ENERJ

>>

Hazrlayan: Ela ULUATAM (Uzman Yardmcs)

AB Proje Gelitirme ve zleme Mdrl

YENLENEBLR
ENERJ
Tevikleri

Dnyann eitli lkelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas

iin uygulanan tevikler, Trkiyenin kendi potansiyelini deerlendirebilmesi iin
rnek tekil edebilir mi? Yenilenebilir Enerji Kanununda yaplacak deiiklik
beklentileri karlayabilecem mi?

on yllarda dnya apnda yenilenebilir enerji (YE) kaynaklarnn kullanmn artrmaya ynelik blgesel, ulusal ve uluslararas pek ok politika ve kampanya yrtlmektedir. Bu abalarn doal bir sonucu olarak 2008 ylnda YE kaynaklar kresel enerji tketiminin % 19unu oluturmutur1 . Bu rakamn 2035 ylna kadar % 23e kmas beklenmektedir2. Sadece 30 sene nce bu rakamn sfra yakn olduu dnlrse artn ciddiyeti belirginleiyor. Elbette ki bu kresel eilimi sadece evreci endielerle
aklamak mmkn deil, iktisadi kayglar bata olmak zere altnda yatan pek ok msebbibi var. Gelimi lkelerin ba ektii kalabalk bir grup, YE kaynaklarnn geliimi iin
eitli destek mekanizmalar gelitirmitir.
Trkiyede ise, sahip olunan zengin yenilenebilir enerji potansiyeline ramen mevzuat ve altyap almalar henz yeterince gelitirilmedii iin, zellikle gne enerjisi ve biyoktle yatrmlar istenilen seviyeye ulaamamtr. Yaklak iki senedir yrrle girmesi
34 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

beklenen yeni yenilenebilir enerji kanunu ile tevik

mekanizmasndaki eksiklerin en ksa zamanda giderilmesi umuluyor.

YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI

Yenilenebilir enerji kaynaklar en basit tanmyla
kayna doada bulunan, srdrlebilir olan ve fosil yaktlarn aksine evreye sera gaz yaymayan ya da
ihmal edilebilir dzeyde sera gaz yayan, dolaysyla
temiz nitelii tayan enerji kaynaklardr. Buna
gre YE kaynaklar yan sayfada yer alan tablodaki gibi
zetlenebilir.

Kaynaklara Gre
Dnya Elektrik retimi
(2006)

Kmr

Nkleer

Doalgaz

Petrol

Hidrolik

Dier

Kaynak: OECD / Uluslararas Enerji Ajans (2006)

Kaynaklara Gre
Dnya Net Elektrik retimi
(2009)

35

30

25

20

15

10

2007

2015

2020

2025

2030

Kmr

Yenilenebilir kaynaklar
Nkleer

2035

Doalgaz

Likit kaynaklar

Kaynak: 2010 World Energy Outlook, EIA

Yenilenebilir Enerji Trleri

Yenilenebilir Enerji
Kaynaklar

Kaynak veya Yakt

Biyoktle Enerji

Biyolojik atklar

Dalga Enerjisi

Deniz ve okyanuslar

Gne Enerjisi

Gne

Hidrojen Enerjisi

Hidrojen

Hidrolik Enerji

Nehirler

Jeotermal Enerji

Yer alt sular

Rzgar Enerjisi

Rzgar

Her ne kadar eski kaynaklara gre gne enerjisinden 400 ylnda bile istifade ediliyor
olsa da, gne nlarnn elektrie dnebildii Charles Fritz tarafndan 1883 ylnda kefedilmitir. Elektrik retme kapasitesine sahip ilk gne pili ise 1956 ylnda sata sunulmutur.
Fakat bu pillerin gelimesi ve maliyetlerinin dmesi ancak 1990l yllardan itibaren mmkn olmutur.
Suyun hidrolik gc kullanlarak elektrik enerjisinin retildii hidroelektrik santrallerin
(HES) gemii, antik alarda kullanlan ilk su deirmenlerine dayanyor. Ancak ilk resmi elektrik santrali, Nikola Teslann imzasn tayan, Niagara elalesi yaknnda kurulu Schoelkopf
Power Station No. 1, 1881 ylnda elektrik retmeye balamtr. 1886 ylnda ABD ve Kanadada HESlerin says 45 iken, 1889 ylnda bu rakam sadece ABDde 200 bulmutur3.
Bunu takip eden yllarda lkemiz de dhil olmak zere birok blgede elektrik retiminde HESlerden youn bir biimde yararlanlmaya balanmtr.
Rzgr enerjisinin gemii ise en az 5 bin yl geriye, ilk yelkenli teknelerin kullanmna
kadar gidiyor. M 17nci yzylda Babil Kral Hammurabi, Mezopotamya iin tasarlad dev
sulama projesinde rzgr enerjisinden istifade etmeyi ngrmtr. Trkler ve ranllar MS
7nci yzyldan, Avrupallar ise MS 12nci yzyldan itibaren yel deirmenlerini kullanmaya balamtr. Dnyann ilk otomatik rzgr trbini 1888 ylnda Amerika Clevelandda elektrik retmeye balamtr. 1970li yllara kadar Danimarka ve ABD gibi lkelerde rzgr enerjisi kullanlm, 1973 petrol krizini takiben potansiyeli olan dier lkelerde de rzgra ilgi
artmtr.
Jeotermal enerjinin de tpk su, rzgr ve gne gibi, birok medeniyette nemli bir
yeri vardr. Tarihi tam olarak bilinmese de 10 bin yl nce Amerikada Kzlderililer tarafndan jeotermal enerji kullanld dnlmektedir. Eski Romallar da hamamlarnda ve evlerinde kaplcalar sklkla kullanyorlard. Ancak bu kaynaktan ilk elektrik retimi talyada
Larderello sahasnda 1904 ylnda gereklemitir.
Her ne kadar insanolu yukarda bahsi geen dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan
gemite istifade etmi olsa da, bunlar kk apl bireysel ve blgesel uygulamalarla snrldr. Ancak yenilenebilir enerjiler getiimiz 30 ylda ciddi anlamda elektrik retiminde deerlendirilmeye balanmtr.

