Tâm Lý Học Đại Cương

PHN I NHNG VN CHUNG CA TM L HC
Chng 1
TM L HC L MT MN KHOA HC
I. I TNG CA TM L HC
xc nh mt mn khoa hc cn ch ra c i tng, nhim v, v tr, ngha v phng php nghin cu ca khoa
hc .
i tng ca tm l hc l cc hin tng tm l vi t cch l mt hin tng tinh thn do th gii khch quan tc
ng vo no con ngi sinh ra, gi chung l cc hot ng tm l.
Tm l hc nghin cu s hnh thnh, vn hnh v pht trin ca hot ng tm l.
* Phn loi hin tng tm l
i sng tm l ca con ngi cc k phong ph, a dng, sinh ng. C nhiu cch phn loi cc hin tng tm l,
tin nghin cu ngi ta phn chia cc hin tng tm l theo mt s cch sau:
1. Cch phn loi ph bin
Cc hin tng tm l c phn loi theo thi gian tn ti ca chng ta v v tr tng i ca chng trong nhn cch.
Theo cch phn chia ny, cc hin tng tm l c ba loi chnh: cc qu trnh tm l; cc trng thi tm l; cc thuc
tnh tm l.
1.1. Cc qu trnh tm l
L nhng hin tng tm l din ra trong thi gian tng i ngn, c m u, din bin, kt thc tng i r rng.
Ngi ta thng phn bit thnh ba qu trnh tm l:
+ Cc qu trnh nhn thc gm cm gic, tri gic, tr nh, tng tng, t duy.
+ Cc qu trnh cm xc biu th s vui mng hay tc gin, d chu, kh chu, nhit tnh hay th
+ Qu trnh hnh ng ch.
Cc qu trnh tm l ch tn ti trong mt thi gian nht nh ri kt thc.
1.2. Cc trng thi tm l
Nhng hin tng tm l din ra trong thi gian tng i di, vic m u v kt thc khng r rng. Thng cc trng
thi tm l i km v lm nn cho cc hin tng tm l khc.
V d:
Trng thi ch trong nhn thc,
Tm trng bun bc, vui v, s hi,...
Trng thi cng thng trong hnh ng.
1.3. Cc thuc tnh tm l
L nhng hin tng tm l tng i n nh, kh hnh thnh v kh mt i, to thnh nhng nt ring ca nhn cch.
Ngi ta thng ni ti bn nhm thuc tnh tm l c nhn nh: xu hng, tnh cch, kh cht v nng lc.
2. Cch phn bit hi n tng tm l khc
Cc hin tng tm l c thc.
Cc hin tng tm l cha c thc.
Chng ta c nhiu nhn bit v cc hin tng tm l c thc (c nhn thc, hay t gic). Cn nhng hin tng tm
l cha c thc vn lun din ra, nhng ta khng thc v n, hoc di thc, cha kp thc.
Mt s tc gi nc ngoi cn chia thc thnh hai mc:
+ V thc
+ Tim thc
Tm li, i tng ca tm l hc l cc hin tng tm l, gi chung l cc hot ng tm l. Tm l hc nghin cu s

hnh thnh v pht trin ca hot ng tm l. Th gii tm l ca con ngi v cng a dng v phc tp. Cc hin
tng tm l c nhiu mc , cp khc nhau, c quan h an xen vo nhau, chuyn ho cho nhau.
Ngy nay, theo tnh cht phc v thc tin ca Tm l hc, c nhng ngnh Tm l hc khc nhau nh: Tm l hc i
cng, Tm l hc x hi, Tm l hc la tui, Tm l hc kinh doanh, Tm l hc giao tip,
Tm l hc i cng l mt phn ngnh ca Tm l hc. N nghin cu nhng quy lut ny sinh v vn hnh ca s
phn nh tm l trong hot ng ca ngi v ng vt. Trong gio trnh ny ch trnh by v tm l ngi.
II. NHIM V CA TM L HC
Nhim v c bn ca Tm l hc l nghin cu bn cht hot ng ca tm l, cc quy lut ny sinh v pht trin tm
l, c ch din bin v th hin tm l, quy lut v mi quan h gia cc hin tng tm l, c th l nghin cu:
+ Nhng yu t khch quan, ch quan no to ra tm l ngi.
+ C ch hnh thnh, biu hin ca hot ng tm l.
+ Tm l ca con ngi hot ng nh th no
+ Chc nng, vai tr ca tm l i vi hot ng ca con ngi.
C th nu ln cc nhim v c th ca tm l hc nh sau:
+ Nghin cu bn cht ca hot ng tm l c v mt s lng v cht lng. Chng hn, cht lng tri gic ca con
ngi ph thuc vo chiu sng nh th no, thi gian ghi nh mt bi hc,
+ Pht hin cc quy lut hnh thnh, pht trin tm l nh quy lut hnh thnh v pht trin nhn cch, quy lut t duy,
+ Tm ra c ch ca cc hin tng tm l.
Trn c s cc thnh tu nghin cu, tm l hc a ra nhng gii php hu hiu cho vic hnh thnh, pht trin tm l,
s dng tm l trong nhn t con ngi c hiu qu nht. thc hin cc nhim v ni trn, tm l hc phi lin kt,
phi hp cht ch vi nhiu khoa hc khc.
III. PHNG PHP NGHIN CU CA TM L HC
1. Nhng nguyn tc phng php nghin cu ca khoa hc tm l
1.1 Nguyn tc khch quan
Nguyn tc ny i hi khi nghin cu tm l phi xem xt, quan st chng t bn ngoi. Nguyn tc ny gip ta trnh
c sai lm ca trng phi tm l hc ch quan, khi coi phng php t quan st l phng php duy nht nghin
cu tm l.
1.2 Nguyn tc quyt nh lun
Nguyn tc ny khng nh tm l c ngun gc l th gii khch quan tc ng vo b no con ngi, thng qua "lng
knh ch quan" ca con ngi. Nguyn tc ny i hi cc nh khoa hc khi nghin cu tm l phi nghin cu trong
mi quan h vi cc v t hi n tng khc.
1.3 Nguyn tc thng nht tm l, thc, nhn cch vi hot ng
Hot ng l phng thc hnh thnh, pht trin v th hin tm l, thc, nhn cch. ng thi tm l, thc, nhn
cch l ci iu hnh hot ng. V th chng thng nht vi nhau.
Nguyn tc ny cng khng nh tm l lun lun vn ng v pht trin. Cn phi nghin cu tm l trong s vn ng
ca n, nghin cu tm l qua s din bin, cng nh qua sn phm ca hot ng.
1.4 Nguyn tc nghin cu tm l kt hp vi sinh l hc
Nguyn tc ny i hi khi nghin cu tm l khng c b qua c s sinh l thn kinh ca chng.
1.5 Nguyn tc c bit ha
Tm l ngi mang tnh ch th, do vy, phi nghin cu tm l ngi mt cch c th, ca nhm ngi c th, ch
khng c tm l mt cch chung chung, tm l ca mt con ngi, nhm ngi tru tng.
2. Cc phng php nghin cu tm l
2.1 Phng php quan st: Quan st c dng trong nhiu khoa hc, trong c tm l hc.
Phng php quan st cho php chng ta thu thp c cc ti liu c th, khch quan trong cc iu kin t nhin ca
con ngi, do n c nhiu u im. Bn cnh cc u im n cng c nhng hn ch sau: mt thi gian, tn nhiu
cng sc
Trong tm l hc, c th s dng hai hnh thc quan st sau:
+ Quan st khch quan: l s tri gic c mc ch, c k hoch hot ng ca con ngi trong nhng iu kin bnh
thng ca h.
+ T quan st: l t th nghim, t m t din bin tm l ca bn thn.
2.2 Phng php thc nghim: y l phng php c nhiu hiu qu trong nghin cu tm l.
- Thc nghim l qu trnh tc ng vo i tng mt cch ch ng, trong nhng iu kin c khng ch, gy
ra i tng nhng biu hin v quan h nhn qu, tnh quy lut, c cu, c ch ca chng, c th lp i lp li nhiu
ln v o c, nh lng, nh tnh mt cch khch quan cc hin tng cn nghin cu.
- Ngi ta thng ni ti hai loi thc nghim c bn l thc nghim trong phng th nghim v thc nghim t nhin.
2.3 Phng php trc nghim (Test) :
+ Test l mt php th "o lng" tm l c chun ho trn mt s lng ngi tiu biu.
+ u im c bn ca test l:
-Test c kh nng lm cho hin tng tm l cn o c trc tip bc l qua hnh ng gii bi tp test.
-C kh nng tin hnh nhanh, tng i n gin bng giy, bt, tranh v
-C kh nng lng ho, chun ho ch tiu tm l cn o.
+ Tuy nhin test cng c nhng kh khn, hn ch:
-Kh son tho mt b test m bo tnh chun ho.
Test ch yu cho ta kt qu, t bc l qu trnh suy ngh ca nghim th i n kt qu. Cn s dng phng php test
nh l mt trong cc cch chn on tm l con ngi mt thi im nht nh.
2.4 Phng php iu tra
L phng php dng mt s cu hi nht lot t ra cho mt s ln i tng nghin cu nhm thu thp kin ch
quan ca h v mt vn no . C th tr li vit (thng l nh y), nhng cng c th tr li ming v c ngi ghi
li. C th iu tra thm d chung hoc iu tra chuyn i su vo mt s kha cnh.
IV. S LC LCH S HNH THNH V PHT TRIN TM L
1. Tm l hc tr thnh mt mn khoa hc c lp
Th k XIX, nn sn xut ln pht trin mnh m, thc y nhiu lnh vc khoa hc pht trin, to iu kin cho Tm
l hc tr thnh mt ngnh khoa hc c lp. Trc ht phi k n thuyt tin ha ca Darwin Charles (1890 1882)
ngi Anh, thuyt tm l hc cc gic quan ca Helmholtz (1821 1892) ngi c, thuyt Tm vt l hc ca Feisner
(1801 1887) v Veber (1795 1878), Tm l hc pht sinh, pht trin ca Galto (1882 1911) ngi Anh v cng trnh
nghin cu v tm thn ca bc s Charcot (1825 1893) ngi Php,
i vi Tm l hc th k XIX, c bit nhn mnh n nh Tm l hc ngi c Wihelm Wundt (1832 1920), ngi
sng lp ra phng Tm l u tin trn th gii ti thnh ph Leipzip v mt nm sau , tr thnh vin Tm l hc
u tin ca th gii.
Tm l hc tr thnh mt mn khoa hc c lp do cng sc ca nhiu nh khoa hc qua nhiu th k. Nhng W.Wundt
c cng to ln trong vic quyt nh cc iu kin cn thit cho s ra i ca mt ngnh khoa hc. Khng nh i
tng cua khoa hc, c cn b nghin cu, c phng php nghin cu tng ng, c phng tin nghin cu, c thng
tin khoa hc, cc cng trnh nghin cu c gi tr l lun v gi tr thc tin.
iu ng tic l l lun Tm l hc ca W.Wundt khng ch ra c ngun gc pht sinh, ng lc pht trin v cc
chc nng, vai tr ca tm l. Do , khng gip ch c g nhiu cho vic iu khin tm l, khng th ni ti vic
gio dc, hnh thnh tm l. Trong khi , nn sn xut ng thi ang pht trin, i hi gio dc phi cung cp cho n
nhng con ngi p ng cc nhu cu ca cuc pht trin kinh t - x hi. Chnh v l , nhiu nh Tm l hc ri b
con ng nghin cu mang tnh duy vt ch quan tm cc con ng pht trin khc cho Tm l hc.
u th k XX, xut hin ba dng Tm l hc khch quan: Tm l hc hnh vi, Tm l hc cu trc v Phn tm hc.
Trong th k XX cn c nhng dng Tm l hc khc na nh Tm l hc nhn vn, Tm l hc nhn thc. c bit,
sau cch mng thng 10 1917 thnh cng Nga, dng Tm l hc hot ng em li nhng bc ngoc lch s ng
k trong Tm l hc.
2. Cc quan im c bn trong Tm l hc hin i
2.1 Tm l hc hnh vi
Tm l hc hnh vi do John Broadus Watson (1878 1958) ngi M ch trng khng m t hay ging gii v cc
trng thi thc ca con ngi, m ch cn nghin cu v cc trng thi thc ca con ngi m ch cn nghin cu
hnh vi ca h l . Hnh vi c quan nim l tng s cc c ng b ngoi c ny sinh p li mt kch thch
no theo cng thc kch thc phn ng (S R). Cc c ng ny th hin chc nng thch nghi vi mi trng xung
quanh, theo phng php th - sai.
Cc hc tr ca Watson a thm vo cng thc S R nhng bin s trung gian nh: nn vn ha, nhu cu, trng thi
ch i, cng thc c i thnh: S X R. Nhng v c bn, ch ngha hnh vi vn mang tnh my mc, thc dng
khng phn nh c cuc sng thc ca con ngi trong x hi vi nhng iu kin lch s c th ca mi ngi.
2.2 Tm l hc cu trc (Tm l hc Gestalt)
Do b ba Max Wertheimer (1880 - 1943) , Wolfgarg Kohler (1887 - 1967) v Kurt Koffka (1886 1947) lp ra c.
y l dng Tm l hc khch quan chuyn nghin cu tri gic v t nhiu nghin cu t duy. H i su nghin cu cc
quy lut v tnh n nh v tnh trn vn ca tri gic, quy lut bng sng ca t duy. Trn c s thc nghim, cc nh
Tm l hc Gestalt khng nh cc uy lut ca tri gic, t duy, tm 1 ca con ngi do cc cu trc tin nh ca no
quyt nh. Khuyt im ca h l t ch n vn sng, kinh nghim x hi,
2.3 Phn tm hc
Cn gi l Tm l hc Sigmund Freud do bc s ngi o Sigmund Freud xy dng nn. Lun im c bn ca S.Freud
l chia nhn cch con ngi thnh ba khi: ci y, ci ti, ci siu ti. Ci y bao gm cc bn nng v thc, trong bn
nng tnh dc gi vai tr quan trng, trung tm, m bo nng lng cho ton b i sng tm l v cc hnh vi ca con
ngi. Ci siu ti l nhng g c coi l chun mc x hi, o c, nhng quy tc hnh x phi bit; hot ng theo
nguyn tc kim ch. Ci ti l phn qu , hot ng theo hng hin thc, iu chnh sao cho va c th tha mn ci
ti, va ph hp vi ci siu ti.
Phn tm hc qu cao bn nng ci v thc trong i sng tm l ca con ngi, h khng cng nhn chn l khoa
sau: tm l ngi v bn cht l tm l thc.
Ba dng Tm l hc trn gp phn tn cng vo dng ch quan ca Tm l hc, a Tm l hc pht trin theo hng
khch quan, nhng h b qua cc mi quan h bn cht ca con ngi.
2.4 Tm l hc nhn vn
Trng phi ny do Carl Rogers (1902 - 1987) ngi M v Abraham Maslow sng lp. Cc nh Tm l hc nhn vn
quan nim rng: bn cht con ngi vn tt p, c lng v tha v c tim nng k diu.
A.Maslow nu nm mc nhu cu ca con ngi xp theo th t t thp n cao:
- Nhu cu sinh l c bn
- Nhu cu an ton
- Nhu cu vn ha x hi
- Nhu cu c knh trng
- Nhu cu thc hin ha bn thn
C.Rogers cho rng con ngi ta cn i x vi nhau ht sc t nh, bit ci m, bit lng nghe nhau v ch i, cm
thng nhau. Tm l hc cn phi gip con ngi tm ra c bn ng ch thc ca mnh c th sng mt cch thoi
mi, ci m, sng to.
Tm l hc nhn vn cao nhng tri nghim ch quan ca bn thn, m thiu vng con ngi trong hot ng thc
tin v tch con ngi khi cc mi quan h x hi.
2.5 Tm l hc nhn thc
i din sng gi cho trng phi ny l Jean Piaget (1896 - 1980). i tng nghin cu ca Tm l hc nhn thc l
hot ng nhn thc ca con ngi trong mi quan h vi mi trng, vi c th v no b. Trng phi ny pht
hin c nhiu s kin khoa hc c gi tr t ti mt trnh mi nh tri gic, tr nh, t duy, ngn ng.
H cng xy dng nhiu phng php nghin cu c th nhm gp phn hin i ha khoa hc tm l. Tuy nhin, coi
nhn thc ca con ngi l s n lc ca ch a n thay i kinh nghim, tri thc ca ch th nhm thch nghi,
cn bng vi mi trng l hn ch ca Tm l hc nhn thc, bi cha thy ht ngha tch cc v ngha thc tin ca
hot ng nhn thc.
Nhng trng phi Tm l hc trn u c nhng ng gp nht nh cho s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc.
Nhng v hn ch lch s nht nh nn vn cha y v con ngi, v hot ng tm l ca con ngi.
2.6 Tm l hc hot ng
Dng Tm l hc hot ng do cc nh Tm l hc X vit sng lp nh: L.X.Vuigotxki (1896 - 1934), X.L. Rubinstein
(1899 - 1960), A.N. Leotiev (1903 - 1979), A.R. Luria, khc phc nhng hn ch trn. Tm l hc hot ng ly
trit hc Marx - Lenin lm c s phng php lun, ly phm tr hot ng c thc trong h thng l lun Marxist lm
mu nghin cu i sng con ngi.
Tm l hc hot ng cho rng: tm l l s phn nh th gii khch quan vo no thng qua hot ng, tm l ngi
mang tnh ch th, c bn cht x hi, tm l ngi ng hnh thnh , pht trin trong hot ng v giao lu ca con
ngi trong x hi loi ngi.
"If the only tool you have is a hammer, you tend to see every problem as a nail" Abraham Maslow
I do not want to discover what psyche is by cutting out a pair of quotations. I want to learn from the whole of Marxs
method how to build the science, how to approach the investigation of the psyche.
Vygotsky
(This post was last modified: 09-28-2010 12:30 AM by ca Chnh ng.)
09-23-2005 10:35 AM
Chng 2
TM L NGI
I. BN CHT CA HIN TNG TM L NGI
C nhiu quan nim khc nhau v bn cht hin tng tm l ngi:
* Quan nim duy tm khch quan: tm l ngi l do thng to ra v thi vo th xc con
ngi. Tm l ngi khng ph thuc vo th gii khch quan cng nh iu kin thc ti ca cuc
sng, tm l ngi l hin thn nim tuyt i ca thng .
* Quan nim duy tm ch quan: tm l con ngi l mt trng thi tinh thn sn c trong mi con
ngi, khng gn g vi th gii bn ngoi v cng khng ph thuc vo c th. Bng phng php
ni quan, mi ngi t quan st, t th nghim tm l ca bn thn, ri suy din ch quan v tm l

