You are on page 1of 7

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Cc khi nim c s

Cc khi nim c s

Chng 3: Bin ngu nhin nhiu chiu


L Xun L, Trn Minh Ton

chng trc chng ta quan tm n xc sut ca bin ngu nhin ring r.


Nhng trong thc t nhiu khi ta phi xt ng thi nhiu bin khc nhau c quan
h tng h (v d khi nghin cu v sinh vin mt trng i hc th cn quan
tm n chiu cao, cn nng, tui, . . . ). Do dn n khi nim bin ngu nhin
nhiu chiu hay vct ngu nhin.

(1)

cho n gin, ta nghin cu bin ngu nhin hai chiu (X, Y ), trong X, Y
l cc bin ngu nhin mt chiu. Hu ht cc kt qu thu c u c th m
rng kh d dng cho trng hp bin ngu nhin n chiu.

Vin Ton ng dng v Tin hc, HBK H Ni

H Ni, thng 8 nm 2012

(1)

Bin ngu nhin hai chiu c gi l ri rc (lin tc) nu cc thnh phn ca n


l cc bin ngu nhin ri rc (lin tc).

Email: lexuanly@gmail.com,toantm24@gmail.com

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
1/30
thng 8 nm 2012

1 / 30

Cc khi nim c s

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Cc khi nim c s

H Ni,
3/30
thng 8 nm 2012

3 / 30

Cc khi nim c s

Cc khi nim c s

nh ngha 3.1
Hm phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu (X, Y ) c xc nh nh sau
F (x, y) = P (X < x, Y < y), x, y R.

(3.1)

Nhiu ti liu gi hm trn l hm phn phi xc sut ng thi ca hai bin X v Y .

Tnh cht (tip)


Cc hm
F (x, +)

P (X < x, Y < +) = P (X < x) =: FX (x)

F (+, y)

P (X < +, Y < y) = P (Y < y) =: FY (x)

l cc hm phn phi ring ca cc bin ngu nhin X v Y v cn c gi l


cc phn phi bin ca bin ngu nhin hai chiu (X, Y ).

Tnh cht
0 F (x, y) 1, x, y R;

F (x, y) l hm khng gim theo tng i s;

nh ngha 3.2

F (, y) = F (x, ) = 0, x, y R v F (+, +) = 1;

Hai bin ngu nhin X, Y c gi l c lp nu

Vi x1 < x2 , y1 < y2 ta lun c

F (x, y) = FX (x).FY (y), x, y R.

P (x1 X x2 , y1 y y2 ) = F (x2 , y2 ) + F (x1 , y1 ) F (x1 , y2 ) F (x2 , y1 ) .

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
4/30
thng 8 nm 2012

4 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
5/30
thng 8 nm 2012

5 / 30

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu ri rc

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


ri rc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu ri rc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


ri rc
Trong
pij = P (X = xi , Y = yj ) i = 1, m, j = 1, n.

nh ngha 3.3

Kch thc bng ny c th chy ra v hn khi m, n chy ra v hn.

Bng phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu (X, Y ) ri rc c xc nh
nh sau

Y
X

x1
x2
..
.
xi
..
.
xm

y1

...

yj

...

yn

Tnh cht

pij 0 i, j;

pij = 1;

p11
p21
..
.
pi1
..
.
pm1
P (Y = y1 )

...
...
..
.
...
..
.
...
...

p1j
p2j
..
.
pij
..
.
pmj
P (Y = yj )

...
...
..
.
...
..
.
...
...

p1n
p2n
..
.
pin
..
.
pmn
P (Y = yn )

P (X = x1 )
P (X = x2 )
..
.
P (X = xi )
..
.
P (X = xm )
1

i,j

Hm phn phi xc sut c xc nh theo cng thc F (x, y) =


Cc phn phi bin c xc nh nh sau:

P (X = xi ) =
P (X = xi , Y = yj ) =
pij
j

P (Y = yj )

P (X = xi , Y = yj ) =

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
6/30
thng 8 nm 2012

6 / 30

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu ri rc

T.M. Ton (SAMI-HUST)

pij .

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
7/30
thng 8 nm 2012

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


ri rc

V d 1

Gii

Cho bng phn phi xc sut ng thi ca (X, Y ) nh sau:

Ly tng ca hng, ct tng ng ta thu c

Y
1
X

1
0.10
2
0.15

0.25
0.05

0.10
0.35

X
P (X = x)

Bin ngu nhin nhiu chiu

2
0.55

Ta c
F (2, 3) =

H Ni,
8/30
thng 8 nm 2012

Y
P (Y = x)

1
0.25

2
0.30

3
0.45

pij = p11 + p12 = 0.35.

xi <2 yj <3

Tm bng phn phi xc sut ca X v Y , sau tnh F (2; 3).