YENLENEBLR ENERJ NEDEN TEVK EDLYOR?

Petrol, doal gaz ve kmr gibi fosil yaktlarn, insanlk tarihi gz nnde bulundurulduunda ok da uzak olmayan bir gelecekte tkenecei gerei kamuoyunu uzun yllardr megul ediyor. Ortadou ve Orta Asyada yeni rezervlerin bulunmas bu sreyi ancak bir mddet telemeye yarayacak fakat dnyay bekleyen enerji sorununa kalc bir zm getirmeyecektir. zellikle 1973 ve 1979 petrol krizleri sonras insanlar, kayna doada
olan ve srdrlebilir alternatif enerji kaynaklarna ynelmitir. Birok lke, yaanan bu krizlerle, enerji gibi hayati bir konuda da bamlln sakncalarnn ayrdna varmtr.
Bylelikle enerji alanndaki almalar gne, rzgr, hidroelektrik, biyoktle, jeotermal
Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 35

 ENERJ

panyalarnn etkisi yadsnamaz.

Bununla beraber Kyoto Protokolne ard sra kurulmu olan ve hemen hemen tm lkelerin farkl ekillerde de olsa dhil olduu ya da etkilendii kresel karbon ticareti sistemi ierisinde bu enerji trlerinin kullanm mkfatlandrlmaktadr. Bu kapsamda tesisler kuran yatrmclar, salmna mani olduklar sera gazlar iin projenin niteliine gre elde ettikleri
salm haklarn ihtiya duyanlara satp kazan salayabilmekte ve proje nansmanna katkda bulunabilmektedirler.

TEVK MEKANZMALARI

ve son yllarda gitgide artan bir biimde hidrojen enerjisi zerinde younlamtr. Son yirmi ylda bu alanlarda muazzam teknolojik atlmlar gerekletirilmitir. Potansiyel pazarn
bykln fark eden pek ok lke belli balklarda ulusal programlar balatm, YE aratrma ve uygulama merkezleri kurmutur. ABD Enerji Bakanl nclnde 1977de kurulan National Renewable Energy Laboratory, Almanyada ise 1981de kurulan Fraunhofer
Institute for Solar Energy Systems ne kanlardan sadece ikisi. Bununla beraber ekseriyetle gelimi lkelerde yer alan niversitelerde YE laboratuvarlar kurulmutur. Ayrca zel
sektrde faaliyet gsteren birok rma da bu alanda milyarlarca dolarlk yatrmlar gerekletirmitir.
Gnmz koullarnda elbette ki hibir teknolojik yenilik ve inovasyon, ekonomik kayglar gzetilmeden gerekletirilemez. Teknolojik gelimeler zellikle fotovoltaik gne panelleri gibi teknoloji youn rnlerin aratrma ve gelitirme (Ar-Ge) maliyetlerini ciddi anlamda drmtr. Maliyetler dtke bu rnlerin piyasada pazarlanmas kolaylam
ve artan taleple birlikte Ar-Ge almalar daha da ivme kazanmtr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn bu denli gndemde olmasnn en nemli nedenlerinden birisi kresel snmadr. Yaklak 200 yldr youn bir biimde kullanlan fosil yaktlar sera gaz salmna yol amaktadr. Karbondioksit ve metan bata olmak zere sera gazlarnn atmosfere yaylmasyla hava scaklklarnn artmas anlamna gelen kresel snma,
son 50 yldr kresel ekosistem zerine ar bask uygulayarak dnya iin ciddi bir tehdit
oluturmaya balamtr. YE kaynaklarnn en nemli zelliklerinden birisi temiz kaynaklar olmalardr. Bunlar, sera gaz salmna yol amadklar iin zellikle gelimi lkelerde birok nihai tketici tarafndan tercih edilmektedir. Hi phesiz bunda evre rgtleri, sivil
toplum kurulular ve zaman zaman hkmetler tarafndan yrtlen bilinlendirme kam-

