6.

Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

AIRI KONSOLDE KLLERN MEKANK

ZELLKLERNN LABORATUVAR VE PRESYOMETRE
DENEYLER LE DEERLENDRLMES
EVALUATION OF THE MECHANICAL PROPERTIES
OF OVERCONSOLIDATED CLAY
BY LABORATORY AND PRESSUREMETER TESTS
Akn NALP1

Ersin AREL2

. Burak DURAN3

ABSTRACT
Laboratory testing constitutes a major portion of soil mechanics activities due to its low
cost, speed and possibly the ease of working in a comfortable environment. In Situ testing
began gaining prominence in the sixties because of advances in technology and not the
least the geotechnical engineer realised that field testing provided more reliable results not
affected by sample size and disturbance. The pressuremeter is an important in situ test
where Su, Eu and creep characteristics are rapidly measured. The authors have established a
database for Esenyurt,Istanbul, predominantly in the clays of Gngren formation where
Su, Eu from lab and field are available. The results show that PMT yields results above the
lab values up to 30%. The significance of this finding appears in foundation design:
Almost all highrise buildings on this heavily overconsolidated clay are designed with thick
piled rafts leading to overdesign, whereas the authors have calculated that plain rafts and
even individual footings were sufficient for the same project.
Keywords: Over-consolidated clays, mechanical properties, laboratory testing, in-situ
testing, foundation design.

ZET
Zemin zelliklerinin arazi deneyleri ile lm; laboratuvar deneylerinde kullanlan
numune boyutunun kkl ve rneklerde oluan rselenmeler nedeniyle gereki
sonular elde edilemediinden, gnmzde tercih edilen yaklam olmaktadr. Yksek
yaplamann artt stanbul Esenyurt ta Gngren formasyonu yesi ar konsolide
killerde yaplan arazi ve laboratuvar lm sonular karlatrldnda arada nemli
farklar bulunduu anlalmtr. Laboratuvar deneyleri sonularnn kullanm ile
boyutlandrlan bina temelleri hemen her zaman kazkl yayl tip (radyejeneral) karken
yazarlarn presiyometre parametreleri ile hesaplad temellerin nemli blmnde kazk
gerekmedii grlmtr. Bu bildiride K veri tabanndan alnm Su ve Eu deerlerinin
1

Prof.Dr., stanbul Kltr niversitesi, a.onalp@iku.edu.tr

Yar.Do.Dr.., stanbul Kltr niversitesi, e.arel@iku.edu.tr
3
naat Yk.Mh. stanbul Kltr niversitesi, b.duran@iku.edu.tr
2

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

karlatrmas
yaplmakta
deerlendirilmektedir.

ve

laboratuvar-arazi

deney

sonularnn

etkisi

Anahtar Kelimeler: Ar konsolide kil, mekanik zellikler, laboratuvar deneyleri, arazi

deneyleri, temel boyutlandrma.

1. GR
Zemin zellikleri yaklak yz yldr laboratuvar deneyleri ile llmektedir. Laboratuvar
alma koullar araziye oranla ok daha rahat, hzl ve dk maliyette olduundan bu
deneyler yllar iinde byk gelime gstermitir[1,2]. rnein, ASTM standartlarnda 2015
itibar ile geoteknik laboratuvar deneylerine ynelik 95 adet yntem verilmektedir. Ayn
standartlarda arazi deney says ise ounluu son 25 ylda yaynlanm 86 adet olarak
saylmaktadr. Bu durum, arazi deneylerinin gerekliliinin farkna varld biiminde
yorumlanmaldr.
Bu bildiride, Trkiyede temel ortam olarak daha sk beliren ar konsolide killerin kayma
direnci parametrelerinin lm sonular karlatrlmakta ve bunun temel
boyutlandrmaya olas etkileri deerlendirilmektedir.