T.M. Ton (SAMI-HUST)

1
0.45

7 / 30

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu ri rc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


ri rc

pij ;

i,j: xi <x, yj <y

T.M. Ton (SAMI-HUST)

8 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
9/30
thng 8 nm 2012

9 / 30

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu ri rc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


ri rc

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu lin tc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


lin tc
nh ngha 3.4

Ch 3.1

Hm hai bin khng m, lin tc f (x, y) c gi l hm mt xc sut ng thi


ca bin ngu nhin hai chiu lin tc (X < Y ) nu n tha mn

Hai bin ngu nhin X, Y c gi l c lp vi nhau nu ta c


P (X = xi , Y = yj ) = P (X = xi ).P (Y = yj ), i = 1, m, j = 1, n

P ((X, Y ) D) =

f (x, y)dxdy D R2 .

(3.2)

Cc xc sut c iu kin vn c tnh nh thng thng, tc l


P (X = xi , Y = yj )
P (Y = yj )
P (X = xi , Y D)
P (X = xi |Y D) =
P (Y D)

P (X = xi |Y = yj ) =

Tnh cht
hoc
F (x, y) =

x y

f (u, v)dudv;


+
+

f (x, y)dxdy.

Cng thc cng tng t vi P (Y = yj |X = xi ) , P (Y = yj |X D).


T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut phn phi xc sut ca bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
10/30
thng 8 nm 2012

10 / 30

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu lin tc

Phn phi xc sut ca bin ngu nhin hai chiu


lin tc

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Cc tham s c trng ca bin ngu nhin hai chiu

H Ni,
11/30
thng 8 nm 2012

11 / 30

K vng v phng sai ca cc thnh phn

K vng v phng sai ca cc thnh phn


Trng hp (X, Y ) ri rc

Tnh cht (tip)


2 F (x, y)
f (x, y) =
;
xy

EX =

Cc hm mt bin

VX =

P (X = xi ) =

theo y : fY (y) =

f (x, y)dx.

Hai bin ngu nhin X v Y c gi l c lp nu f (x, y) = fX (x).fY (y) x, y.


Hm mt c iu kin ca X khi bit Y = y:

Bin ngu nhin nhiu chiu

xi pij ;

EY =

x2i pij (EX)2 ;

yj P (Y = yj ) =

VY =

yj pij

yj2 pij (EY )2 .

Trng hp (X, Y ) lin tc

(x|y) =

theo x : fX (x) =
f (x, y)dy;

T.M. Ton (SAMI-HUST)

+
+

EX =
x.f (x, y)dxdy;

+
+

EY =
y.f (x, y)dxdy

+
+

VX =
x2 .f (x, y)dxdy (EX)2 ;

VY =

f (x, y)
.
fY (y)
H Ni,
12/30
thng 8 nm 2012

12 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

+
+

y 2 .f (x, y)dxdy (EY )2 .

H Ni,
14/30
thng 8 nm 2012

14 / 30

Cc tham s c trng ca bin ngu nhin hai chiu

K vng v phng sai ca cc thnh phn

Cc tham s c trng ca bin ngu nhin hai chiu

K vng v phng sai ca cc thnh phn

Hip phng sai v h s tng quan

Hip phng sai v h s tng quan

nh ngha 4.1
Cho bin ngu nhin hai chiu (X, Y ), hip phng sai ca hai thnh phn X v Y , k
hiu l XY , c xc nh bi

Ch 4.1
i vi bin ngu nhin Z = g(X, Y ) ta c
EZ = E [g(X, Y )] =

XY = E [(X EX)(Y EY )] = E(XY ) EX.EY,

+
+

(4.3)

trong E(XY ) c xc nh theo cng thc



xi yj pij ,
i vi bin ngu nhin ri rc

i j

+ +
E(XY ) =

xy.f (x, y), i vi bin ngu nhin lin tc

g(x, y).f (x, y)dxdy

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Cc tham s c trng ca bin ngu nhin hai chiu

H Ni,
15/30
thng 8 nm 2012

15 / 30

Hip phng sai v h s tng quan

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Cc tham s c trng ca bin ngu nhin hai chiu

Hip phng sai v h s tng quan

H Ni,
16/30
thng 8 nm 2012

16 / 30

Hip phng sai v h s tng quan

Hip phng sai v h s tng quan


nh ngha 4.3
Ma trn hip phng sai ca bin ngu nhin hai chiu (X, Y ) c xc nh bi

XX XY
=
Y X Y Y

nh ngha 4.2
Ta ni rng X v Y khng tng quan nu XY = 0.

nh ngha 4.4

Nhn xt
XY = Y X ;
Phng sai chnh l trng hp ring ca hip phng sai
(V X = XX , V Y = Y Y );
Nu X, Y c lp th ta c E(XY ) = EX.EY . Khi XY = 0, tc l X v Y
khng tng quan. Vy ta c, nu hai bin ngu nhin c lp th khng tng
quan. iu ngc li cha chc ng.