36 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn tevik etmek zere birok lkede eitli mekanizmalar
gelitirilmitir. Bunlar ana balk altnda toplanabilir:
Fiyat belirleyici ve miktar ykmll getiren tevikler, maliyet drc yatrm politikalar ve kamu
yatrmlar ve YE pazarnn gelimesini salayacak tevikler.
Fiyat belirleyici ve miktar ykmll getiren tevikler, temel olarak alm garantili tarife (feed-in tari )
ve YE portfolyo standartlarndan (renewable energy
portfolio standards- RPS) olumaktadr. Buna gre alm
garantili tarife uygulamalar lkeden lkeye deiiklik gstermekle birlikte, temel olarak devlet tarafndan YE kaynaklarndan retilen elektriin devlet tarafndan nceden belirlenmi bir yat zerinden elektrik datm irketleri araclyla alnmasn esas almaktadr. RPSlerle belli bir blge veya lkede retilen elektriin belirlenmi bir miktarnn YE kaynaklarndan retilmesi ngrlmektedir. Bu kota sistemi
belirli bir tarihe kadar bir miktarn retimi anlamna
gelen kapasite-temelli bir standart olabilir ya da
elektrik retiminin belirli bir yzdesine denk gelen elektrik retim-temelli bir standart olabilir. Bunlara ek olarak baz lkelerde reticilerin devlete belirli bir miktar yenilenebilir enerji kaynakl elektrik satma ayrcal

ENERJ 

elde etmesine olanak salayan ihaleler de gerekletirilebilmektedir. Ayrca reticilere tahsis edilen Yeil Enerji Sertikalar sahiplerine imtiyazlar salamaktadr.
Sbvansiyon ve indirimler, maliyet drc yatrm politikalarnn bir ayan oluturmaktadr. Bir dier yntem ise vergi indirimleridir. Bunlar yatrm vergi kredileri, hzlandrlm amortisman, retim vergi kredileri, mlkiyet vergi kredileri, gelir vergisi tevikleri, KDV muayetleri, evre vergisi istisnalar,
ithalat vergisi indirimleri, hibeler, ekipman
kredileri ve benzer uygulamalar kapsamaktadr.
Sz konusu tevikler byk apl yatrmlar iin
olduu kadar, kk apl bireysel kurulumlar
iin de uygulanmaktadr. Dolaysyla bu tr politikalar sadece enerji piyasasnda arz temsil
eden yatrmclara ynelik deil, ayn zamanda talebi temsil eden tketicilere de yneliktir.
Son olarak kamu yatrmlar ve YE pazarnn gelimesini salayacak tevikler, kamu
yararna kurulan fonlar, inaat ve tasarm, alan
tespiti ve izinleri, ekipman standartlar, mteahhit sertikasyonu ve ebekeye balant
gibi konular kapsayan altyap politikalarndan
olumaktadr. Bununla beraber brokratik engellerin asgariye indirildii YE mevzuatlar da
bu tevikler arasnda saylabilir.

DNYADAK UYGULAMALAR

1. Avrupa Birlii
1973 ylnda yaanan Petrol Krizini takip
eden sene, 1974te Avrupa Birlii (AB) Konseyi Yeni Enerji Politikas Stratejisini kabul etmitir. Bu
belgede ye lkelere yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla istifade edilmesi nerilmitir. Birliin 1997de benimsedii Beyaz Bildiri ve 2000 ylnda kabul ettii Yeil Bildiri de dhil olmak zere, hemen hemen tm enerji belgelerinde yenilenebilir
enerji kaynaklarnn kullanmna vurgu yaplmakta ve
son yllarda somut hedeer belirlenmektedir.
2009/28/EC sayl AB Yenilenebilir Enerji Direkti ABde yenilenebilir enerji kaynaklarnn teviki iin
yrrlkte olan temel belge, 2001/77/EC ve
2003/30/EC sayl eski direktierin yerini almtr. Sz
konusu direktif tm AB ye lkeleri iin nceki belgelerde belirlenmi olan 2010 hedeerini gzden geirerek, 2020 hedeerini belirlemektedir. Bu erevede,
2020 ylnda birlik genelinde enerji retiminin % 20sinin yenilenebilir kaynaklardan salanmas, enerji

AB Toplam Enerji Tketiminde

Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Pay
Almanya

2005deki
durum (%)

2020 hedefleri
(%)