ngi khc. Quan nim khng gii thch c bn cht hin tng tm l ngi, dn ti ch thn b
ha tm l ngi, cho n l ci khng nghin cu c (bt kh tri).
* Quan nim duy vt tm thng: tm l cng nh mi s vt hin tng u c cu to t vt cht,
do vt cht trc tip sinh ra ging nh gan tit ra mt. Quan nim ny ng nht ci vt l, ci sinh l
vi ci tm l, ph nhn vai tr ch th, tnh tch cc nng ng ca tm l, thc, ph nhn bn cht
x hi v tnh lch s ca tm l con ngi.
* Quan nim ca tm l hc macxit v bn cht hin tng tm l ngi: tm l ngi l chc nng
ca b no, l s phn nh hin thc khch quan vo b no ngi thng qua ch th mi con ngi,
tm l ngi bn cht x hi v mang tnh lch s.
1. Tm l ngi l chc nng ca b no
+ No ngi l t chc vt cht pht trin cao nht c kh nng nhn tc ng t hin thc khch quan
to ra cc du vt vt cht trn n (cc qu trnh sinh l - sinh ha din ra trong cc t bo no). T
cc du vt ny ny sinh nhng hnh nh tm l/hnh nh tinh thn trn no.
+ No ngi hot ng theo c ch phn x. Phn x l nhng phn ng ca c th nhm p li cc
kch thch t ngoi gii vo c th con ngi. Phn x c ba khu:
- Khu th nht - nhn cm: C th nhn kch thch t bn ngoi to thnh hng phn theo ng
hng tm dn truyn vo no.
- Khu gia: Qu trnh thn kinh din ra trn no v to ra hot ng tm l. Khi ny sinh trn no,
cng vi qu trnh sinh l ca no, hot ng tm l thc hin chc nng nh hng, iu khin, iu
chnh hnh vi ca c th.
- Khu kt thc: Xung ng thn kinh c dn truyn t trung ng thn kinh theo ng ly tm
(dn ra) gy nn phn ng ca c th.
Nh vy, cc hin tng tm l ngi u c c s sinh l l h thng chc nng thn kinh c ng
ca ton b no. Tm l ngi l chc nng ca no. Ni cch khc, v mt c ch, th tm l hot
ng theo c ch phn x ca b no. iu cng cho thy hot ng bnh thng ca no l mt
trong nhng iu kin tt yu m bo cho hot ng tm l din ra bnh thng. Hot ng tm l v
hot ng sinh l gn b cht ch vi nhau, chi phi ln nhau.
2. Tm l ngi s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua ch th
+ Trong qu trnh vn ng khng ngng ca th gii, cc s vt, hin tng trong hin thc khch
quan s tc ng ln nhau li du vt tc ng trn c vt tc ng v vt chu tc ng. Du vt
gi l s phn nh. Nh vy phn nh l s ghi li du vt (hnh nh) tc ng qua li gia hai h
thng vi nhau (h thng tc ng v h thng chu tc ng).
+ Phn nh din ra t n gin n phc tp v c s chuyn ha ln nhau: t phn nh c, l, ha,
sinh vt n phn nh x hi, trong c phn nh tm l.
+ Phn nh tm l l mt loi phn nh c bit. C th:
- Phn nh tm l c to ra mt cch c bit, khng ging nh cc dng phn nh vt cht khc.
Khi c s vt, hin tng t hin thc khch quan tc ng vo no s to ra cc du vt vt cht trn
n (cc qu trnh sinh l - sinh ha din ra trong cc t bo no). Ti cc du vt vt cht ny ny sinh
nhng hnh nh tm l (hnh nh tinh thn) v s vt, hin tng ang tc ng. Kh nng nhn tc
ng t hin thc khch quan to ra du vt vt cht, t to ra phn nh tm l l kh nng ring
c ca no.
- Phn nh tm l to ra hnh nh tm l nh mt bn sao v th gii. Tuy nhin, hnh nh tm l
khc v cht so vi cc hnh nh c, vt l, sinh vt... ch:

Tnh sinh ng, sng to cao. Th d: Hnh nh tm l v bng hoa trong trong u mt ngi trng
hoa khc xa vi hnh nh vt l cht cng ca bng hoa trc mt ci gng.
Tnh ch th (tnh ring, tnh c nhn). Mi c nhn khi to ra hnh nh tm l v th gii bao gi
cng a vn hiu bit, vn kinh nghim ca mnh... vo trong hnh nh , lm cho n mang m
mu sc ch quan. Con ngi phn nh th gii thng qua lng knh ch quan ca mnh. Tnh ch
th trong phn nh tm l th hin nhng im sau:
Cng mt hin thc khch quan tc ng vo nhng ch th khc nhau s to ra trong u c mi
ch th nhng hnh nh tm l c mc , sc thi khc nhau.
Cng mt hin thc khch quan tc ng vo mt ch th duy nht nhng vo nhng thi im
khc nhau, nhng hon cnh khc nhau, trng thi c th v tinh thn khc nhau cng s to ra nhng
hnh nh tm l c mc , sc thi khc nhau.
Chnh ch th mang hnh nh tm l l ngi cm nhn, th hin n r nht.
Tnh ch th trong tm l th hin r nht trong s khc bit v hnh vi ca mi c nhn. Hnh vi
ca mi c nhn mang tnh c o, khng lp li th hin r ci tm l iu khin n mang tnh
ring bit.
Nguyn nhn ca tnh ch th:
S khc bit c nhn v c th, h thn kinh, no b.
S khc bit c nhn hon cnh sng, iu kin gio dc.
S khc bit c nhn v tnh tch cc hot ng.
Bi hc: Khi nghin cu, tm hiu tm l ngi khc phi ch ti cc nhn t tc ng s hnh thnh
b mt tm l . Trong cc hot ng, quan h cn qun trit nguyn tc st i tng.
3. Tm l ngi c bn cht x hi - lch s
+ Loi vt cng c tm l nhng tm l ngi khc xa v cht so vi tm l ca loi vt ch tm l
ngi c bn cht x hi v mang tnh lch s.
+ Bn cht x hi v mang tnh lch s ca tm l ngi th hin nh sau:
- Ni tr ng ca tm l ngi l no ngi. No ngi khng ch l sn phm tin ha ca gii t
nhin m cn l kt qu ca qu trnh tin ha v mt x hi ca loi ngi. Hot ng lao ng vi t
cch l ci ring c ca loi ngi l iu kin x hi chuyn ha vn thnh ngi, no vn
thnh no ngi.
- Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi. y, hin thc khch quan
khng ch l nhng s vt, hin tng t nhin m cn c c cc quan h c th ca x hi loi ngi
(cc quan h kinh t, o c, php quyn, vn ha...). Nhng quan h ny quyt nh bn cht x hi
ca tm l ngi. Mi trng hp tr em b cch ly khi cc quan h x hi ca loi ngi (do loi vt
nui t b) s ch c tm l ca loi vt nui n ch khng c tm l ca loi ngi.
- Tm l ca mi c nhn l kt qu ca qu trnh lnh hi, tip thu vn kinh nghim x hi, nn vn
ha bin thnh ci ring ca mi con ngi. V vy, trong tm l c nhn va c ci chung ca loi
ngi, va c ci ring ca tng c nhn.
- Tm l ca mi ngi hnh thnh, pht trin v bin i cng vi s pht trin ca lch s c nhn,
cng ng v dn tc. V vy, tm l c nhn chu s ch c ca lch s c nhn v lch s cng
ng. Mi thi i c con ngi ca ring mnh. Mi c nhn va l sn phm ca chnh mnh, ca
cng ng ni mnh sng v ca thi i mnh sng.
I do not want to discover what psyche is by cutting out a pair of quotations. I want to learn from the
whole of Marxs method how to build the science, how to approach the investigation of the psyche.
Vygotsky
Chng 2
TM L NGI
(tip theo)
II. THC HNH THC PHN NH TM L CAO NHT
Mi phn nh tm l v hin tng tm l ca con ngi u c lin quan n thc, c s thng nht
vi thc v ph thuc vo thc
1. Khi nim thc
Trong qu trnh tin ha ca sinh vt, mc phn bit r rng nht gia con vt v con ngi l thc.
thc l mt cp phn nh tm l c trng, cao cp, ch c con ngi.
thc l hnh thc phn nh tm l cao nht ch c ngi, l s phn nh bng ngn ng nhng g
con ngi tip thu c trong qu trnh quan h qua li vi th gii khch quan.
T thc l mc pht trin cao ca thc. Kh nng t thc l kh nng t nhn thc v mnh,
t xc nh thi i vi bn thn, t iu khin, iu chnh, t hon thin mnh.
2. Cc thuc tnh c bn ca thc
thc th hin nng lc nhn thc cao nht ca con ngi v th gii.
thc th hin thi ca con ngi i vi th gii
thc th hin nng lc iu khin, iu chnh ca con ngi
Trn c s nhn thc bn cht khi qut v t thi vi th gii, thc iu khin, iu chnh hnh
vi ca con ngi t ti mc ch ra.
3. Cu trc ca thc
3.1. Mt nhn thc
Cc qu trnh nhn thc cm tnh mang li nhng ti liu u tin cho thc, l tng bc thp ca
thc.
Qu trnh nhn thc l tnh l cp bc tip theo trong mt nhn thc ca thc, am li cho con ngi
nhng hiu bit bn cht, khi qut v thc ti khch quan. y l ni dung rt c bn ca thc, gip
con ngi hnh dung ra trc kt qu hot ng v hoch nh k hoch hnh vi.
3.2. Mt thi ca thc
Thi la chn, cm xc, nh gi ca ch th i vi th gii.
3.3. Mt nng ng ca thc
thc iu khin, iu chnh hot ng ca con ngi, lm cho hot ng ca con ngi c thc.
l qu trnh con ngi vn dng nhng hiu bit v t thi ca mnh nhm thch nghi, ci to
th gii v ci bin bn thn.
Trong thc, ba mt trn thng nht hu c vi nhau, iu khin hot ng c thc ca con ngi.
4. Vai tr ca lao ng i vi s hnh thnh thc
Lao ng i hi con ngi phi thy trc kt qu, bit phn tch xem ci g c sn trong t nhin
m con ngi c th ly c, hoc ci g cn v c th bin i c tha mn nhu cu no ca
bn thn hoc ca cng ng, c ngha l t ra c mc ch lao ng v thc hin mc ch ny.
T con ngi c thc v ci mnh lm ra.
Trong lao ng, con ngi phi ch to v s dng cc cng c lao ng, tin hnh cc thao tc v
hnh ng lao ng, tc ng vo i tng lao ng lm ra sn phm. thc ca con ngi c
hnh thnh v th hin trong qu trnh lao ng.
Kt thc qu trnh lao ng, con ngi c thc i chiu sn phm lm ra vi m hnh tm l ca
sn phm m mnh hnh dung ra trc, hon thin, nh gi sn phm .
Nh vy, thc c hnh thnh v biu hin trong sut qu trnh lao ng ca con ngi, thng nht
vi qu trnh lao ng v sn phm lao ng do mnh lm ra.
5. Vai tr ngn ng v giao tip i vi hnh thnh thc
Nh c ngn ng ra i cng vi lao ng m con ngi c cng c xy dng, hnh dung ra m
hnh tm l ca sn phm v cch lm ra sn phm . Hot ng ngn ng gip con ngi c thc
v vic s dng cng c lao ng, tin hnh h thng cc thao tc hnh ng lm ra sn phm.
Ngn ng cng gip con ngi phn tch, i chiu sn phm mnh lm ra.
Trong qu trnh lao ng v hot ng tp th, nh ngn ng v giao tip m con ngi thng bo,
trao i thng tin vi nhau, phi hp vi nhau cng lm ra sn phm. Nh c ngn ng v giao tip
m con ngi c thc v bn thn mnh, thc v ngi khc.
6. S hnh thnh thc v t thc c nhn
thc ca c nhn c hnh thnh trong hot ng v th hin trong sn phm hot ng ca c
nhn. Sn phm ca hot ng cha ng b mt tm l, thc ca c nhn. Bng cc hot ng a
dng v phong ph trong cuc sng thc tin, c nhn hnh thnh, pht trin tm l, thc ca mnh.
thc ca c nhn c hnh thnh trong mi quan h giao tip ca c nhn i vi ngi khc, vi
x hi.
thc ca c nhn c hnh thnh bng con ng tip thu nn vn ha x hi, thc x hi.
thc ca c nhn c hnh thnh bng con ng t nhn thc, t nh gi, t phn tch hnh vi
ca mnh.
7. Cc cp ca thc
7.1 cp cha thc
Hin tng tm l khng thc, cha nhn thc c gi l v thc
V thc l hin tng tm l tng bc cha thc, ni thc khng thc hin c chc nng ca
mnh. V thc bao gm nhiu hin tng tm l:
V thc t nhin
V thc nhn to
V thc bnh
Trc gic (dng trung gian gia thc v t thc)
Tim thc (hin tng tm l bt u vn c thc nhng do lp i lp li nhiu ln chuyn thnh
dng di thc
7.2. Cp thc, t thc
cp thc, con ngi nhn thc, t thi , c ch tm v d kin trc c hnh vi ca mnh.
T thc l mc pht trin cao ca thc. Biu hin:

