Zavod za mineralogiju, petrologiju i

mineralne sirovine

RGN fakultet

Vulkanogena masivna sulfidna leita

The Kidd Creek, Ontario

Akad. godina 2014./2015.

Nina Heej
David Ivanini
Valerije Makarun
Ivona Ivki

SADRAJ:
1. UVOD.....................................................................................................................................1
2. VULKANOGENA MASIVNA SULFIDNA LEITA.........................................................1
2.1. Morfologija.......................................................................................................................1
2.2. Klasifikacija.....................................................................................................................2
2.3. Veliina, kvaliteta, mineralogija, tekstura i alteracije......................................................3
2.4. Asocijacija s vulkanskim domama, grupiranje leita i pogodni horizonti......................3
2.5. Strukturni kontrolni faktor...............................................................................................4
2.6. Geneza i vulkanski facijesi...............................................................................................4
2.7. Geokemijske znaajke......................................................................................................5
2.8. Geofizike znaajke.........................................................................................................7
2.9. Utjecaj na okoli...............................................................................................................8
3. THE KIDD CREEK................................................................................................................9
3.1. Regionalni poloaj............................................................................................................9
3.2. Povijest istraivanja........................................................................................................10
3.3. Geofizika istraivanja...................................................................................................11
3.4. Geokemijska istraivanja...............................................................................................11
3.5. Geologija VMS leita Kidd Creek u okviru jednog greenstone pojasa....................12
3.6. Mineralizacija.................................................................................................................13
3.7. Alteracije........................................................................................................................13
3.8. Geneza leita.................................................................................................................13
3.9. Eksploatacija, prerada i proizvodnja..............................................................................14
4. ZAKLJUAK.......................................................................................................................15
5. POPIS LITERATURE..........................................................................................................16

1. UVOD
Prije razmatranja povijesti istraivanja i geologije leita Kidd Creek vano je opisati
generalne karakteristike i razliite tipove leita masivnih sulfida, jer je dobro poznavanje
istih vrlo bitno pri kreiranju programa istraivanja za pronalaenje novih leita tog tipa.
Vulkanogena masivna sulfidna leita su tip leita metalnih sulfida, uglavnom Cu i Zn.
Leita su asocirana i nastala iz vulkanskih hidrotermi u submarinskom okoliu.

2. VULKANOGENA MASIVNA SULFIDNA LEITA

2.1. Morfologija
Vulkanogena masivna sulfidna leita (VMS) tvore uglavnom stratiforma i leasta tijela koja
su smjetena izmeu dviju magmatskih jedinica ili magmatske i sedimentne jedinice. esto su
priblino krunog ili ovalnog oblika, no zbog deformacije rudna tijela mogu poprimiti izgled
cjevastog, tapiastog ili slinog nepravilnog oblika. Ponekad, ali vrlo rijetko, se zbog oblika
rudnog tijela VMS rudna tijela mogu zamijeniti sa rudnim tijelima nastalim potiskivanjem
postojeih stijena (npr. Horne Orebody of Noranda, Quebec).
Ispod masivne rude obino se nalazi tokverk koji moe biti orudnjen. tokverkne ile u
ovom sluaju predstavljaju putove kojima su se mineralizirani fluidi kretali prema gore,
tvorei iznad tokverka masivne sulfidne naslage (Sl. 2-1). Pojava koja moe poremetiti
ovako jednostavan model orudnjenja je slampiranje. Slampiranje uzrokuje klizanje masivne
rude sa tokverka i odvajanje.

Sl. 2-1. Shematski presjek stratigrafskih odnosa na podruju Noranda, Quebec. Leite je Kuroko-tipa.
(preuzeto iz EVANS & MOON, 2006).