5.8

18

23.3

34

Belika

2.2

13

Birleik Kralk

1.3

15

Bulgaristan

9.4

16

ek Cumhuriyeti

6.1

13

Danimarka

17

30

Avusturya

Estonya

18

25

Finlandiye

28.5

38

Fransa

10.3

23

Gney Kbrs

2.9

13

Hollanda

2.4

14

rlanda

3.1

16

8.7

20

39.8

49

spanya
sve

verimliliinin % 20 orannda artrlmas ve

son olarak da enerji tketiminin %20 orannda azaltlmas ngrlmektedir. Bunlar 20-2020 hedeeri olarak adlandrlmaktadr. Ayn belgede ABde ulam alannda kullanlan enerjinin de % 10unun YElerden temin edilmesi hedeenmitir. Sz konusu hedeere ulamak iin
AB yesi lkelerden sektrel bazda hedeer ve
bunlara ulamak iin uygulayacaklar politikalarn yer alaca eylem planlar oluturmalar istenmitir.
Bunun yan sra Avrupa Birlii, yrtt
enerji programlar kapsamnda projeler gelitirmek zere nemli fon kaynaklar ayrmtr.
Bunlarn banda Intelligent Energy Europe
program ve 7nci ereve Program dhilinde dzenli olarak alan enerji arlar gelmektedir.

a. ALMANYA
Yenilenebilir enerji konusunda dnyann
Letonya
32.6
40
nc
ve rol model lkelerinden biri saylan AlLitvanya
15
23
manyada,
YE Kaynaklar Kanunu (ErneuerbaLksemburg
0.9
11
re-Energien-Geset/EEG) 2000 ylnda yrrle
Macaristan
4.3
13
girmi olup, eitli tadilleri takiben son halini
Malta
0
10
Temmuz 2010da almtr. Buna gre kanun,
Polonya
7.2
15
rzgr, hidrolik, gne, biyoktle, atk su gaz
Portekiz
20.5
31
yakmndan ve jeotermal kaynaklardan elekRomanya
17.8
24
trik retimini santralin tipi, kurulu gc ve iSlovak
6.7
14
Cumhuriyeti
letmeye alnma tarihine gre belirlenen bir
Slovenya
16
25
alm garantili tarife dorultusunda destekleYunanistan
6.9
18
mektedir. Sz konusu tarife ve alm garantisiTOPLULUK
20
nin zaman iindeki azalma oranlar elektrik retilirken kullanlan kaynak tipine gre farkllk
gstermektedir. Hidroelektrik santralleri iin 3.47-12.67 cent/kWh, p gaz iin 6.07-8.87
cent/kWh, biyoktle iin 7.71-11.55 cent/kWh, jeotermal iin 10.40-15.84 cent/kWh,
rzgr iin 3.50-13 cent/kWh; gne iin 29.37-39.14 cent/kWh4.
Almanya ayrca YE Is Kanununu (Erneuerbare-Energien-Warmegesetz) 1 Ocak 2009
tarihinde yrrle sokmutur. Bu yasayla birlikte Almanya, tm bina sahiplerine bina slarn belirli bir miktarn YE kaynaklarndan salama ykmll getiriliyor. Ayn zamanda
bu teknolojilerin kullanmna da mali destek salanyor.
Son olarak Kombine Is ve G Yasas tesis ileticisine 30 bin tam kapasite alma saati
iin bir alm garantisi salyor. Hkmet ayrca bu tr yatrmlar iin nansal destek veriyor.
talya

5.2

17

b. AVUSTURYA
Ocak 2003te yrrle giren ve 2009 ylnda tadil edilen Yeil Elektrik Kanunuyla (kostromgesetz) alm garantili tarife uygulanmaktadr. Ayrca gne ve biyoktle iin konut uygulamalarnda % 25e kadar vergi indirimi uygulanmaktadr. Bunun yan sra sera gaz salmna yol aan rmalara snrl bir emisyon kotas tanyan Emisyon zin Ticareti Kanunu (Emissionszertikategesetz) 2004 ylnda yrrle girmitir.
Son olarak klim ve Enerji Fonu, srdrlebilir enerji teknolojilerinin iklim almalar
Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 37