H s tng quan ca hai bin ngu nhin X v Y , k hiu l XY v c xc nh


theo cng thc
XY
XY =
.
(4.4)
X Y
Ch 4.2
C th chng minh c |XY | 1. Nu XY = 1 ta ni hai bin ngu nhin X
v Y c tng quan tuyn tnh;
Nu XY = 0 ta ni hai bin ngu nhin X v Y l khng tng quan.

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
17/30
thng 8 nm 2012

17 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
18/30
thng 8 nm 2012

18 / 30

Hm ca bin ngu nhin

Hm ca mt bin ngu nhin

Hm ca bin ngu nhin

Hm ca mt bin ngu nhin

Hm ca mt bin ngu nhin

Hm ca mt bin ngu nhin


V d 2
Cho bin ngu nhin X c bng phn phi xc sut

Nu ta xc nh l mt hm ca bin ngu nhin X th Z tr thnh mt bin ngu


nhin mi. Ta s tm hm phn phi xc sut cho Z trong mt s trng hp n gin.
nh ngha 5.1

X
P (X = x)

1
0.1

0
0.2

1
0.3

2
0.2

3
0.2

Xc nh lut phn phi xc sut ca Z = X 2 v tm k vng ca Z.

Cho bin ngu nhin X c hm phn phi xc sut. Khi hm phn phi xc sut ca
Z c xc nh theo cch sau:
FZ (z) = P (Z < z) = P (g(X) < z) = P (X D),

(5.5)

trong D = {x|g(x) < z}.


Tuy nhin ty vo tng bi c th c cc cch gii ngn hn.

Gii
Ta c X {1, 0, 1, 2, 3}, suy ra Z {0, 1, 4, 9} vi cc xc sut tng ng:
P (Z = 0) = P (X = 0) = 0.2;
P (X = 4) = P (X = 2) = 0.2;
Z
P (Z = z)
K vng EZ =

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

Hm ca bin ngu nhin

H Ni,
20/30
thng 8 nm 2012

20 / 30

zi p i
i
T.M. Ton (SAMI-HUST)

Hm ca mt bin ngu nhin

P (Z = 1) = P (X = 1) + P (X = 1) = 0.4;
P (Z = 9) = P (X = 3) = 0.2.
0
0.2

1
0.4

4
0.2

9
0.2

= 3.
Bin ngu nhin nhiu chiu

Hm ca bin ngu nhin

H Ni,
21/30
thng 8 nm 2012

21 / 30

Hm ca hai bin ngu nhin

Hm ca mt bin ngu nhin

Hm ca hai bin ngu nhin

V d 3

Xt bin ngu nhin Z = g(X, Y ), trong (X, Y ) l bin ngu nhin hai chiu bit
lut phn phi. Ta s xt lut phn phi xc sut ca Z trong mt s trng hp n
gin theo cch sau:

Thanh AB di 10cm bng nhin b gy mt im C bt k. Hai on AC v BC


c dng lm hai cnh ca mt hnh ch nht. Tm hm phn phi xc sut ca bin
ngu nhin ch din tch hnh ch nht .
Gii
Gi X l bin ngu nhin ch di on AC, ta c X U (0; 10). Gi Y l bin ngu
nhin ch din tch hnh ch nht, ta c Y = X(10 X). Do
X (0; 10)
Y = X(10 X) (0; 25). Vy ta c hm phn phi xc sut ca Y l
0, y 0
FY (y) =
.
1, y > 25
Vi 0 < y 25 ta c

FY (y) = P (Y < y) = P (X(10 X) < y) = P X 2 10X + y > 0

= P X < 5 25 y + P X > 5 + 25 y

5 25 y
= P 0 < X < 5 25 y + P 10 > X > 5 + 25 y =
.
5
T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
22/30
thng 8 nm 2012

22 / 30

FZ (z) = P (Z < z) = P (g(X, Y ) < z) = P ((X, Y ) D) ,


trong D {(x, y)|g(x, y) < z}.
i vi bin ngu nhin hai chiu lin tc (X, Y ) vi hm mt ng thi f (x, y) ta c
P ((X, Y ) D) =

f (x, y)dxdx,

ng thi k vng

EZ = E (g(X, Y )) =

+
+

g(x, y).f (x, y)dxdy.

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
23/30
thng 8 nm 2012

23 / 30

Hm ca bin ngu nhin

Hm ca hai bin ngu nhin

Lut s ln v nh l gii hn trung tm

Hm ca hai bin ngu nhin

Lut s ln

Lut s ln

V d 4
Hai ngi bn hn gp nhau cng vin trong khong thi gian t 17h n 18h. H hn
nhau nu ngi no n trc th s i ngi kia trong vng 10 pht. Sau 10 pht i
nu khng gp s v. Thi im n ca hai ngi l ngu nhin v c lp vi nhau
trong khong thi gian trn. Tnh xc sut hai ngi gp c nhau.

