahf
jokdhf khWwd.
FnuhnkoLf brnuhafSl
br ikaF efwd.
o ehf
izwd.
brnuhaUl
xbthU
Fnuhnkhnrh
brnuhaU
ulhf
J
FnuhnkoLfis wJ.
o ehf RUFtjh rnfhj
FnuhnkoLf JUtfis neh
GfgLwd.
x
bthU
FnuhnkoL
xU
brnuha gFia bgW, xU
Fnuhnkhnrhkhf khWwJ.
Wiy (Onyhiy)
n
r Fnuhnkhnrhf
brwilwd.
JUtfis
nahy , a ciw L
njhWwJ. vdnt, br U
JUtfY
uL
nr
af njhWwd.
o ehf kiwwd
c
fU gFgiltJ
(nfnahifd)
miHfgLwJ.
cfU
gF
vW
gFgiltJ
jhtubrf,
uL
nr
cfUfSF ilna br ika
brjL njhWtj_y irnlhshr
gF eilbgWwJ. vdnt, iklh
brgF Ko xnu khahd uL
nrbrf njhWwd.
ah (Fw gF)
cdf dbgUf brf
eilbgW xU tifahd brgF ah
MF. f Ko nfLf
cUthfgLwd.
brf,
mt
NHYilna
eilbgW bghUf ut / gkhw
irnlhshrF
mjF
btna cs RWwF ilna
34
brf
Mw njitaw flj, X ma
myJ
_yTW,
br
mfkhd
lUJ br Fiwthd lF
xU r _y gu X va guj
KiwahF. flj vj tsij
khw MwY njitgLtiy.
rLgut, va gut, vjhfgl
gut
Mait
Mw
njitaw
fljYF rhWfshF.
br mfkhd lUJ
br Fiwthd lF xU r
tna _yTWf fljgL f
rLgut vdgL.
brYF cns _yTWf
brY
f
crLgut
(vlhkh) vdgL. br UJ
_yTWf btna brY f
btrL
gut
(v[hkh)
vdgL. jhtubrf msffkhd
v[hkh
eilbgWtjh,
irnlhshr mj shkh rl
RU, brRtiu L y fhzgL.
f
ck
RUf
(shnkhiy) vdgL.
va gut f M#, fhg
ilMi[L th _yTWf shkh
r tna vj jkhd ilpL
jkf cj fljgLwd.
vjhfgl gut nghJ bghUf,
ilpL jkf, uj _yTWf
cjnahL
r
tahf
fljgLwd.
Mw njitgL flj vgJ,
bghUf, br Fiwthd lUJ
br mfkhd lF xU r
tna fljgLj MF. flj
MwyhdJ ATP (mondh iu ghng)
ma
shkh r _y gntW tf
bghUf gkhw bragLwd.
bghUf r tahf fljgLtJ,
Mw njitaw fljyhfnth myJ
Mw njitahd fljyhfnth Ufyh.
vnlhirnlh
br GFj
br mUJj
ltot
bghUf
shkh r
bghfhf
EF
ngnfhnrh
35
irnlhshr
ca
myF 2
kL - kh dhf
-m
rahd ilid njbjLf:
1. br Mw iya
(gRff, a, iknlhfha, iynrhnrh)
2. njj brfis mF EQW
(brnuhnrh, thFnth, iynrhnrh, Fnuhnkhnrh)
3. nfLfis njhWF brgF
(iklh, Viklh, ah, iklh, ah)
4. bghUf ut to vLJbfhsgL f
(~ngnfhirnlh,
ndhirnlh)
vnrhirnlh,
Vg
vnlhirnlh,
36
brf
3. xU cfU 24 Fnuhnkhnrhf Ujh, bklh iy nghJ vjid u nghw
mikf fhzgL. V?
4. brRtnuhL cs shkh r ck RUfdh RUdh, vn[hirnlh
vgJ vd?
5. ghuga mogil myF f MF. Fnuhnkhnrhf, f, DNA vthW
bjhl bfhLsd? tf.
6. gl bfhLfgLs br EQWig flJ, nH cs dhfSF
ilaf.
4
fuf
brnuha
fuf
Onyha
37
ma
ca
myF 2
fl uj
brr
Mw
fljgl bghU
brYF lgLwJ
38
brf
m) fhWs Rthr lbgW br EQW vJ?
M) br gfis fLgLJ brEQW vJ?
) iynrhnrhf cUthf gFbgW brEQW vJ?
<) uj cg gFbgW brEQW vJ?
c) cz nrj gFbgW brEQW vJ?
gJiufgl braghLf (CCE)
i. gl tiuj, gjh uj
t
iugljh xU gF jhtu br mikig kbwhU gF yF br
mikig gl tiuJ ghffis Ff.
mtiw cWneh thj bra.
bgw tufis bfhL jhtu briy, yF briy ntWgLj.
fl gjhis ug.
t.v
1.
2.
3.
jhtu br
brRt ________
_____________ fhzgLwd.
thnahf ms ______.
yF br
brRt ________
___________ fhzgLtiy.
thnahf ms_______.
j
htubr, yF br glf cs br EQWf tiuagLs
gFfis milfUJ bto vLf.
b
toa br EQW glfis tz ngdh (Sketch Pen) bfhL
tzl.
F
G A yF br mik cs btW lf jFj EQWfis
bghUj.
F
G B jhtu br mik cs btW lf jFj EQWfis
bghUj.
r
ahf bghUjgl d, jhtu br, yF br mikig g
fyJiuahl bra.
39
ma
ca
myF 2
iv. fhgLJj
tiugljh iklh brgF iyfis gl tiua.
cfU tiuagLs gF xU gh kia bghUj.
F
nuhnkhnrhfSF xU tz iy, JUt iHfSF kbwhU tz
iy gagL xl.
x
bthU iyY, vbdd eilbgWwd vgij glij cWneh,
thj bra.
xbthU iy G F vG, tiugljhis fhF itf.
v. mfuh jahj
fodkhd ma brhfis ghlgFUJ bjhFf.
g
yf cs ma mfuh myJ fiyfsaij gagL
mbrhfSfhd bghUis flJ vGj.
d, mtiw mfutirgo bjhFJ rkf.
vi. cfsh Ko
F
by lF jFj xU btis w bg (PET) ghoiy vLJ
bfhL mj nkgFia bto bfhs. by Fa uJF
jFjhngh Fl sF wK bto bfhs.
nkY G btlgl gho nk gF byir bghUj.
g
hf ntoa bghUis (v.fh. kfuj ) xU ilkl gu itJ mj
nk ghoiy itf.
nkny cs byR tahf bghUis (kfuj ) ghf.
c
fsh cUthfgl j va Enzh _y kfuj mikig
fhz Kowjh?
M
v, cfsJ egfis j Enzh _y jhtugFfis
ghf bra.
nkY ma
jff:
ttp://www.sciencecentral.com
izajs: h
http://www.botany.org
http://www.khanacademy.org
40
myF
ik NJs gUbghUf
ikahditah?
* fyitf
* fyitf gf
* fyitF nrkF cs ntWghLf
* fyitf tiff
* xUgojhd fyit, mj tiff
* gygojhd fyit, mj tiff
* fyit gF bghUfis j
myF-3
myF 3
nta
nta
gUbghUf
gUbghUf tiff:
eh thG yf eik
NJs, eh ghJ, bjhL, czuToa
midJnk gUbghUfsh Mdit.
eh RthF fhW, eik Rs
mHfhd kuf, f, eh cQ
gHf, eh neF bryuhf,
e L Tiuf, Rtf, eh elJ
brY ikjhd vd, V ekJ cl cgl
midJ gUbghUfsh Mditna.
1. aa iy mogil k,
k, th vd,
2.
ia mogil jk,
fyit vd tifgLjyh.
gUbghUf aa iyf
k
midJ kfS tiuaWf
gl
totij,
tiuaWfgl
fdmsit bgWsd.
k
totij
khw
bgUks
Mw
njitgLwJ.
mJ ljiklD
mf mGj iyY RUf ayh
jikia
bgWsd.
bghJthf,
mf
mlia,
btgjh
jsnt
til
gig
bgWsd. k iy _yTWf
xGfhd
flikl
Wfkhf
izfgLsd.
midJ gUbghUfS k,
ut myJ th Ma _W iyf
VnjD xU iy csd. itna
gUbghU _W tif iyf vd
FlgLwJ.
nrk,
kf tiuaWfgl totij
bgUgiy. mit itfgLs
fy totijna bgWwd. it
Fljf
fdms
cilait.
jkhd mGjjh RUf ayh
42
th
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
jik cilait.
btggLJnghJ
kfis l, mf ms tilJ
th iyF khwkilwd. t
ml kfisl Fiw.
th
thfSF
Fl
tot
ilahJ. mit Uw fy
totij bgWwd. thfSF
Fl fdms ilahJ. mit
UF KG lij u gig
bgWsd. nkY js mGjij
brYdhY, it mfms RUf
aY jik cilad. btggLJnghJ
kfisl mf ms tilJ
thiyF khwkilwd. bghJthf,
t ml f Fiw.
a iy gUbghU
nrkf
aif
ilF
bghUf
f mjhfnt a iy csd.
bgUghY mit w bghUfSl
izj
iynyna
ilwd.
j isthf mt aa,
nta gf khWjYFgnlh
myJ mit fla ayhj tifnyh
khw milwd. ikahd bghU
vgJ jjik thj gf
mla gUbghUis cslajhF.
a iy cs xU bghU, midJ
iyfY xnu jkhd aa,
nta gfis bgUF.
uL myJ _W jkf,
Fl jhrhu ntiz
_y
izJ
nrkfis
cUthFwd.
thW cUthd
nrkf,
mit
cUthf
bgw
jkf
aa,
nta
gf ntWgLwd. vLJfhlhf,
iAu#, M# Ma uL
jkfis xU bfhfy 2:1 vw
j, Fl gjidFgL
ida itF nghJ, mit mf
aJl idJ vD nrkij
cUthFwd. aa, nta
gf, iAu#, M# Ma
jkf gfUJ KYkhf
ntWgLwd.
xU ntnrk
MF.
xU nrk _yTid
M) _yTWf
jkf
ntid
_ykhf
nkY
gFFglhj bghU jk vd
miHfgLwJ.
aiy xU
jk gfis bgWs fa
mynf mjk mQ vdgL. xU
jk mQf midJ xnu
tifahd aa, nta gfis
bgWs f a myFfis bfhlJ.
(gl. m)
) nrk
43
ma
m) mQf
myF-3
myF 3
nta
nta
ntidFgL
mnrkYs
jkfis fyh. (gl. )
3.1. fyitf
uL
myJ
mjF
nkgl
bghUf mt jjik khwhk
xnwhblhW fyJ cUthtnj fyit
MF.
vLJfhlhf, Ul kziy
fyJ cUthF fyitia fUJf.
kzY, U mt fyit iyY
jJt
gfis
bgWsd.
UJ, xU fyit uL myJ
mjF nkgl bghUf nrUjhY,
mit
ntiz
_ykhf
izfgLtiy.
rhwhf,
xU
bfhfy
iAu#
thit,
M# thit vjbthU j
fyJ
vLJbfhlhY
Fiwj
btgiy, mjhtJ bgh cUthfhj
iy mit idtiy. vdnt
xnwhblhW
fyfgl
iyY
mit nt idFglhk Ugjh,
iAu#D M#D mtFa
aa,
nta
gfUJ
ntWgLtiy.
3.2. fyit gf
aa
iyf
xWgl
myJ ntWgl bghUfis csla
fyitf cUthwd. rhW : btfy.
J X cnyhffyit.
nyhf
fyit fhg, o Ma cnyhff
fyJsd.
U cnyhffS
k iy csd. xU fiur
nkY mJ bfhnth
xU bghU ajik
mj
aa gfUJ magLwJ.
rhwhf,
tkly
mGj,
0
bfhiy 100 C, ciwiy 0oC, ml
1.0 /br.3 bfhl wkw, kzkw,
Ritaw k vgJ a MF,
vLJfhLf
k k
ehzaf,
cnyhffyitf
k k
fl
th k
if (fhYs
fhg Jff)
k k
urfyit
(cnyhf + ghjur)
k k
Ul MfAh
fyj fyit
th k
nkf, _Lg
k th
thth gu
ftugl f
k th
nrhlh ghdf
th th
fhW
( <) fyit
ikahd
xU
bghU
jk
iynyh, nrk iynyh Ufyh.
44
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
xU fyitah myJ nrkkh?
cGfgL
RthrfhW
nH FlgLs fhuzf
mogil xU nrkkhF.
xUgojhd ailaJ.
bfhiy, ciwiy, ml
nghw agf Fl khwh
kfis bgWsd.
gf, m mls gF
bghUfshd iAu#, M#
gfUJ ntWgLwd.