 ENERJ

gerekletirilmesi iin Ar-Ge almalarnn yrtlmesi ve bu kapsamda gelitirilen projelerin desteklenmesi iin Avusturya hkmeti tarafndan kurulmutur5.
c. BRLEK KRALLIK
Yenilenebilir Enerjiler Ykmll (Renewables Obligation) ngilterede
2002 ylnda uygulamaya konulmutur. Bu sertikasyon sistemi ile yenilenebilir enerji kaynaklar ile elektrik reten reticiler dllendirilmektedir ancak nmzdeki gnlerde bu sistemin daha etkili bir hale gelmesi iin deitirilmesi gndemdedir. Bununla birlikte 2008 ylnda yrrle giren Enerji Kanunu ile azami 5 MWlk yenilenebilir enerji retimi iin alm garantili
tarifeler uygulanmaktadr. Ayrca Birleik Krallkta konut harici nihai kullanclara enerji satndan alnan klim Deiiklii Vergisi (Climate Change Levy)
yenilenebilir enerji reticilerinden alnmamaktadr6.
ngiltere ayn zamanda kard klim Deiiklii Kanunu ile sera gaz
emisyonlarn 2050 ylna kadar 1990 yl seviyesine gre % 80 orannda azaltmay ngrmektedir. Hkmet bu dorultuda s ve ulatrma alanlarnda
YE kaynaklarnn kullanmn artrmaya ynelik admlar atmaktadr. Hkmet
Teknoloji Program, aratrma programlar ve ABnin ereve Programlar yenilenebilir enerjiler konusunda aratrma yapmak isteyenlere ciddi fon kaynaklar salamaktadr.
Ayrca, trnn dnyada tek rnei olan Carbon Trust adl kamu-zel
sektr ortakl ile baarl bir ekilde KOBlere ve sanayiye danmanlk yaplmasn salayarak yenilenebilir enerji ve enerji verimliliini desteklemektedir7.
d. DANMARKA
Danimarka, bulunduu cora koullarn doal bir sonucu olarak, zellikle rzgr enerjisi alannda ok gelimitir. lkenin tevik sistemi, arlkl olarak alm garantili tarifeye dayanmaktadr ( 13/MWh). Bununla beraber uygulanan kota sistemi de YE kaynaklarndan elde
edilen elektriin payn artrmada rol oynamaktadr. Yerli ekipman reticilerine verilen retim destekleri sayesinde Danimarkal irketler dnya rzgr trbini retiminin neredeyse yarsn elinde bulundurmaktadr. Biyoktle enerjisinin temelini oluturan atklarn ynetimi konusunda da 35i akn atk irketi, belediyeler ve belediye irketleri araclyla ok ileri bir seviyededir. Son olarak Danimarka, karbondioksit salmn gigajul bana 6,8 olarak vergilendirmektedir. Bu da uygulamada fosil yaktlarn vergilendirilmesi anlamna gelmektedir.
e. FRANSA
Fransa YE teviklerini bir yanda alm garantili tarifelere, dier yanda ise ihale usulne
dayandrmaktadr. Buna gre devlet irketi olan Electricit de France ve zel sektrde faaliyet gsteren datm rmalar, koullar salayan reticilerden elektrii sabit bir yat zerinden almakla ykmldr. Ancak sz konusu tarife 12 MWa kadar geerlidir ve bu snra zellikle rzgr enerjisi yatrmlarn olumsuz ynde etkilemektedir.
Vergi tevikleri de Fransz enerji politikasnn bir dier ayan oluturmaktadr. Vergi
kredileri % 50 orannda olup, YE ekipmanlar kullanan konutlar iin % 5,5 KDV indirimi ve
biyoktleyle stlan tesislerde % 40a varan sbvansiyonlar mevcuttur. Elektrik retimi iin
kapasite ihtiyacnn her iki ylda bir ilgili Bakanlk tarafndan belirlenmesi ok yll yatrm
programlar sayesinde mmkn olmaktadr. Bu program hedeerine ulalmad takdirde devlet ilgili enerji kayna iin ihale arsna kabilir.
2005 ylnda alnan karara gre rzgr iftliklerinin bir arada toplanaca yenilenebilir enerji alanlar (zones de dveloppement olien) kurulmutur. 2010 Mart ay itibaryla Fransada, kurulu gleri 5 MW ile 310 MW arasnda deien 135 YE alan iin izin alnm olup
38 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

ABDde Kaynaklara Gre

Elektrik retimi
(2008)

Kmr

Yenilenebilir Enerji

Doalgaz

Petrol
Nkleer

Kaynak: ABD, Energy Information Administration

bunlarn byk ounluu faaliyete gemitir8. Buralarda retilen enerjiye devlet alm garantisi vermektedir. Bunun dnda gne kurulumlarnn artrlmasna ynelik, Plan Soleil ve Batiments Bleus ve
rzgr enerjisine ynelik Eole 2005 programlar yrtlmtr.

ENERJ 

tn alnmaktadr. Bununla beraber 549/95 sayl Mali Kanun yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii projelerine hibeler salamaktadr. Ayrca 449/97 ve 448/98
sayl Mali Kanunlar yenilenebilir kaynaklar iin yaplan harcamalarn vergiden muaf olmasn ngrmektedir.10
Enerji Hesab, bir dier tevik mekanizmasn oluturmaktadr. Sadece gne enerjisi tesisleri iin geerli olan sistemde retilen elektriin GSE veya nc bir ahsa satlmasnn yan sra, GSE reticiye 20 yl boyunca bir tevik creti (Taria Incentivante) demektedir.