2. LABORATUVAR DENEYLER
Killerin mekanik zelliklerini laboratuvarda lmeye ynelik deneyler numune
boyutundan etkilenmeyen normal yklenmi killerde (NL) geree makul lde yakn
sonular verirler. Ancak zellikle fisrl, ar konsolide killerde lek etkisi sonular
ar derecede etkilemekte, kstl boyutta numuneler zerinde yaplan deneylerde
gerekten olduka sapan farkl parametreler elde edilmektedir. Ayrca numune alma ve
deneye hazrlama srasnda oluan rselenme (ekil 1) ve gerilme boalmalarnn da
sonular ciddi biimde etkiledii bilinmektedir.
Kilin mekanik zellikleri laboratuvarda hzl biimde tek eksenli basma (UCS) veya abuk
hcre kesme deneyi (TX-UU) ile llmektedir.

ekil 1. Numune Alnmas ve Hazrlanmas Aamalarnda Oluan rselenmeler [3]

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

rselenme, killerin genelinde drenajsz kayma direncini gerekten daha dk vermekte

ise de fisrl killerde numune boyutunun klmesi ile Su (drenajsz kayma direnci)
deerinde yanltc denli ykseklikler belirmektedir. Bu nedenle kimi laboratuvarlarda OC
killerde icra edilen eksenli hcre kesme deneylerinde numune apnn 50 cmye kadar
ykseltildii izlenmektedir. Tm bu bulgular ar konsolide killerin arazi/laboratuvar
davranlarnn karlatrlmas gereini gstermektedir.

3. ARAZ DENEYLER
Arazide icra edilen deneyler etkileyebildikleri zemin hacmi ile doru orantl olarak
gereki sonu salamaktadrlar. Bu deneylerden presiyometrenin (PMT) yaklak 1m3
zemin hacmini etkiledii, ayn amala yaplan laboratuvar deneyinde bu deerin 0.03 m3
mertebesinde kald dnlrse arazi deneyinin stnl ortaya kmaktadr.
stanbulun Avrupa yakasnda gncel olarak youn yaplamaya sahne olan blgelerde
zemin profili orta/ar derecede ar konsolide killerden olumaktadr. Esenyurt yresinde
st Miyosen yal yeil killerin n konsolidasyon basncnn 1000 kPaa kadar
ykselebildii bu killerde (OCR>5) yaplan temellerin neredeyse tmnn kazkl yayl tip
olarak boyutlandrld grlmektedir. Birok projeci bu seimi Belediyelerin dayatmas
sonucu yapmak zorunda kaldn ne srmekte ise de bunun ana nedeninin laboratuvardan
gelen parametrelerin arazi sonularndan yani gerekten, ok daha dk olduu gereini
gstermektedir.
Esenyurt blgesinde yaplm bu almada, arazide gerekletirilen ve rnek olarak
seilmi 9 adet presiyometre deneyi (PMT) serisi ile ayn yer ve formasyondan alnm
numunelerden laboratuvarda yaplan UCS ve TX-UU deneylerinden elde edilmi drenajsz
kayma direnleri (Su) ile deformasyon modl (Eu) deerleri derinlie gre
karlatrlmtr.
Trkiyede kullanmda bulunan presiyometrelerin neredeyse tmnn kuyusu nceden
hazrlanan Menard tipi (MPT) olduu da dikkat ekmektedir. Bu tip presiyometrenin de
kendi delen tipe (SBP) oranla daha az duyarl ve genellikle dk, sonular verdii
bilinmektedir.
Presiyometre deneyinde limit basn pL zeminin yenildii yanal basnc, net limit basn
p*L ise bunun deney derinliindeki basn iin dzeltilmi deerini gstermekte, bu deere
deeri 5.6-7.4 arasnda uygulanarak drenajsz kayma direncine basite,
p*L
Su

ile dntrlmektedir. almada bu ifade kullanlmtr. Bir baka ifade ise,

p*
Su
0.21 L
pa
pa
biiminde verilmektedir (pa atmosfer basnc).

0.75

Dzeltilmi limit gerilme,

p*L p L 0h p L K 0 z0

olacandan, zeminin sukunetteki toprak basnc katsaysnn bilinmesi gerekmektedir.