C s t nhn thc v bn thn
C thi i vi bn thn: t nhn xt, t nh gi
7.3. Cp thc nhm, thc tp th
Trong quan h giao tip v hot ng, thc ca c nhn s pht trin dn n cp thc x hi,
thc nhm, thc tp th
Cc cp khc nhau ca thc lun tc ng ln nhau, chuyn ha v b sung cho nhau lm tng
tnh a dng v sc mnh ca thc.
Vygotsky
Chng 2
TM L NGI
(tip theo)
III. HOT NG V TM L
1. Khi nim chung v hot ng
Bt k s vt, hin tng no cng lun vn ng. Bng vn ng v thng qua vn ng m s vt,
hin tng tn ti v th hin c tnh ca n. Vn ng l thuc tnh vn c, l phng thc tn ti
ca s vt v hin tng ( con ngi l hot ng)
Hot ng l mi quan h tc ng qua li gia con ngi v th gii (khch th) to ra sn phm
c v pha th gii v c v pha con ngi (ch th). Trong mi quan h , c hai qu trnh din ra
ng thi, b sung v thng nht vi nhau:
Qu trnh i tng ha: ch th chuyn nng lc v cc phm cht tm l ca mnh thnh sn phm
ca hot ng, tm l ngi c bc l, khch quan ha trong qu trnh lm ra sn phm. -> qu trnh
xut tm
Qu trnh ch th ha: con ngi chuyn ni dung khch th (quy lut, bn cht, c im ca
khch th) vo bn thn mnh, to nn tm l, thc, nhn cch ca bn thn. -> qu trnh nhp tm
Nh vy, trong hot ng, con ngi va to ra sn phm v th gii, va to ra tm l, thc ca
mnh (tm l, thc, nhn cch c bc l, hnh thnh v pht trin trong hot ng)
2. Nhng c im ca hot ng
i tng: l ci con ngi cn lm ra, cn chim lnh, c kh nng tha mn nhu cu no ca con
ngi, l ng c thc y con ngi hot ng
Ch th: ch th l con ngi c thc tc ng vo khch th - i tng ca hot ng.Ch th hot
ng c th l c nhn hoc nhm ngi.
Mc ch: l biu tng v sn phm hot ng c kh nng tha mn nhu cu no ca ch th,

iu khin, iu chnh hot ng. Tnh mc ch gn lin vi tnh i tng, tnh mc ch lun b ch
c bi ni dung x hi.
Hot ng vn hnh theo nguyn tc gin tip. Trong hot ng, con ngi phi s dng nhng cng
c nht nh: cng c lao ng v cng c tm l (ting ni, ch vit, kinh nghim, hnh nh tm l).
chnh l nhng cng c gi chc nng trung gian gia ch th v i tng hot ng, to ra tnh
gin tip ca hot ng.
iu ny ch ra s khc bit v cht gia hot ng ca con ngi vi hnh vi bn nng ca con vt.
3. Cc loi hot ng
Phng din c th: hot ng vui chi, hc tp, lao ng, x hi
Phng din sn phm: hot ng thc tin v l lun
Cch phn loi khc: hot ng bin i, nhn thc, nh hng gi tr, giao lu.
4. Cu trc ca hot ng
Hot ng lun nhm tha mn nhu cu no ca con ngi. Khi nhu cu gp i tng th tr thnh
ng c. i tng l ci vt th ha nhu cu, l ng c ch thc ca hot ng. Vy, hot ng l
qu trnh hin thc ha ng c. ng c l mc ch chung, mc ch cui cng ca hot ng. Bt
k hot ng no cng c ng c tng ng. ng c c th tn ti dng tinh thn, bn trong ch
th, hoc ng c cn c vt th ha ra bn ngoi, mang hnh thc tn ti vt cht, hin thc bn
ngoi.
Qu trnh hin thc ha ng c c tin hnh tng bc, tng khu t c mc ch xc nh
trong nhng hon cnh c th. Cc qu trnh c gi l hnh ng. hnh ng l qu trnh b chi
phi bi biu tng v kt qu phi t c, ngha l qu trnh nhm vo mc ch dn dn tin ti
hin thc ha ng c. V vy, hnh ng l thnh phn cu to ca hot ng.. hot ng ch c th
tn ti di hnh thc nhng hnh ng hay mt chui hnh ng.
Ch th ch c th t c mc ch bng cc phng tin trong cc iu kin xc nh. Mi phng
tin quy nh cch thc hnh ng thao tc. Thao tc l n v nh nht ca hot ng, khng c
mc ch ring m thc hin mc ch hnh ng, ng thi ph thuc cht ch vo phng tin, iu
kin c th.
Cu trc v m ca hot ng bao gm 6 thnh t:
V pha ch th: hot ng hnh ng thao tc (n v thao tc ca hot ng)
V pha i tng: ng c mc ch phng tin (ni dung i tng ca hot ng)
S tc ng qua li gia ch th v i tng, gia n v thao tc v ni dung i tng ca hot
ng to ra sn phm ca hot ng.
IV. GIAO TIP V TM L
1. Khi nim giao tip
Giao tip l hot ng xc lp v vn hnh cc quan h ngi ngi hin thc ha cc quan h x
hi gia ch th ny vi ch th khc.
Mi quan h giao tip gia con ngi vi con ngi c th xy ra vi cc hnh thc khc nhau:
Giao tip gia c nhn vi c nhn.
Giao tip gia c nhn vi nhm.
Giao tip gia nhm vi nhm, nhm vi cng ng.
2. Cc loi giao tip
C nhiu cch phn loi giao tip:

2.1 Theo phng din:
Giao tip vt cht: giao tip thng qua hnh ng vi vt th.
Giao tip bng tn hiu phi ngn ng: c ch, iu b, nt mt
Giao tip bng ngn ng (ting ni, ch vit): l hnh thc giao tip c trng cho con ngi.
2.2 Theo khong cch:
Giao tip trc tip: cc ch th trc tip pht v nhn tn hiu vi nhau.
Giao tip gin tip: qua th t, email, in thoi
2.3 Theo quy cch:
Giao tip chnh thc: giao tip nhm thc hin nhim v chung theo chc trch, quy nh, th ch
Giao tip khng chnh thc.
3. Chc nng ca giao tip
3.1 Chc nng thng tin
Qua giao tip, con ngi trao i, truyn t tri thc, kinh nghim vi nhau. Mi c nhn va l ngun
pht thng tin va l ni tip nhn thng tin. Thu nhn v x l l mt con ng quan trng pht
trin nhn cch
3.2 Chc nng cm xc
Gia tip khng ch bc l cm xc m cn to ra nhng n tng, nhng cm xc mi gia cc ch
th. V vy, giao tip l mt trong nhng con ng hnh thnh tnh cm con ngi.
3.3 Chc nng nhn thc ln nhau v nh gi ln nhau
Trong giao tip, mi ch th t bc l quan im, t tng, thi , thi quen ca mnh, do cc
ch th c th nhn thc c v nhau, l m c s nh gi ln nhau. Trn c s so snh vi ngi
khc v kin nh gi ca ngi khc, mi ch th c th t nh gi c v bn thn mnh.
Vygotsky
PHN II CC HIN TNG TM L

C BN
Chng 1
HOT NG NHN THC
Ba mt c bn ca i sng tm l con ngi: nhn thc, tnh cm, hnh ng. Nhn thc l tin
ca hai mt kia v ng thi c quan h cht ch vi chng v vi cc hin tng tm l khc.
Trong vic nhn thc th gii, con ngi c th t ti mc nhn thc khc nhau, t thp n cao,
t n gin n phc tp. Cn c vo mc phn nh c th chia hot ng nhn thc thnh hai giai
on ln: nhn thc cm tnh (bao gm cm gic, tri gic) v nhn thc l tnh (bao gm t duy, tng
tng).
A. Nhn thc cm tnh
Nhn thc cm tnh l mc nhn thc u tin, mc thp nht trong cm gic l hnh thc
phn nh tm l khi u, l hnh thc nh hng u tin ca c th trong th gii xung quanh. Trn
c s ny sinh nhng cm gic ban u m c tri gic.
Cm gic v tri gic c mi lin quan cht ch vi nhau, chi phi ln nhau trong mc nhn thc
trc quan sinh ng v th gii.
I. Cm gic
1. Khi nim
Cm gic l mt qu trnh tm l phn nh ring l tng thuc tnh b ngoi ca s vt v hin tng
khi chng ang trc tip tc ng vo cc gic quan ca ta.
* c im cm gic
- Cm gic l mt qu trnh tm l, ngha l c ny sinh, din bin v kt thc. Kch thch gy ra cc
cm gic l bn thn cc s vt, hin tng trong th gii khch quan.
- Cm gic phn nh hin thc khch quan mt cch trc tip, ny sinh din bin khi s vt, hin
tng ca th gii xung quanh trc tip tc ng ln gic quan ta. Khi kch thch ngng tc ng th
cm gic khng cn na.
- Cm gic ch phn nh tng thuc tnh ring l, b ngoi ca s vt v hin tng nh: hnh dng,
ng nt, mu sc ch khng phn nh c cc s vt, hin tng trong tnh trn vn ca n.
Tuy l mt hin tng tm l s ng, c chung c con ngi ln con vt nhng cm gic ca con
ngi khc xa v cht so vi cm gic ca con vt v n mang tnh cht x hi.
* Tnh cht x hi th hin ch
- i tng phn nh ca cm gic con ngi khng phi ch l nhng s vt, hin tng vn c
trong t nhin, m cn bao gm c nhng sn phm do con ngi sng to ra, ngha l c bn cht x
hi.
- C ch sinh l ca cm gic con ngi khng ch gii hn h thng tn hiu th nht (tn hiu,
thuc tnh ca s vt), m n cn bao gm cc c ch thuc h thng tn hiu th hai (ngn ng)
- con ngi, cm gic l mc nh hng u tin, s ng nht, nhng n khng phi l mc
duy nht v cao nht nh mt s ng vt.
- Cm gic ca con ngi c pht trin mnh m v phong ph di nh hng ca hot ng v
gio dc. V d do nh hng ca hot ng ngh nghip m ngi th nhum c th phn bit c
60 mu en khc nhau.
2. Phn loi cm gic
Da trn v tr ngun kch thch nm bn ngoi hay bn trong c th, ngi ta phn chia cm gic
thnh hai loi:
2.1 Nhng cm gic bn ngoi
a. Cm gic nhn (th gic) ny sinh do s tc ng ca cc sng nh sng (sng in t) pht ra t cc
s vt, c c s sinh l l c quan phn tch th gic.
Cm gic nhn cho bit nhng thuc tnh v hnh dng, ln, khi lng, xa, sng, mu sc
ca i tng. Cm gic nhn chim v tr quan trng nht trong vic thu nhn thng tin t th gii bn
ngoi (90% lng thng tin t bn ngoi i vo no qua mt).
b. Cm gic nghe (thnh gic) ny sinh do s tc ng ca nhng sng m nhng dao ng ca