2. AMERKA BRLEK DEVLETLER

f. SPANYA
Enerji Piyasas Kanunu ve zel Rejim Dhilinde Elektrik retimine dair 661/2007 sayl Kraliyet Kararnamesi
ile spanyada YE kaynaklarndan 50 MWa kadar elektrik retenler ebekeye balant, belirlenmi tarife veya
piyasann belirledii yat olmak zere ngrlen iki
deme eklinden birini semek gibi ayrcalklardan yararlanabilmektedir. Ayn kararnameyle, fotovoltaik uygulamalar iin verilen alm garantisinin ykseklii gne enerjisi piyasasnn ar derecede genilemesine
sebep olmutur. 1578/2008 sayl Kraliyet Kararnamesi
ile bu rakamlar aaya ekilmitir ve ylda drt kez yeni
oranlar aklanmaktadr9. rnein 2009 yl iin aklanan
ilk rakam 32-34 cent/kWh olmutur.
Bununla birlikte devlet YElerden elektrik retenlere iktisadi faaliyetler vergisinden % 50, gayrimenkul
vergisinden % 50 ve inaat ve yap vergisinden ise %
95 oranlarnda muayet salamaktadr.
Son olarak 2006 ylnda kabul edilen Teknik Yap Kanunu ile yeni ina edilen binalarda gne enerjisinden
faydalanlmas ngrlmektedir. Bu, binalarda kullanlan
scak su ve 4bin m2den byk oslerde tketilen elektrii kapsayan bir yasadr.
g. TALYA
YE kaynaklarndan elektrik retenlere 15 yl boyunca
her MW/saat bana bir Yeil Sertika hakk tannmtr. Bunlar daha sonra devlet irketi Gestore Servizi Elettrici (GSE) tarafndan senelik belirlenen yattan geri sa-

ABDdeki hemen her eyalette blgenin ihtiyalar ve potansiyeli dorultusunda ekillendirilen tevik mekanizmalar mevcuttur. Fakat bununla birlikte lkenin ulusal bir yenilenebilir enerji politikas da vardr. 1978 tarihli Ulusal Enerji Kanununun (National Energy Act - NEA) bir paras olan PURPA zellikle kk reticiler araclyla yenilenebilir enerjilerin gelimesi iin ilk adm oluturmutur. NEA kapsamnda 1978den beri gne, rzgr ve jeotermal kurulumlar iin yatrm vergi indirimleri salanmtr. 1992 ylnda yrrle
giren Enerji Politikas Kanunu (Energy Policy Act) ise rzgr enerjisinin yaylmasnda nemli bir rol oynamtr. 1997de gelitirilen bir milyon gne ats kampanyas uzun vadeli dk faizli krediler, federal binalar iin kamu almlar, ticariletirme programlarn ve retim teviklerini iermekteydi.11
787 milyar dolarlk fonlamayla Amerika Yeniden Toparlanma ve Yatrm
Kanunu, ABD tarihinde Amerikan ekonomisinde yaplm en byk yatrmlar temsil etmektedir.
Bu fonun 100 milyar dolardan fazlas YE projelerini de yakndan ilgilendiren inovatif ve dntrc programlara tahsis edilmitir.
2008 sonu itibaryla, 25 GW rzgr kaynakl olmak zere, toplam 28,8 GW mertebesinde
olan gne, rzgr ve jeotermal enerjileri kurulu gcnn 2011 sonunda 57,6 GWa karlmas hedeenmektedir. Bylelikle, ylda 16 milyon 700 bin konut ya da 55 milyon araba yenilenebilir enerjiyle beslenecektir.12
ABD ayn zamanda Ar-Ge almalarna gemite ciddi yatrm yapm olup buna halen
devam etmektedir. Bu almalarn bir sonucu olarak 2020 ylna kadar Amerika enerjisinin
% 10unu yenilenebilir enerjilerden salamay planlamaktadr.

3. N
Yenilenebilir Enerji Kanununun 2005 ylnda yrrle girmesini takiben in zellikle son yllarda yenilenebilir enerji kaynaklarna nemli yatrmlar gerekletirmitir. 2006 ylnda YElerin toplam elektrik retimindeki pay % 7ydi, lkenin 2006-2010 Be Yllk Plan
iinde 2020 yl iin % 15 olarak belirlenmitir. inde 2009 sonu itibaryla toplam kurulu g-

Gne Enerjisi Potansiyeli Atlas

Toplam Gne
Radyasyonu
(KWh/m2 - yl)
1400 - 1450
1450 - 1500
1500 - 1550
1550 - 1600
1600 - 1650
1650 - 1700
1700 - 1750
1750 - 1800
1800 - 2000

Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 39

 ENERJ

cnn % 3ne karlk gelen 25 GW mertebesinde bir rzgr

kurulu gc bulunmaktadr. lkede kurulacak rzgr mega
sleri ile 2020 yl itibaryla kurulu gcn 120 GWa kmas planlanmaktadr.13
Yenilenebilir Enerji Kanunu, ebeke operatrlerine YE reticilerinden elektrik alma zorunluluu getirmekle birlikte
reticilere vergi indirimleri gibi mali avantajlar da sunmaktadr.
zellikle rzgr ve gne enerjileri iin geerli olan bir blgesel alm garantili tarife ve ulusal tevik sistemi ok etkili olmutur. ok kk apl elektrik retimine (mikro-jenerasyona)
verilen alm garantisini takiben YElere olan talep artmtr.