78 % ieu#
20 % M#
16 % M#
0.03 % fhg
ilMi[L
4 % fhg
ilMi[L
f js
<ugj
Fljf
ms <ugj
fh ia
th
78 % ieu#
fhuzfsh
iw rjj
ieu#
75.50 %
M#
23.20 %
Mfh
1.0 %
fhg ilMi[L
0.046 %
ah
a
fFiw
f Fiw
bra 3.1
ehfns brnwh
Uis, rg Sl d
jf fyFnth. kbwhU jf
nj bghUfis eF NnlWnth.
xU fhjij mt mU bfhL
brnth.
U
fhjjh
<fgLwJ. U rigL fhjjh
ftugLtiy. nrhjid, fyit
vthW nrkUJ ntWgLwJ
vgij fla gagL f va
nrhjid MF.
k fhiw d fh toj
nghw aa KiwF cgL
fh cs TWfis jjna f
aY.
kfhW Fl bfhiyia
bgUgiy, k fhW -1960 C Kj
-1830C btgiy tius viyF
bfhwJ.
fhW xU nrkkhf UFkhdh,
UJ btnawgL fhW, eik
NJs fhW ia ntWglTlhJ.
Mdh,
RthjnghJ,
bttU
fh, rhjhuz fh Ugijl
M# ms Fiwthf csJ.
lJ - rg, U
tyJ - U(II)rigL
45
ma
xU Fl khwh iw jij
bgWsJ. cs jkfshd H,
O Matiw j 1 : 8 MF.
btlgL
RthrfhW
myF-3
myF 3
nta
nta
bra 3.2
bra 3.3
ehfns brnwh
ehnd brnw
eik
Rs
fhW
ikahdjh? FG thj brnth
mit,
lj (m) khwh j
i) xUgojhd fyit
a
xU
nrk,
vKiw
jahfglhY,
m
cs
jkf iw xU Fl khwh iw
jjh ToUF.
nkY mJ bfhnth
f gagLJ bg cs
vGJ gFahd uhig, fhgD
fkQ fyj fyit MF.
fyit
nrk
jkf
VnjD
xU
j
mogil aghf fyJsd.
a bghU vJ cUthtiy.
fyit cs gFbghUf Fl
j mogil nta Kiw
izJ a nrkij cUthFwd,
fyit,
iyahd
cUFiy,
bfhiy, ml Ma gfis
bgUgiy.
fyit gf m mls
gF
bghUf
gfis
xJsd.
nrk gf m mls
gF
bghUfsha
jkf
gfUJ ntWgLwd.
fyit
xUgojhd
iynyh,
gygojhd iynyh Ufyh.
aa Kiw _y xU nrk cs
jkfis jjna f ayhJ.
46
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
ehnd brnw
M
vgJ
jiytia
Fzkhf cj xU kUJ. vKiw
jahfglhY, 60% fhg, 4.5%
iAu#, 35.5% M# Mait
iwrjj m lbgUF.
vdnt M xU __________
(fyit / nrk) vd mJ bfhnt.
aa, nta gf xnu jkhf
Uwd.
fhW xU xUgojhd
fyit MF. fh, ieu#, M#,
Mfh, w thf gFbghUfshf
mlsd. xUgojhd fyit cs
gFbghUf midJ xnu aa
iy csd. xU gojhd fyitf
fiurf vW miHfgLwd.
iyikyhd
xUgojhd
k
fyit - cnyhf fyitf
bra 3.6
ehnd brnw
tU bghUfis xUgojhd
myJ gygojhd fyit vd eh
tifgLJnt.
xUgojhd fyitf
c
fiur
nj
bra 3.7
bra 3.5
ehnd brnw
ehnd brnw
ff x
U
njfuo
kziy
fyFnt,
ff kz Jffis
fhz KgLnt,
ff fyit
KGtJ
kz
Jff
xnu
iy
gusjh?
vd
cWnehFnt.
ff W, fyit
jikia bghUJ
tifgLJnt.
47
Ul
ma
bra 3.4
myF-3
myF 3
nta
nta
gUbghU tifgLJj -
sf tiugl
gUbghU
a bghUf
fyitf
ia khWgL .
aa
Kiwf
v
bjLf aY.
aa khf iy.
xUgojhd fyit
gygojhd fyit
xU fyit
fyit KGtJ
ntWgL iaf.
khwhj iaf.
gF bghUfis gF bghUfis
jayh.
ja ayhJ.
3.4 fyit
j
ia khwhjJ.
aa Kiwf v f
ayhJ.
Fl aa khf csJ.
gFbghUfis
nrkf
jkf
xnu tifahd
mQfis bgwit.
cnyhff (Na, Ca),
mnyhff(O2,Cl2) ,
cnyhf nghf(Sb,As),
kj thf(He,Ne)
va
aa
Kiwf,
fyitfis jayh. xU fyit
gFbghUfis ja, mt
aa
gfis
bjUj
mta.
gf
jjik
thjitah?
myJ ntWglitah?
vgij
mj
dnu
gF
bghUfis
ja
aY.
vLJfhlhf, mt fiuwid
mogilahf bfhL xU fyitYs
uL
gFbghUfS
mtiw
f KoahJ.
UD mt
cUFiyf
ntWgoU,
mj
mogil mtiw fyh. mthW
ntWglitah vgij mj dnu
gFbghUfis
ja
aY.
vLJfhlhf,
xU
fyitYs
uL gFbghUfS mt
fiuwid
mogilahf
bfhL
mtiw f KoahJ.
UD
mt cUFiyf ntWgoU,
mj mogil mtiw fyh.
vdnt, gFbghUfis gjF K,
mt aa gfis mUgJ
aikahjJ.
uL myJ
nkgl
jkf Fl
iw j
csd.
gygojhd fyit gF
bghUfis j
1. bja itJ Wj: k
fiuahj aila bga Jff
mla kij mkUJ
bjLj.
2. tofLj :
k
fiuahj
a bfhl fa Jff
mla kij, mkUJ
bjLj.
3. gjfkhj :
uL kf
mla fyitUJ gjfkhF
aila
kij
kL
bjLj.
4. d: xWl xW fythj U
utf mla fyit UJ
mtiw jjahf bjLj.
3.4.1.
gjfkhj
j
Kiw
fyitia
k iy UJ xU bghU
neuoahf th iyF khWtJ gjfkhj
vdgL.
48
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
rhjhuz
c,
fuK
fyj
fyitia
fUJnth.
uL
kiy bghUf MF. rhjhuz c
btgjh v MahF agwJ.
mjhtJ,
gjfkhF
jikawJ.
fu gjfkhF ailaJ. vdnt,
gjfkhj Kiw fuij, rhjhuz
cUJ bjLfyh.
bra 3.9
r
hjhuz c, fu Mait
fyj
fyitia
xU
fh
z vLJ bfhnlh.
fh z nkgF,
xU diy jiyHhf fJ
itnjh.
d
jL
ghf
EgFia gdh milJ,
d
fh
zij
Nlhndh.
nrhjid VgL khwfis
FJ bfhnlh.
1. k _yTWf Mahj
2. mnaho goff Mahj
3. cy gfo gjfkhj
(fhg ilMirL gfo tot)
bra 3.8
ehfns brnwh
ehnd brnw
gR
jiy Hhf
fJ
itfgl
d
fu goff
x
U Kfit, rk ms cis,
nfhJik khit fyFnt.
fu M
m
KfitD nghJ iu C,
fyitia eF fyFnt,
rhjhuzc fu fyit
c
, kh uo fiu
wid cWnehFnt.
J neu kh Kfit
moghf gotij fhng.
k
hit,
cig
bghUjkhd
Kiwia
njbjLf Ko.
F
vdh
fu, c gjfkhj
49
ma
ca btgiy, v MahF
k _yTWf xiwL xW
y brtj isthf k bghU
th iyF khw milwJ.
myF-3
myF 3
nta
nta
nkY mJ bfhnth
gjfkhF
a i la
kf: fu, ehj, bgrh
my,
mnaho,
mnkha
FnshiuL.
1. thiy toj
v MahF k fiuJs,
v Mahfh jiks kij
bjLj.
2. d thiy toj
3.4.2. x
Wl xW fythj kf
mla fyitia bjLj
xWl xW
fythj kfis
d cjah jjna fyh.
kbzbz
U
fyj
fyitia fUJnth. it uL
xWl
kbwhW fythj kf.
vdnt, d cjah kfis
f aY.
ml Fiwj k
nk mLY, ml mfkhd k
mLYkhf wJ.
milgh
cW neh mnth
k
bzbzl
fyitia vLJbfhf.
3. tzif Kiw
3.4.3.
xWl xW fyF aila
kf
mla
fyitia
bjLj
kbzbz
bra 3.10
bg, blhY Ma U kf
mla fyitia fUJnth.
fyj
U kfS xWl
fyF ailait.
fyitia xU d CWf.
d thgFia _Lf.
xW
d thiytoj Kiw U
kfis jjna fyh.
FLitia 10 lf eF FYFf.
bg k bfhiy 353 K.
d, jh 15 lf
iyW khwfis cWnehFf.
, nk mLFfis ftf.
khwFa jJt vd?
50
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
xUgojhd fyit gFbghUfis j
btgiykh
if mLF
Fgh
FLit
bg,
blhY
fyit
thiy to k
r
vFHh
FghUJ
btJbtJghd
btnaWj
Fgh cns
Fj brYj
iy
v
gUbghU
M
v
xU iy csjh?
gygojhd fyit
xUgojhdit
iy
v
M
v
abghU
iy
v
M
v
va bghUshf f aYkh?
jk
nrk
51
xUgojhd fyit
(fiur)
ma
myF-3
myF 3
nta
nta
bra 3.11
cW neh mnth
nkY mJ bfhnth
kL - kh dhf
- m
rahd ilia njbjLJ vGJf.
1. e
h gagLJ bg vGj cj gF uhig vD bghUsh MdJ. uhig
________ nrj fyitahF.
(fhgD fkQ, fkQ ieu#D)
2.
a vgJ xU nrk. iAu# 11.19% , M# __________ vw iw
j csJ. (88.81% , 31.81%)
3. e
hza vgJ k k nrj fyit; if vgJ __________ nrj
fyitahF. (th k, k th)
52
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
4. fhgdtW bghUjhj izia vLJ vGJf.
m) fhW
th th
M) fl
k k.
) Fghd
k th
<) ur fyit
k k
5. g
UbghUfYs gFbghUf gntW tifahd Kiwf ik
gLjgLwd. k fhiw __________ vw aa KiwF
cgL f Ko.
(d thiy toj, thiy toj, gjfkhj)
6. tUtdtF bgaLf:
m) tiuaWfgl totij bguhj, Fljf fd msila gUbghU.
M) Fljf iwila, Mdh Fl fdms yhj gUbghU.
) kfis btggLJ nghJ ilF gUbghU.
<) _yTWfSilna Fiwj ilbtia bgWs gUbghU.
7. tU TWf rah? jtwh? vd flf. jtwhd TWfis mil FF
bfhLfgl brhfis bfhL UJf.
m) btggLJ nghJ, kf thfis l mfs tilwd (Fiwjs)
M) js mGjjh thf v RUf ayh jikia bgWsd.
(kf)
) kf tiuaWfgl totij bgUgiy. (thf, kf)
<) kf ml, thfis l Fiw (kf)
jik
mj
__________
gfis
bfhL
53
ma
myF-3
myF 3
nta
nta
10. bghUJf.
jk fa myF
uL myJ _W mQf mla bjhF
iAu#
U rigL
bg cs vGJ gF
nrk
mQf
fyit
_yTWf
jk
th - v jik
2. M#
th - v jik
M) gf
1. iy
- k
54
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
<) fyit xUgojhd iynyh, gygojhd iynyh Ufyh.
c) aa Kiw _y xU nrkYs jkfis jjna fyh.
16. rahd ilia njbjLJ vGJf.
1. xWl xW fythj kfis bjLF Kiw __________ .
m) tofLj
M) d
) thiy toj
m) thiy toj
M) MahFj
) d thiy toj
m) tofLj
M) gjfkhj
) bja itJ Wj
m) 23.20
M) 75.50
) f Fiw
m) k k M) k k
) th k.
t. v fyit tiff
vLJfhL
bjLF Kiw
U kf
fhjij
1
fyit
gagL
fiuah
aila bga
2
Jff mla
kfyit
3
fu, c
xnwhL xW
4
fyF U
kf
5
cyj iy
6
d
18. nfhol lfis uf.
m) nrkf gf mt mls gFbghUfshd__________UJ
khWgLwJ.
M) fyitf__________bghUf MfhJ.
) bg - blhY fyitia bjLF Kiw__________ .
<) uL myJ mjF nkgl fiu jik bfhl kfis bjLF
Kiw __________ . Kiw __________ kW __________ iyikfSF
ilna fiu bghU Jff gkhdJF cgL bjLfgLwd.
19. nH bfhLfgltUJ, fyitUJ gFbghUfis bjLF
rahd Kiwia njbjLJ vGJf.
55
ma
myF-3
myF 3
nta
nta
- M
1. a
bghU xnu khahd Jffis bgUF. fl vgJ a bghUsh?
iyah? fhuz TWf.
