Uvod

Larsen i Buss (2007) navode tri temeljna pristupa, koritena za identifikaciju najvanijih
crta linosti. To su leksiki pristup, teorijski pristup te statistiki pristup. Treba naglasiti da
se najee koristi kombinacija navedenih pristupa. Ovdje emo se poblie pozabaviti
posljednjim, koji je bio osnova za tvorbu faktorsko analitikih teorija linosti, koje su
ime dobile po statistikoj proceduri koja se nalazi u osnovi tog pristupa. Dakle, cilj
statistikog pristupa, a to je identifikacija glavnih dimenzija linosti, postie se primjenom
statistike procedure nazvane faktorska analiza koja procjenjuje skupine ljudi na osnovu
uzetih estica (rijei, odgovori na pitanja..). Sternberg (2005) pojanjava ovu metodu,
govorei da je rije o statistikoj metodi za podjelu konstrukata/ sposobnosti za koje
istraivai smatraju da ine osnovu individualnih razlika. Faktorska analiza dakle
identificira skupove estica koje se okupljaju zajedno, tj koncentriu se (kovariraju), a
kovariraju sa drugim esticama. Na taj nain, na osnovu tih skupova estica se postie
odreivanje varijabli linosti koje imaju neko zajedniko svojstvo, odnosno na osnovu tih
skupova estica odreuju se crte linosti (Larsen i Buss, 2007).
Eysenck je svoju teoriju linosti bazirao ponajvie upravo na statistikom pristupu. Prije
samog uvoda u njegovu teoriju linosti, par rijei o njemu. Eysenck je roen u Njemakoj
1916-te godine, a sa 18 godina usljed po njega nepovoljnih politikih prilika emigrira u
Englesku. Iako je prvobitno imao namjeru da studira fiziku, ipak spletom okolnosti
upisuje psihologiju na Sveuilitu u Londonu, gdje je i doktorirao 1940-te godine. Nakoh
drugog svjetskog rata postaje direktor Odsjeka za psihologiju u tada novonastalom
Institutu za psihijatriju u Londonu. Bio je jako aktivan u polju pisanja te je objavio preko
40 knjiga i vie stotina lanaka. Umro je 1998-me godine (Larsen i Buss, 2007). Njegova
teorija linosti, a radi se o dimenzionalnoj tipologiji linosti, je zasnovana na vezi izmeu
genetike osnove (pod time podrazumijeva nervni sistem) i crta linosti, tj. fenotipa u
najjednostavnijem smislu reeno. Pa se razvoj linosti odvija kroz interakciju izmeu
nasljeenog i utjecaja okoline (ehovi, 2006). On je dakle na temelju ovih spoznaja
(Larsen i Buss, 2007 ) razvio model linosti , koji se zasniva na tri glavne crta linosti, a
to su: ekstraverzija-introverzija, neuroticizam-emocionalna stabilnost i psihoticizam. Ovo
su dakle osnovne crte linosti (dimenzije linosti), koje odreuju tip linosti i uslovljavaju
njegovo karakteristino djelovanje/ponaanje, a koje podrazumijevaju vei broj uih crta.