Bt ng thc Trebyshev
nh l 1: Cho Y l bin ngu nhin khng m. Khi vi > 0 tu cho trc ta c:
P (Y ) <

E(Y 2 )
2

Gii
Quy gc thi gian v lc 17h. Gi X, Y l bin ngu nhin ch thi im ngi A, B
n, ta c
X, Y U (0; 60). Do X, Y c lp nn chng c hm mt ng thi
1 , (x, y) [0; 60]2
f (x, y) = 3600
. Gi Z l bin ngu nhin ch khong thi gian gia
0,
ngc li
thi im hai ngi n. Ta c Z = |X Y |. Khi , xc sut hai ngi gp nhau l
P (Z < 10) = P (|X Y | < 10) = P ((X, Y ) D) ,

P (Z < 10) =

SD

3600
Bin ngu nhin nhiu
chiu

Lut s ln v nh l gii hn trung tm

1100
11
=
.
3600
36 H Ni,24/30
thng 8 nm 2012

Ta chng minh cho trng hp Y l bin ngu nhin lin tc.


+
+
+

1
1
P (Y ) =
f (y)dy = 2
2 .f (y)dy 2
y 2 .f (y)dy

E(Y 2 )
1
2
y 2 .f (y)dy =

2
0

Tuy nhin du bng khng th ng thi xy ra c 2 du nn ta c PCM.

trong D l giao min |X Y | < 10 v hnh vung [0; 60]2 . Vy


T.M. Ton (SAMI-HUST)

Chng minh

24 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Lut s ln

Bin ngu nhin nhiu chiu

Lut s ln v nh l gii hn trung tm

Lut s ln

H Ni,
26/30
thng 8 nm 2012

26 / 30

Lut s ln

Lut s ln
p dng nh l 2 vi X =

Bt ng thc Trebyshev
nh l 2: Cho X l bin ngu nhin c EX = , V X = 2 hu hn. Khi vi > 0
tu cho trc ta c:
2
P (|X | ) < 2

hay tng ng
2
P (|X | ) 1 2

1
n

Xi ta c lut s ln Trebyshev

i=1

Lut s ln Trebyshev
Nu dy cc bin ngu nhin X1 , X2 , ...Xn , ... c lp, c k vng hu hn v phng
sai b chn (V Xi C vi C l hng s), khi vi > 0 tu cho trc ta c:
lim P (|

n+

n
n
1
1
Xi
EXi | < ) = 1
n i=1
n i=1

H qu
Chng minh

Nu dy cc bin ngu nhin X1 , X2 , ...Xn , ... c lp, c cng k vng (EXi = ) v


phng sai b chn (V Xi C vi C l hng s), khi vi > 0 tu cho trc ta c:

Ta chng minh cho trng hp X l bin ngu nhin lin tc.


Ta ch cn t Y = |X |, lp tc p dng nh l 1 ta c PCM.

lim P (|

n+

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
27/30
thng 8 nm 2012

27 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

n
1
Xi | < ) = 1
n i=1

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
28/30
thng 8 nm 2012

28 / 30

Lut s ln v nh l gii hn trung tm

Lut s ln

Lut s ln v nh l gii hn trung tm

Lut s ln Bernoulli

nh l gii hn trung tm

p dng lut s ln Trebyshev vi trng hp Xi B(1, p) chnh l s ln xy ra A


trong php th th i ta c lut s ln Bernoulli.

Xt n php th c lp, cng iu kin.


Trong mi php th, xc sut xy ra A lun l p.
m l s ln xy ra A trong n php th.
khi vi > 0 tu cho trc ta c:
lim P (|

nh l gii hn trung tm
Gi s {Xn } l dy bin ngu nhin c lp cng phn phi vi EXi = , V Xi = 2 .
n

t Xn =
Xi . Khi vi n ln ta c:

Lut s ln Bernoulli

n+

i=1

Xn N (,

m
p| < ) = 1
n

Bin ngu nhin nhiu chiu

2
)
n

hay l
Xn
n N (0; 1)

Vi lut s ln Bernoulli ta chng minh c iu tha nhn trong phn NH


NGHA XC SUT THEO THNG K, l vi n + th m
p
n

T.M. Ton (SAMI-HUST)

nh l gii hn trung tm

H Ni,
29/30
thng 8 nm 2012

29 / 30

T.M. Ton (SAMI-HUST)

Bin ngu nhin nhiu chiu

H Ni,
30/30
thng 8 nm 2012

30 / 30

You might also like