khng kh gy nn, c c s sinh l l c quan phn tch thnh gic.
Cm gic nghe phn nh nhng thuc tnh ca m thanh nh cng m thanh ( ln b ca m
thanh), m sc (mu sc m thanh trm, bun, ro rt), cao ( cao thp ca m thanh)
c. Cm gic ngi (khu gic) ny sinh do cc phn t ca cc cht bay hi tc ng ln mng ngoi
ca khoang mi cng khng kh gy nn, phn nh thuc tnh mi ca i tng.
d. Cm gic nm (v gic) ny sinh do s tc ng ca cc thuc tnh ha hc ca cc cht ha tan
trong nc ln cc c quan th cm v gic li, phn nh thuc tnh v ca i tng.
e. Cm gic da (mc gic) ny sinh do nhng kch thch c hc v nhit hc tc ng ln da, bao gm
5 loi: cm gic ng chm, cm gic nn, cm gic nng, cm gic lnh v cm gic au.
2.2 Nhng cm gic bn trong
a. Cm gic vn ng v cm gic s m
- Cm gic vn ng l cm gic phn nh nhng bin i xy ra trong cc c quan vn ng. Khi cc
c, gn, khp xng trong c th b kch thch s to nn cm gic vn ng, n tham gia vo s vn
ng ca c th. Cm gic vn ng bo hiu v mc co gin ca c v v v tr cc phn c th.
- S kt hp gia cm gic vn ng v cm gic ng chm to thnh cm gic s m. Bn tay vi t
cch l mt c quan s m pht trin y v tr thnh cng c lao ng v nhn thc.
b. Cm gic thng bng
L cm gic phn nh v tr v nhng chuyn ng ca u, cho ta bit v tr phng hng chuyn
ng ca u ta so vi phng ca trng lc. C quan ca cm gic thng bng (ba ng bn khuyn)
nm tai trong c lin quan cht ch vi cc ni quan. Khi c quan thng bng b kch thch qu mc
th gy ra chng mt v nn ma.
c. Cm gic c th
L loi cm gic phn nh tnh trng hot ng ca cc ni tng, gm cc cm gic i, no, kht, bun
nn, au cc c quan bn trong (au d dy) v nhng cm gic c lin quan n qu trnh tun
hon, h hp.
d. Cm gic rung
L cm gic c bit do cc dao ng ca khng kh tc ng ln b mt ca thn th gy nn (do cc
vt th b rung ng hay chuyn ng), phn nh s rung ng ca cc s vt.
3. Quy lut c bn ca cm gic
a. Quy lut v qun tnh (sc ) ca cm gic:
Khi kch tc ng vo gic quan, cm gic cha xut hin ngay m n i hi mt khong thi gian
no . Khong thi gian k t khi kch thch tc ng vo gic quan n khi xut hin cm gic gi l
giai on n ca cm gic. Cm gic cng cha mt i ngay khi kch thch ngng tc ng. Khong
thi gian t khi kch thch ngng tc ng n khi cm gic mt hn gi l khong sau tc ng ca
cm gic.
b. Quy lut v ngng cm gic
Cm gic ny sinh khi c kch thch tng ng tc ng vo cc cm gic quan (nh sng tc ng vo
mt, v tc ng vo li), nhng khng phi mi kch thch tc ng vo cc gic quan u gy nn
cm gic: kch thch qu yu khng to nn cm gic (ht bi ri trn cnh tay), kch thch qu mnh
c th dn n mt cm gic (ngn n pha chiu thng vo mt).
gy ra c cm gic th kch thch phi c cng nm trong mt gii hn nht nh. Gii hn
m kch thch gy ra c cm gic gi l ngng cm gic, bao gm:
+ Ngng cm gic pha di (ngng tuyt i): l cng kch thch ti thiu gy c cm
gic.
+ Ngng cm gic pha trn: l cng kch thch ti a m vn cn gy c cm gic.
V d: ngng cm gic pha di v pha trn ca cm gic nhn l nhng sng nh sng c bc
sng tng ng l 390mM (micromet) v 780mM; ca m thanh l nhng sng m thanh c tn s 16
hec v 20.000 hec.
Trong phm vi gia ngng cm gic pha di v pha trn gi l vng cm gic c c mt
vng phn nh tt nht.
V d: vng phn nh tt nht ca th gic l nhng sng nh sng c bc sng l 565mM, ca thnh
gic l nhng m thanh c tn s l 1000 hec.
Cm gic cn phn nh s khc nhau gia cc kch thch. Nhng khng phi mi s khc nhau no
ca cc kch thch cng u c phn nh. Cn phi c mt t s chnh lch ti thiu v cng hay
v tnh cht th ta mi cm thy c s khc nhau gia hai kch thch.
Mc chnh lch ti thiu v cng hoc tnh cht ca hai kch thch ta phn bit c hai
kch thch gi l ngng sai bit.
Kh nng cm nhn c cc kch thch tc ng vo cc gic quan gy ra cm gic gi l
nhy cm ca gic quan .
Kh nng cm nhn c s khc bit gia hai kch thch gi l nhy cm sai bit.
Ngng cm gic pha di v ngng sai bit t l nghch vi nhy cm ca cm gic v nhy
cm sai bit. Ngng cm gic pha di cng thp th nhy cm cng cao, ngng sai bit cng
thp th nhy cm sai bit cng cao.
c. Quy lut v s thch ng ca cm gic
Thch ng l kh nng nng thay i nhy cm ca cm gic cho ph hp vi s thay i ca
cng kch thch: khi cng kch thch tng th gim nhy cm, khi cng kch thch gim
th tng nhy cm m bo cho s phn nh c tt nht v bo v cho h thn kinh khi b
hy hoi.
V d: Khi ang ngoi sn y nng (cng kch thch ca nh sng mnh) vo phng ti (cng
kch thch yu) th lc u ta khng nhn thy g, dn dn mi thy r (thch ng) cng kch
thch gim, nhy cm ca cm gic nhn tng.
Nh c kh nng thch ng, cm gic c th mt hn nu nh kch thch tc ng lu di v khng
thay i ln c quan cm gic.
V d: Nhng ngi sinh sng khu vc ven b knh khng cm gic thy mi hi kh chu nh nhng
ngi mi n.
Kh nng thch ng ca cc loi cm gic khng ging nhau. C nhng cm gic c kh nng thch
ng nhanh nh cm gic ngi, cm gic nhn v cm gic nhit . C nhng cm gic chm thch
ng hn nh cm gic nghe, cm gic thng bng ring cm gic au hu nh khng thch ng.
Kh nng thch ng ca cm gic c th thay i v pht trin do hot ng, rn luyn v tnh cht
ngh nghip
V d: Cng nhn luyn kim c th chu ng nhit cao ti 50 - 60 C trong hng gi ng h.
Tnh thch ng ca cm gic to nn s n iu, nhm chn trong cng vic cng nh trong cuc
sng hng ngy, gy nn tm trng mt mi trong hot ng sn xut kinh doanh, t chc lao ng
cn phi ch ti nhng yu t gy ra trng thi n iu.
V d: Sn phm ch c mt mu qung co duy nht trong thi gian di khng cn gy c s ch
ca khn gi, khch hng.

d. Quy lut v s tc ng ln nhau ca cc cm gic
S tc ng qua li gia cc cm gic l s thay i tnh nhy cm ca mt c quan cm gic ny di
nh hng ca nhng kch thch vo cc c quan cm gic khc.
S tc ng ln nhau ca cc cm gic din ra theo quy lut sau: s kch thch yu ln mt c quan
phn tch ny s lm tng nhy cm ca mt c quan phn tch kia, s kch thch mnh ln c quan
phn tch ny li lm gim nhy cm ca mt c quan phn tch kia.
V d: Tri lnh m n thc n cay s cm thy m hn (bt lnh): nhy cm ca cm gic nhit
gim (thy m hn d tri vn lnh) do nh hng ca cc tc ng vo v gic (thc n cay kch
thch mnh). Cm gic nm yu (chua) s lm tng nhy cm ca th gic.
S tc ng qua li gia cc cm gic c th a n s tng hay gim cm gic. C s sinh l ca
hin tng tc ng ln nhau ca cc cm gic l quy lut cm ng qua li gia hng phn v c ch.
S tc ng ln nhau gia cc cm gic c th din ra mt cch ng thi hay ni tip trn nhng cm
gic cng loi hay khc loi. Tng phn chnh l hin tng tc ng qua li gia cc cm gic cng
loi: l s thay i cng v cht lng ca cm gic di nh hng ca mt kch thch cng loi
xy ra trc hay ng thi:
+ Tng phn ni tip: sau khi cm cc nc , ta cho tay vo thau nc lnh s c cm gic nc
m hn bnh thng.
+ Tng phn ng thi: nu ta t hai t giy mu xm nh nhau, mt ci ln nn trng, mt ci ln
nn en, th ta s cm thy t giy xm trn nn trng c v xm mu hn t giy xm trn nn en.
Quy lut ny thng c vn dng trong cc hot ng tuyn truyn qung co khi so snh hai sn
phm, dch v vi nhau lm ni bt sn phm ca mnh trong nhn thc, nh gi ca ngi tiu
dng.
e. Quy lut b tr ca cm gic:
Khi mt cm gic no mt i, th nhy cm ca cm gic khc s tng ln b cho cm gic
mt.
nhng ngi khuyt tt, mt mt hay hai gic quan no th gic quan khc s pht trin mnh m
hn b tr.
V d: Ngi b khim th th thnh gic v xc gic s pht trin tinh nhy.
II. Tri gic
1. Khi nim
Tri gic l mt qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh b ngoi ca s vt, hin
tng ang trc tip tc ng vo cc gic quan ca ta.
* c im c bn ca tri gic:
Tri gic c hnh thnh v pht trin trn c s nhng cm gic, nhng tri gic khng phi l php
cng n gin ca cc cm gic, m l s phn nh cao hn so vi cm gic. Tri gic c nhng c
im ging vi cm gic nh:
- L mt qu trnh tm l, c ny sinh, din bin v kt thc.
- Phn nh thuc tnh b ngoi ca s vt, hin tng.
- Phn nh hin thc khch quan mt cch trc tip (ang tc ng).
Tuy vy tri gic c nhng c im ni bt nh:
- Tnh trn vn: Tri gic phn nh s vt, hin tng mt cch trn vn, em li cho ta mt hnh nh
hon chnh v mt s vt, hin tng. Tnh trn vn ca tri gic do tnh trn vn khch quan ca bn
thn s vt, hin tng quy nh. Trn c s kinh nghim, hiu bit ca mnh, ch cn tri gic mt s
thnh phn ring l ca s vt ta cng c th tng hp c cc thnh phn ring l to nn hnh
nh trn vn ca s vt, hin tng.
V d: trong tr chi nt nhc vui, th sinh ch cn nghe vi nt nhc cng c th on c tn bi
ht.
- Tnh kt cu: Tri gic phn nh s vt, hin tng theo nhng cu trc nht nh. Cu trc ny khng
phi tng s cc cm gic, m l s khi qut c tru xut t cc cm gic trong mi lin h
qua li gia cc thnh phn ca cu trc y trong sut mt khong thi gian no . S phn nh ny
khng phi c t trc m n din ra trong qu trnh tri gic.
V d: Ngi nc ngoi mun hiu c ngi Vit Nam ni g phi hc ting Vit Nam theo cu
trc ng php, h thng phn loi t vng ca Vit Nam khi ta tri gic ngn ng ca ngi khc m
hiu c l v cc t ca h pht ra nm trong mt cu trc nht nh, vi nhng mi lin h qua li
xc nh gia cc thnh phn ca cu trc y.
- Tnh tch cc: tri gic l mt qu trnh tch cc, gn lin vi hot ng ca con ngi. Tri gic mang
tnh t gic, gii quyt mt nhim v nhn thc c th no , l mt hnh ng tch cc trong c
s kt hp cht ch ca cc yu t cm gic v vn ng.
Nhng tnh cht chung ca nhn thc cm tnh l:
- D l phn nh tng thuc tnh ring l (cm gic) hay trn vn ca cc thuc tnh (tri gic) th
u l nhng thuc tnh bn ngoi ca s vt, hin tng, ch cha phi nhng thuc tnh bn trong,
bn cht.
- Cm gic v tri gic u phn nh trc tip cc s vt v hin tng, phn nh nhng ci trong hin
ti, ang tc ng vo ta lc .
- Cm gic v tri gic u phn nh s vt, hin tng mt cch c l, ngha l phn nh tng thuc
tnh hay trn vn cc thuc tnh ca tng s vt, hin tng ring l, c th, ch khng phi mt lp,
mt loi hay mt phm tr khi qut nhiu s vt, hin tng cng loi.
2. Cc loi tri gic
C nhiu cch phn loi tri gic, da trn nhng cn c khc nhau:
+ Nu da theo c quan phn tch c vai tr ch yu nht khi tri gic, ta c cc loi tri gic: tri gic
nhn, nghe, ngi, s m.
+ Nu da theo tnh mc ch khi ta tri gic, ta c: tri gic khng ch nh, tri gic c ch nh.
+ Nu da vo s phn nh nhng hnh thc tn ti khc nhau ca cc s vt, hin tng, ta c: tri
gic khng gian, tri gic thi gian, tri gic vn ng, tri gic con ngi.
a. Tri gic khng gian
- Tri gic khng gian l s phn nh khong khng gian tn ti khch quan (hnh dng, ln, v tr
cc vt vi nhau...).
- Tri gic khng gian bao gm s tri gic hnh dng ca s vt (du hiu quan trng nht l phn nh
c ng bin ca s vt), s tri gic ln ca s vt, s tri gic chiu su, xa ca s vt v s
tri gic phng hng. Trong tri gic khng gian, c quan phn tch th gic gi vai tr c bit quan
trng, sau l cc cm gic vn ng, va chm, cm gic ngi, cm gic nghe. Nh c tri gic khng
gian m con ngi c kh nng nh hng v iu chnh hnh ng ca mnh trong th gii.
V d: cn c vo mi c th xc nh tr tr ca ca hng n, cn c m thanh c th xc nh ni pht
ra m thanh, nghe ting bc chn c th bit ngi ang i v pha no.
b. Tri gic thi gian
- Tri gic thi gian l s phn nh di lu, tc v tnh k tc khch quan ca cc hin tng
trong hin thc. Nh tri gic ny ta phn nh c cc bin i trong th gii khch quan.
- S nh hng trong thi gian ca con ngi c thc hin nh nhng vng trn v no. Khng c
mt c quan phn tch c lp, chuyn bit tri gic thi gian. Tri gic thi gian c tin hnh bng
tt c cc c quan phn tch. Cc c quan ny to thnh mt h thng hot ng nh mt th thng
nht. Thnh phn quan trng nht trong c s sinh l ca tri gic thi gian l tnh nhp iu ca cc
qu trnh sinh l din ra trong c th con ngi. Qu trnh h hp, tun hon, tiu ha, trng thi thc,
ng din ra theo mt nhp u n trong mt ngy, tt c nhng ci u c no ghi li, v
l thc o thi gian ca chng ta. Dn dn vi kinh nghim, chng ta da vo thc o y c
lng thuc tnh thi gian ca cc hin tng bn ngoi, trn c s ta mi s dng nhng thc o
ln hn nh thng, nm, v da vo nhng cm gic nh xc gic, th gic ... tri gic nhng n v
nh ca thi gian.
- Nhng cm gic nghe v vn ng h tr c lc cho s nh gi cc khong thi gian chnh xc
nht.
- Hot ng, trng thi tm l v la tui c nh hng ln n vic tri gic di thi gian.
V d: 5 pht ch i s kin quan trng ta cm thy rt lu, nhng trong 1 gi xem mt b phim hp
dn, li cun th ta cm thy tri qua rt nhanh.
Thi gian m con ngi nh gi mt cch ch quan gi l thi gian tm l c 2 c im: tnh co
gin v tnh lin tc gin on v ph thuc vo tm trng, hng th ca ch th.
c. Tri gic vn ng
- L s phn nh nhng bin i v v tr ca cc s vt trong khng gian. Thng tin v s thay i ca
vt trong khng gian thu c bng cch tri gic trc tip khi tc ca vt chuyn ng ln v bng
cch suy lun khi tc vn ng qu chm (chuyn ng ca kim gi ng h).
- Vai tr ch yu trong tri gic vn ng thuc v c quan phn tch th gic v vn ng. Vi tri gic
nhn ta c th thu nhn c cc thng s v s chuyn ng bng hai cch: bng s c nh tm mt
vo s vt v bng nhng c ng di theo ca mt:
+ Trng hp 1: s vn ng c tri gic do nh ca s vt di chuyn v thay i trn vng mc ca
mt.
V d: qu bng ln trn sn c, xe c di chuyn trn ng ph
+ Trng hp 2: s vt ang vn ng li tng i bt ng i vi vng mc, khi nhng vn
ng ca mt di theo s vt a n cho ta thng tin v s vn ng .
V d: i vi nhng s vt vn ng vi tc tc rt chm nh kim gi ca ng h, hnh nh ca kim
gi tng i bt ng trn vng mc nhng ta vn tri gic c vn ng ca kim gi.
- C quan phn tch thnh gic cng gp phn vo vic tri gic vn ng: lc y vang ca m thanh
m ta nghe c s tng ln hay gim xung khi ngun pht ra m thanh tin gn hay li ra xa.
d. Tri gic con ngi
- Tri gic con ngi l mt qu trnh nhn thc (phn nh) ln nhau ca con ngi trong iu kin giao
lu trc tip.
- Khi tri gic ngi khc, cha quen bit, ch th hng s ch chnh vo nhng c im bn ngoi
no cha ng nhiu thng tin nht v cc thuc tnh tm l ca nhn cch, l v mt v cc ng
tc biu hin ca thn th. Thnh phn quan trng nht ca khun mt nh l mt ngun kch thch
tng hp l i mt v cp mi.
- Trong qu trnh tri gic con ngi s hnh thnh nn nhng biu tng ca con ngi v nhau, hnh
thnh k nng xc nh nhng tnh cch, kh nng, cc c im cm xc, ngh nghip ca ngi
khc.
* Mi lin h gia hnh thc bn ngoi v nhng c tnh nhn cch l mt trong nhng vn chnh
ca vic nghin cu tri gic x hi. Thc t cho thy 4 phng php gii thch cc mi quan h :
- Gii thch c tnh cht phn tch, khi m mi yu t ca hnh thc c gn vi mt thuc tnh tm l
c th ca nhn cch (mi mng hay ht).
- Gii thch theo cm xc, khi m phm cht tm l c m t ty vo mc hp dn v thm m
ca v bn ngoi (nhng ngi ti h mt ln, trai th trm cp gi th bun chng ngi).
- Gii thch theo tri gic - x hi, khi m phm cht nhn cch c m t theo phm cht ca mt
ngi khc c v ngoi ging h.
- Gii thch theo lin tng x hi, khi con ngi c m t theo phm cht ca mt kiu nhn cch
m h c xp vo trn c s tri gic b ngoi.
S tri gic con ngi cng rt hay sinh ra o nh, nht l khi nh gi, nhn nhn mt con ngi ch
thng qua bng cp, a v, v bn ngoi. Vic nhn nhn, nh gi mt con ngi cng thng b chi
phi bi n tng, tm th.
3. Cc quy lut ca tri gic
3.1 Quy lut v tnh i tng ca tri gic
- Hnh nh trc quan m tri gic em li bao gi cng thuc v mt s vt, hin tng ca th gii bn
ngoi. Tnh i tng ca tri gic ni ln s phn nh hin thc khch quan chn thc ca tri gic v
n c hnh thnh do s tc ng ca s vt, hin tng xung quanh vo gic quan con ngi trong
hot ng.
- Tnh i tng ca tri gic c vai tr quan trng: n l c s ca chc nng nh hng cho hnh vi
v hot ng ca con ngi.
V d: tr nh nhn thc c s vt tn ti c lp vi c quan cm gic, trong giai on hnh ng
vi vt, tr pht trin cc chc nng tm l mi: bit cch s dng vt, hot ng c mc ch,
s dng vt theo nhng mc ch xc nh.
3.2 Quy lut v tnh la chn ca tri gic
- Tri gic ca con ngi khng th ng thi phn nh tt c cc s vt, hin tng ang tc ng, m
ch tch i tng ra khi bi cnh (tch vt no ra khi cc vt xung quanh). Kh nng ca con
ngi ch tri gic mt vi i tng no trong v s nhng s vt, hin tng xung quanh gi l
tnh la chn ca tri gic.
- Tnh la chn ca tri gic biu hin thi tch cc ca con ngi, nhm tng hiu qu ca tri gic.
Thc cht ca qu trnh tri gic l qu trnh tch i tng ra khi bi cnh. V th i tng cng
khc bit so vi bi cnh th qu trnh tri gic xy ra mt cch nhanh chng v d dng, ngc li i
tng cng ging vi bi cnh th tri gic xy ra mt cch kh khn.
- S la chn trong tri gic khng c tnh cht c nh, vai tr ca i tng v bi cnh c th thay
i cho nhau, ty thuc vo mc ch c nhn v iu kin xung quanh khi tri gic.
V d: s tri gic nhng bc tranh hai ngha
- Tnh la chn ca tri gic ph thuc vo nhiu yu t khch quan v ch quan:
+ Yu t khch quan: nhng c im ca kch thch (cng , nhp vn ng, s tng phn ...),
c im ca cc iu kin bn ngoi khc (khong cch t vt n ta, chiu sng ca vt ...), s tc
ng bng ngn ng ca ngi khc.
V d: hot ng qung co, ngh thut bn hng da trn c im khch quan ny thu ht s tri
gic khng ch nh ca khch hng.