2.2. Klasifikacija
Postoje razni naini kojima se klasificiraju VMS leita, a baziraju se na sadraju metala u
leitu i tipu stijene domaina. Moda najopsenija klasifikacija je ona od BARRIE &
HANNINGTON (1999). Oni su podijelili naslage VMS-a na pet tipova ovisno o sastavu
stijene domaina, od najprimitivnijih do evoluiranih:
1) mafine VMS naslage;
2) bimodalno-mafine VMS naslage;
3) mafino-siliciklastine VMS naslage;
4) bimodalno-felsine VMS naslage;
5) bimodalno-siliciklastine VMS naslage.
Sljedea je geokemijska podjela koja dijeli naslage ovisno o metalima koje sadre:
1) Fe (naslage pirita koje se koriste za proizvodnju sulfatne kiseline);
2) Fe-Cu (Cipar tip);
3) Fe-Cu-Zn (Besshi tip);
4) Fe-Cu-Zn-Pb (Kuroko tip i Primitivni tip).
LYNDON (1989) je imao malo drugaiji pristup od ovog jednostavnog geokemijskog (Sl. 22). On je pokazao da ako se svaka toka na trojnom dijagramu pokae kao koliina rudnog
metala u naslagama, onda imamo samo tri velike grupe:
1) Zn-Pb-Cu;
2) Zn-Cu;
3) Cu.

Sl. 2-2. Trojni dijagram prema LYNDON (1989) (preuzeto iz EVANS & MOON, 2006).

2.3. Veliina, kvaliteta, mineralogija, tekstura i alteracije

Veina VMS leita u svijetu su mala. Oko 80% svih poznatih naslaga sadri otprilike 0,1-10
Mt rude, a polovica od tih sadri manje od 1 Mt. No, postoje vrlo velika i bogata VMS leita
koja su veoma profitabilna za eksploataciju, poput Kidd Creeka u Ontario, Kanada.
Mineralogija VMS-a je jednostavna. Uglavnom se sastoji od >90% Fe-sulfida, uglavnom
pirita, a ponekad je prisutan pirhotin. Halkopirit, sfalerit i galenit mogu biti glavni rudni
minerali, dok su bornit i halkozin ponekad glavni. Arsenopirit, magnetit i tetraedrit-tenantit
mogu biti prisutni u malim koliinama. S porastom udjela magnetita, ove rude prelaze u
masivne oksidne rude. Jalovina je uglavnom kvarc, no u neto manjim koliinama i karbonati,
klorit i sericit.
Veina VMS leita je zonirana. Galenit i sfalerit su obilniji u gornjem dijelu rudnog tijela,
dok se koliina halkopirita poveava prema podini sve do halkopiritnog tokverka. Ovakvo
zoniranje je dobro razvijeno u polimetalnim naslagama. Alteracija u VMS leitu se uglavnom
odnosi na alteraciju podine, a najee su kloritizacija i sericitizacija. Alteracijska zona je
cjevastog oblika i nalazi se u sreditu halkopiritnog tokverka. Promjer zone se poveava
prema masivnoj rudi. Alteracijska zona se zbog svoje veliine moe jako dobro koristiti za
pronalaenje samog orudnjenja.

2.4. Asocijacija s vulkanskim domama, grupiranje leita i pogodni horizonti

VMS leita esto se u literaturi povezuju s vulkanskim domama (Sl. 2-4), a vrlo dobar
primjer predstavlja leite Kuroko unutar Kosaka distrikta u Japanu. Meutim, postoji
pretpostavka o formiranju leita Kuroko tipa u podrujima depresija te o naknadnoj tektonici
kojom su formirane dome, ime su leita ovog tipa uzdignuta. To potvruju i leita poput
Ambler Distrikta, sjeverna Aljaska, koja ne pokazuju blisku asocijaciju s riolitskim domama.
Japanska Kuroko leita prostiru se i do 800 km, te su s vie od stotinu poznatih pojava,
podijeljena su u osam ili devet okruga. Unutar ovih okruga litoloki sline stijene sadre
nekoliko izoliranih leita, to se pokazalo tipinim za masivna sulfidna leita, uz nekoliko
izuzetaka. Unutar odreenih okruga, VMS leita i s njima asocirane dome pojavljuju se
uzdu linearnih pukotina koje su mogle utjecati na njihovu distribuciju.

Leita svake grupe esto se javljaju unutar odreenih stratigrafskih intervala. Za primitivni i
Kuroko tip orudnjenja vie je karakteristina pojava rude u vrhu felsikog stadija ciklinog,
bimodalnog kalcijsko-alkalijskog vulkanizma povezanog s magmatskom komorom visokog
stupnja (magma bogata silicijem), nego s odreenim felsikim tipom stijena (LEAT et al.,
1986, RICKARD, 1987). Kao primjer moemo navesti leita na podruju Noranda, Quebec,
koja lee u usko ogranienom stratigrafskom intervalu unutar goleme vulkanske strukture
debele oko 6000 m (Sl. 2-3).