2. n
rk vgJ uL myJ mjF nkgl jkf khwhj iw j
fyJs bghU MF. nrk gf ulid TWf.
3. x
nu iyia bgw fyit xU gojhd fyitahF. xWF nkgl iyikia
bgWsJ gygojhd fyit MF. nkfl TWfis eF J tifF X
vLJfhL vGJf.
4.
l iy cs fuij fhWgLgo itjh, mJ th iyF khLwJ.
J X aa khw. khw bgaiu TWf. cfSF bjj vLJfhL
xW TWf.
5. m) k
bzbz
U
fyj
cjwJ. (thiy toj, d)
fyitia
M)
rhjhuz
c
mnkha
FnshiuL
fyj
__________ Kiw cjwJ (gjfkhj, tzif).
_______
fyitia
Kiw
f
6. A
vw k bfhiy 353K. B vw k bfhiy 384K. it uL
xWl xW fyF jik cilait. it uil d thiy toj''
Kiw fyh. kfis f Kiwia ifahs fhuz TWf.
7. tU TWfSF ma fhuz jUf.
kf:
m) fhW V fyitahf fUjgLwJ?
M) x, btg, fhjjik gUbghUshf fUjgLtiy. V?
) kf, ljikia, mf mGj iy RUf ayh jikia
bgWsd. V?
<) kf mf mlia bgWsd. V?
c) kf, btgjh jsnt til gig bgWsd. V?
56
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
kf:
m) kf tiuaWfgl totij bgUgiy. V?
M) kf tiuaWfgl totij, fd msit bgWsdth?
) kf, btggLJ nghJ kfis l mfs tiltJ V?
<) kf ml, kfisl Fiw. V?
(ml vgJ XuyF gUk iw)
c) kf, mit itfgLs fy totij bgWsd. V?
thf:
m) thf, mit UF KG lij u gig bgWsd. V?
M) thf, js mGjjhY, mfs RUf aY jik cilaJ. V?
) btggLJ bghGJ kfisl thf mf ms tiltJ V?
<) eh g fhiw unghJ, mJ tiltJ V?
8. gUbghUf, k, k, thfshf UgjF fhuzkhd mogil gf
ahit?
57
ma
myF-3
myF 3
nta
nta
1
2
3
4
M) fhW xU fyit
kL braghL
1. nrhjid : iu ikahf
aifahd braghL _y khRs
ikahfgLjiy bjJ bfhf
khRs iu, kz, THhff
Matiw gagL ikahfyh.
gl fhoago, xU Kfitia vLJ,
mj moghf M cjah
vL Jisf tiu VgL Rkh 8 br.
(3 inches) cauF THhffsh uf.
mj nkghf nj msF kziy
vLJbfhf.
khRs
CwgLwJ
Kfit
Kfit
jhf
kz
THhff
58
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
eik NJs
gUbghUf
ikahditah?
fyit
mls gFbghUf
1. fhW
2. frh vbz
3. gh
4. fhnwwgl ghdf
5. JUofhj v~F
fyit jah Kiw
fyit tif
Ul rfiuianrj
Ul rfiuia , cig nrj
fhYs ifkly
ml nfhJik fyj fyit
4. xL fw
nehf : fyit mls gFbghUfis bghUjkhd Kiw
bjLF braKiwia mj.
fyit tif
ikahF Kiw
cfiur
bgnuhYl kbzbz fyj fyit
rhjhuz cl fu fyj fyit
Ea kz fyj
5. fh mltizia vG m LgLs xbthU flFS xU
fyitF X vLJfhL vGJf.
v.fh. Fs vgJ l, utbghU fyit.
Fs
k
th
59
th
ma
myF-3
myF 3
nta
nta
6. nHFLs bghUf aa iyia FLf
bghU
aa iy
gfo
fhW
m
M#
7. g
bgUfl cs xU fg xW gGjilJ gjhf bfhnth.
UD, gaf wFfilf, bgo, y ghidfis bfhL tUwhf.
gaf fl UJ vthW Fo bgWwhf vgij gl cjl
sFf.
8. Rzh, c fyj fyit xF nkgl Kiwfis gagL
bjLfgLwJ. c, fiu. Mdh Rzh fiutiy.
bjLF gof nH bfhLfgLsd. mtiw rahf tirgLj.
1. fiuahj Rzhis tofLj _y iu btnaWf.
2. eF fyFnghJ c, fiuwJ.
3. c fiuriy MahFj _y iu btnaWf.
4. c, Rzh fyitia Ul nrf.
5. Rzhis Na x cyJf.
nkY ma
jf: General Chemistry (Second Edition) - Jean B.Umland & Jon M.Bellama
West publishing company
izajs: http://www.tutorvista.com
http://www.khanacademy.org
60
myF
Q mik
* cfU fLo
* %j nghL nrhjid
* %jnghL mQbfhif
* ngh mQbfhif
* uh fLo
* mogil Jff waf
* mQv, iw v
* Inrhnlhf
* mQf vyuh mik
myF-3
myF 4
nta
nta
mQ mik - mj mta
xU bghU mls ff a
Ea Jfisna mQ vW #h lhl
fUdh. k iy bghUf
cs Ea Jff ga Mit
#h lhl nkbfhsiy. khwhf,
thf Jff rhj Mfisna
bgUks nkbfhlh.
Fghf,
th mls Jff vthW
xnwhblhW fywd vgJ FJ,
mit izJ vjifa nrkfis
cUthFwd vgnjhL vthW
fiuwd vgJ nghw Mfisna
mfms
nkbfhlh.
jh
nkbfhl MfUJ, jkf
izJ, xWF nkgl nrkfis,
Fl iwj mogil iznj
cUthFwd
vd
fljh.
j isthf, bghUf iz
nghJ mt mls Ea
Jff Fl ms xnwhblhW
izwd vd vLJiujh.
%jngho braghL
ma
mPf
a
mQbfhiff,
ma
vthW
ts milJ tUwJ vgjF
wj rhwhf sFwJ. gy ma
mPf
a
fLofSF,
jj Ezit gagLsd.
Vfdnt, bjfgl bfhiff, a
Mf isthf gy khwfSF
cgLjgL,
a
bfhiffshf
tiuaWfgLwd.
mbfhiff
nkY a fLofSF mogilahf
mikwd.
J.J.jh[
mQbfhif,
mQf
eLiy
jikia
sanghJ, mbfhifah mQ
cs mQfU ga fUJfis
sf ayiy. mQfU ga a
bfhifia, 1909M ML vd
%jnghL mKfgLdh.
62
vd %jnghL (1871-1937)
vd %jnghL vw oZ
aayh M~gh Jffis gagL
faf M _y mQfis ga
M <Lglh. %jnghL ``mQfU
aa jij vd miHfglh.
mQ mik Muhfhf 1908M ML
nehg gid bgwh.
X
8000
M
~ghJff
irntf
7
VwFiwa 2 x 10 /beho.
1. CLU brYj
2. Xus yf miljit
3. mf ms yf miljit
4. 1800 nfhz ms Ugglit
M~ghJf
fiw
bra 4.1
%jnghL M,
1) bgUghyhd M~ghff vj
gh
cnyhfjfil
CLU brwjF fhuz ahJ?
bgUgF
m
Q iw, mj
iwia bghWJsJ.
cfU
c
fUit Rs btl
vyuhf l bgWsd.
v
yuhf, cfUit tl tot
ghij R tUwd.
ehfns brnwh
2) y M~ghJff kL yf
miljjF fhuz ahJ?
3)
mQ cUtsnthL xLif,
mQfU
ms
cUt
ajh, bgajh?
vyuhf
vyuh
4.3.1. tuf
fhj
bfhifgo,
ntfkhf
a
bfhoUF
vyuh
bjhlJ Mwiy Hf ntL.
thW Mwiy Hgjh, vyuh
mQfUit RtU ghij RU
W mQfUD H ntL.
thW fjh mQ mj iy
jikia Hf neL. Mdh, mQ
iy
jik
cilaJ.
jdh,
%jnghL bfhif mQ iy
jikia sf ayiy.
nkY mJ bfhnth
63
ma
cfU
cfU
myF-3
myF 4
nta
nta
lbgaUnghJ
LwJ.
ngh (1885-1962)
Mwiy
bt
n = 1 (K M)
n = 2 (L M)
n = 3 (M M)
_whtJ
Mw kl
(M - M)
ulhtJ
Mw kl
(L - M)
mQ vyuhf iyahd
X
tlghij mQfUit R
tUwd.
tl
ghijf
MLf myJ TLf myJ
Mwklf vd miHfgLwd.
nu tlghij vyuhf R
x
tUif Mwiy Hgnjh myJ
Vgnjh iy.
tl ghijf 1, 2, 3, 4 myJ K,
L, M, N TLf vd bgalgLwd.
j vf Kjik Fthl
vf (n) vdgL.
cUts ajhf UF nghJ,
M
mj MwY Fiwthfnt UF.
cfUUJ
bjhiy
mfFnghJ, Mo MwY
izahf cawJ.
Mw kl (n) lbfhS
X
vyuhf mfgr vif
2n2 MF.
v
yuh,
Mwiy
cRnghJ,
Fiwj Mw klUJ ca
Mw klF jhwJ.
a Mw kl UJ Fiwj
c
Mw
klF
vyuh
64
Kj Mw
kl
(K - M)
: M vgJ vyuhf
M
cfUit RtU tlghij.
nkY mJ bfhnth
%jngho
khztf
n#rhF xUt Mt.
uhf vif = iw
v - nuhlhf vif (m)
vyuhf vif (mQ v)
ngh
X mQ mogil Jffshtd:
nuhlhf: it neRik cila
Jff. it mQ cfUD
csd.
yuhf:
it
vRik
v
cila Jff. Jff cfUit
tlghijf R tUwd.
lhl
uhf:
it
eLiyahd,
Rikaw
Jff.
Jff
cfUD csd.
%jnghL
M~gh
uh
Rikaw iyia
fhL fU
uhf waf
uhf Rikaw Jff.
mjhtJ, eLiyahd Jff.
i
Au# mQit ju, Vida
mQf cfU uhf
l bgWsd.
U uh iw, VwFiwa xU
x
nuhlh iwF rk.
nuhlhf
neRikila
Jff. xj Rikia bgUgjh,
nuhlhf xiwbahW yF
jikia bgWwJ. fa cUts
bfhl iyahd cfU uhf
, xWF nkgl nuhlhf
lbfhs ayhJ.
uh Jf, cfU cs
nendw
bgw
nuhlh
JffSilna y yF iria
Fiwgj _y, cfU cs Jff
midij csla iyahd cfU
cUthf fhuzkhwJ.
uhf vif ntWgL
xnu jk mQf, Inrhnlhf
vdgL.
nuhlh
uhD mQ gF bghUshfnt
fUjgLwJ.
uh
cfU
65
ma
bga
myF-3
myF 4
nta
nta
mQ w mogilJff
vyuh
J.J. jh[,
nuhlh
H.A. nyhu
uh
E. nfhLO
n#rh
iw
9.1x10-28
1.672x10-24
1.674x10-24
Rik myF
-1
+1
ahf
y jkf mQ v kf nH
jugLsd.
mQ
mogilJffshd
nuhlhfS. uhfS izJ
ahf vd miHfgLwd.
vdnt X mQ iw v vgJ
mtQ cfU lbgWs
ahf
vifia
FwJ.
iw v (A)
X mQ iw viz, mjk
mQ
cfUD
lbgWs
nuhlhf, uhf Mat
bkhj vif vd tiuaWfyh.
rhwhf, iw v k 23 cs nrhoa
mQ cfUD l bgWs
nuhlhf,
uhf
bkhj
vif 23 MF. X mQ iw v
kUJ mQ v kig fgj
_y uhf vifia
(nrhoa-12)fzlyh. y jkf
iw v kf tU mltiz
bfhLfgLsd.
4.7. mQ v, iw v
mQ v (Z): X mQ mQ v
vgJ, mjk mQ cfUD
fhzgL nuhlhf vif
myJ cfUit btghf R
tUw vyuhf vif vd
tiuaWfgLwJ.
iAu# mQ mQ v xW
MF. a mQ mQ v uL
MF.
mQ v, iw viz FLj
iw v (A)
mQv(Z)
vLJhlhf,
ieu# mQv 7.
mQ
v
z
vw
Fplh
FfgLwJ, uL jkf xnu
kyhd mQ viz bgUf
ayhJ. mQ v vgJ xbthU
mQF ca jJt gghF.
jk
H He
Li Be
B C N O F Ne
Na
mQ v
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11
jk
He
Li
Be
Ne
Na
Mg
mQ v
10
11
12
iw v
11
12
14
16
19
20
23
24
66
nkY mJ bfhnth
vil Fiwthd mQf cfU
iyjikF, xU nuhlhDF
xU uh vw j nghJkhdJ.
vil mfkhd, fdkhd mQf
cfU
iyjikF,
nuhlhf vifia bghUJ
mf vif uh j
mikwJ.
vdnt
X
cfU
iyjikF uh-nuhlh
jnk mogil fhuzkhf mikwJ.
ehfns brnwh
A 11 nuhlhf, 11 vyuhf,
12 uhf csd.