+ Yu t ch quan: tnh cm, xu hng, nhu cu, hng th, kinh nghim, tnh cht ngh nghip ...
V d: hot ng kinh doanh, qung co phi ch nhng c im ny ca khch hng to ra sn
phm ph hp
3.3 Quy lut v tnh c ngha ca tri gic
- Khi tri gic s vt, hin tng con ngi khng ch to ra hnh nh trn vn m cn c kh nng gi
tn c s vt, hin tng trong c, hoc xp c s vt ang tri gic vo mt nhm i tng
cng loi, hoc ch ra c cng dng, ngha, cng dng ca s vt, hin tng i vi hot ng
ca bn thn. Ngay c khi nhn thy mt s vt, hin tng cha quen bit, ta cng c ghi nhn trong
n mt s ging nhau no vi nhng s vt, hin tng quen bit, xp n vo mt nhm no .
- Tnh ngha ca tri gic c quan h cht ch vi tnh trn vn: tri gic cng y cc thuc tnh,
cc b phn ca s vt, hin tng th vic gi tn hoc ch ra c cng dng, ngha ca s vt,
hin tng cng c th v chnh xc.
- Nh vy tri gic l mt qu trnh tch cc, trong con ngi tin hnh nhiu hnh ng tr tu
(phn tch, so snh, tng hp ... ) hnh thnh mt hnh nh tng ng v s vt. Tnh c ngha ca
tri gic ph thuc vo vn kin thc, vn kinh nghim, kh nng ngn ng v t duy ca ch th.
3.4 Quy lut v tnh n nh ca tri gic
- Tnh n nh ca tri gic l kh nng phn nh tng i n nh v s vt, hin tng no khi
iu kin tri gic thay i.
- iu kin tri gic l v tr ca vt so vi ch th, l chiu sng, gc chiu sng vo ch
th ... Tt c nhng ci lun lun thay i, nhng con ngi vn c kh nng tri gic s vt xung
quanh nh l nhng s vt n nh v hnh dng, kch thc, mu sc ...
V d: trc mt ta l mt em b, ng xa pha sau l ngi m. Trn vng mc ta, hnh nh a b ln
hn hnh nh ngi m nhng ta vn tri gic ngi m ln hn a tr.
- Tnh n nh ca tri gic th hin r trong trng hp tri gic v ln, hnh dng, mu sc ca i
tng. Tnh n nh ca tri gic ph thuc vo nhiu yu t:
+ Cu trc tng i n nh ca s vt trong mt thi gian, thi im nht nh.
+ C ch t iu chnh c bit ca h thn kinh da trn mi lin h ngc do vn kinh nghim
phong ph ca con ngi to nn.
3.5 Quy lut tng gic
- Hnh nh tri gic khng ch ph thuc vo tnh cht, c im ca vt kch thch m cn ph thuc
vo bn thn ch th tri gic. Khi tri gic, con ngi khng ch phn nh th gii bng nhng gic
quan c th m bng ton b hot ng ca ch th.
Tri gic th gii khng c ngha l chp nh th gii mt cch trc tip, m l phn nh th gii
thng qua lng knh i sng tm l ca ch th
- S ph thuc ca hnh nh tri gic vo ni dung ca i sng tm l con ngi, vo c im tm l
nhn cch ca h c gi l hin tng tng gic.
V d: S tri gic cng mt i tng ca nhiu ngi thng khng ging nhau do h c mc ch,
nhu cu, hng th, tnh cm, kinh nghim, tm th khc nhau ... : Ngi bun cnh c vui u bao gi
(Nguyn Du)
3.6 o nh tri gic
- o nh tri gic l s phn nh sai lch cc s vt, hin tng mt cch khch quan ca con ngi.
- o nh l mt hin tng c quy lut, xy ra tt c mi ngi v c tt c cc loi tri gic, do ba
nhm nguyn nhn chnh sau:

+ Nguyn nhn vt l (do khc x nh sng ...)
+ Nguyn nhn sinh l (mc tiu hao nng lng thn kinh, hay cng thng c bp khc nhau)
+ Nguyn nhn tm l (do s chi phi ca quy lut trn vn ca tri gic, hay s tng phn ca cm
gic ...)
p dng hin tng o nh tri gic trong ngh thut qung co, hi ha, trang tr, trang im ha
trang cho din vin khi ln sn khu, ngh thut bn hn.
Cn phn bit hin tng o nh vi o gic. o nh l hin tng xy ra tt c nhng ngi bnh
thng. Cn o gic l hin tng bnh l xut hin trong u nhng hnh nh khng c trong thc
t.
4. Quan st v nng lc quan st
Cn c vo mc ch ca tri gic, cc nh tm l hc chia tri gic thnh hai loi: tri gic khng ch
nh v tri gic c ch nh. Tri gic c ch nh chnh l quan st.
- Quan st l mt hnh thc tri gic cao nht, mang tnh tch cc, ch ng v c mc ch r rt, lm
cho con ngi khc xa con vt. Qu trnh quan st trong hot ng, c bit trong rn luyn hnh
thnh nn nng lc quan st.
- Nng lc quan st l kh nng tri gic nhanh chng v chnh xc nhng im quan trng, ch yu v
c sc ca s vt, hin tng.
- Nng lc quan st mi ngi l khc nhau, v ph thuc vo nhng c im nhn cch, biu hin
kiu tri gic hin thc khch quan nh:
+ Kiu tng hp: thin v tri gic nhng mi quan h, ch trng n chc nng, ngha, coi nh cc
chi tit.
+ Kiu phn tch: ch yu tri gic nhng thuc tnh, b phn
+ Kiu phn tch tng hp: gi c s cn i gia hai kiu trn
+ Kiu cm xc: ch yu phn nh cm xc, tm trng do i tng gy ra.
- Mun quan st tt cn ch nhng yu cu sau:
Xc nh r mc ch, yu cu, ngha ca vic quan st, t xc nh nhim v, thi quan st
Chun b chu o (kin thc v phng tin quan st trc khi quan st)
Tin hnh quan st c k hoch, c h thng
Cn ghi li kt qu quan st v nhng nhn xt rt ra c
Vygotsky
Chng 1
HOT NG NHN THC
(tip theo)
B. Nhn thc l tnh
I. T duy
1. Khi nim chung v t duy
- T duy l mt qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi quan h v lin h
bn trong, c tnh cht quy lut ca s vt v hin tng trong hin thc khch quan.
- T duy ca con ngi c bn cht x hi v t duy xut pht t nhu cu c tnh cht x hi v trong
qu trnh t duy con ngi s dng nhng kinh nghim m cc th h trc tch ly c, da vo
vn t ng m cc th h sng to nn.
2. c im ca t duy
2.1 Tnh c vn ca t duy
- Khng phi hon cnh no cng gy c t duy ca con ngi. Mun kch thch c t duy phi
ng thi c hai iu kin sau y:
+ Hon cnh (tnh hung) c vn : t duy ch ny sinh trong nhng hon cnh (tnh hung) ny
sinh nhng mc ch mi, mt vn mi m nhng phng php hot ng c c khng
gii quyt, nhn thc, con ngi phi vt ra khi nhng phm vi hiu bit c v phi tm cch gii
quyt mi, tc l phi t duy.
+ Hon cnh c vn phi c c nhn nhn thc y , c chuyn thnh nhim v ca c
nhn: tc c nhn phi xc nh c ci g bit, v ci g cha bit cn phi tm, ng thi phi c
nhu cu (ng c) tm kim n.
2.2 Tnh tru tng v khi qut ca t duy
- T duy c kh nng tru xut khi s vt hin tng nhng thuc tnh, nhng du hiu c th, c
bit, ch gi li nhng thuc tnh bn cht, chung cho nhiu s vt hin tng, ri trn c s m
khi qut cc s vt hin tng ring l khc nhau nhng c chung nhng thuc tnh bn cht thnh
mt nhm, mt loi, mt phm tr.
- Tnh tru tng v khi qut ca t duy cho php con ngi khng ch gii quyt nhng nhim v
hin ti, m cn nhn xa vo tng lai, ngha l gii quyt trong u nhng nhim v ra cho h
sau ny.
V d: do nm c quy lut n hi ca kim loi di tc ng ca nhit, ngi k s thit k
nhng khong cch nh gia cc on ng ray.
2.3 Tnh gin tip ca t duy
- T duy c kh nng nhn thc th gii mt cch gin tip bng ngn ng. Thng qua ngn ng con
ngi s dng vn kinh nghim, nhng pht minh, kt qu t duy ca ngi khc thc hin qu
trnh t duy.
- Trn c s nm c cc quy lut ca th gii m con ngi sng to ra nhiu cng c t n
gin n phc tp (nhit k, vn k, ampe k ...) gip con ngi nhn thc th gii mt cch gin tip.
2.4 T duy quan h cht ch vi ngn ng
- T duy c quan h mt thit vi ngn ng, chng thng nht nhng khng ng nht vi nhau, cng
khng tch ri nhau c: t duy khng th tn ti bn ngoi ngn ng, ngc li ngn ng cng
khng th c c nu khng da vo t duy. Nu khng c ngn ng th cc sn phm ca t duy s
khng c ch th v ngi khc tip nhn, cng nh chnh bn thn qu trnh t duy cng khng th
din ra c. Ngc li, nu khng c t duy, th ngn ng ch l nhng chui m thanh v ngha,
khng c ni dung. Tuy vy ngn ng khng phi l t duy m ch l phng tin ca t duy.
2.5 T duy quan h mt thit vi nhn thc cm tnh
- T duy phi da trn nhng ti liu cm tnh, trn kinh nghim, trn c s trc quan sinh ng. Nhn
thc cm tnh l mt khu ca mi lin h trc tip gia t duy vi hin thc, l c s ca nhng khi
qut kinh nghim di dng cc khi nim, quy lut... Ngc li t duy v sn phm ca n cng nh
hng n cc qu trnh nhn thc cm tnh (tnh la chn, tnh ngha, tnh n nh ca tri gic ...)
3. T duy l mt qu trnh (cc giai on ca t duy)
- Mi hnh ng t duy l mt qu trnh gii quyt mt nhim v no , ny sinh trong qu trnh
nhn thc hay hot ng thc tin ca con ngi.
- Qu trnh ny gm nhiu giai on t khi c nhn gp phi tnh hung c vn , nhn thc c vn
, cho n khi vn c gii quyt. Hay ni cch khc, t duy c y cc du hiu ca mt
qu trnh: ny sinh, din bin v kt thc. Bao gm 5 giai on:
a. Xc nh vn v biu t vn :
- Hon cnh c vn l mt iu kin quan trng ca tuy duy. T duy ch ny sinh khi con ngi
nhn thc c hon cnh c vn (tc l xc nh c nhim v t duy) v biu t c n
- Hon cnh c vn cha ng cc mu thun khc nhau (gia ci bit vi ci cha bit, gia ci
c vi ci cha c). Con ngi cng c nhiu kinh nghim trong lnh vc no , cng d dng
nhn ra v nhn y nhng mu thun , tc cng xc nh nhng vn i hi h gii quyt.
ci bin nhng d kin ban u thnh nhim v v biu t vn di dng nhim v s quyt
nh ton b cc khu sau ca qu trnh t duy.
b. Huy ng cc tri thc, kinh nghim:
- Khu ny lm xut hin trong u cc tri thc, kinh nghim, nhng lin tng nht nh c lin quan
n vn c xc nh. Vic lm xut hin nhng tri thc, kinh nghim ny ng hng hay lc
hng l ty thuc vo nhim v xc nh chnh xc hay khng.
c. Sng lc cc lin tng v hnh thnh gi thuyt:
- Cc kin thc, kinh nghim v lin tng xut hin u tin cn mang tnh cht rng ri, bao trm,
cha c khu bit nn cn c sng lc cho ph hp vi nhim v ra.
Trn c s sng lc ny s hnh thnh gi thuyt cch gii quyt c th c i vi nhim v t duy.
- S a dng ca cc gi thuyt cho php xem xt cng mt s vt, hin tng t nhiu hng khc
nhau, trong cc h thng lin h v quan h khc nhau, t tm ra con ng gii quyt ng n v
tit kim nht.
- S a dng ca gi thuyt quyt nh s thnh cng ca vic gii quyt nhim v, to iu kin thun
li cho vic pht trin t duy.
d. Kim tra gi thuyt:
- Vic kim tra c th din ra trong u hay trong hot ng thc tin. Kt qu ca vic kim tra s dn
n s khng nh, ph nh hay chnh xc ha gi thuyt nu.
+ Trong trng hp gi thuyt b ph nh th mt qu trnh t duy mi li bt u.
+ Trong qu trnh kim tra gi thuyt c th pht hin ra nhng nhim v mi khi nhn nhn nhim v
trong h thng quan h v lin h khc, do li bt u mt qu trnh t duy mi
e. Gii quyt nhim v:
- Khi gi thuyt c kim tra v khng nh, th n s c thc hin, ngha l i n cu tr li
cho vn c t ra.
Qu trnh t duy gii quyt nhim v thng c nhiu kh khn, do ba nguyn nhn thng gp:
+ Ch th khng nhn thy mt s d kin ca bi ton.