Sl. 2-3. Distribucija dacitnih doma i Kuroko leita, Kosaka Distrikt, Japan
(prema HORIKOSHI & SATO, 1970)

2.5. Strukturni kontrolni faktor

Mnoga se masivna sulfidna leita pojavljuju unutar sputenih kaldera, lokalizirana
sinvulkanskim rasjedima i nadlijeeim naslagama unutar graba. Prilikom istraivanja
navedenih terena potrebno je dobro prouiti literaturu koja opisuje istraivano podruje,
napraviti detaljno geoloko kartiranje te paljivo interpretirati vulkanske pojave. Na taj se
nain moe pretpostaviti hoe li se leite nalaziti blago poloeno ili strmo nagnuto, hoe li
biti neprimjetno ili znatno deformirano ili metamorfozirano, te na koji nain treba izvesti
geokemijska i geofizika ispitivanja, kao i na koji e se nain izvoditi buenje.

2.6. Geneza i vulkanski facijesi

VMS leita desetljeima su smatrana epigenetskim hidrotermalnim rudnim tijelima
(BATEMAN, 1950). Meutim, 1950. godine otkrilo se kako su ona singenetskog,
4

submarinsko-ekshalativnog i sedimentnog postanka. Do ovog zakljuka se dolo

istraivanjem postanka podmorskih hidrotermalnih izvora (engl. black smokers) na irem
podruju oko centara irenja oceanskog dna (RONA, 1988) (Sl. 2-4).

Sl. 2-4. Shema podmorskog hidrotermalnog izvora (www.foranmining.com )

Masivna sulfidna leita esto se povezuju s odreenom vulkanskom skupinom. Primjerice, u

rudarskim kompleksima nalaze se breirani rioliti koji se povezuju s jednim od tri mogua
procesa nastanka: 1) formirani su u blizini strukturnih magmatskih otvora koji su takoer
predstavljali vrue izvore; 2) rezultat su pojave eksplozivnih hidrotermi; 3) formirani su
tijekom nastanka kaldere uslijed ega je dolo do procesa mineralizacije (HODGSON, 1989).
Iz navedenog se zakljuuje da je bitno razumjeti procese nastanka i razvoja vulkanskih
pojava, a do tih podataka se moe doi detaljnim kartiranjem, analizom jezgri i usporedbom s
nekim modernim vulkanskim modelom.

2.7. Geokemijske znaajke

Geokemijska istraivanja su vrlo bitna u istraivanju VMS leita. Primerice, u Kanadi su se
pokazala vrlo korisnim za odreivanje lokacije i dubine istranih buotina jer su perspektivna
podruja u geolokoj prolosti bila zaleena, pa u geofizikom kontekstu imaju slabi odziv.
Na junoj hemisferi se takoer pokazala uspjenom, ak i u podrujima intenzivnog troenja,
gdje su elektromagnetska istraivanja neuinkovita zbog vodljivih jalovinskih povrinskih
naslaga.
5

Geokemija leita ukazuju na obogaenje Fe i Mg te osiromaenje sa Na i Ca u gotovo svim

leitima. Obogaenje sa Cu nalazi se u podini, dok je krovina osiromaena. Obogaenje sa
Mn je obratno. K i Mn pokazuju relativno osiromaenje blizu, a obogaenje dalje od leita.
Leite je esto obogaeno rudnim elementima, poput Zn, dok su pojave elemenata u
tragovima (Au, Cl, Br, As, Sb) varijabilne. Koncentracija Cu-Zn-Pb u najveim VMS
leitima u Kanadi prikazana je na slici 2-5.