B 15 nuhlhf, 15 vyuhf,
16 uhf csd.
C 4 nuhlhf, 4 vyuhf,
5 uhf csd.
A,B,C Ma jkf bgafis eh
flnth.
bra 4.3
ehnd brnw
nkY mJ bfhnth
Fnsh
d
mQiw
kilaJ. Vbd, Fnsh-35
cs mQf 75% , Fnsh - 37
cs mQf 25% csd.
rahd
kig
fzL,
mltizia unt.
mQ
v
nghuh
nrhoa
11
ghgu
15
ah
10
nuhlhf
vif
vyuhf
vif
vdnt, Fnsh mQ
ruhr mQ iw =
{ }{ }
75 x35
25 x37
+
= 35.5
100
100
bra 4.4
ehnd brnw
tU jkf, vjkf
xnu vifyhd uhfis
bfhLsd vgij fzLnt.
xUj iyY, mt mQ
iw kf ntWgLwd vgJ
bjthwJ.
1. a 3Li
nuhlh
12
2. fhg 6C
7
3
14
3. ieu# 7N
uh
Li
4. bga 4Be
16
5. M# 8O
4.8. Inrhnlhf
6
3
Li
a Inrhnlhf
xj mQ v kig ntWgl
iw v kfis bfhl xnu
jk mQf, Inrhnlhf vW
miHfgLwd.
67
ma
jk
myF-3
myF 4
nta
nta
Inrhnlhf waf
x
nu jk Inrhnlhf, mt
iw vf kL ntWgLwd.
uhf
vif
ntWgLtjh, mt iw vfS
ntWgLwd.
U jk Inrhnlhf xj
x
nta gfis bgWsd.
v
D,
aa
gf
Inrhnlhf J khWgLwd.
I
nrhnlhfis bfhLs jk
mQf, d mQ iwfis
bgWsd.
bra 4.5
ujnrhif nehfhd ir,
U-59 Inrhnlh gagLwJ.
K
fGJfHiy
nehfhd
irF, mnaho-131 Inrhnlh
gagLjgLwJ.
fhgh-60 Inrhnlh,
n
ir gagLwJ.
f
kUJt
Inrhnlh gagLwJ.
Wneh
ghgu-32
f
hg-11
Inrhnlh
_is
Ezh irF gagLwJ.
vyuh
ehnd brnw
(M)
nuhoa mQ
(rhjhuz iAu#)
nuhlh
37
35
17Cl, 17Cl
Inrhnlh
nuhoa
oOa
ooa
Fnsh - 35
Fnsh
fhg
nua
1
1H
2
Fnsh - 37
1H
3
17
37
17
ooa mQ
(faf iAu#)
cl
cl
12
6C
fhg - 14
14
6C
nua - 238
(myJ)
1T
35
fhg - 12
nua - 235
uh
1H (myJ)
2
1D
3
iAu#
ooa mQ
(fd iAu#)
FpL
iAu# Inrhnlhf
bra 4.6
ehnd brnw
nuh
jk
U
tif
Inrhnlhfis bgWsJ.
nuh - 79 (49.7%) ,
nuh- 81 (50.3%)
v, kfUJ nuh
mQ ruhr mQiw kig
fzLnt.
235
92U
238
92U
Inrhnlhf gaf
kUJt
Jiw
gy
jk
Inrhnlhf gagLjgLwd.
68
ehnd brnw
jkf
ruhr
mQiw
kfUJ, vjk Fiwj
vifYs Inrhnlhfis
bgWsJ vd flnt.
Fnsh
35.5
iAu#
1.008
M#
16.0
1 ( K -M)
vyuhf
vif
2
2n = 2 x 12
=2
2 ( L-M)
2n2 = 2 x 22
3 ( M-M)
2n2 = 2 x 32 = 18
4 ( N-M)
2n2 = 2 x 42 = 32
=8
nrkf bgUghikahd gf
vyuh
mikigna
rhJsd.
jkf
vyuh
mikig
fla, mQ Kjik Fthl
v kig bjUj ntL.
KjikFthl v vgJ X
mQ lbgWs bkhj tlghij
myJ MLf vifia
FgjhF.
rhwhf,
nrhoa mQit fUJnth.
nrhoa jk mQv = 11
vdnt, nrhoa mQ cs bkhj
vyuhf = 11
Mf vyuhf gL (g)
M
vyuhf
vif
2
2n = 2 x 12
= 2 vyuhf
2n2 = 2 x 22
= 8 vyuhf
jKs vyuh
=1
1 ( K -M)
2 ( L-M)
3 ( M-M)
nrhoa mQ
69
11P
12N
- -
ma
bra 4.7
myF-3
myF 4
nta
nta
iAu#
(H)
vyuh
mik
vyuh
g
jk
mQ v
vyuh
mik
vyuh
g
jk
mQ v
1
ieu#
2,5
(N)
(He)
M#
(O)
2,6
2,1
2,7
bga
2,2
ah
10
2,8
nghuh
2,3
nrhoa
11
2,8,1
bka
12
2,8,2
(Li)
(Be)
(B)
fhg
(F)
(Ne)
(Na)
2,4
(C)
(Mg)
70
mYa
(Al)
fh
(Si)
13
14
vyuh
mik
vyuh
g
jk
mQ v
bra 4.8
ehnd brnw
nH FlgLs jkf
vyuh gfis vGJnt.
2,8,3
jk
2,8,4
mQ
v
a
nghuh
3
5
bka
ghgu
12
15
vyuh
g
K
L
M
(P)
rg
(S)
Fnsh
(Cl)
15
16
17
2,8,5
X mQ cs bttlghij
myJ M, mtQ izw
tlghij myJ izw M
2,8,6 vdgL. izw Mo lbgWs
vyuhf izw vyuhf vW
miHfgLwd.
izw
vyuhf
vifia FL vk,
mjk izwid fzl
2,8,7 gagLwJ. X mQ, knwh mQl
iz w, mtQ izwdh
zfgLwJ.
sf :
Mfh
(Ar)
18
2,8,8
a mQ (mQ v = 3)
vyuh g
(n =1 ) K M = 2 vyuhf
(n =2) L M = 1 (jKs vyuh)
bttlghij L MF.
71
ma
ghgu
X mQ bttlghij
lbgWs vyuhf nt
izf gF twJ. j
vyuhf izw vyuhf
vdgL.
myF-3
myF 4
nta
nta
bra 4.9
i z w
vyuhfis,
izwid
fzLnt.
ehnd brnw
mQ
v
jk
izw
vyuhf
izw
1
5
6
12
13
iAu#
nghuh
fhg
bka
mYa
rhwhf,
q mQ (mQ v =
vyuh g
vdnt,
a mQ izw = 1 MF
X
mQ
bttlghij
cs vyuhf vif, m
KGikahf
lbgW
vyuhf
vifF mU U, (Fghf
L MLF 8 vyuhf) mQ
izw tU thghL _y
fzlgLwJ.
vyuhf g
9)
izw = 8 - 7 = 1 MF.
kL - kh dhf
- m
rahd ilia njbjLJ vGJf.
1. X
Mw
kl
cs
vyuhf
mfgr
vifia
2
fzl cj thghL 2n (n = 1,2,3.....) v, Kj Mw kl cs
vyuhf vif __________ MF ( 8, 2, 18 )
2.
nuhlhid fljt nfhLO.
J mQ
J __________ jik cilaJ. ( v, ne, eLiy )
cfU
csJ.
3.
J X mogilJf.
J mQ cfUit tlghij R
tUwJ. J v Rik cilaJ. jid fljt bga J.J. jhr.
j Jf bga __________ (vyuh, nuhlh, uh)
7
16
8O
vw jk
5. X
mQ cfU vgJ uL TWfis cilaJ. xW nuhlh kbwhW
__________ ( uh, vyuh, ghuh )
6. X
mQ cfU cs nuhlhf, uhf vifna iw v
vdgL. tU jk nuhlhf vifia fzLf. ( 11, 23, 12 )
72
iw v
nrhoa (Na)
23
nuhlhf
vif
?
uhf vif
12
35
7. 17
Cl - vw jk mQ v 17. iw v 35 v, jk cs
nuhlhf vif __________ ( 17, 35, 18 )
8. K
fGJfHiy
nehia
FzgLj
(mnaho - 131, ghgu - 32, U -59)
cj
Inrhnlh
__________
__________
11. X
mQ nuhlhfS vyuhfS vif rk. Mdh, it
vbu Rik cilait. uhf Rik mwit. jdh, mQ jik
__________ ( v, ne, eLiy )
12. rah? jtwh? vd flf. jtwhd Tiw UJf.
m)
jkf, mt nrkf bgUghikahd gf mt iw
viz rhJsd.
35
M) 17Cl izw 7
) L - MoYs bkhj vyuhf vif 8.
<) xU jk Inrhnlhf xj ntgfis bgWsd.
2. 7N - vw jk vyuh g K = 2 v, L - To Uf ntoa
vyuhf vifia TWf.
35
3. 17
X vw jk xU th. j mQ v 17. iw v 35. cs vyuhf,
73
ma
myF-3
myF 4
nta
nta
nuhlhf, uhf vifia TWf.
4. kUJtJiw gy Inrhnlhf gagLjgLwd.
m) ujnrhif nehia FzgLJ Inrhnlh vJ?
M) f kUJt gagL Inrhnlh vJ?
5. Gs jkf vyuh gfis TWf.
jk
vyuh g
mQ v
nghuh
5
12
bka
2
-
mQ v
fhg
mYa
6 (2, 4)
13 (2, 8, 3)
izw
vyuhf
izw
7. bfhLfgl jkf
i.
iwv ii. mQv iii. nuhlhf vif
iv. vyuhf vif v. luhf vif
11
12
27
8.
nua Inrhnlh ga Lgl jftfis nrJ mltizia uf.
Inrhnlh
nua- 235
FpL
235
92U
nuhlhf
vif
luhf
vif
vyuhf
vif
92
143
92
92
nua- 238
9. mltizia uf.
gf
nuhlhf
iw
Rik
mQ l
fLojt
74
vyuhf
uhf
3.
3 (M -M)
4 (N -M)
11.
iAu# Inrhnlhf
nuhlhfSl)
glfis
tiuf
(vyuhf,
uhf,
nuhlhf 6
uhf 6
mQ v
: ___ ___
iw v
: ___ ___
15.
23
11Na
m) nrhoa iw v __________ .
M) nrhoa mQ v__________ .
) vyuh mik__________ .
<) nuhlhf vif __________ .
c) uhf vif __________ .
75
ma
14. X
, Y vd U mQf cfU mikf nH bfhLfgLsJ. X , Y Mat
iw viz fzLf. U mQfSilna cs bjhl ahJ? mjkf
ahit?
myF-3
myF 4
nta
nta
-
1. KGikahf us tlghijfis bgaLf.
jk
mQ v
ieu#
ah
10
bka
12
rg
16
Mfh
18
vyuh mik
2. bghUJf.
(i)
ne ml mfKs gF
izw
(ii)
eLiyJf
mQv
(iii)
bttlghij
cfU
(iv)
bttlghij cs vyuhf
izw M
(v)
nuhlhf vif
uh
nuhlh
76
mQ
v(Z)
3
-
nuhlh vyuh uh
vyuh
mik
-
3.
4.
11
12
5.
19
77
ma
myF-3
myF 4
nta
nta
18. %jnghL mQ bfhif mogil tUtdtiw uf.
kL braghL
1. xgil :
nehf : m
Q cfU l bgWs uhf gF FJ mj.
a mQf nuhlhfS, uhfS rk vif csd.
bga mQf t vif xWbfhW rkiy iy. jfhd
fhuzfis flf.
2. bral
nehf: ilF bghUfis bfhL xU mQ khia cUthFj.
rahd vif Mw klfS, xbthU Mw klY rahd
vif vyuhfS, cf kh Uf ntL. vyuhf,
nuhlhf, uhfis ntWgLj btntW tzFpLfis gagLj.
(cf Uggo VnjD xU mQit njbjLf.)
3. fyJiuahl
nehf : %
jnghL mQkhF
ntWikfis FLf.
xj gf
ntWgL gf
4. glbjhF
nehf: lhl, jhr, %jnghL, ngh Mnah mQkh glfis tiuf.
5. X mQ cUtik vj tot Ufyh vd fUJf? FLf.
n rJu tot. n rJu tot.
n tl tot.
n nfhstot. n tl tot.
nkY ma
http://www.chemguide.co.uk.