+ Ch th a vo bi ton mt d kin tha.
+ Tnh cht khun so, cng nhc ca t duy.
4. Qu trnh t duy vi t cch l mt hnh ng
Xt v bn cht th t duy l mt qu trnh c nhn thc hin cc thao tc tr tu nht nh gii
quyt vn hay nhim v t ra. C nhn c t duy hay khng chnh l ch h c tin hnh cc
thao tc ny trong u ca mnh hay khng, cho nn cc thao tc ny cn gi l nhng quy lut bn
trong ca t duy, bao gm:
a. Phn tch, tng hp:
- Phn tch l qu trnh dng tr c phn chia i tng nhn thc thnh cc b phn, cc thnh
phn khc nhau.
- Tng hp l qu trnh dng tr c hp nht cc thnh phn c tch ri nh s phn tch thnh
mt chnh th.
- Phn tch v tng hp c quan h mt thit vi nhau, to thnh th thng nht khng th tch ri: s
phn tch c tin hnh theo hng tng hp, cn s tng hp c thc hin theo kt qu ca phn
tch.
b. So snh
- So snh l qu trnh dng tr c xc nh s ging hay khc nhau, s ng nht hay khng ng
nht, s bng nhau hay khng bng nhau ca cc i tng nhn thc (S vt, hin tng)
c. Tru tng ha v khi qut ha
- Tru tng ha l qu trnh dng tr c gt b nhng mt, nhng thuc tnh, nhng lin h, quan
h th yu, khng cn thit v ch gi li nhng yu t cn thit cho t duy.
- Khi qut ha l qu trnh dng tr c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt
loi theo nhng thuc tnh, nhng lin h, quan h chung nht nh.
- Tru tng ha v khi qut ha c quan h qua li vi nhau nh mi quan h gia phn tch v tng
hp. Khi qut ha chnh l s tng hp mc cao hn.
* Lu : Khi xem xt cc thao tc t duy trong mt hnh ng t duy c th cn ch :
+ Cc thao tc t duy u c mi quan h mt thit vi nhau, thng nht theo mt hng nht nh, do
nhim v t duy quy nh.
+ Trong thc t t duy cc thao tc an cho nhau, ch khng theo trnh t my mc nh trn.
+ Ty theo nhim v, iu kin t duy, khng nht thit trong hnh ng t duy no cng phi thc
hin tt c cc thao tc trn
5. Cc loi t duy v quy lut ca chng
Theo lch s hnh thnh v mc pht trin ca t duy th t duy c chia lm 03 loi
+ T duy trc quan hnh ng: l loi t duy m vic gii quyt nhim v c thc hin nh s ci t
thc t cc tnh hung v nh cc hnh ng vn ng c th quan st c.
V d: tr em lm ton bng cch dng tay di chuyn cc vt tht (ci bnh chng hn) hay cc vt
thay th (que tnh) tng ng vi cc d kin ca bi ton.
+ T duy trc quan hnh nh: l loi t duy m vic gii quyt nhim v c thc hin bng s ci t
tnh hung ch trn bnh din hnh nh. Loi t duy ny ch c ngi, c bit l tr nh.
V d: tr lm ton bng cch dng mt quan st cc vt tht hay vt thay th tng ng vi cc d
kin ca bi ton.
+ T duy tru tng (t duy t ng - logic): l loi t duy m vic gii quyt nhim v c da trn
s s dng cc khi nim, cc kt cu logic, c tn ti v vn hnh nh ngn ng.

V d: hc sinh lm ton bng cch ch dng ngn ng lm phng tin
6. Sn phm ca t duy
a. Khi nim
Sn phm ca t duy l tri thc c khi qut ha v ton b mt nhm, mt loi s vt cng c
chung du hin v bn cht nht nh.
Khi nim bao gi cng c biu hin bng t (t khi nim) v bao hm nhng ni dung nht nh
(ni dung khi nim). Qu trnh t duy mt trnh no , mc no gip cho con ngi nhn
thc c mt s lng v mc nhng ni dung no ca khi nim.
V d: cng mt khi nim nhng hc sinh trung hc c th hiu hp hn khi nim ca thy gio
nhng li hiu rng hn hc sinh cp 1.
b. Phn on
- Phn on thng l mt s nhn nh, mt s khng nh v mt ci g . N c th l mt khi
nim hoc mt s lin h nht nh ca cc loi khi nim vi nhau.
V d: tm l hc l mt mn khoa hc, An l mt hc sinh tt
- Phn on c th n gin v cng c th phc tp, c th ng v cha ng. Kinh nghim cng
nhiu, cng phong ph v ton din, vic thc hin cc thao tc cng hp l v s n lc ch cng
ln th s phn on cng ng n.
c. Suy l
- Suy l l mt phn on rt ra t mt phn on khc. C hai loi suy l ch yu:
+ Quy np: l suy l m t nhng phn on ring bit, c th, rt ra c t mt phn on ng.
+ Din dch: l suy l m t mt phn on chung rt ra mt phn on ring.
Hai hnh thc suy l gn cht vi nhau v c ngha quan trng trong vic lnh hi tri thc. Quy
np to nn nhng tri thc khi qut. Din dch gip cho s c th ha, s tn dng khi nim trong
trng hp c th trong i sng thc tin.
II. Tng tng
1. Khi nim chung v tng tng
- Tng tng l mt qu trnh tm l phn nh nhng ci cha tng c trong kinh nghim ca c
nhn bng cch xy dng nhng hnh nh mi trn c s nhng biu tng c.
* c im ca tng tng:
- Tng tng ch ny sinh trc hon cnh c vn , tc trc nhng i hi mi, thc tin cha
tng gp, trc nhng nhu cu khm ph, pht hin, lm sng t ci mi, nhng ch khi tnh bt nh
(khng xc nh r rng) ca hon cnh qu ln (nu r rng, rnh mch th din ra qu trnh t duy).
Gi tr ca tng tng chnh l ch tm c li thot trong hon cnh c vn ngay c khi khng
iu kin t duy, n cho php b qua mt vi giai on no ca t duy m vn hnh dung ra
kt qu cui cng. Song y cng chnh l ch yu trong gii quyt vn ca tng tng (khng c
s chun xc, cht ch)
- Tng tng l mt qu trnh nhn thc c bt u v thc hin ch yu bng hnh nh, nhng
vn mang tnh gin tip v khi qut cao so vi tr nh. Biu hin ca tng tng l mt hnh nh
mi c xy dng t nhng biu tng ca tr nh, n l biu tng ca biu tng.
- Tng tng quan h cht ch vi nhn thc cm tnh, n s dng nhng biu tng ca tr nh, do
nhn thc cm tnh thu lm, cung cp.
* Vai tr ca tng tng:
- Tng tng cn thit cho bt k hot ng no ca con ngi. S khc nhau c bn gia lao ng
ca con ngi v hot ng bn nng ca con ngi chnh l biu tng v kt qu mong i do
tng tng to nn. ngha quan trng nht ca tng tng l cho php con ngi hnh dung c
kt qu trung gian v cui cng ca lao ng.
- Tng tng to nn nhng hnh mu ti sng, rc r, chi li, hon ho m con ngi mong i
v vn ti (l tng), n nng con ngi ln trn hin thc, lm nh bt nhng nng n, kh khn
ca cuc sng, hng con ngi v pha tng lai, kch thch con ngi hnh ng t c nhng
kt qu ln lao.
- Tng tng c nh hng r rt n vic hc tp ca hc sinh, n vic tip thu v th hin cc tri
thc mi, c bit n vic gio dc o c, cng nh n vic pht trin nhn cch ni chung cho
h.
2. Cc cch sng to hnh nh mi ca tng tng
a. Thay i s lng, kch thc, thnh phn ca s vt lm tng hay gim i hnh dng ca i
tng so vi thc t: ngi khng l, ngi t hon, ngi ba mt, tng pht ngn tay ngn mt...
b. Chp ghp: ghp cc b phn ca nhiu s vt, hin tng khc nhau thnh mt hnh nh mi. (con
rng, ngi c ..). Trong hnh nh mi, cc b phn hp thnh vn gi nguyn, khng b thay i, ch
bin, chng ch c ghp vi nhau mt cch n gin m thi.
c. Nhn mnh: l cch to hnh mi bng s nhn mnh c bit hoc a ln hng u mt phm cht
no , mt mi quan h no ca s vt, hin tng ny vi s vt, hin tng khc.( cc hnh nh
trong tranh bim ha)
d. Lin hp: khi tham gia vo hnh nh mi, cc yu t ban u b bin i, ci t v nm trong nhng
mi tng quan mi. Lin hp l mt s tng hp sng to. Phng php ny c s dng trong vn
hc sng to ngh thut, khoa hc k thut thit k cc cng c, thit b k thut. (xe in bnh hi
l kt qu ca s lin hp gia t vi tu in)
e. in hnh ha: l phng php to thnh hnh nh phc tp nht, trong nhng thuc tnh in
hnh, nhng c im in hnh ca nhn cch nh: i din ca mt giai cp hay tng lp x hi nht
nh c biu hin trong hnh nh mi. Yu t mu cht ca phng php ny l s tng hp sng
to mang tnh cht khi qut nhng c tnh v c im c bit, in hnh ca nhn cch.
f. Loi suy: da trn nhng s vt hin tng c thc to ra nhng ci mi tng t nh vy. (ch
to ci ba mi da trn cc c s ci ba tht)
3. Cc loi tng tng
a. Da trn tnh ch ng ca tng tng c th chia thnh hai loi tng tng
- Tng tng khng ch nh: l loi tng tng mt cch t nhin, khng phi c gng hay tp
trung thc tng tng.
- Tng tng c ch nh: l loi tng tng xut hin khi con ngi c nh, nhim v phi xy
dng nn nhng hnh nh no , ngi tng tng phi c s n lc nht nh.
- Tng tng c ch nh bao gm:
+ Tng tng ti to: l nhng tng tng to nn nhng hnh nh ch mi i vi c nhn, nhng
khng mi i vi loi ngi, hoc da trn s m t ca ngi khc.
V d: Tng tng ca hc sinh v nhng iu c m t trong sch gio khoa a l, lch s, vn
hc.
+ Tng tng sng to: l tng tng to nn nhng hnh nh mi mt cch c lp, mi i vi c
nhn v x hi, biu hin trong cc sn phm vt cht c o v c gi tr nh trong sng to k thut,
sng to ngh thut

b. Cn c vo tnh tch cc hay khng tch cc ca tng tng c th chia chng thnh hai loi
- Tng tng tiu cc: l loi tng tng to ra nhiu hnh nh ca s vt khng c th hin trong
i sng, vch ra nhng chng trnh khng th c thc hin. y l loi tng tng thay th cho
hnh ng, khng thc y hnh ng.
- Tng tng tch cc: l loi tng tng to ra nhng hnh nh c th c th hin ra trong i
sng, loi ny thc y con ngi hnh ng, bin tng tng thnh hin thc, n nh hng cho
hnh ng.
c. c m v l tng
y l nhng loi tng tng c hng v tng lai, biu hin nhng mong mun, c ao ca con
ngi.
- c m ging tng tng sng to ch n cng l qu trnh c lp, cn khc ch n khng
hng vo hot ng hin ti. C hai loi c m: c m c li (thc y c nhn vn ln, bin c
m thnh hin thc) v c m c hi (khng da vo kh nng thc t) cn gi l mng tng (c
th lm c nhn chn nn, tht vng do vin vng, khng thc t).
- L tng c tnh tch cc v hin thc cao hn c m, l mc tiu cao p, thc y con ngi
vn ti. Do l tng c vai tr quan trng, con ngi ch thc s sng c ngha khi con ngi
c l tng v c m cao p.
Vygotsky
Chng 1
HOT NG NHN THC
(tip theo)
C. Ch
I. KHI NIMV S BIU HIN CA CH
1. nh ngha
Ch l s hng hot ng tm l tp trung vo mt hay mt s i tng, hin tng no , m
i tng hay hin tng y c ngha nht nh i vi c nhn nhm lm cho chng c phn nh
r rt v ton vn nht trong no.
- i tng ca ch l th gii bn ngoi hoc bn trong ca c nhn.
- Ch khng phi l hin tng tm l c lp. N lun lun gn vi hot ng thc tin v hot
ng nhn thc, biu hin qua xu hng ca c nhn. C ngha, ch lm tch cc ha cc qu trnh
tm l.
- Ch c tnh cht la chn.