Sl. 2-5. Koncentracija Cu-Zn-Pb u veim VMS leitima Kanade (www.unalmed.edu.co )

Istraivanje imobilnih elemenata poput Ti, Zr i REE koji nisu bili zahvaeni hidrotermalnom
alteracijom mogu ukazati na izvornu kemiju vulkanita. Mineralizirani vulkaniti imaju
plosnatiji oblik REE-dijagrama (nii La-Lu odnosi) i dobro izraene Eu-anomalije, za razliku
od jalovih vulkanita (vulkanita koji ne sadre rudu) koji pokazuju obogaenje sa lakim REE i
slabo izraene Eu-anomalije (Sl. 2-6). Eu-anomalije upuuju da je magma pretrpjela snanu
frakcionaciju na svom putu prema povrini te na postojanje subvulkanske magmatske komore.

Sl. 2-6. REE dijagram mineraliziranih kiselih vulkanita normaliziran na hondritni meteorit. Uzorci su uzeti iz
kanadskih, australskih i Kuroko leita u Japanu. Uzorak 3 predstavlja Kidd Creek. Dijagram je relativno
plosnat i ima izraenu Eu-anomaliju (CAMPBELL et al.,1982).

2.8. Geofizike znaajke

Jedan od kljunih elemenata u istraivanju modela su geofizike znaajke leita. Veina
otkria VMS leita proizala su iz geofizike, posebno u glacijalnim podrujima Kanadskog
tita. VMS leita odgovaraju na veliki broj geofizikih metoda, jer sadre vie sulfida koji
esto pokazuju elektrinu vezu, doputaju koritenje EM tehnike, a tijela su gusta, to
omoguuje koritenje metoda gravitacije.
Airborne magnetski i elektromagnetski (EM) sustavi iroko se koriste za kartiranje, a
mogue je spojiti aeromagnetske podatke s daljinski detektiranim podacima. Izvrstan primjer
upotrebe magnetizma u detaljnom kartiranju terena arhajske starosti je Yilgarn blok u
zapadnoj Australiji (ISLES et al., 1989), gdje se pokazala kao ekonomina metoda kartiranja
glavnih litologija i strukturnih promjena. Magnetske jedinice, kao to su uslojene eljezne
formacije, su vie magnetizirane u odnosu na manje magnetizirane jedinice (kisele vulkanske
stijene i sedimentne stijene). Ponekad se sekundarni maghemit (ferimagnetian Fe-oksid koji
nastaje troenjem Fe-spinela, iroko rasprostranjen u obliku utog pigmenta u terestrikim
sedimentima i tlima) moe formirati u troenim podrujima poput dijelova Yilgarn, to
oteava interpretaciju EM-podataka, ali moe biti i korisno u otkrivanju paleokanala (Sl. 2-7).
Airborne EM-metode su se koristile u Kanadi do 1970. godine. Njihova ograniena dubina
prodiranja (<150 m) i pokrivenost potencijalnih podruja jalovinom rezultirala je buenjem
samo onih vodia koji se nalaze blizu povrine. Novija geofizika istraivanja usmjerena su
na pronalaenje leita u dubini te se u tu svrhu naglasak stavlja na down-hole metode.

Sl.2-7. Shematski dijagram prikazuje probleme upotrebe magnetizma i EM metode

u podrujima koja su intenzivno troena, npr. Yilgarn u zapadnoj Australiji
(Smith & Pridmore 1989.)

Slika 2-10 prikazuje detekciju VMS leita u kompleksu Noranda koristei rezultate downhole metode u buotini izbuene oko 100 m od leita na 700 m dubine.
Moda najvaniji dio je ukljuivanje prethodno spomenutih metoda u integrirani istraivaki
program. Nedavni primjer uspjene upotrebe integracije je otkrie Louvicourt leita blizu Val
dOra u Quebecu. Program je bio usmjeren na odreivanje dubine prostiranja leita u
Louvem rudniku koji je je proizvodio 10 godina. Buenje buotina do 700 m provedeno je na
tokama s razmakom od 300 m, radi testiranja potencijalnih horizonata na dubini. Jedna
buotina je presjekla zonu halkopiritnih ica koja sadri 0,86% Cu. Down-hole metoda
pokazala je veliku vodljivost, a geokemija znaajne anomalije, to je ukazalo na veliku zonu
hidrotermalne alteracije koja je povezana s drugaijim horizontom, nego to je u Louvem
rudniku. Daljnje faze buenja dovele su do otkria masivnih sulfida. Resursi su procijenjeni
na 28 Mt Cu-Zn-Ag-Au rude. U otkrie leita ukupno je uloeno $C2,5M.