78
myF
aa
Nicolaus Copernicus
nfhy
nfhgf
(1473-1543)
myF 5
Galileo Galilei
fnah
f
(1564-1642)
Tycho
ilnfhBrahe
uhnA
(1546-1601)
Johannes
n#hAKepler
bfs
(1571-1630)
80
bgiy
gagL
cf
Ugnfg fis gy tf
izJ glf tiua vyh
fis
gagLj
ntoa
mtaiy.
bghGJ
tiuj
nfhLfis mJL, tir ukkhf
jugLs vfSF Vg fis
izJ, Xa vz vd
UjJ vgij ma.
xbthU , cik TWf
myJ ju TWf vd fUJf. mtiw
izF nfhLf, mTWf ekJ
bra 5.2
ehfns brnwh
tF cs khztfis U
FGfshf f. tU dhf
FJ fyjhnyhf.
tU
gl
jugLs
fis bfhL xU gl jugLsJ.
y
eik
NJs
bghUfis g mJbfhs
njitahd uL Ka TWf
ahit?
V
ekJ cWnehf Tikahdjhf
Uf ntL?
V
msLf Jakhdjhf Uf
ntL?
_W
m
ogil msLf S.I myFf
ahit?
bra 5.1
ehnd brnw
Kgf jugLs gid
goJ, ahj brhfis monfhol.
ulhtJ Kiw L goJ, ahj
y
brhfSfhd
sf,
mgnyna csJ vgij ma.
nkY
cs
ahj
brhfis
goal. Kojh mfuhid
gagLj. cfsJ Maiu nfL
myJ, bra (5.2) FG mik
bragho _y, ahj brhf FJ
fyJiuahl.
e
h Kng mj, s, iw, neu
a myFf, bga myFf ahit?
xbthU khztU vj mogil
msLf a, bga myFfis
id itJsd vgjid
rghf.
f
vbghGJ
a
myFfis
vbghGJ
bga
myFfis gagLJf?
t
F
fyjhnyhj
mifid Mal rkJ,
mt fUJfis Tw brhy.
cf kd njha nff
vd? mtiw cf Fngo
goaLf.
81
ma
K
ija
tF
goj
mogil msLf ahit?
aa
myF 5
l
FpLfis
bfhoUF.
m
msnfhf ws 0.5 .. xU
msnfhid bfhL 1 .. msF
f rahf msf Ko vd Tdh
m l msnfh ws 1 ..
vd bghUgL.
82
gl cs RU
juh
wsitia
cfsh fla Kokh?
X msL fUdh
mslglToa
ca
kF Fiwj kF
cs ntWghL mj R
vdgL.
rhwhf
msnfh mslglToa
viy 0 br. UJ 30 br..
fFiwj ms Rahf
Ugjh
rhf
eh
vbghGJ
mf
msidna rhf vLJ
bfhnwh.
msnfh
R(Range) 100 br. vwh mJ 0 br.
UJ 100br. tiu vgijna FF.
a msLfUJ bga msLfis
msgjF
w
fUf
totikfgLsJ. rhwhf nth
l msLf 150 VUJ 250V tiu
v, mj R 150 VUJ 250V tiu
MF. bghJthf J khahd fUf
Fl
cgnahffhf,
Ja
msLfSfhf,
totikfgl
RF
Ugjhf
totikf
gLwJ.
bgUghY
msL
fUf
fFiwj mso R (zero)msL
msfgLtiy. rhwhf mlid
gagL
msLnghJ
R
izfhk csbghGnj ml
FK
0.02
Maiu
FwJ.
khahd iH,
RiH vd
gLwJ. Fiwj msL ms Ria
Ffhk csjh, J RiHahf
fUjgLwJ. khahd msL
fUfis gagLJnghJ, cikahd
kLfis bgw msL kfSl
Ujgl
kil
gagLj
ntL. msL fUdh bgwgL
msid RUj msl nrjh
ilgnj rahd msL ms MF.
eh bta msid g goF
a msLf
fhu
10-1
10-2
10-3
10-6
10-9
iw
nyhuh
neu
dho
ndhl
Ma
ehnd brnw
cfsJ g cs aa
Mtf gagLjgL gntW
msL
fUf
ws
msL viy M brnj.
eh msnfh msfis
mj fis cWnehnd.
vjid f csd vgij
fnl.
xU brol 10 f csJ
vgij, 10 f 1 br.F rk
vgij mnj.
vdnt 1 = 1/10 br.
= 0.1 br. = 1 ..
l
msnfh
0.1 br.. myJ 1 ..
ws
d
c
m
bl
bro
iknuh
nendh
FpL
da
h
k
M
G
83
msLif
id
ma
FpL
bga msLf
fhu
KL
1
10
ilfh
2
10
bAlh
3
10
nyh
6
10
bkfh
9
10
fh
SI myF
gkhz
KL
aa
myF 5
cilj
A
0
gagLjTlhJ.
Vbd,
kGa myJ ijj Kidfis
gagLJnghJ, mso iH Vgl
th cL. vdnt, bghUid
msnfh VnjD xU br.. l
nkbghUj brJ, bghU lJw
Kid nkbghUJ msl Fj
ntL.
uL
msLfSF
ilgl ntWghL bghU sF
rkkhF.
jf
2. lkhW njhwiHid
msf
FFnghJ,
xU
f
_oa iy msf Ff ntL.
f, bghU kW msnfh
Matiw izF nenfhL
msnfhYF
Fjhf
mikj
ntL. gl,
f iy
1 rawJ. Vbd, FKshdJ
msL
12.2-I
fhL
tif
mikJsJ. f iy 3
rawJ. iyY FK fhL
msL 11.8 vd msL tif csJ.
f iy 2 rahdJ. Vbd,
F flagL k rahf csJ.
mjF
iznj
bghUjkhd
g bra
3. msLf, ws KG klFfshf
mikj ntL. vLJfhlhf, xU
bg skhdJ msnfh U
mLjLj
fSF
il
84
mfhy
fjnkijf,
Phfis ngh tiugl tiuj
(Cartograph ) y msL br ntiy
Ujh.mtuJ jijl izJ,
uhn[
fhnl
vD
gFia
tiuglkhFt <Lglh.
5.5.1 bta ms
bta
msahdJ
bghahsfshY, bghUf cg
br lfY gagLjgL xU
fUahF. bta mf wsit
bfhl uL msnfhf xnwhL
xW izJ fa sij
Jakhf msL xU f wj
fUahF. fLoghs bgaiu
bfhL
bta msnfh vW
miHfgL
Jiz
msnfhshdJ
Ja
msLfSF
njitgL
mGjkh, Enzh, Wnfhzfis
msL
fU
nghw
fUf
gagLjgLwJ.
mtUila
btplhd,
yh fu vd bjhlF
g, Jiz msnfh gaghil
ssh.
j
msnfhny
bghGJ
bta
msnfh
vdgLwJ.
= 1.0.
Kjiknfh Kj - bta
0.9 .
85
ma
y mso mtUF Uj Mt
mtiu
msoF
njitahd
fUfis bra oaJ. j
Mtnk, ma mPf id
TW tz fUia bra itjJ.
aa
myF 5
bghU s 0.9 . = 9x0.1.
xgjhtJ
Kjiknfh
bta f, 8.1 ..
-9x
eh xU Kiwid, mKiwia
vthW thFtJ vgjid mJ
bfhnlh. ijna bghJthf FL
bghGJ, k bjahj khia (x)
gagL xU rkghlhf vGjyh.
rkghL, x vyh bkba kfSF
bghUJ.vdnt x MtJ bta
xU Kjiknfh l xUF
v,
Kjiknfh ulhtJ l
xUF.
(bghU s (0.2 .) + uL
bta f (1.8 .) = 2.0 .)
bghU s, 0. x . = x*
Kjiknfh - x* btanfh
f
bghU s, 0. x . = x*
(Kjiknfh - btanfh)
86
4tJ bta
xizwJ
1a
1) nehF jhilf
2b
n
k kW neha
aF
jhilf cila eG Kjiknfh
tyJw bghUjgLsJ.
b
ta msnfh cs UF
xid
gagL,
eGia
efj,
iyahf
Xl
bghUj Ko.
b
ta msnfh (6) msLf,
eG FfgL, mJ eGlD,
aF jhillD efUwJ.
neha
jhilf
bghU
btw
msfis
msl,
nkneha jhilf cw msfis
msf gagLwd.
b
ta msnfhYl tyJw
izfgl
bka gil(3)
clw
bghUf
MHij
msl gagLwJ.
5.5.4 bta msia gagLJj
bta ms wafshd
ws
msL
viyia
RiHia fltnj j Kjgo.
1b
2) nk nehF jhilf
3) MH fgh
6) bta msnfh
7) UF kiu
8) eG
87
5) iy W
ma
Mifah,
aa
myF 5
ws
neiH
ws(fU) = 1 K.nfh. 1
bt.nfh.
Kjiknfh
id
(MSD)
Kjiknfh
UJ
mayh.
bgUghY Kjiknfh . kW
br.l FfgoUF. mjdh
Kjik nfh ws bghJthf
xU
l
MF.
bta
msnfh
id(VSD),
btanfhiy
KjiknfhYl
bghUJtj _y mayh. bta
ms xgJ Kjiknfh f,
rkkhf
gJ
rkkhd
fshf
fgLsJ. (9 ./10 = 0.9 .)
Mifah ws 1 MSD 1 VSD
=1 . 0.9 .
= 0.1 .
RiH
Uid be eGia lgf
ef, bta ms jhilf
xnwhL xW bghUJkhW itf
ntL.
bta
msnfh
R,
Kjik
msnfh Rl bghUsjh
vW nrhf. bta msnfh
R,
Kjik
msnfh
RF
tygfkhf
mikjh,
msj kUJ, efj bjhiyid
fj ntL vW id bfhf.
iHia neiH vd RUj
vFpoY Ff ntL.
khwhf bta msnfh R
Kjiknfh
RF
lgfkhf mikjh mij viH
vd, mj Ujij rbra efj
bjhiyit,
msj
bjhiyl
TlntL. bta ms Jakhd
fUahjyh, RiH 1 .F nk
miktJ mJ.
88
R neiH
R viH
RiHahdJ
viH v,
Kjiknfh
w
1
R viH
t.
v
Kjiknfh bta
ms (MSR)
x
(VC)
br.
fzlgl
ms
(OR ) =
MSR+(VC x LC)
Ujgl ms
OR
ZEC
br.
br.
1
2
89
ma
aa
myF 5
bra 5.4
ehnd brnw
UjL juhR
tif
juhRf
filf
bghUf iwia msf gagLwJ.
juhR bghUf iwia l F
iwfSl xl gagLwJ. U
jLfS
iljs
gil
J
bghUjgLsd. juhir nkir
J itJ vjhf gagLjyh).
Fiwjgr 5
cs wsit
rhjhuz juhRfsh msl Ko.
rhjhuz juhR
rhjhuz
juhR
bghUf
iwia, l F iwfSl xL
msl gagLwJ. (100 , 200 nghw
l F iwf) Fiwjgr 5
cs wsit rhjhuz juhRfsh
msl Ko.
90
aa juhR
J Mtff gagLwJ. J
rhjhuz juhir xjJ. Mdh juhR
mf EQz bgwjh, bghUf
iwfis uh tiu Jakhf
msfyh.
bra 5.5
Kfhy
kj
fis
cWneh, gUt khwf, gf, u
khwfis
bfhL
fhyij
msL va Kiwfis bjJ
bfhlh. ehnlhof lbgaj,
ntshik,
j
tghLf
Matiw
ll
fhyij
msLj mtakhwJ. Kfhy
gagLa fhyij msL fUahf
Nafofhu, kz fofhu,
C
r
_yF
[ TL].
s
nejf
Uko
UF
<
_yF
(T1/g)
KLf
vjf
Uko
UF.
it
2-l
bgWtJ,
midij
jkh
nrJ
bjhFjh
eh
T=2(L/g)
nkfl rkghil gagL
nrhjid rhiy f j Cr
miy neuij fLofyh. j
Cr
s(l),
miy
neu(T)
Matiw bfhL < KLf
g-I fhzyh.
91
ma
nuff fofhuij kz
fofhuij fLojd. it
uL
Na
fofhuij
l
nkglitahf
Ujd.
Vbd
gfY,
uY
f
wj
wsitl fhy fhLgitahf
Ujd.
aa
myF 5
5.7.2 fofhuf
Na fofhu
Na fofhu cs nfh (m)
bghU ilkl gu Hiy VgLJ
tz mikf gLsJ. thd
Na bjhlahd khwnfg,
Na fofhugL H khw
VgL. khwij bfhL neukhdJ
fzlgLwJ. Na fofhudh
msf Koj fa msthd 1 kJ
vgJ, 15 lf vw f a msthf
UF tz Na fofhuf
Ja jik thjjhf fhy
totikfgld.
fofhu
jit kW FK mikl Toa
uhd msf Ffgl fy x
uhdJ xU Fl j brhL
tz itfgLsJ. fy
brhl brhl fy kl
cawJ. fy gf Rt Ffgl
msLfUJ fhyij mayh.
J uL tl tot fzho
Ffsh MdJ. fzho Ff
f
FWa
wdh
izf
gLsd.
kz
fofhukhdJ
jiyHhf fJ itfgL bghGJ,
nknys
fzho
FUJ
Ea kzyhdJ eL cs w
tna nHs fzho Fia
tjil. kz KGtJ nH tjila
vLJ bfhS fhy xU kneu
vgjh fofhu k fofhu
vd
miHfgL.
y
w
gaghLfSfhf f FWa fhy
msfis
msF
tifY
fofhuf totikf gLwd.