1. Eysenckova teorija linosti

Fulgosi (1997) tvrdi kako je ova teorija linosti empirijska, te se zasniva na tri temelja:
rezulltatima faktorske analize, podacima dobivenim eksperimentalnim istraivanima, te
Pavlovljevoj teoriji klasinog uvjetovanja1. Na osnovu ovoga Eysenck eli utvrditi temeljne
dimenzije linosti ili faktore linosti, koje odreuju aspakte/oblike ponaanja, zatim
eksperimentalno pokazati kako ti faktori utjeu na ponaanje, te pruiti neuroloka i fizioloka
objanjenja tih faktora linosti.
1.1. Upotreba faktorske analize u istraivanju linosti i hijerarhijski model
Faktorsku analizu koja ini polaznu taku Eysenckova istraivanja zasnovao je engleski
psiholog Spearman, a dalje su je razvijali Thurston, Guilford i drugi (Fulgosi, 1997). Ona
omoguava da se u velikoj grupaciji razliitih manifestnih varijabli ili ponaanja meu kojima
postoji povezanost utvrdi manji broj temeljnih varijabli dovoljnih za tumaenje tog veeg
broja manifestnih varijabli. Dobijene temeljne varijable su ustvari faktori koji predstavljaju
vei broj manifestnih varijabli. Kao to se tvarna pojavnost moe svesti na elemente, tako se
ponaanje moe svesti na daktore kao determinante (Fulgosi, 1997; str. 384). Drugim
rijeima, kao to spoj odreenog broja hemijskih elemenata moe da se manifestuje u vidu
vie vrsta materija/tvari, tako je i veliki broj manifestacija u ponaanju ovjeka ili linosti
rezultat djelovanja manjeg broja faktora linosti ili ponaanja. Postoji vie vrsta faktora koji
se mogu utvrditi faktorskom analizomk, kao to su: generalni faktori, grupni faktori,
specifini, te bipolarni faktori. Za podruje linosti su znaajni bipolarni faktori/ dimenzije,
to znai da imaju dva pola, obino suprotna ( meusobno se iskljuuju ), a to emo vidjeti
pri navoenju osnovnih dimenzija linosti. Dakle faktorskom analizom, koja omoguava da
linost sama sebe otkrije mjere se bazine dimenzije koje prouzrokuju manifestacije u vidu
vidljivog ponaanja (Fulgosi, 1997). Ta metoda dakle omoguava otkrivanje te izoliranje
tih bazinih dimenzija linosti, koje prouzrokuju itav niz vidljivih ponaanja, a koje lee u
samoj osnovi linosti. Eysenckova istraivanja linosti temelje se na nommotetskom pristupu,
a sami predmet prouavanja je vidljivo ponaanje, jer na osnovu manifestnih, vidljivih
reakcija/ postupaka moemo prodrijeti u temeljne, dubinske uzroke tih ponaanja i osobina a
to su temeljne dimenzije tj. faktori. Obzirom da, kao to je ve navedeno, u Eysenckovim
istraivanjima linost otkriva samu sebe, tu nema mjesta za sumnju da je njegova teorija
1

produkt njegove vlastite volje ili oekivanja, te ona ima potpunu empirijsku/ naunu teinu.
Faktorskom analizom i upotrebom velikog broja testova na veim grupama ispitanika
(Fulgosi, 1997) utvreno je da u linosti postoje etiri razine/ nivoa hijerarhijski
organizovana. Na najniem nivou nalaze se specifini postupci, tj. reakcije na svaku
pojedinanu ivotnu situaciju. Na drugom nivou nalaze se habitualni ili uobiajeni odgovori
(navike) na sline ivotne situacije. Na treem nivou/ razini organizacije linosti nalaze se
osobine linosti, koje su odreene korelacijom dviju ili vie navika, te shodno tome imaju
veu generalnost i znaenje od njih. Dok se na etvrtoj razini hijerarhijske organizacije
linosti nalaze tipovi linosti, koji su detrminirani korelacijom i organizacijom osobina
linosti (Fulgosi, 1997). U tom hijerarhijskom modelu (Larsen i Buss, 2007) svaka super
crta osnovna dimenzija-tip linosti, nalazi se na vrhu hijerarhije a ue crte se nalaze na
drugoj razini. Zatim ispod druge razine slijedi trea razina, koja podrazumijeva habitualne
reakcije-navike, pa recimo dvije osobe sa istom osobinom-drueljubivost, mogu imati
razliite navike kojima se ta osobina demonstrira tj. postaje vidljiva (jedna e npr. esto
priati na telefon, dok e druga uzimati uestale pauze za kafu). Na najnioj razini hijerarhije
nalaze se specifine reakcije koje uestalim ponavljanjem prelaze u navike, dok sklopovi
navika tj. habitualnih reakcija postaju uske crte linosti na drugoj razini. Ova hijerarhija ima
prednost jer omoguava lociranje svake za linost relevantne reakcije u precizno umreen
sistem. Tako se recimo neka reakcija sa etvrte razine moe opisati i prepoznati na svakoj od
tri preostale razine. Fulgosi (1997) napominje da razliiti psiholozi istrauju razliite razine
ove hijerarhije te zahvataju razliite razine ponaanja, to moe dovesti do naizgled
suprotnih otkria i zakljuaka. Pojedini aspekti linosti pozicionirani na razliitim nivoima
utvruju se generacijskom analizom. Navike na habitualnoj razini se utvruju test-retest
korelacijama, dok se osobine utvruju interkorelacijama navikama a tipovi se utvruju na
temelju interkorelacije osobina.
Postojanje ovog hijerarhijskog modela, tj. organizacije linosti pokazala su mnogobrojna
istraivanja sprovedena od strane Eysencka i saradnika.