Sl. 2-10. Primjena down-hole EM metode u leitu Ribago, Noranda, Quebec.

Detektirani su sulfidi na 130 m dubine u buotini (PEMBERTON, 1989).

2.9. Utjecaj na okoli

Sulfidna priroda leita predstavlja veliku mogunost oneienja (TAYLOR et al., 1995).
Konkretno, eljezo i bazni metali, poput Cu, Pb, Zn i Ni, su nestabilni pri dolasku na
povrinu, a ako leite nije sanirano moe dovesti do kiselih rudnih otpadnih voda. Mnoga
leita sadre i znaajne koncentracije toksinih metala kao to su arsen, kadmij i iva. Osim

toga, zbrinjavanje ostataka pri odvajanju sulfida je skupo. Utjecaji na okoli i trokovi
povezani s njima umanjili su privlanost VMS leita za neke rudarske kompanije.
3. THE KIDD CREEK
3.1. Regionalni poloaj
Kidd Creek je smjeten unutar Abitibi pojasa koji se nalazi u provinciji Superior na
Kanadskom titu. Provincija Superior sa povrinom od 1,6 milijuna km2 je najvea provincija
arhajske starosti unutar Kanadskog tita i protee se du provincija Quebec i Ontario (Sl. 3-1).

Sl. 3-1. Regionalni poloaj Abitibi pojasa (www.canmin.org )

Stijene koje se nalaze na tom podruju vrlo su sline onima fanerozojske starosti koje se
nalaze na podrujima zona subdukcije s razlikama koje su posljedica vie temperature u
srednjem platu te veeg parcijalnog taljenja kore u unutarnjem platu (HOFFMANN, 1989).
Arhajski pojasevi zelenih kriljavaca, kakav je i Abitibi pojas, irom svijeta se pojavljuju u
takvom obliku da su podijeljeni na dva dijela. Donji dio, kojeg dominantno grade magmatske
stijene, i gornji dio kojeg grade sedimentne stijene (ronjaci, uslojene eljezne formacije i
klastiti) (Sl. 3-2). Donji dio sa preteito magmatskim stijenama se dalje moe dijeliti na donji
dio koji je graen od ultramafitnih stijena te gornji dio koji je graen od mafitnih do felzitnih
stijena. Abitibi pojas je 800 km dugaak i 200 km irok to ga ini najveim svjetskim
9

pojasom zelenih kriljavaca arhajske starosti (2,7-2,6 mrd. g.). Ovaj je pojas podijeljen u 11
vulkanskih kompleksa (SANGSTER & SCOTT, 1976), ali rude masivnih sulfida se pojavljuju
samo u 5 kompleksa i to unutar dacitnih i riolitnih stijena koje ine 5,5-10% ukupnog
volumena magmatskih stijena koje se u tom pojasu nalaze. Podatak o rezervama iz 1990.
godine govori o 424 Mt rude, od ega je 4,4% Zn, 2,1% Cu, 0,1% Pb, 46 g/t Ag i 1,4 g/t Au
(SPOONER & BARRIE, 1993).

Sl. 3-2. Graa pojasa zelenih kriljavaca (www.tanzaniaroyalty.com )

3.2. Povijest istraivanja

Pronalazak leita Kidd Creek (ili Ecstall Mine, kako se u prolosti zvao) nije se dogodio
sluajno, ve je produkt dugogodinjeg mukotrpnog rada iskusnog istraivakog tima koji je
koristio najnoviju moguu tehnologiju kako bi otkrio leite. Iako su se u neposrednoj blizini
nalazila vea nalazita zlata, Kidd Creek godinama nije bio otkriven jer je ruda bila
prekrivena glinom i movarnim tlom pa se leite nije moglo otkriti primitivnim metodama
istraivanja (CLARKE, 1974).
Walter Holyk je sredinom 50-ih godina prolog stoljea primijenio genetski model koji govori
da se orudnjenje nalazi na kontaktu riolita i sedimentnih stijena te su uz pomo geofizikih
istraivanja iz zraka otkrivene anomalije koje bi mogle ukazivati na postojanje leita, ali su
istraivanja odgoena na nekoliko godina zbog nesuglasica u pravnim odnosima oko
zemljita. 1961. godine je pomou geofizikih istraivanja iz zraka utvrena tona lokacija
anomalije. Odmah nakon otkria anomalije zapoeta su preliminarna terenska istraivanja, ali
su se oduila pa su istrana buenja zapoeta tek 1963. godine. Buotine su bile smjetene u
centralnom dijelu anomalije tako da su ve prve buotine krajem 1963. godine naile na
pozitivne rezultate. Prvom buotinom je u studenom 1963. nabueno 177 m naslaga te je
10