5.7.3. fhyij msF
fUf
kWbkhU g- Jajik
92
5.7.4 mQ fofhu
a
mQ
VgL
uhd
mfmogil
fofhuf
bragLwd. f mf Jajik
bfhl fofhufshf jnghJ mQ
fofhuf
gagLjgLwd.
109
ehfSF (njhuhakhf 2739726 tUlf)
1 dho vw ms Knah (m) nah
fhy fhLgit f wjitahf
fUjgld. xU Kiw totikfgl
gy jiyKiwfSF eh mfofhu
khw
VJ
bra
ntoaiy.
gdhL
fhy
fhL
fUf
mQfofhunk
Kjik
fofhukhf
csJ.
xU dho ws cila fofhu
nghnwh (m) xU dho ws
bfhl
ma
fhuzfSfhf
totikfgl
fofhu
nghnwh
mQfofhuf totikfgLwd.
v fh mik
v fh mik
miy V
a
mQfiw
}l
fhjf
bra 5.6
gFgh
ehnd brnw
o
cfSila
brhj
Nafofhu
(m)
fofhuij
totikf.
cf
braghLfis
cfsJ Mal fyjhnyhJ
lLf. tF f brjij
khztfSF fhf.
nkY mJ bfhnth
ah
l
neukhdJ,
J cs nja aa
Mtf itfgLs mQ
fofhu _y fzlgLwJ.
93
ma
mbt
gFgh
aa
myF 5
kL - kh dhf
-m
1. 5x107 s -F rkkhd k
(i) 0.5s (ii) 5s (iii). 50s
(iv) 500s
2.
bta msia bfhL cUis tot FHh x cw lid
msLtjF gagL bta ms ghfid cstUJ bj
brf.
(MH fgh, iyW, jhilf, nk jhilf)
3.
gl cs bta msnfh
RiH = _________________
cs
RiHia
4.
cf iffofhu wsit vd? midJ
tifahd fofhufSF J xnu msthf UFkh?
fL
vGJf.
Coincident
-M
1. bghUJf.
t.v.
fU
gagL l
1.
rhjhuz juhR
eiffil
2.
kUJt vil ms
Mtf
3.
aa juhR
kUJtkidf
4.
vyf juhR
mfho
2. x
U bta ms, xU Kjiknfh F, xU bta nfh F
cs ntWghL 0.1 . J vjid FLwJ?
3. bta msia bfhL 250 jhf bfhl xU ma jf cs xU
jh jokid fla fjh iHwh. mt jid vthW jf Kiw
brUgh vgjid sFf.
4.
khzt xUt vyf bta msia bfhL FL x lij
msLif ms msL 4.27br. vd fhLwJ. Koid RiHaw
rhjhuz bta msia bfhL msf KgLwh v,
(i) bta R, Kjik msnfh vF mik?
bta nfh ms v, Kjik msnfh VnjD xU l
(ii)
xUF?
94
RUj = iy
MSR
VC
3
3
4
7
1.
2.
ca ms
OR ZC br.
fzlgl
ms
= MSR + (VC x LC)
br.
K
bl
FpL
fh
bkfh
106
myF
FpL
nyhuh
9. fh bta msia cWnehFf.
B
10
95
ma
aa
myF 5
-
1. i) fU ws- tiuaWf.
ii) bta ms RiH tiffis sFf.
iii) bta msid bfhL bghU vj xU gkhzij msL
tKiwfis sFf.
ilnjlyhkh?
1. Na fofhuid u gagLj Koahj fhuz ahJ?
2. tUtdtiw bghUJf:
ah
l neu
ms
ut gof fh
ruhr neu
1
m
96
nkUJ
1. sij msf gagL myF
2. tFgiw khzt gagLJ msL fU
tyUJ l
m. xU fUah msl Toa f Fiwj ms
M. 2.54 br..F rkkhd ms
. g tot
ma
nkY ma
http://www.teach-nology.com
http://www.splung.com
http://www.khanacademy.org
97
myF
af
*
*
*
*
*
*
af tiff
bjhiy lbga
ntf, ir ntf, KLf
af tiu nfhL sf
afa rkghLf
tlaf
af
bghf UHhid bfhlhL
tjfhf fh j bgnwhfSl
brhj
CUF
bjhlto
gaJ bfhoUjh. fh
rd tahf ntoif ghj nghJ,
kuf ndh brY fhia
fLaJ,
j
mkhl
kufbsyh
ciknyna
ndh
efwdth?
vd
ddh.
kufbsyh
Xiy
Uwd, bjhlto Kndh
brtjhjh
kufbsyh
ndh
brtJngh
njhWwd
vgij
mkh
sdh. Xiy, afiyf
g fhF kwtfSF j
my sFnth.
6.1 X afK
ehfns brnw
tF khztf gy FGfshf
J fh dhfis FJ
thf.
b
ghU X iy Ugjhf
vgo f mf ?
b
ghU af Ugjhf vgo
f mf ?
x
U
bghU
kbwhiwl
ntfkhf aFwJ vgij eh
vgo mJ bfhnwh?
k
hztf thj ilj
fUJ
bjhFig
Mal
tH Mnyhrid bgw.
99
ma
aa
myF 6
ygu
xU
ia
vLJbfhL
eh
midJ
bjhiyfis
mia
rhJ
msLnwh.
vdnt
mia
M vW miHnwh.
Naid RtUtJ, Na
mlbt a tUtJ eh
mjnj. UD eh maffis
fU bfhsntoa mta iy.
Vbd eh gu cs bghUf
affis kLnk thf cnsh.
gu VnjD xU ia f
nj
brJ
mij
cfSila
Mahf fUJj ntL. f
br
vyh
msLfS
j
Mia bghWJ kLnk mik.
M
tna
fgidahf
lifnfhL, FJnfhL tiujh mJ,
xmrhf y - mrhf mikwJ
_whtjhf
MUJ
brFjhf tiuw nfhL Z- mrhf
mikwJ. j xWbfhW Fjhf
mikj
_W
fgidnfhLfS,
M nrj mikig Fgha
vW miHnwh.
Kjyhtjhf,
Mahf
f
Kakhd lij myJ bghUis
fUJj ntL.
Z
Y
n
enfhL
af:
bghUf
irkhwhk bjhlJ xnu ir
nenfho aFj.
tlaf : bghUf tl ghij
aFj.
miyaf : bghU L L
K af bjhlf ghijia
vir nkbfhSj.
bghU
X
M
bghU iy
gl 6.1
_W
X = 500 l
Y = 10 l
Z = 0 l
100
af
x
Gfw af : nkTa tiffis
rhJ mikahj af.
Market
rij
j1
.
.
1.5
ghi
2.5
bjhiy:
bjhiy
vgJ
xU
UJ kWF bghU efj
ghij skhF. mU fhos
gl, lgf ghij bjhiy 1.5
..
nkY
ghij
gaz
nkbfhlh U fSF (Lrij) ilnaahd bjhiy 1.5 .. MF.
Mdh tygfghij bjhiy 2.5.
MF.
gh
i
gl 6.2
ehnd brnw
bra 6.2
tFgiw xU _iy UJ
gff tna elJ eh v
_iyia milnw. eh bra
vdh nkbfhsgl lbga
bjhiy msLnw.
nghJ _iylghij elJ
v_iyia
milnw
nkY
lbga bjhiyit msLnw.
uL brafY cs ntWghil
mnw.
________________________
________________________
nkY mnth
th ahj f xwhf
UgJ vdbtwh, ciknyna
jj X iy cs bghUis
fLojny
MF.
Vbd
gu cs bghUf iyahdJ
nghy
fh
mjhY,
na
af Ugij eh mnth.
Na FLg X mf
MF. Tl xU gFahd
Na FLgnk R bfhL UwJ.
ekJ TlK w
TlnjhL
nrJ
R
bfhoUwJ.
mlbt
gus th bghUf jj X
iy csJ vJ vd Tw Kokh?
ehnd brnw
bra 6.3
B
10br
10br
101
ma
aa
myF 6
bjhiy
lbga
U
fSilna
bghUbshW
efJ
brYnghJ
nkbfhS
cikahd ghij bjhiy
U fSF ilna cs fa
bjhiy
J xU nfyh ms (vk kL
bgwJ)
SI msL Kiw Fl ir
j myF l.
bfhLfgl U fSilna
jj kbgwJ. efU ghijia
rhJ iy. bjhlf, Ko ia
rhjJ.
lbga kF rkkhfnth
myJ mfkhfnth mik.
bjhiyF
rkkhfnth
Fiwthfnth mik.
lbga vF k bgW xU
ir neF kghf bfhlh,
mj vir vF kid
bgW.
myJ
irntf
bjhiy khWghL j
lbga khWghL j
nfyh ms
btl ms
SI
Kiw
msLnwh
vw
myfh
SI
Kiw
msLnwh
vw
myfh
irntf vF k bgW. xU
ir irntfij ne Fahf
bfhlh,
vir
vF
kig bgW.
102
af
fhyij X mY bjhiyit
YmY vLJ bfhL tiuagL
tiuglnk bjhiyfhy tiugl MF.
xU Fl ir kG
irntf 10 dhof 10 / UJ
50 / Mf ntf mfwJ v mj
KLfij fzLf. (mltiz
tygfij fW f)
KLf 4 /2 vgj bghU
vdbt
kG
irntf
xbthU dho 4 l mfwJ
vgjhF. Mdh mnjrka to
irntf 50 / UJ 10/ vd
Fiwtjhf bfhlh, KLfkhdJ v
kig
bgWwJ.
j
vF,
irntf Fiwtij fhLwJ.
ij fshfnt KaW f.
Mal nfL rghf.
KLf = irntf khw / fhy
=
W irntf - bjhlf
irntf / vLJ bfhl
fhy
= 50 / 10 / / 10
= 40 / / 10
= 4 / 2
6.5 ne nfhL af tiugl sf
6.5.1 bjhiy, lbga fhy rhj
tiuglK irntf fhy rhj
tiuglK
bjhiy, lbga fhy rhj
tiuglij, irntf fhy rhj
tiuglij tiutUJ af,
fhy ga y fUJfis eh J
bfhs KowJ.
tU mltizahdJ, KUf
elJ brw bjhiyit fhyij
fhLwJ.
fhy (l)
bjhiy (l)
0
5
10
15
20
25
0
500
1000
1500
2000
2500
103
ma
aa
Y
myF 6
msl
X-m 1 br = 5 l
bjhiy (l)
2500
2000 s2
1500 s1
lbga (.)
Y-m 1 br = 500
3000
1000
500
0
fhy (k)
t1
5 10 15
fhy ( l )
gl 6.4
t2
20
25
ir
Flhkh
Ujh
lbga xnu ir mikJsJ
vd fU bfhsntL.
30
gl 6.3
tiunfho
rh
vgJ
xU
ggsit MF. rh mff ntfK
mfwJ.
KUf
eilgaz,
fjh
to
gaz,
rhfQ
kGJ gaz ga
bjhiy-fhy
tiuglid ghngh.
eilntfij fhoY to
ntf mfkhf uil l
kG ntf mfkhf UF
vgJ ekF bj.
_W gazf bjhiyfhy
tiuglf Kija tiugl 6.4I ngh
UF.
bjhiyfhy
tiugl rh
mff mff ntfK mfwJ.
eh tiuj bjhiy fhy tiugl
bjhiyF gyhf lbgaia
bfhL, lbgaia fhy tiugl
tiuJ mUJ irntf fzlyh.
tiugl ir Flgliy
vgij eh J bfhs ntL.
irntfij FLnghJ iria
thijah
FL
fhf
ntL.
104
tiugl
eh
tU mltizahdJ, nrhjid
Xl nghJ kGJ x irntf
kf,
uhd
fhy
ilbt
fhlgLsJ.
nkY
kG
irntf fhytiugl
gl 6.6
af
Y
tF khztf W FGfshf
J, brid-bgfq ngUJ gaz
tiuglij
MuhJ
tU
dhfisg thf.
7.5
D
brid-bgfq
2.5
10
15
20
X
25
30
fhy (dho)
gl 6.5
fhy (k)
b
rid - bgfq ilnaahd
bjhiy vd?
gl 6.6
eh brnw
gl 6.5 fhlgLs kG
irntf-fhy tiuglij fW
fh dhfSF ilaf.
gaz bgUk irntf vd ?
g
az
irntf
vnghJ?
vgFyhtJ
Ujjh? M
uhd
v
ntf
FiwjJ
g
az W ntf FiwjnghJ
KLf kbgd?
c
f
Kofis
Mal
fhJ rbrJ bgWf.