1.2. Osnovne dimenzije i tipovi linosti

3

Eysenckova definicija osobine odgovara njenoj definiciji koju daje savremena psihologija,
po kojoj je osobina opaena dosljednost ili slinost ponaanja, postupanja ili reagiranja u
razliitim situacijama (Fulgosi, 1997; str. 389). On je upravo svoje istraivanje strukture
linosti, zapoeo prouavanjem osobina, tj. prouavanjem tree razine dananjeg
hijerarhijskog modela linosti. Pri pokuaju njihovog operacionog deiniranja uvidio je da oneosobine, nisu samostalne, te da ne predstavljaju dimenzije linosti. Shodno tome (Fulgosi,
1997) zakljuio je da se radi o povrinskim indikatorima nekih temeljnih odrednica ponaanja,
te da prouavanje mora ii dalje od manifestnog nivoa. Te je manje istraivao te vidljive
osobine, koje su ipak samo polazite temeljnih dimenzija, koje su sada postale kljuni
problem njegova istraivanja. Tako je 1947 otkrio postojanje dviju temeljnih dimenzija
linosti, ekstraverzija-introverzija i neuroticizam-emocionalna stabilnost. Dugo ih je smatrao
za jedine fundamentalne dimenzije linosti, a onda je 1952 otkrio i treu temeljnu dimenzijupsihoticizam.
1.2.1. Introverzija- ekstraverzija
Larsen i Buss (2007) pojanjavaju kako ekstraverzija podrazumijeva velik broj uih crta, tipa
socijabilnosti, aktivnosti, ivahnosti, avanturizma, dominantnosti, itd. Ove ue osobine su
obuhvaene ekstraverzijom jer se pojavljuju udrueno kod pripadnika koji posjeduju ovu
temeljnu dimenziju, te stoga moemo rei da joj svjedoe. Ekstraverti obino vole zabavu,
imaju irok krug prijatelja (Larsen i Buss, 2007; prema Eysenck i Eysenck, 1975). Autor
dalje navodi da se isti vole aliti na raun drugih ljudi, bezbrini su, neoptereeni, te esto
imaju visoku razinu aktivacije. Na drugoj strani imamo introverte koji vole veinu svoga
vremena provoditi sami, preferiraju mir, itanje. Obino imaju manji broj bliskih prijatelja
kojima se bez problema povjeravaju. Ozbiljniji su od ekstraverata, preferiraju umjerenost,
rutinu, te su esto dobro organizovani (Larsen i Buss, 2007; prema Larsen i Kasimatis, 1990).
Treba pomenuti i to da Eysenck smatra (ehovi, 2006) da genotip 2 predstavlja samo osnovu
za razvoj i granini faktor razvoja, pa tako ako je pojedinac konstitucionalni ekstravert on ne
mora postati i manifestni ekstravert. Ovaj proces u mnogome zavidi os socijalizacije, te
ukoliko je ista stroija taj potencijalni ekstravert ima dobre anse da postane manifestni
introvert. Isti je sluaj i sa introvertima, te socijalizacija igra jednu od kljunih uloga. Eysenck
takoer daje i opise neurotikog introverta (Fulgosi, 1997), opisujui ga kao anksioznog,
2

depresivnog, uz prisutstvo opsesivne tendencije, iritabilnosti, apatije te labilnosti nervnog

sistema, te neurotinog ekstraverta, opisujui ga kao nekoga ko nema energije, muca i
zamuckuje, sklonog nesreama, esto izostaje s posla, itd. Takoer daje i opise normalnih
introverata kod kojih izostaju simptomi depresije i anksioznosti uz prisutstvo ostalih, a kod
normalnih ekstraverata izostaju histerini konverzivni simptomi.