dobiven sljedei udio vrijednih metala: 8,37% Zn, 1,24% Cu te manja koliina Ag. To je
znailo otkrie bogatog leita te je odmah zakupljeno zemljite kako bi se moglo nastaviti s
buenjem. Daljnjim buenjem kroz 1964. i 1965. godinu utvreno je kako je debljina otkrivke
mala te da e se eksploatirati povrinskim kopom.
Tijekom sljedeih nekoliko desetaka godina proveden je vrlo velik broj istranih buenja sa
veinom pozitivnim rezultatima. Podruje oko leita Kidd Creek je takoer detaljno
istraivano, ali nisu naeni nikakvi faktori koji bi ukazivali da bi se i tamo mogla nalaziti
ruda. Stoga ostaje pitanje je li Kidd Creek izolirano leite masivnih sulfida ili pripada grupi
leita iji su lanovi ili erodirani tijekom geoloke prolosti ili se nalaze dublje u podzemlju,
pa tek trebaju biti otkriveni.
3.3. Geofizika istraivanja
Kako bi se leite otkrilo trebalo je primijeniti niz geofizikih istraivanja kako bi razumjeli
njihov odziv iznad mogueg leita (DONAHOO et al., 1970). Provedene su metode poput
elektromagnetskih istraivanja, inducirane polarizacije, gravimetrijskih i magnetometrijskih
istraivanja. Centralna anomalija otkrivena je pomou elektromagnetskih istraivanja, ali i
pomou inducirane polarizacije, elektrine otpornosti i gravimetrije. Jedino magnetometrija
nije dala anomaliju koja bi mogla ukazivati na leite, ali je pomogla pri odreivanju podruja
gdje se nalaze peridotiti.

3.4. Geokemijska istraivanja

Iako leite nije otkriveno pomou geokemijskih anomalija, odmah nakon otkria je testirano
da li bi geokemijska istraivanja bila od pomoi pri daljnjem istraivanju leita. Meutim, tu
se javio problem jer se na podruju Kidd Creeka, ali i cijelog Abitibi pojasa na povrini nalazi
gusta uma s movarnim tlom. U podini movarnog tla se nalazi do 65 m debeo sloj
glinovitog tila i gline jezerskog podrijetla. Taj glacijalni materijal bitno utjee na geokemijska
istraivanja na povrini. Zbog prekrivanja rude masivnih sulfida glacijalnim naslagama teko
se mogu otkriti anomalije cinka na povrini. Kao posljedica toga, na tom prostoru nisu
mogua povrinska geokemijska istraivanja ve je potrebno primijeniti buenje kako bi se
uzorci iz naslaga ispod glacijalnih nanosa mogli uzeti za daljnja geokemijska istraivanja.