105
ma
lbga (.)
irntf ( -1 )
10
eh brnwh
bra 6.4
12.5
aa
myF 6
irntf fhy
irntf ( k-1 )
bra 6.6
kGJ x nrhjid Xl
bgw
irntffhy
tiuglij
MuhJ
tU
dhfSF
ilaf: t1 = 10 dho, t2 = 20 dho vw fhy
ilbt
irntf
khw
vd?
fhy (k)
gl 6.7
x-m
fhyij,
y-m
irntfij bfhL tiuagl
irntf fhy tiugl tiunfhL
ilifahf
(x-mF
izahf)
mikwJ. UJ irntf khwhk
Ugij ma KowJ.
t1=1 k Kj t2=3 k vw fhy
ilbtia
vLJ
bfhlh
(tiugl y w fhlgLsJ)
AC vw gF myJ BD vw gF
irntfij, nkY ABmyJ CD vw
gFf fhy ilbtia Fwd.
irntf
uhf
Ugjdh,
irntfij fhy ilbtia
bgUf ilF kghdJ, uL
kneu ilbt nkbfhsgl
bjhiyF rk. mjhtJ, tiunfho
ilF brtf guF rk
(brtf gu = mfy X s)
UJ irntf fhy tiunfho
ilF
brtf
gughdJ
lbgaF rkkhf Flyh.
Y
40
irntf ( k-1 )
eh brnw
K
Lf
fzL
thghil
idgL ghUf. ayhj
iy
jfij
ghJ
f.
braiy
fyjhnyhfhk
Kabra.
ahlK
fshfnt
K
Lf
k
(rkghil
KLfij fhf)
vd?
gagL
Tl
= 200+40
= 240 .
6.6 af rkghLf
30
20
10
0
C t1
1
fhy (k)
t2 D
3
gl 6.8
106
af
v = u + at
irntf fhy
s = ut + at2
v2 u2 = 2as
UJ
brFJnfhLf
tiuf(BE & BF)
AG vgJ AUJ BEF tiuagl
brFJnfhL irntf fhy tiugl.
Fl
rkghL
neu
irntffhd
tiuaiw go,
KLf = rh = BG/AG
= irntf khWghL/fhy
= W irntf - bjhlf
irntf / vLJbfhl fhy
rkghil
bgw,
irntf
irntf
bkhj gu
ABEC = gu ACEG+
gu AGB
1
1
s = ut + x t x at = ut + at2
Fl
iy
rkghL tiugl,
lbgafhd rkghL
guig
Knfhz
AGB guig Tl ntL. brtf
ACEG
gughdJ,
AC
(bjhlf
irntfU), AG (vLJ bfhl fhy t)
Mat bgUf bjhif. J ut F
rk. jDl Knfhz gugsthdJ,
mogf ghia, cauJl bgUf
ilgJ MF. mogf AG-vgJ
vLJ
bfhl
fhy
t
MF.
Knfhz cau BG vgJ irntf
khWghL v-u MF. J at F rk vdnt,
a = (v-u)/t (myJ) v = u + at
ulh
fhy (k)
gl 6.10
1
s = x(u+ v) x t
2
(v-u) (v = u+ at) t
2s = (u+v) x _____
a
kig ul)
2
2
2as = v - u
O
fhy
v2 - u2 = 2as
gl 6.9
107
ma
irntf ( k-1 )
aa
myF 6
dh flgLs f tlghij
aFwJ.
jlfs
ngho
UFL vj tlghijF
vLJfhL.
mwhl thif tlghij
aF bghUf ah, frahd
tlghij brY vd brhyKoahJ.
gl 6.11
uL fhuzf
108
af
tlghij af, f tna tlikaij neh xU ir brYjgLwJ
vd mayh. fiw Llh fyhdJ bjhLnfho tna nenfho
aFtij fhzyh bghUis tlghij bjhlJ brYJ irna
ikanehFir vdgL.
ir vnghJ irntfF brFjhf, Mu tna ikaij
neh bragL.
vLJfhLf:
1.
dh flgLs f tlghij
aF nghJ ikanehF irahdJ,
Girah bgwgLwJ.
2. kGJ xW tis U nghJ, laUF
jiuF
ilgl
cuh
ir
njitahd ikanehF iria jUwJ.
3.
nfhf Naid R aF nghJ
nfhfSF NaDF ilgl <a
ir ikanehF irahf bragLwJ.
kL - kh dhf
- m
1. tU ntffis VWtir vGj.
2. bghU
xW X iyUJ af bjhlFwJ. uL dhofSF d,
bghU mil KLfkhdJ, mj lbgaia nghy _________ klF MF.
(miu, uL, ehF, fhgF)
3. b
jhiy - fhy tiugl vY r myJ rhUJ bgwgLtJ
_________ ( KLf, lbga, ntf, fhy )
4.
irntf-fhy tiugl tistiuah milgL gu FgJ, xU aF
bghU _________ ( irntf, flj lbga, KLf, ntf )
5. x
U 100 Xlgja uij btahs 10dho flwh v, mtuJ ruhr
ntf _________ ( 5 /dho, 10 /dho, 20 /dho, 40 /dho )
6. lbga Rahf, flj bjhiy Rawjhf cs bghU afF
xU vLJfhL jUf.
7. KLf xU nfyh mslh myJ btl mslh?
8. xU bghU af iria zgJ mj irntfkh? myJ KLfkh?
9. khwhj KLf aF xU bghU lbga - fhy tiugl jik vd?
109
ma
aa
myF 6
- M
1. mltizia uf.
t.v.
aa ms
irntf
2.
KLf
3.
nfhz lbga
4.
nfhz irntf
myF
M) uw Kiw
KLfgl
af
irntf
irntf
(C)
(B)
(A)
tiugl
) uhd Kiw
KLfgl
af
irntf
af
fhy
fhy
fhy
m) kG ntf
M) kG irntf
110
af
A
50 m
D
20 m
40 m
2. r
hjsJ cUL brY g iyfis tiugl FwJ. gJ xU
iyUJ kbwhU iyF bry 0.5 dho vLJbfhwJ.
A
E
F
111
ma
aa
myF 6
a) g
af uhdjh myJ uw afkh? vd TWf.
b) 2.5 dho neu gJ flj bjhiy ahJ?
c) A UJ F iytiu g ruhr irntfij fzLf.
3. tU nef affis fUJf.
i) aF kGJ
ii) nkjsF V, nH wa kj
Rahf
ntf
fhy
40
30
20
a
10
A
0
D
10
112
af
) xU bjhlto A vw u iyaUJ B vw u iyaF 100 ./k
vw irntf gaJ,L B u iyaUJ A u iyaF
80 ./k vw irntf UwJ v mj gaz KGikFkhd
ruhr irntfid, ruhr ntfid fzLf.
ilnjlyhkh?
1. xU khzt ika xU nuoa nfhzij cUthF tl nfhz gF
Rwsit _W klF Mu kF rk vW msJ vGJwh. mtuJ il
rah? jtwh? sFf.
2. eL x afij khz xUt cWnehFnghJ, mJ xbthU Kiw
2 br. Knd brY nghJ 1 br. ndh efJ L Kndh efwJ.
1 br. efu fhy ilbt 1 beho v 5 br. bjhiyit vl vjid behof MF
vgij tiugl _y tiuJ fhf.
3. Jf xW tlghij khwhj ntf aFwJ. mJf KLfkilwjh?
cfsJ ilF fhuz jUf.
4. tU mltizUJ af tiugl vthW mikwJ?
v (m/s)
t (s)
0
0
20
2
40
4
40
6
40
8
20
10
0
12
nkY ma
izajs : http://www.futuresouth.com
http://www.splung.com
113
ma
myF
utf
* utf
* nk neha cJ ir, j ir
* Mo
* Mo jJtK gaghL
* xgl
* KGtJ myJ gFas ut
_UF bghUSfhd sf
utf
nuf
ehL
kd
mehL
bghbfhyl
jfij
mJ
flSF
thW Mo
115
ma
fLoghF.
aa
myF 7
7.1 ut mGj
utij g eh Jtiu mj
fUJfis id Tnth.
xU ut rk MH mikj
,
mGjkhdJ
<
KLfF
nejf
mik
ijna
Pg
vd Ffyh.
P
vgJ
d vgJ MH vd Ffyh.
mGj,
vgJ
116
xU Kfit cs ut mGj
10 N/m2 v y nkgu mGj,
1/6 gfhf (2 N/m2) UF. Vbd
y < KLf 1/6 gfhf
UF.
7.1.5 ut xU cs mGj
nkbrhd
_go,
ut
mGjfhd rkghil bgwyh.
P = dg
7.2 xgl
xU bghU ml vgJ XuyF
gUkDfhd iw vgij Kdnu
gonjh.
ml = iw / gUk
bghU xgl vgJ bghU
mlF mlF cs jf
MF.
xgl = bghU ml/ ml
7.3 jir myJ nknehF ir
7.3.1 utD _UF bghU
J bragL j ir
Fs myJ r Fs F
xUt cns UF nghJ btna
Ugij l nyrhf czth.
cns Efh gJ vJ Mdh
btna mthW gJ f fod.
bghU vilia vF irna
j ir myJ nknehFir
vdyh. xU bghU ghk (ut
myJ th) cns _UFnghJ
ir bragL.
utf
ml cs ut cUis tot
bghU xW _Ugjhf fUJnth
(gl
fhosgo).
cUis
nkgu F1 vw ir brFjhf
bragLwJ mnj rka cUis
gu F2 vD ir gl
fhosgo bragLwJ. F1 kW F2
irf vbu ir bragLwJ.
vdnt, ghkdh cUis J
bragL
bkhj
ir
(F1 F2 ) MF. vnghJ ir F2 MdJ F1
IfhoY mfkhf UF vgij
id
bfhf.
fUij
y
lfSF kd W, V? vd
f.
= Mg
Vbd
lbgaj
ut
iwahdJ cUis fdms kW
ut
ml
Mat
bgUFbjhifF rk.
=
cUisdh l
ut vil
bgaj
e cikahd vilia
msl Kokh? tklyij
xU bga th rKukhf fUJnth.
e clf fhW rKu _
csJ vdnt vir bragL
j iria cznwh. j
ir e clyh l bgaj fh
vilF rk. vdnt e cikahd
vilia msl Kokh?
gl 7.1
jif
mYa
gl 7.2
117
fha
ma
aa
myF 7
juhR
7.4 Mo jJt
7.4.1 jJt tiuaiw
tnjhL
#ho
vil
UF _F f HF vil=(W1 W2)
UJ (W1 W2) = (W4 W3 ) vd
Ugij
fhzyh.
UJ
Mo jJt rghfglJ.
btnawgl Ul
Toa Kfit
gl 7.3
ut
xglia
gagLwJ.
fhz
utf
gagLwJ.
fhz
mlia
7.5.1 x
Gfw totKila lbghU
gUk fhz
xGfw totKila lbghU
(v.fh: f) gUk fhz, fid RU
juh nkfl nrhjid fo
bjhflJ ngh fobjhfL
fh mj vilia (W1) fhf. nghJ
fid _fitJ mj vilia
L
fhf.
Mo
(W2)
jJtgo, f Hj vil (W1uhW2uh) lbga bragl
vilF rkkhf UF. 1cc vil 1
uh v, lbga bragl
gUk (W1 W2) cc ia fzlyh.
Jnt f gUk MF. bghU
_snghJ Hj vil W uh v,
mjDila gUk W cc MF. Mo
jJtgo,
Hj vil = btnawgl vil
118
lbghU gUk
utf
7.5.3 ut xglia fhz
Kj
fh
vilia (W1) fhf.
mnj
lbghU
vilia (W2) fhf. bfhLfgl
ut mnj lbghU vilia(W3)
fhf. ut xglia ma,
bghU Hj vil (W2 - W1), bghU
ut Hj vil(W3 - W1) Matiw
fzLf.
W1
_______
W1 - W2
X ml
Mo jJtgo,
bghU Hj vil= lbga
bragl vil
W1- W2= lbga bragl vil
= iw x < KLf
= lbghU gUk x
ml x < KLf
vdnt W1- W2=V x ml x g.(1)
Mo jJtgo,
bghU ut = lbga bragl
Hj vil
ut vil
W1 - W3 = lbgabraglut
vil
= ut iw x < KLf
= bghU gUk x ut
ml x < KLf
vdnt,
W1 - W2 = V x ml x g.(2)
rkghL (2) ia (1) M tFf
W1 - W3
ut xgl = _______
W1 - W2
7.5.4 ut mlia fhz
jF Kija ut
xglia fhgij g gonjh.
ut xglia mll
bgUdh ilgJ ut ml
MF.
119
ma
gl 7.4
lbghU
aa
myF 7
xgl =
bghU ml
ml
bghU ml
= xgl x ml
7.6 jjY j ir
B
gl 7.6
lbghUf
k
_f
itFnghJ
y
bghUf
_Fwd myJ y jwd. j
fid Mo jJtid
bfhL sfyh.
vjbthU lbghUS ut
_UFnghJ Hgjhf njhW
vilahdJ, mbghU J jir
bragLtjh VgLtjhF.
j j irahdJ ut
brFjhf
nkneh
bragL
irahF. irahdJ, lbga
bragl ut vilF rkkhf
UF. (gF 7.3 j ir=Vg
gUk x ml x < KLf vd
fzlgLsJ ).