stanbulda yaplm PMT sonularnda hemen hibir durumda bu gznne alnmamakta,

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

dzeltme ileminde PLden sabit bir deer dlmesiyle yetinildii grlmektedir. Bu da

zemin mekanii konusunda bilgisiz kiilerce yapld grn glendirmektedir.
Drenajsz kayma direnci deerlendirildiinde, presiyometre deneyinin Su deerini kararl
biimde laboratuvara gre %10 ile %30 arasnda daha yksek verdii vaka analizlerinde
grlmtr. Dahas, SuMPT beklendii gibi derinlikle belirgin bir art gsterirken SuLAB
deerlerinde bu kararllk grlmedii gibi, bazen 15mden sonra beklenmedik dler
gstermektedir (ekil 2).
OC killerde balang deformasyon modl Einin genellikle kiri modlnden (Es) yksek
olduu gerekesi ile hesaplamalarda bu modl kullanldnda bir teknik sorunla
karlalmaktadr. Serbest basn ve de eksenli deneylerde deney balangcnda alnan
yk okumalarnn, yk balnn numune ile tam temas edememesi modln ciddi oranda
dk kmasna neden olmaktadr. ekil 3 te laboratuvar ve arazi deneylerinden gelen
sonular toplanmtr. Esenyurt killerinde yaplan karlatrmada drenajsz deformasyon
modl Eu iin ortaya elikili bir durum kmaktadr. Her ne kadar EMPT genelde
laboratuvar deneyinin 2 kat kadar yksek ve de derinlikle artan sonular vermekte ise de
E-z erilerinde grlen ani deiimler eliki yaratmaktadr. Buradan, farkl zemin
tabakalarna girildiinde presiyometrenin daha duyarl olduu sonucuna varlmaktadr.

4. SONULAR
Bu bildiride yukarda anlan zeminlerin karakteristik zellikleri gsterilmekte, daha sonra
ayn profillerde yaplm PMT sonular ile karlatrlmaktadr. rnein, presiyometre
modlleri laboratuvarda llm drenajsz modln iki kat kadar yksek kmaktadr.
Sonular byle farkl knca, laboratuvar deneyleri ile projelendirilen yayl temeller
(radyejeneral) + kazk gerektirirken, PMT sonular ile yaplan analizlerde kazk
gereksiniminin hi belirmemesi gibi ruhsat verecek yerel ynetimleri tereddde drecek
durumlar dourmaktadr. Bir rnek vermek gerekirse, Esenyurtta yaplacak 2 bodrum ve
15 katl bir konutta ruhsata ynelik jeoloji raporunda bodrum ve kat says ve de temel
boyutunu gznne alnmadan yaplan neride zemin emniyet gerilmesi olarak 200 kPa
deeri bulunmu, bina ortalama taban basnc q=250 kPa olduundan kazkl radye
yapm nerilmektedir. Oysa laboratuvar deneylerinde Su=200kPa karakteristik deeri
kullanldnda B=40m, L=93m, Df=9m gmme derinlii ile hesaplanan temel gvenli
tama gc em= 300 kPa olarak hesaplanmaktadr. Dahas, 30m derinlie kadar her
3mde yaplm PMT sonular (EM, pL*) kullanldnda Eurocode7ye gre son tama
gc esasl (ULS) deer 620 kPa, ya da 10 ylda 63mm maksimum oturma verecek (SLS)
470 kPaa ykselmektedir. Deerler arasndaki byk fark PMT verilerinden
kaynaklanmaktadr.
Alnan sonular homojen de olsa, ayn jeolojik formasyon ad altnda toplanan killerin
mekanik zelliklerinin ayn olmayaca gereini bir kez daha gstermektedir. Gngren
yesi killerde OCRnin deikenlii parametrelere yansdnda yerel olarak ciddi
farkllklar belirdiinden bir genelleme yaplmas doru olmayaca gibi, laboratuvarda
dometre deneyleri ile OCR lm kanlmaz bir zorunluluk olarak grlmektedir.
Bu almadan kartlabilecek nemli sonu; Istanbulda piyasada satlmakta olan styap
boyutlandrma yazlmlarnn kullanm ile yatak katsays ve zemin emniyet gerilmesi
kavramna dayanan yaklamlarn ve laboratuvar sonularnn kullanm ile hemen her
zaman ar boyutlandrmaya gidildiidir. PMT kullanmnn artmas ile projecilerin,
geoteknikilerin verecei parametrelerle almas teknik adan gereki sonulara
varlmasn salayacaktr.

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

ekil 2. Laboratuvar ve PMTden Elde Edilen Drenajsz Kayma Direnci Deerlerinin

Karlatrlmas

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

ekil 3. Laboratuvar ve PMTden Elde Edilen Elastisite Modl Deerlerinin

Karlatrlmas

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

KAYNAKLAR
[1] Briaud, J.L. (1992) The Pressuremeter, Balkema, Rotterdam.
[2] Clarke, B. G. (1995) Pressuremeters in Geotechnical Design, Blackie Academic &
Professional, Glasgow.
[3] Lambe, T.W. (1979) Soil Mechanics, J.Wiley & Sons Inc.