TRKYEDE YENLENEBLR
ENERJ KAYNAKLARI MEVZUATI
10 Mays 2005 tarihli ve 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanunu Trkiyede bu konuyla ilgili ilk yasal dzenlemedir. 2007 ylnda karlan 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve 2008 ylnda 5784 sayl Elektrik Piyasas Kanununda
deiiklik ile verilen tevikler artrlmtr. Ancak bu dzenlemeler ve buna bal uygulamalar, Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyelini deerlendirebilmesi iin yetersiz kalmaktadr. Getiimiz iki yl sresince enerji piyasasndaki hemen hemen tm oyuncularn heyecanla bekledii yeni kanun Eyll 2010 itibaryla henz Meclisten gememitir.
Maalesef bu durum Trkiyenin doal gaz, petrol ve kmr
gibi fosil yaktlara ve dolaysyla yurt dna olan bamlln azaltmasna engel olmaktadr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn getiimiz yllarda hazrlad Hidroelektrik Enerji Potansiyeli Atlas (HEPA), Rzgr Enerjisi Potansiyeli Atlas (REPA) ve Gne Enerjisi Potansiyeli
Atlas (GEPA), Trkiyenin YE potansiyelini ak bir biimde ortaya koymaktadr.

MEVCUT KANUNUN GETRDKLER

Halihazrda yrrlkte olan Yenilenebilir Enerji Kanununun amac, Madde 1de belirtildii gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik enerjisi retimi amal kullanmnn yaygnlatrlmas, bu kaynaklarn gvenilir, ekonomik ve kaliteli biimde ekonomiye kazan-

Yenilenebilir Enerji Kanunda Tevik Mekanizmas

2005

2007

2008

Fiyat Destei

Sat Fiyat (TL)

Bakanlar Kurulu bu yat her yln
Banda en fazla % 20 orannda
artrmaya yetkilidir.

Trkiye Ortalama Elektrik Sat Fiyat (TL)

Uygulanacak bu yat 5,0-5,5 cent/kWh karl TLdir.

Alm Garantisi

Alm zorunluluu perakende sat

Lisans sahiplerinin bir nceki
takvim ylna ait pazar payndan
daha dk olamaz. Yeterli arz
olmas halinde bu oran % 8den
daha az olamayacaktr.

Alm zorunluluu perakende sat lisans sahiplerinin bir

nceki takvim ylna ait pazar payndan daha dk olamaz.

Arazi Kullanm
in Destek

Orman veya Hazine arazileri

iin; 2011e kadar; izin, kira,
irtifak hakk ve kullanma izin
bedellerine % 50 indirim
uygulanr.

Destek Sresi

Orman veya Hazine

arazileri iin; 2011e
kadar; izin, kira, irtifak
hakk ve kullanma
iin bedellerine % 85
indirim uygulanr.

Maksimum 7 yl

Kaynak : T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl

40 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

Orman vas olan veya

Hazine arazileri iin;
2012ye kadar; izin, kira,
irtifak hakk ve kullanma iin
bedellerine % 85 indirim
uygulanr.

Maksimum 10 yl

drlmas, kaynak eitliliinin artrlmas, sera gaz emisyonlarnn azaltlmas, atklarn deerlendirilmesi,
evrenin korunmas ve bu amalarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesidir.
Sz konusu kanun, yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrie devlet destei ve alm garantisi vermitir.
Bylelikle getiimiz be ylda hidroelektrik, rzgr ve jeotermal santrallerine ciddi yatrmlar gerekletirilmitir. Ancak gne ve biyoktleden enerji retiminde bata mevzuat yetersizlii sebebiyle ciddi bir art gzlenmemitir. Yenilenebilir kaynaklardan
salanan elektrik retimi 2007de toplam retimin %
19unu oluturmutur.14 2009 ylnda yaynlanan
Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinde 2023 yl iin bu rakamn % 30a ulamas hedeenmektedir. Ayn belgede tm YE kaynaklar
iin ayr ayr hedeer belirlenmitir.