11

3.5. Geologija VMS leita Kidd Creek u okviru jednog greenstone pojasa
VMS leite na podruju Kidd Creek predstavlja klasini sluaj ekshalativnog leita koje je
razvijeno na ili blizu vrnog dijela arhajskog vulkanskog ciklusa - Abitibi Greenstone pojasa.
Zeleni pojasevi su tipina znaajka arhajskih terena na itavoj Zemlji i gospodarski su vrlo
znaajni. Uz njihove donje ultrabazine dijelove esto su vezana leita kroma i nikla, a uz
gornje kiselije dijelove leita cinka, bakra, srebra i zlata, dok su uz najgornje sedimentne
dijelove vezana leita mangana, barita i eljeza (BIF) (BUCKOVI, 2006).
Kako je ve prethodno spomenuto, u donjem dijelu jednog tipinog greenstone pojasa nalaze
se ultrabazine stijene (komatiti). Iznad njih dolaze bazalti s hornblendom i kloritom, koji im
daju zelenu boju po kojoj su i dobili ime. Iznad bazalta dolaze kiseliji eruptivi koji su u vrhu
prekriveni klastitima (U Kidd Creeku su to grauvake). Prisutne su i pillow lave, koje jasno
ukazuju na submarinsku vulkansku erupciju.
Kidd Creek je karakteriziran bimodalnom riolit-bazalt asocijacijom stijena, sa znaajnim
prekidima u vulkanizmu tijekom kojih su se taloili sedimenti. Na slici 3-3 prikazan je
shematski profil sa stratigrafskim odnosima u leitu.

12

Sl. 3-3. Shematski profil stratigrafskih odnosa na podruju

leita Kidd Creek (prema PARRISH, R.R.(1998), preuzeto s www.bgs.ac.uk ).

Stijene domaini su rioliti koji su dosta fragmentirani (breirani) uslijed hidraulikog

frakturiranja, a unutar njih nalazi se tokverkna halkopiritna zona (rudno tijelo). Na podruju
leita nalaze se i velike toleitske, gabroidne intruzije (gabroidni silovi). Rioliti koji se nalaze
neposredno uz leite su oko 300 m debeli i proteu se do 100 m od leita, to upuuje na to
da je mineralizacija kontrolirana magmatskim procesom formiranja stijene (submarinskim
riftovanjem), kao i na kontrolu geometrije alteracija te oblika VMS leita.

3.6. Mineralizacija
Rudno tijelo ima maksimalnu debljinu od 168 m, protee se oko 670 m i poznato je da see do
2990 m dubine. Postoje tri velika tipa rude:
1) tokverk, odnosno halkopiritne ice koje proimaju fragmentirani riolit, a sa halkopiritom
su asocirani pirit ili pirhotin (ova ruda sadri oko 2,5% Cu);
2) masivna ruda, koja se primarno sastoji od pirita, sfalerita, halkopirita, galenita i pirhotina,
a kao akcesorni se nalaze akantit, tetraedrit-tenantit, stefanit, pirargirit i dr., s kojima se javlja
samorodno srebro, dok se kositar javlja kao kasiterit zajedno sa stanitom u tragovima;

13

3) fragmentirana ili breasta ruda asocirana sa grafitino-karbonatnim slojevima, koji se

sastoje od argilita, slejta i piroklastita; smatra se da je nastala debritnim tokom.

3.7. Alteracije
Ultrabazine stijene (komatiti) zahvaene su ranom serpentinizacijom, dok su rioliti zahvaeni
silicifikacijom. Iste su zahvaene kasnijim CO2 metasomatizmom. Nadalje, jaka kloritizacija,
sericitizacija i silicifikacija javljaju se u bazi tokverkne zone uzdu rudnog tijela.

3.8. Geneza leita

Smatra se da je leite Kidd Creek vulkansko-ekshalativnog podrijetla te je po svojim
karakteristikama, izuzev njegove veliine, slino brojnim drugim leitima primitivnog tipa.
Mogu se izdvojiti dvije glavne teorije o postanku ovog leita, ali su obje diskutabilne:
1) Prema Beaty et al. (1988), hidrotermalno alterirani rioliti pokazuju karakteristino
obogaenje sa

18

O, u odnosu na druga VMS leita. Ovi autori istiu da je obogaenje

normalne morske vode praeno evaporacijom proizvelo fluid visokog saliniteta, obogaenog
sa 18O, koji moe prenositi veliku koliinu metala, to na koncu dovodi do formiranja velikog
leita kao to je Kidd Creek; 2) Prema Taylor & Huston (1998), mogue je da je ovaj
regionalni niskotemperaturni fluidni tok vezan za regionalni bazini-ultrabazini izvor
topline, kao to su komatitni tokovi.
Leite Kidd Creek predstavlja jedno od najistraenijih VMS leita na svijetu, ali jo uvijek
postoje nerijeena pitanja vezana za njegovu genezu - izvor topline potreban da bi derivirao
toliko veliki konvekcijski sustav koji je doveo do stvaranja ovog gigantskog leita te zato se
u blizini Kidd Creeka ne nalazi jo velikih leita, kao to je to inae sluaj s drugim VMS
kompleksima. Ili se nalaze?

