1

Prethistorija na tlu BiH

Starije kameno doba
Dugo vremena se smatralo da su ovi prostori naseljeni tek u neolitu.Meutim, otkriem
nalazita na Kamenu kod Makljenovca u blizini Doboja 1949. godine, pronaeno je da su
ljudi u BiH ivjeli znatno ranije. Ovaj pronalazak potaknuo je nova geoloka iskopavanja, te
su uslijedila nova otkria. Tako su na oko 80 kilometara u BiH otkriveni ostaci ljudi starijeg
kamenog doba. Najpoznatija paleolitska nalazita su: Kamen kod Doboja, Kulai kod
Prnjavora, Veliki Majdan kod Tenja, Varvari na vrelu Rame kod Stoca itd.
Utvreno je da je nosilac paleolitske kulture u BiH bio neandertalni ovjek. Paleolitski ovjek
je uglavnom naseljavao doline veih rijeka u kojima je mogao pronai kremenog kamena za
orue.Iako su pronaeni i ostaci zemunica raznih oblika, najvea stanita ovih ljudi bile su
peine.
Pronaeni ostaci nakita, odjee i kamenih figura govore o dostignutom stepenu kulture u
ovom razdoblju.
Najstariji trag umjetnosti na tlu nae zemlje je pronaen u peini Badanj kod Stoca i datira iz
13 stoljea st.e.
Mlae kameno doba
Prostor u BiH u neolitu je bio znatno vie naseljen. Time je omoguen i pravi procvat
neolitske kulture. Najznaajnija naselja nastala su uz rijeku Bosnu i njene sjeverne
pritoke, i uz Neretvu. Stoga se mogu izdvojiti dvije zone neolitskih naselja jadranska i
panonsko-balkanska.
Naselje kod Konjica, i ono je nastalo kao posljedica prodora kulturnih uticaja sa Mediterana.
Danas se ovo naselje nalazi ispod Jablanikog jezera.
Ostala poznata bosanska nalazita iz ovog perioda su Gornja Tuzla, Obri kod Kaknja,
Zelena peina kod Mostara, Nebo kod Travnika, Butmir kod Sarajeva...
Kakanjska kultura se razvila u srednjoj Bosni, oko gornjeg toka rijeke Bosne i najznaajniji je
predstavnik srednjeg neolita u naoj zemlji.
Najpoznatije neolitsko naselje u BiH je ono iz Butmira kod Sarajeva.
Butmirsku kulturu inile su zemunice, ali i nadzemne kue.U Butmiru je pronaen veliki broj
malih kipova koji uglavnom prikazuju enske likove.

Haris Babaic

Metalno doba
Metal se na tlu BiH poinje koristiti krajem 3. mil st.e . Njegova upotreba vezana je za
dolazak Indoevropljana koji su izazvali i premjetanje naselja iz rijenih dolina na brda. To je
bilo uvjetovano veom mogunou odbrane.Tada se pojavljuje novi tip naselja
Gradine.Umrle su sahranjivali u Tumule u zgrenom poloaju.
Najpoznatija nalazita iz ovog doba su Hrustovaa kod Sanskog Mosta, kod Travnika,
Prijedora, Vis kod Dervente itd.
Pred kraj 2 mil. St.e u upotrebu ulazi eljezo. U tom periodu razvija se kultura
Ilira.Najpoznatija nalazita iz eljeznog doba je Glasinac kod Sokoca.
Zbog bogatog nalazita na Glasinakoj visoravni, cijela kultura centralnog Balkana naziva se
Glasinakom kulturom.

Haris Babaic