YEN KANUNDAN BEKLENENLER

Gelimi lkelerde uzun yllardr tevik edilen yenilenebilir enerji kaynaklar, Trkiye iin ciddi bir potansiyel oluturmaktadr. Ancak bu potansiyelden tam
olarak yararlanabilmek iin bir an nce atlmas ge-

ENERJ 

reken admlar, lkemizde son derece kuvvetli olan ve

arlkl olarak yabanc meneli doal gaz lobisinin basklarna ramen gerekletirilmek zorundadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas
iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve TBMM Sanayi ve Enerji Komisyonu tarafndan mevcut kanun
metninden yola klarak yeni kanun taslaklar hazrlanmtr.
Sz konusu taslak metnin en nemli zelliklerinden biri kaynaklara gre farkl alm garantileri ngrmesidir. Bylelikle hlihazrda yrrlkte olan
kanun, 5-5,5 cent/kWh olan yat kullanlan kaynaa gre kurulum maliyetleri de gz nnde bulundurularak farkllk gsterecektir. Mevcut tek yat uygulamasnn, kurulum maliyetlerinin ykseklii sebebiyle gne enerjisi gibi belli sektrlere neredeyse hi etki etmemi olmas bu farkllatrmay kanlmaz klmaktadr.
YE Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanunda Deiiklik Yaplmasna
Dair Kanun Teklinde nerilen alm garantili tarife aadaki gibidir:
Bunun yan sra yerli ekipman retimini gelitirmeye ynelik ekstra maddi tevikler sunulmas da ngrlmektedir. Bylelikle Trk rmalarnda mevcut retim potansiyelinin deerlendirilmesi hedeenmektedir. Ancak bu desteklerin Trkiyenin de taraf olduu
ticaret anlamalarna aykr olmamasna zen gsterilmesi gerekmektedir.
Taslan getirdii bir dier deiiklik ise bireysel
kurulumlara salanan desteklerdir. Kendi kullanmlar
iin elektrik reten otoprodktrlerin, elektrik fazlalarn ebekeye satmalar mmkn olabilecektir.
zet olarak Trkiyenin daha da ge kalnmadan
mevzuatnda gerekli deiiklikleri gerekletirip, yenilenebilir enerji potansiyelini daha verimli bir biimde
deerlendirmesi gereklilii artk kanlmaz bir gerektir. Bylelikle enerji alannda da bamllnn en
nemli gstergesi olan milli btedeki yk de haeyecektir. Bunun yan sra, Trk reticilere verilecek
uygun tevikler, devletin Ar-Ge ve teknoloji al-

Yenilenebilir Enerji Kaynakl Kurulu Gcn Dalm

Yl

Hidrolik

Rzgr

Dier

2000

11.175,20

Jeotermal
17,50

18,90

23,80

Toplam (MW)
11.235,40

2001

11.672,90

17,50

18,90

27,60

11.732,90

2002

12.240,90

17,50

18,90

27,60

12.307,90

2003

12.578,70

15,00

18,90

27,60

12.640,20

2004

12.645,40

15,00

18,90

27,60

12.706,90

2005

12.906,10

15,00

20,10

35,30

12.976,50

2006

13.062,70

22,90

59,00

41,30

13.185,90

2007

13.394,90

22,90

146,30

42,70

13.606,10

2008

13.828,70

29,80

357,70

59,70

14.272,90

Kaynak : T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl

malarna salayaca altyap ve mali desteklerle dnyada birok gelimi veya gelimekte olan lkenin yllar nce kefettii ve dolaysyla ke balarn tuttuu, nispeten yeni bir
sektrde oluacak iktisadi frsatlar deerlendirmemizi, ayrca gelimeye son derece msait pazarda yerimizi almamz salayacaktr.

DPNOTLAR

Yeni Yenilenebilir Enerji

Kanun Taslanda Alm Garantisi
retim Tesis Tipi

Uygulanacak Fiyat
( cent/kWh)

Hidroelektrik retim tesisi

5,5

Rzgr enerjisine dayal retim tesisi

6,5

Jeotermal enerjisine dayal retim tesisi

Biyoktleye dayal retim tesisi (p gaz dhil)

14

Gne enerjisine dayal retim tesisi

13

1) Renewables 2010 Global Status Report, Renewable Energy Policy Network for the 21st Century (REN21)
2) 2010 World Energy Outlook A.B.D. Energy Information Administration (EIA)
3) History of Hydropower, A.B.D Enerji Bakanl.
4) German Energy Blog - http://www.germanenergyblog.de/?page_id=965
5) World Resources Institute.
6) HM Revenue and Customs; Climate Change Levy
7) Carbon Trust - http://www.carbontrust.co.uk
8) http://www.portail-eolien.com/dossiers/france/136-liste-des-zde
9) CMS Legal Comparative study on the main renewable energy support mechnisams in European jurisdictions, 2010
10) World Resources Institute..
11) Policies to Promote Non-hydro Renewable Energy in the United States and Selected Countries February 2005, EIA.
12) Beyaz Saray ve A.B.D. Enerji Bakanl.
13) Bloomberg New Energy Finance, GE2M Analysis.
14) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl.

Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 41