- Ch c duy tr lu hay mau l ty thuc vo ch ca c nhn.
2. S biu hin ca ch c nhn
- Nt mt: Nhn chm chm, khng chp mt, h ming nghe, chau my, nhn trn nh li
- ng tc: Khi ch v mt iu g th con ngi thng hay ngy ra, im lng, khng c ng,
- Tuy nhin nhng du hiu b ngoi s ch khng phi bao gi cng ph hp vi trng thi thc
ca n. Trong thc t cn c hin tng v ch v v khng ch .
II. PHN LOI CH
1. Ch khng ch nh
L ch khng c mc ch t gic, khng c nh dng mt bin php no m vn ch c.
Loi ch ny xut hin do c im ca vt kch thch trc tip hoc l do quan h ca i tng vi
xu hng, thi ca c nhn.
- Nh vy nguyn nhn to ra ch khng ch nh c th l ch quan hay khch quan.
- Ch khng ch nh c c im l khng c s n lc ca ch nn c nhn khng b cng thng
thn kinh. Nhng cng do khng c mc ch v t pht nn tnh bn vng ca ch km.
2. Ch khng ch nh
L ch c mc ch t pht, c k hoch, c bin php hng ch v i tng, n i hi c
nhn mt s n lc nht nh.
- loi ch ny c nhn phn nh s vt khng phi do c im ca vt kch thch m do mc ch
t pht rt r rt.
- Ch c ch nh ny sinh c nhn trong qu trnh lao ng v l nhn t cn thit i vi lao
ng.
- Ch c ch nh gn lin vi hot ng ca h thng tn hiu th hai ngn ng.
Mun duy tr ch c ch nh c nhn phi:
- Hiu r trch nhim, ngha v trong vic thc hin nhim v.
- Xc nh r mc ch ca hot ng.
- Cng c, duy tr hng th.
- To iu kin thun li hot ng.
3. Ch khng ch nh
L loi ch c mc ch nhng khng i hi s cng thng ca ch. N bt ngun t ch c ch
nh.
- Ch sau ch nh ny sinh trn c s ch c ch nh, nhng khng ging ch c ch nh.
- Ch sau ch nh khng ng nht vi ch khng ch nh.
- Cc loi ch trn c th chuyn ha ln nhau v u rt cn thit i vi hot ng sng ca con
ngi.
III. NHNG THUC TNH C BN CA CH
(phm cht ca ch )
1. Sc tp trung ca ch
L s phn nh quy vo mt phm vi hp nhm phn nh i tng c tt nht. Nhng ngi c sc
tp trung ch cao th c th hc tp hay lm vic trong iu kin n o v ln xn. Phm vi ch
cng hp th sc ch cng tp trung.
2. Tnh bn vng ca ch
L kh nng duy tr ch trong mt thi gian di i vi mt hay mt s i tng nht nh. y l
c trng v thi gian ca ch m bo hiu qu cao ca cng vic.

3. S phn phi ch
L kh nng cng mt lc ch y nhiu i tng hay hin tng khc nhau mt cch c ch
nh. y khng phi l s chia iu ch cho nhiu i tng.
4. S di chuyn ch
S di chuyn ch ni ln tnh linh hot, mm do ca ch ; n ph thuc vo ch nh ca c nhn
vo kt qu hot ng trc v mc quan trng, hp dn ca hot ng din ra tip theo. N hon
ton khng mu thun vi tnh bn vng ca ch .
5. S ng tr
L s thiu tp trung ch vo nhng i tng cn tm hiu theo nhim v ra. ng tr biu
hin di nhiu hnh thc.
- Phn tn ch : tc l c ch nhng khng tp trung cao v lu bn theo mt phm vi xc nh.
- Nguyn nhn ca phn tn ch l do km ch :
- S dao ng ch : thng i km vi s mt mi c chu k ca c quan cm gic.
- ng tr bc hc: l hin tng qu tp trung ch vo mt phm vi hp khin ch khng phn
phi hoc di chuyn tt sang phm vi khc khi cn thit.
- ng tr bnh l: l khng c kh nng ch vo bt c i tng, hin tng no c. Nguyn nhn
ca loi ng tr ny l do bnh tt, ri lon thn kinh gy nn.
Tm li: Ch biu l trong ton b i sng tm l c nhn. Ch tt l biu hin thit yu ca hon
thnh mi hot ng, nht l hot ng hc tp. Mun ch tt trc ht phi c hng th v bn
vng i vi i tng phi c kh nng to ra ch c ch nh; ch lm vic khi ch y
vo cng vic v cn bit c im ch ca bn thn pht huy v khc phc.
Vygotsky
Chng 2
TR NH
I. KHI NIMV TR NH
1. Khi nim
Tr nh c xem l hot ng tm l phn nh nhng kinh nghim tri qua ca con ngi di
hnh thc biu tng.
Nh vy, tr nh phn nh cc s vt, hin tng tc ng vo con ngi trc y, m khng cn
s tc ng ca chng trong hin ti. Tr nh phn nh bn thn hin thc, nhng hin thc ny
c con ngi tch ly kinh nghim thnh vn ring ca mnh. Kt qu ca qu trnh tr nh s to
con ngi nhng hiu bit, n c c l do con ngi trc tip tri gic, hoc do tng tri.
Khi xt v mt phn nh ca tr nh, tr nh c xem l bc qu gia hot ng nhn thc cm

tnh sang nhn thc l tnh. Cu to tm l c to thnh trong qu trnh tr nh l biu tng, l
nhng hnh nh ca s vt, hin tng cn lu gi trong c khi s vt, hin tng khng cn trc tip
tc ng vo gic quan.
Khc vi hnh tng ca tri gic, biu tng va c tnh trc quan, va c tnh khi qut. Tnh trc
quan ca biu tng th hin ch: n l kt qu ca s ch bin hnh nh trc y con ngi tri
gic. Khng c tri gic v s vt, hin tng no s khng c biu tng. Tnh khi qut ca biu
tng th hin ch: biu tng l nhng hnh nh mang n nhng du hiu chung, c trng ca s
vt, hin tng.
2. Vai tr ca tr nh
Tr nh c vai tr ln trong cuc sng v hot ng ca con ngi. Nh tr nh m con ngi xc nh
c phng hng thch nghi vi ngoi gii. Tr nh gip con ngi khng ch hon thnh nhng
cng vic quan trng m c nhng cng vic hng ngy.
Tr nh gip con ngi tch ly kinh nghim, trn c s con ngi mi c th hnh ng v hnh
ng c kt qu. Tr nh gip con ngi hc tp, t duy v hiu bit th gii. Khng c tr nh s
khng c s pht trin no ht v tr tu cng nh v thc tin ca con ngi.
II. QU TRNH C BN CA TR NH
1. Qu trnh ghi nh
L mt qu trnh lu gi li trong no con ngi nhng hnh nh ca s vt, hin tng tm l trong
qu trnh tri gic. y l mt qu trnh ghi nhn thng tin trong no ngi.
Ghi nh c hai loi:
Ghi nh khng ch nh: l loi ghi nh c tin hnh m khng cn dng mt cch thc no gip
cho s ghi nh c r rng khng i hi s n lc ca ch.
y l loi ghi nh ty , bn vng v lu di ca n ph thuc vo mc cm xc mnh m,
tha mn nhu cu, v mc hng th ca c nhn. N cn ph thuc vo mu sc, s di ng v cc
c im khc ca i tng. Nh c ghi nh khng ch nh m kinh nghim sng ca con ngi
cng c m rng v phong ph.
Ghi nh c ch nh: l loi ghi nh vi mc ch xc nh t trc. Trong qu trnh ghi nh i hi
con ngi phi c s n lc bn than, phi s dng phng tin v phng php nht nh ghi nh
c tt.
+ Ghi nh my mc: l cch ghi nh c xy dng bng cch da vo nhng mi lin h b ngoi
ca s vt, hin tng khng n s hiu ni dung cng nh ngha ca n. ghi nh my mc
ch cn lp i lp li nhiu ln ti liu cn ghi nh.
+ Ghi nh ngha: l cch ghi nh da trn c s hiu ni dung ti liu, mi quan h logic, bn cht
ca s vt, hin tng, mi tm ra c nhng du hiu chung, bn cht ca s vt, hin tng.
ghi nh tt, con ngi phi s dng ngn ng, phi bit khi qut vn nh nh, v s dng cc
kin thc c.
Ghi nh c ngha gip con ngi lnh hi tri thc mt cch su sc, nhng con ngi phi tiu hao
nhiu nng lng.
Hai cch ghi nh my mc v ngha c lin quan mt thit. Thng ghi nh ngha lm cho ghi nh
my mc c d dng hn, n lm gim s ln lp li ti liu. Ghi nh my mc n lt n lm tng
chnh xc, tng tnh ngha ca ti liu cn nh.
2. Qu trnh gn gi
L qu trnh nhm cng c vng chc nhng du vt c hnh thnh trn v no trong qu trnh
ghi nh. Thng qu trnh gn gi c din ra ng thi v ngay sau qu trnh ghi nh. Ghi nh v
gn gi c hnh nh ca s vt, hin tng c ngha l con ngi thu nhp v tch ly c kinh
nghim nht nh. Ni theo ngn ng tin hc, y l qu trnh ghi nhn, qu trnh np v to du vt
ca thng tin trong no.
3. Qu trnh nhn li
Nhn li l mt qu trnh lm ny sinh trong no nhng hnh nh ca s vt, hin tng c con
ngi tri gic trc kia, gi y li xut hin mt ln na.
Nhn li l mt qu trnh n gin, n thng xy ra sm hn so vi nh li. N khng phi l tiu
chun nh gi tr nh ca con ngi, bi vy nhiu ngi nhn li kh nhanh nhng ch cn nh li
th thng gp nhiu kh khn.
Tnh chinh xc v tc ca nhn li ph thuc vo mc bn vng ca ghi nh, s ging nhau gia
kch thch c v mi.
4. Qu trnh nh li
Nh li l qu trnh lm hin li trong no nhng hnh nh ca s vt, hin tng m con ngi tri
gic trc y. Hin ti, s vt, hin tng khng cn trc tip tc ng vo cc gic quan.
Nh li chnh l tiu chun xc nh, nh gi tr nh ca con ngi cao hay thp.
Bn qu trnh c bn trn c quan h cht ch vi nhau, chng to thnh mt th hon chnh v thng
nht: ghi nh v gn gi l tin , l iu kin ca nhn li v nh li. Nhn li v nh li l kt qu
chng minh cho hai qu trnh trn. Mt khi ghi nh v gn gi tt th nh li v nhn li cng
nhanh, chnh xc v ngc li.
III. NH V QUN
1. Mt s quy lut ca tr nh
- Con ngi thng nh tt, su sc nhng thi im u v cui ca mt qu trnh hot ng.
- Ngi ta s nh lu, nhanh v chnh xc khi thc c cn thit phi nh.
- Con ngi thng nh nhng g c lin quan n cuc sng, n nhu cu hng th v ngh nghip
ca bn thn.
- Tr nh ca con ngi cng c cng c v tr nn bn vng khi con ngi bit t chc hot ng
tr nh ca mnh, c bit l bit t chc, ghi nh v gi gn.
Tr nh cng t cht lng cao mt khi con ngi bit em nhng iu g lnh hi, nh c
vn dng vo thc tin cuc sng.
2. Quy lut qun v chng qun
Qun l biu hin ca s khng nhn li v nh li hoc nhn li v nh li sai.
Qun c biu hin cc mc khc nhau: qun hon ton, qun tm thi
S qun cng din ra theo quy lut ca n, con ngi thng hay qun nhng g m n:
- Khng ph hp vi nhu cu hng th v nhu cu ca c nhn.
- Khng t lin quan n cuc sng ca bn thn.
- t c lp i lp li nhiu ln trong cuc sng.
- Din ra thi im gia qu trnh.
- L nhng kch thch mi l hay kch thch mnh.
V pha ch th cng c mt s nguyn nhn chnh. Con ngi hay qun l do:
- S thiu tp trung t tng ghi nh.
- Kh nng quan st s vt cha cao.
- T chc hot ng cha khoa hc