W
W
j ir
gl 7.5
U FL _LwJ.
Mdh mijl gy klF l vils
fg jwJ.
< ir
lbga bragl ut
vilahdJ, fg vilF rkkhFgo
U totkhdJ khaikfgL
nghJ f rhakhwJ.
ml
Ks gF
lbghU
J
bragL
ulhtJ ir mjDila vil MF
(brFjhf neh, bragL <
ir). Mjyh _F bghUshdJ, uL
vbuuhd
irfSF
cgLwJ.
uL irf xW, kbwhiw
l mfkhdh bjhFga ir
ir bghU efU.
mjhtJ j
ir mfkhdh bghU nkneh,
vil mfkhdh bghU neh
120
p
ir
j
ir
utf
7.7 utkh
bghJutkhahdJ
Mo
jJt
go
bragLwJ.
J
ut xglia (ml v)
fhz gagLwJ.
ut
xglia
fhz
utkhia ut jf bra
ntL. utkh utkl msit
jLgF cs msLf _y
fhzyh.
tsthdJ
ut
xglia
FF.
utkh
fzhoah bragl FWfyhd, uhd
jL
csJ.
jo
nkKid
milfgL, mj gF xU
fzho FD ghjur myJ a
<a FLf uggoUF. j vil
fhuzkhf utkhahdJ utf
brFjhf jF.
bghJthf,
mlia
l
mfkhd ml bfhl utfSF
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
1.05
1.10
jL
1.15
1.20
gh
ik
jikia
nrhjidl
FHh
gagL utkh ghkh
ghjurJl
(Lactometer) vd miHf
Toa F
gLwJ. mnjngh, kGJ
fy cs my
mlia nrhjidl gl 7.7
jtif
utkhf
bghJ
utkh
gagLwJ.
braghL 7.1
ehnd brnw
121
ma
fh
mlahdJ
iAu#
th mlia fhoY 14 klF
mfkhdJ. iAu# uggl g
vilahdJ,
mjdh
lbga
bragl fh vilia l Fiw.
j uoF ilna cs vil
khWghnl
gid
caJtjF
fhuzkhf mikwJ. mjdh iAu#
uggl g fh cau gwwJ.
aa
myF 7
ehfns brnw
braghL 7.2
kL - kh dhf
m
rahd ilia njbjLf:
1. ut gf mogil tUtdtW bghUjhj xiw njbjLf.
m. utf xU Fl gUkid bgWsd.
M. utf mKf ayhjit.
. utf jdbfW xU totij bgWsd.
<. utf Fl iwia bgUF.
2. xU bghUshdJ ut _F nghJ mbghU J bragL nknehF ir
_______ vdgL.
m. < ir
M. j ir
. au ir
<. fhja ir
. g
<. h
M. Fiw
<. k khwhJ.
M
1. Mo jJtij TWf.
2. fh xU bghU vil 20 uh. mbghU KGikahf _FnghJ, mj vil
18 uh v mj xglia fhf.
122
utf
3. bghUf ut _FbghGJ mj vil Fiwtjhf njhWtj fhuzij
tf.
4. ut _s bghU xgl vgJ vd?
5. Mo jJtij rghF nrhjidia tf.
6. MW Jtij l fl JtJ vJ. V?
7. tU fzLfSF fhf.
m.
fh lbghU vil 80N. mbghU _FnghJ, mj vil
60 N. v tUtdtiw fzLf:
m. nknehF cJ ir
M. lbghU gUk
. lbghU xgl
<. lbghU ml
M. ut xgl
. lbghU gUk.
8. xU Kfit cs ut ml cau ( h ) vd PA vgJ tkly
mGj kW g vgJ < KLf v tU dhfSF ilaf.
m. ut nkgu mGj vd ?
M. Kfit mogu mGj vd ?
. Kfit moghf cw Rt J gfthL mGj vd ?
9. cUis tot bfhfy mogu 300 br2 . m 6 br cauF unghJ
mogu mGjij fzLf.
( g = 10 / 2, ml = 1000 . / 3)
11.
lbghU xW A- vw ut jwJ. mnj bghU B vw utY
jflgLwJ. glij cWneh fl dhfSF ilaf.
m) A ml F utkh? B ml F utkh ?
M) vut lbghU mf nknehF mKFiria bgWwJ ? ilfhd
fhuz jUf.
) UiyfY lbghU vilahdJ vthW nknehF, mKF irl
bjhl bfhLsJ ?
12.
Udh bragl bga fg jwJ; Mdh a U M
_LwJ. jfhd fhuz vd?
123
ma
aa
myF 7
M. bghU Hj vil vd ?
-
1.
tU glid M brJ jF bghUf xglid fzL
rahd my vGJf.
(m) ku
(M) gfo
9/10 gF
_s gfo
() M (<) jif
3/5 gF
_s M
5/10 gF
_s ku
(c) bkGF
1/4 gF
_s jif
7/10 gF _s
bkGF
124
utf
2.
xU bghbfhy jh brj mfyf a
jfdh braglJ (xgl 19.3) vd cW
mwh. mt jdJ thoifahsUF fh 34.75
uh vils mfyid wh. that mjid
D KGtJ _f br nghJ mj vil 31.890
uh vd flwh. rahd nrhjidf, fzLf
bfhL bghbfhy w mfy a jf
bragljh? iyah? vd flf.
1.5 kg
3 kg
Jis
UJ
btnaW
A
B
C
nkY ma
izajs: http://www.futuresouth.com
http://www.splung.com
125
ma
brKiwf
brKiwf
brKiwf goa
nrhjid
bga
nrhjid nehf
njitahd bghUf
fhy
btfha FH,
fzho wf,
fzho iy,
fzho eGt,
bk y
myJ rh~u,
r, cRjh,
Enzh
40
lf
jhtubr
btfha njh
jfhf bghU
(jfhf eGt) xiw
jahJ, jhtu brfis
mj
ghua
jahfgl ghua
fzhoiyia
dfhz
TL Enzh,
ghua fzho
iy
40
lf
EQf
FsJ fhzgL
3 EQfis
dfhz
FsJ, TL
Enzh, fzho
Y
40
lf
ut
fdmsit
msl
fiurf fdmsit
bgil gagL
msl
bg (20 )
Kfit (250 )
40
lf
Kfit (100 )
a
nrhoa FnshiuL
40
lf
nfhs tot
bghU
x l
flj.
bta msia
bfhL nfhs
totbghU l
flj.
40
lf
lbghU
xgl
flj.
mlia l
mfkhd ml
bfhl lbghU
xglia Mo
jJtij bfhL
flj
RU juhR,
jis FL, Ul
Toa Kfit
40
lf
127
ma
t.
v
brKiwf
1. jhtu briy mj
nehf
btfhanjh jfhf eGt (jfhf bghU) xiw jahJ, jhtu
brfis mJ bfhSj.
njitahd bghUf
btfha FH, fzho wf, fzho iy, fzho eGt, bk
y myJ rh~u, r, cRjh, Enzh.
brKiw
1. btfha xU JL gFia bto, mj cw mLFfUJ njhiy
bjLf.
2. fzho eGt x xU J iu L m btfha njhid itf.
3. btfha njh nk xU J bk y myJ rh~u rhaij l.
4. mf rhaij F bghUL ij fGt.
5. xU J rid itJ fzho iy bfhL _l.
6. fzho iy Xuf cs mfgoahd rid cRjh cjbfhL
f.
7. fzho eGtij Enzh _y Kj Fiwj cUbgUf MwY d
mf cUbgUf MwY ghf.
fhgJ
l, brtf tot brf brffis mL itfglJ nghw mik
fhzgLwd. xbthU brY shkhrid R fhzgL brRt kW
Jffsh Md irnlhshrjh NHgl, mlj tzKila cfU(a)
tiw bgWsJ. br ikagFia thFnth usJ.
fzho eGt bghUJtjfhd goiyf
(1 ) btfhaFH JL
(4 ) fzho eGt xU
J iu Lj
(2 ) briy ndh
Gj
(5 ) bjLj btfha
njhid eGt
itj
(6 ) rhankWj
(3 ) bka btfha njhiy
GJ bjLj
128
brRt
brKiwf
2. ghuaij flj
nehf
ghua fzho eGt xW jah brJ mjid TL Enzhdh
cW nehFj. mjid gl tiuJ ghffis Fj.
129
ma
brKiwf
3. FsJ iu gagL y EQfis fhz
nehf
_W EQfis FsJ fhz. mt gl tiuj.
njitahd bghUf
xU f ms FsJ , fzho eGt, TLEnzh.
brKiw
U brhL FsJ
x
iu fzho
Enzhdh cWnehFj.
eGt
itJ,
mij
cWnehf
fhzgl EQf _iw milahs fL, mt gl tiuj.
Ko
fhzgl EQf.
bga
gl 1
bga
gl 2
bga
gl 3
130
TL
brKiwf
4. bgil gagL fiur fdmsit msl
nehf
bfhLfgLs wkw kW wKila fiurf fd msit bgil
gagL msl.
njitahd bghUf
bg (20), f (250 )
brKiw
Fl fd mss bgil vLJ bfhs ntL. bgil dh fGa
, vLfgl ntoa fiurdh fGt ntL. bgo mogFia fiur
gF itJ, bgo ms FpLFnk, fiur tUtiu c
Mfho uyh eF mGj ntL. f ghitF vuhf, ilkl nenfho
bgo msFpL UFkhW itf ntL. bgoYs Mfhou
E mGjij FiwJ fiur bkJthf btnaWkhW brJ, fiur iwjs
ms Fia bjhLkhW bra ntL. (wKila fiurYF nk iwjsij fU
bfhs ntL) bgo gFia nrffy itJ, u Eia
bgoUJ vLJ l ntL. bghGJ bgoUJ fiur btna fy
nrffgLwJ. mslgl fd msit mltizgLj ntL.
mltiz
fiur
bga
fiur w
iwjs
fiur
fdms
ma
tir
v
Ko
bgil gagL mslgl fiur fd ms = __________ .
Kbdrif
tikf myfis myJ fhufis bgo _y cRjiy jf.
131
brKiwf
5. fyitfis tifgLJj
nehf:
bfhLfgLs ntbghUfis bfhL fyitf
xUgojhdit myJ gygojhdit vd tifgLJj.
jahJ,
mit
njitahd bghUf:
fzho wf, fzho Kfit (100ml), rfiu, FSnfh, nrhoa FnshiuL,
lh, fhg rng, thiyto, f njfuo.
bfhif:
xnu aa iyia bfhLs fyit xUgojhd fyit MF. it xnu
tifahd gfis bgWsd. gygojhd fyitf xWF nkgl iyfis
bgWsd. it xnu tifahd gid bgUgiy.
brKiw:
xU fzho wf rfiu, nrhoa FnshiuL Matiw 2 j vLJ
mtiw f njfuo cjah xnwhblhW eF fyJ l , mfyit
jikia ftf. mt njhw VnjD ntWghL bjgLwjh? fyit
jikia flf.
xU 100 . fzho Kfit 50 .. iu vLJ bfhL, mjDl nrhoa
FnshiuL, fhg rng cfis 2 j nrJ, fyitia eF fyFf. fyit
jikia flf. FLs gFbghUf mla fyitfis jahJ,
mtiw xUgojhd fyit myJ gygojhd fyit vd flJ mltizgLJf.
t. v
1.
2.
3.
4.
5.
fyit gFbghUf
rfiu + lh
rfiu + FSnfh
rfiu + nrhoa FnshiuL
+
lh + fhg rng +
lh +
Ko :
132
fyit tif
brKiwf
6. nfhs tot bghU x l flj
nehf
bta msia bfhL nfhs totbghU l flj.
njitahd bghUf
bta ms, nfhs tot bghU (j Cr FL).
Nu
nfhs totbghU l = OR ZC x 10-2 m
OR = MSR + (VC x LC ) x 10 -2
F, OR = fl ms,
fhgf
bta nfh f vif N =
RUj ZC =
RiH ZE =
t.
v
Kjiknfh
ms
(MSR) cm
bta
x
VC
flagL ms
= MSR+(VC x LC)
cm
1.
2.
3.
4.
ruhr
nfhs l =
Ko
133
x 10 -2 m.
Ujgl
rahd ms
OR ZC cm
ma
1 Kjiknfh k 1 MSD
1
x 1 MSD
wsit =
N
brKiwf
7. lbghU xglia flj
nehf
mlia l mfkhd ml bfhl lbghU xglia Mo
jJtij bfhL flj.
cgfuzf/ njitahd fUf
RU juhR, btntW vils _W jis FLf, Ul Toa Kfit.
Nu
R.D =
w1
w1-w2
(myF iy)
t.
v
fh
lbghU vil
w1
UF
lbghU vil
w2
10-3 Kg
10-3 Kg
lbghU
xgl
w1
R.D =
w1-w2
(myF iy)
1.
2.
3.
Ko
ruhr
134
bjhL
eh
ghl
v
ghljiy
135
braghLf
Fiu