3.9. Eksploatacija, prerada i proizvodnja

Kidd Mine je najdublji rudnik baznih metala na svijetu, s dubinom od 2900 m, to ga ini
najbliom pristupanom tokom sreditu Zemlje. Leite je otkriveno 1964. godine, a 1965.
godine donesena je odluka o izgradnji kompleksa open-pit-eljeznica-koncentrator. Tada su
se javila dva glavna problema: tlo i transport rude. Gotovo cijelo podruje na kojem se nalazi
leite bilo je prekriveno debelim slojem rahlog materijala: glacijalnim tlom (muskeg),
14

tilom i glinom. Nije bilo vrstog tla dovoljno velikog za koncentrator, kao niti cesta ili
eljeznica u blizini eksploatacijskog polja. Koncentrator je stoga izgraen 27 km istono od
Timminsa, blizu autoceste, eljeznike pruge, dalekovoda i plinovoda. Prvotno je to bio samo
povrinski kop (jama), ali je ubrzo donesena odluka o produbljavanju kopa, odnosno izgradnji
podzemnog rudnika.
Danas se rudnik sastoji od 3 vertikalna rudarska okna, a tree okno see do dubine od gotovo
3000 m (Sl. 3-6). U 2001. godini proizvodnja je iznosila oko 2 milijuna tona rude iz prva dva
okna.
Visokoautomatizirani koncentrator je s razvojem tehnologije znatno poboljavan i
nadograivan, a do 1981. godine kapacitet mu je iznosio oko 12 250 tona rude/danu (4,5
milijuna tona/godini). Proizvodio je sedam razliitih koncentrata. Talionica i rafinerija su
takoer sagraene u blizini Timminsa, a ovaj kompleks obrauje 2/3 Cu-koncentrata i
proizvodi oko 90 000 tona katodnog bakra.

Sl. 3-6. Presjek rudarskih radova u leitu Kidd Creek (preuzeto s www.mining-technology.com ).

15

4. ZAKLJUAK
VMS leita predstavljaju vrlo perspektivna podruja za istraivanje, budui da mogu biti
velika, polimetalna rudna tijela poput Kidd Creeka. U smislu istraivanja, trebala bi se
promatrati kao kombinacija geolokih, geokemijskih, geofizikih metoda i metoda buenja.
Tijekom Drugog svjetskog rata, kada geokemijske metode nisu jo bile dovoljno razvijene,
zrana elektromagnetska snimanja dovela su do mnogih uspjenih otkria na podruju
Kanadskog tita, konkretno do otkria Kidd Creeka. Danas ono predstavlja jedno od
najistraenijih VMS leita na svijetu, zahvaljujui razvoju tehnologije i metoda istraivanja.
Bez obzira na stupanj istraenosti, jo uvijek postoje nerijeena pitanja, a odgovori na ista
mogli bi pomoi u njegovom jo boljem razumijevanju, kao i do moguih otkria novih
leita u regiji. Metode koje istraivai koriste na podruju ovog leita, poput sofisticiranih
geokemijskih i geofizikih metoda, od velikog su znaaja za istraivanje drugih VMS leita
na Zemlji.

5. POPIS LITERATURE
MOON, J.C., WHATELEY, M.E.G. & EVANS, A.M. (2006): Introduction to mineral
exploration. Blackwell Publishing, UK, 358-381.
CAMPBELL, I.H., COAD, P., FRANKLIN, J.M., GORTON, M.P., SCOTT, S.D., SOWA, J.,
THURSTON, P.C. (1982): Rare earth elements in volcanic rocks associated with Cu-Zn
massive sulphide mineralization: a preliminary report. Canadian Journal of Earth Sciences,
19(3), 619-623.
PARRISH, R.R. (1998): Radio-isotope dating sheds light on ancient deposits. Earthwise,
Issue 12, 26-2.
BUCKOVI, D (2006): Historijska geologija 1. Udbenici Sveuilita u Zagrebu.

16