- Th lc khng tt.
S qun ca con ngi din ra theo mt trnh t sau:
- giai on u, tc d kh nhanh v tc s gim dn cc thi im sau.
- Chi tit qun trc, chnh qun sau. Trong chi tit no khng ph hp vi hng th, khng gy
c xc cm su sc s qun nhanh hn.
- Nhp qun cn ph thuc vo ni dung v khi lng ti liu. Nu cn ghi nh l nhng vn
hp dn th s qun s din ra chm hn so vi nhng ti liu km hp dn, khi lng ti liu nhiu
s qun nhanh hn so vi khi lng ti liu t.
Cch chng qun tt nht:
- n tp mt cch tch cc, tc l n tp ch yu bng cch ti hin.
- Tin hnh n tp sau khi ghi nh ti liu.
- n tp xen k, khng nn ch n tp lin tc mt ti liu, hay n tp lin tip hai ti liu ging nhau.
- n tp phn tn.
- Kt hp n tp vi ngh ngi.
- Hi tng li nhng iu qun mt cch c t chc v khoa hc.
whole of Marxs method how to build the science, how to approach the investigation of the psyche
Chng 3
I SNG TNH CM
I. KHI NIM CHUNG V TNH CM
1. Tnh cm v xc cm
1.1. Tnh cm l g?
+ Xc cm l qu trnh rung ng ca tm l c km theo s rung ng ca c th c ny sinh khi
ch th ca nhu cu gp s vt, hin tng lin quan n nhu cu ca mnh.
+ Tnh cm l nhng thi cm xc n nh i vi nhng s vt hin tng trong th gii khch
quan ca con ngi, phn nh ngha ca chng trong mi lin h vi nhu cu v ng c ca
h.Tnh cm l sn phm cao cp ca s pht trin cc qu trnh xc cm trong nhng iu kin x
hi.
+ Phn nh tm l trong tnh cm l mt dng tm l phn nh mi - phn nh cm xc. S phn nh
cm xc c nhng im ging vi s phn nh nhn thc (u l s phn nh hin thc khch quan,
u mang tnh ch th v c bn cht x hi - lch s). Tuy nhin, chng c nhng c im khc v
cn bn vi s phn nh nhn thc.
(Hnh nh km bn di)
1.2. So snh xc cm v tnh cm
+ Xc cm v tnh cm u biu hin mt thi ca con ngi i vi hin thc, v vy, chng c s
ging nhau nhng y l hai mc c khc bit cn bn trn ba mt: tnh n nh, tnh x hi v c
ch sinh l - thn kinh. S phn bit xc cm v tnh cm c ngha quan trng c v mt l lun v
thc tin.
(Hnh nh km bn di)
+ Mi lin h gia xc cm v tnh cm:
- Xc cm l c s ny sinh tnh cm v l trng thi biu hin ca tnh cm.
- Tnh cm l sn phm ca s tng hp ha, ng hnh ha, khi qut ha cc xc cm ng loi.
Tnh cm chi phi cc xc cm.
+ Ngi ta thng xc nh cc loi xc cm, tnh cm dng tnh v xc cm, tnh cm m tnh. Xc
cm, tnh cm dng tnh ny sinh, tn ti gn vi s tha mn nhu cu ca ch th. Xc cm, tnh
cm m tnh ny sinh, tn ti gn vi cn tr tha mn nhu cu ca ch th. Tuy nhin, iu khng
c ngha l xc cm, tnh cm m tnh l tiu cc v xc cm, tnh cm dng tnh l tch cc. Mun
xc nh mt xc cm, tnh cm no l tch cc hay tiu cc th phi t n trong mi quan h vi
hot ng ci to th gii v hon thin bn thn ca ch th.
2. Vai tr ca tnh cm trong i sng
+ Xc cm v tnh cm c vai tr to ln trong i sng ca con ngi c v mt sinh l ln tm l.
Con ngi khng c xc cm th khng th tn ti c, tr nhng ngi b bnh tm thn, b chng
v tnh cm. S i tnh cm cng c nh hng su sc n tm l v c th con ngi nh l s
i cm gic vy.
+ Xc cm, tnh cm thc y con ngi hot ng, gip con ngi khc phc nhng kh khn, tr
ngi gp phi trong qu trnh hot ng. S thnh cng ca bt k ca mt loi cng vic no phn ln
cng u ph thuc vo thi ca con ngi i vi cng vic .
+ Tnh cm c mt ngha c bit trong cng vic sng to. Nu khng c nhng xc cm ca con
ngi th xa nay khng c v khng th c nhng tm ti chn l (V.I. Lnin).
+ Trong cng tc gio dc, tnh cm gi mt v tr v cng quan trng: n va l iu kin, va l
phng tin, va l ni dung ca gio dc.
3. Cc mc ca i sng tnh cm
Tnh cm thng c phn loi thnh tnh cm cp thp v tnh cm cp cao.
+ Tnh cm cp thp l nhng tnh cm c lin quan n s tha mn hay khng tha mn nhng nhu
cu sinh l. Nhng tnh cm cp thp c ngha sinh hc to ln: n bo hiu v trng thi sinh l ca
c th.
+ Tnh cm cp cao l nhng tnh cm mang tnh cht x hi r rng v n ni ln thi ca con
ngi i vi nhng mt v hin tng khc nhau ca i sng x hi.
Tnh cm cp cao gm c tnh cm o c, tnh cm tr tu, tnh cm thm m v tnh cm hot ng.
- Tnh cm o c l nhng tnh cm c lin quan n s tha mn hay khng tha mn nhng nhu
cu o c ca con ngi.
- Tnh cm tr tu l nhng tnh cm ny sinh trong qu trnh hot ng tr c, n lin quan n nhng
qu trnh nhn thc v sng to, lin quan n s tho mn hay khng tho mn nhng nhu cu nhn
thc ca con ngi. Tnh cm tr tu bao gm: s ham hiu bit, s hoi nghi, s tin tng, s hi
lng.
- Tnh cm thm m l nhng tnh cm c lin quan n nhu cu thm m, nhu cu v ci p. Tnh
cm thm m biu hin thi thm m ca con ngi i vi hin thc (t nhin, x hi, lao ng,
con ngi).
- Tnh cm hot ng l s th hin thi ca con ngi i vi mt hot ng nht nh, lin quan
n s tha mn hay khng tha mn nhu cu thc hin hot ng .
Cc tnh cm cp cao k trn c nh hng qua li ln nhau, chng khng tn ti mt cch ring r,
tch ri.
II. CC QUY LUT CA I SNG TNH CM
1. Quy lut ly lan
- Xc cm, tnh cm ca ngi ny c th c ly sang ngi khc, nh: vui ly, bun ly, chia s,
ng cm.
- Vic ly lan tnh cm t ch th ny sang ch th khc khng l con ng ch yu hnh thnh
tnh cm.
2. Quy lut thch ng
- Mt xc cm, tnh cm no c lp i lp li vi mt cng khng thay i th cui cng
cng b suy yu, b lng xung.
- Hin tng chai sn ca tnh cm.
3. Quy lut tng phn hay cm ng
- Trong qu trnh hnh thnh hoc biu hin tnh cm, s xut hin hoc s suy yu i ca mt tnh
cm ny c th lm tng hay gim mt tnh cm khc xy ra ng thi hoc ni tip n. l hin
tng cm ng hay tng phn trong tnh cm, v d: n ngho, nh kh, n c, tri tn
- Vn dng quy lut ny vo trong vn hc, ngh thut, cng yu nhn vt chnh din bao nhiu cng
ght nhn vt phn din by nhiu.
4. Quy lut di chuyn
- Tnh cm con ngi c th di chuyn t mt i tng ny sang mt i tng khc c lin quan ti
i tng gy nn tnh cm trc .
- Hin tng gin c chm tht, ght nhau ght c tng ti h hng
5. Quy lut pha trn
- Nhiu khi hai tnh cm i cc nhau c th xy ra cng lc nhng khng loi tr nhau m chng pha
trn vo nhau.
- Hin tng gin m thng
Attached File(s)
xuccamtinhcam.JPG (Size: 86.68 KB / Downloads: 19)
nhanthuctinhcam.JPG (Size: 75.22 KB / Downloads: 14)
Vygotsky
Chng 4
CH V HNH NG CH
I. KHI NIM CHUNG CH
1. nh ngha
+ ch l mt nng ng ca thc, biu hin nng lc thc hin nhng hnh ng c mc ch i
hi phi c s n lc khc phc kh khn.
ch c xem l mt nng ng ca thc bi l ch ch xut hin khi ch th gp nhng hon
cnh, tnh hung c cha ng nhng tr ngi m bng hnh ng c thc thng thng ch th
cha th gii quyt ngay c, cn phi c ch vt qua nhng tr ngi .
ch khng phi ci sn c. N mang tnh ch th cao. C nhng c nhn c ch phi thng nhng
cng c nhng c nhn hu nh khng c ch. V vy, ch c xem l mt thuc tnh, mt phm
cht ca nhn cch.
ch th hin nng lc thc ca con ngi. V vy n cng l ci ring c ca loi ngi. S thch
nghi mang tnh th ng ca con vt trc hon cnh cho d c n lc th cng khng ng nht vi
hot ng c thc ca con ngi vi s tham gia ca ch.
+ Gi tr chn chnh ca ch khng phi ch ch cng ch mnh hay yu m cn ch n
c hng vo ci g, phc v li ch x hi no. V vy, khi nh gi ch ca mt c nhn cn phi
xem xt ng thi cng ch v ni dung o c ca ch.
2. Vai tr ca ch
Trong hot ng ca con ngi, ch c vai tr v cng to ln, trc ht nh ch m con ngi c
th t chc mi hot ng ca mnh mt cch c ch v hp l nht. Nh ch m con ngi c th ci
to c t nhin v x hi, sng to ra nhng gi tr vt cht, tinh thn, c c nhng pht minh
khoa hc k thut v t c nhng chin cng hin hch.
Nh ch m cc hot ng tm l ca con ngi mang mt ni dung hon ton mi.
3. Cc phm cht ch ca nhn cch
Trong khi thc hin nhng hnh ng ch, con ngi s hnh thnh cho mnh nhng phm cht ch
va c trng cho h vi t cch l mt nhn cch, va c ngha rt to ln cho i sng v lao ng.
Nhng phm cht ny lm cho i sng v lao ng ca con ngi tr nn tch cc hn, c nhng
phm cht li c th hin trong s c ch, km hm, dp cc qu trnh tm l v cc hnh ng
mong mun.
a. Tnh mc ch:
L mt phm cht rt quan trng ca ch, l k nng ca con ngi bit ra cho hot ng v
cuc sng ca mnh nhng mc ch gn, xa, bit bt hnh vi ca mnh phc tng cc mc ch y.
Tnh mc ch ca ngi ln trc ht ph thuc vo th gii quan v nguyn tc o c ca h.
Tnh mc ch mang tnh cht giai cp. Bi vy cn phi xem xt phm cht ch khng phi mt
hnh thc, m mt ni dung.
ch ca k n cp ti sn x hi ch ngha, ca bn lu manh hon ton khc ch ca chin s cch
mng kin cng, u tranh cho s nghip gii phng giai cp, gii phng dn tc.
b. Tnh c lp:
l nng lc quyt nh v thc hin hnh ng d nh m khng chu nh hng ca mt ai.

Tnh c lp khng loi tr vic con ngi t gic nghe theo nhng kin ca ngi khc v chp
nhn nhng li khuyn ca h nu ng tnh vi li khuyn . ng thi ngi c ch phi l
ngi khng d b m th tnh d b m th l mt phm cht xu. N khin ngi ta d dng t b
kin ca mnh, vui v phc tng ngi khc.
Tnh c lp chn chnh khc vi tnh bng bnh, ngha l bt lun ng sai u chng li nhng nh
hng bn ngoi, thc y con ngi c nhng hnh ng khng suy ngh, tri ngc vi ngi khc
mt cch v nguyn tc. l mt ch yu ui.
Tnh c lp gip con ngi hnh thnh nim tin vo sc mnh ca mnh.
c. Tnh quyt on:
l kh nng a ra c nhng quyt nh kp thi v cng rn m khng c nhng s giao ng
khng cn thit. Tnh quyt on th hin khng phi trong nhng hnh ng thiu suy ngh, thiu
phn on m l trong nhng hnh ng c cn nhc, c cn c chc chn.
Con ngi quyt on l con ngi tin tng vo mnh. Tin ca tnh quyt on l tnh dng cm.
Ngi khng c tnh dng cm th khng th quyt on c, v quyt on phi lun lun hnh
ng c suy ngh, nhng ng thi phi nhanh chng, ng lc khng c giao ng v hoi nghi.
d. Tnh kin tr:
Phm cht ny c th hin k nng t c mc ch ra d cho con ngi t ti chng c lu
di v gian kh n u chng na. Tnh kin tr c th hin s khc phc nhng tr ngi bn
ngoi v bn trong, c kh nng duy tr s n lc mt cch khng mt mi, hn na kh khn ch lm
chm s mong mun tip tc cng vic ca con ngi.
Tnh bn b khc vi s l lm, l lm th hin ngi khng c kh nng t b quyt nh sai lm do
tnh t i, nh nhen ca mnh. Ngi l lm thng thc c mnh sai, hiu c hnh ng ca
mnh l khng ng, nhng vn ngoan c tip tc gi quan im .
e. Tnh t ch:
l kh nng lm ch c bn thn. Trong khi duy tr c s kim sot y i vi hnh vi ca
mnh, ngi t ch thng c nhng thc y khng mong mun, nhng tc ng c tnh cht xung
ng (s hi, gin d) trong mnh. Tnh t ch lm cho con ngi t ph phn mnh gip h trnh
c nhng hnh vi khng suy ngh.
Trong sinh hot hng ngy khi nim tnh t ch c thu hp li: ngi ta ch dng n i vi mt
cm xc ca con ngi khi mun nhn mnh kh nng t kim ch nhng cm xc ca bn thn, c
gn lin vi nhng phn ng chn tay. S d c s eo hp l v phm cht ca ch ny c th hin
r rt nht trong phm vi iu chnh cc cm xc.
III. HNH NG CH
1. Khi nim v hnh ng ch
+ Hnh ng ch l hnh ng c thc trong cha ng y cc phm cht ca ch. Hnh
ng ch c cc c tnh sau:
- C mc ch ra t trc mt cch c thc.
- C s la chn phng tin, bin php thc hin mc ch.
- C s theo di, kim tra, iu khin v iu chnh, s n lc khc phc nhng kh khn tr ngi
bn trong v bn ngoi trong qu trnh thc hin mc ch.
+ Ty theo s c mt ca ba c tnh trn, ngi ta chia ra ba loi hnh ng ch sau:
- Hnh ng ch gin n: l nhng hnh ng c mc ch r rng, nhng hai c tnh sau khng
th hin y hoc khng c. Hnh ng ny cn c gi l hnh ng c ch nh hay hnh ng

t .
- Hnh ng ch cp bch: l nhng hnh ng xy ra trong mt thi gian rt ngn ngi, i hi
phi c s quyt nh v thc hin quyt nh trong chp nhong. Trong hnh ng ny, cc c tnh
trn ha nhp vo nhau, khng phn bit r rng.
- Hnh ng ch phc tp: l loi hnh ng ch in hnh, trong c ba c tnh trn c th
hin mt cch y r rng ng thi bc l y ch ca ch th.
2. Cu trc ca mt hnh ng ch in hnh
a. Giai on chun b
y l giai on hnh ng trong no, l giai on suy ngh cn nhc cc kh nng khc nhau. Giai
on ny bao gm cc khu: t ra v thc r rng mc ch ca hnh ng; lp k hoch v la
chn phng php, phng tin hnh ng; quyt nh hnh ng.
b. Giai on thc hin
Sau khi quyt nh thc hin hnh ng th ch th bc vo giai on thc hin quyt nh .
Thiu giai on ny th s khng cn hnh ng ch na.
Vic thc hin hnh ng c th c hai hnh thc: hnh ng bn ngoi v km hm cc hnh ng bn
ngoi (cn gi l hnh ng ch bn ngoi v hnh ng ch bn trong). Nu ch th i chch khi
mc ch nh th l biu hin khng c ch. Tuy nhin, khi hon cnh bin i, ny sinh
nhng iu kin mi v vic thc hin quyt nh trc y tr nn khng hp l na th s t b
quyt nh li l iu th hin ch th c ch.
c. Giai on nh gi kt qu hnh ng
Sau khi hnh ng ch c thc hin, ch th tin hnh nh gi cc kt qu ca hnh ng t
c, nhm rt kinh nghim cho nhng hnh ng sau. S nh gi ny c biu hin trong nhng
phn on th hin tn thnh, bin h hoc ln n s quyt nh chn v hnh ng thc hin. S
nh gi xu thng xy ra vi nhng rung cm tic nui v hnh ng thc hin, s xu h, ti
hn v chng l ng c ch th nh ch hoc sa cha hnh ng hin ti. S nh gi tt thng
xy ra cng vi cc rung cm tha mn, hi lng, vui sng v chng l ng lc kch thch vic tip
tc, tng cng v ci tin hnh ng ang thc hin.
Khng ch c c nhn m c tp th, x hi cng tham gia nh gi hnh ng. S nh gi ca tp
th, x hi i vi hnh ng ca c nhn th hin trong vic nhn xt, tuyn dng hay ph bnh theo
nhng quan im chnh tr - x hi, o c, thm m nht nh.
Nh vy, qua ba giai on trn, ta thy, hnh ng ch l ni bc l r nt nhn cch ca ch th

Tâm Lý Học Đại Cương

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tâm Lý Học Đại Cương

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PHN I NHNG VN CHUNG CA TM L HC

Tm li, i tng ca tm l hc l cc hin tng tm l, gi chung l cc hot ng tm l. Tm l hc nghin cu s

ni quan, mi ngi t quan st, t th nghim tm l ca bn thn, ri suy din ch quan v tm l

khc v cht so vi cc hnh nh c, vt l, sinh vt... ch:

T thc l mc pht trin cao ca thc. Biu hin:

Mc ch: l biu tng v sn phm hot ng c kh nng tha mn nhu cu no ca ch th,

C nhiu cch phn loi giao tip:

PHN II CC HIN TNG TM L

b. Cm gic nghe (thnh gic) ny sinh do s tc ng ca nhng sng m nhng dao ng ca

ca khn gi, khch hng.

gic khng ch nh ca khch hng.

nhm nguyn nhn chnh sau:

+ Ch th khng nhn thy mt s d kin ca bi ton.

s s dng cc khi nim, cc kt cu logic, c tn ti v vn hnh nh ngn ng.

sng to ngh thut

- Ch c tnh cht la chn.

c trng v thi gian ca ch m bo hiu qu cao ca cng vic.

Khi xt v mt phn nh ca tr nh, tr nh c xem l bc qu gia hot ng nhn thc cm

- T chc hot ng cha khoa hc

l nng lc quyt nh v thc hin hnh ng d nh m khng chu nh hng ca mt ai.

th hin y hoc khng c. Hnh ng ny cn c gi l hnh ng c ch nh hay hnh ng

You might also like