1.2.2. Neuroticizam- stabilnost

Neurocitizam se (kao crta linosti) sastoji iz sklopa vie specifinih crta, koji ukljuuje
anksioznost, iritabilnost, pomanjkanje samopotovanja, napetost, srameljivost i zlovoljnost
(Larsen i Buss, 2007). Isti autori navode da su osobe koje postiu visoke rezultate na
neuroticizmu esto zabrinute, anksiozne, depresivne, imaju potekoa sa spavanjem te
doivljavaju irok raspon somatskih simptoma. Veina njih pokazuje pretjerane reakcije u
sluaju negativnih emocija, te imaju potekoa u vraanju u normalno stanje nakon
emocionalno pobuujueg dogaaja. Dok sa druge strane osobe koje imaju slabo izraen
neuroticizam emocionalno su stabilne, uravnoteene, smirene, i sporije u reakcijama na
stresne dogaaje, te se brzo vraaju u normalno stanje. Fulgosi (1997) navodi kako po
Eysencku postoje tri vrste teorija neuroticizma. Prema prvoj teoriji pojava neurotinih oblika
ponaanja je u pozitivnoj korelaciji sa izloenosti stresu, po drugoj teoriji neuroticizam je
ovisam o konstitucionalnim iniocima ili genetikim faktorima, dok je trea teprija o
hereditarnoj uvjetovanosti neuroticizma, teorija o multiploj uvjetovanosti. ehovi (2006)
tvrdi kako je Eysenck pravio razliku izmeu neuroze i neuroticizma, kao i izmeu psihoze i
psihoticizma, jer neuroticizam i psihoticizam predstavljaju genetike predispozicije za neurozi
i psihozu, koje e se razviti ukoliko u okolini budu postojali uvjeti koji dovode do neurotikog
odnosno psihotikog ponaanja. Bio je dakle miljenje da su i ta dva ponaanja, kao i sva
ostala, nauena i to putem klasinog uvjetovanja.

1.2.3. Psihoticizam

Trea dimenzija u Eysenckovom hijerarhijskom modelu je psihoticizam, koji se sastoji od

uih crta linosti tipa agresivnosti, egocentrinosti, kreativnosti, impulzivnosti, te izostanka
empatije i antisocijalnog ponaanja (Larsen i Buss, 2007). Prema istim autorima, osobe kod
kojih preovladava ova dimenzija linosti, obino su samotnjaci, a obzirom da im nedostaje
empatija mogu biti jako okrutni ili nehumani, uz okrutno ponaanje prema ivotinjama.
Pokazuju neosjetljivost na bol i patnje drugih, bez obzira da li su sa njima u rodu. Preferiraju
nasilne filmove te nesilne scene procjenjuju kao ugodne ili komine (Larsen i Buss, 2007;
prema Bruggeman i Barry, 2002). Ove osobe vie preferiraju neugodne slike i fotografije od
osoba kod kojih psihoticizam kao dimenzija ne preovladava (Larsen i Buss, 2007; prema
Rawling, 2003). Fulgosi (1997) kao osnovne pokazatelje faktora psihocitizma daje: socijalna
povuenost, deluzije, krivice i nedostojnosti, impulzivnost ili agresivnost, smetnje
raspoloenja, sumnjiavost, oteenost miljenja i pamenja, motorne smetnje, halucinacije,
deluzije, depresivnost, suicidalnost, itd. to se tie razlika meu spolovima u psihoticizmu,
one su znatno vee nego u neuroticizmu i ekstraverziji, tako da su mukarci vie
ekstravertirani od ena a ene vie neurotine od mukaraca, s tim da razlike nisu velike. Ali u
podruju faktora psihoticizma i odrasli mukarci i djeaci imaju mnogo vee rezultate od
ena i djevojica (Fulgosi, 1997). Po pitanju odnosa izmeu ove tri dimenzije linosti:
ekstraverzija-introverzija, neuroticizam, psihoticizam Eysenck je utvrdio da su one
meusobno ortogonalne , okomite, tj. nezavisne. Drugim rijeima rezultat, tj. poloaj
pojedinca u jednoj dimenziji ne utjee na njegov poloaj na drugoj dimeniji, odnosno mogue
su sve kombinacije dimenzija. Tako npr. je mogue da se izrazita ekstraverzija kombinira sa
izrazitim neuroticizmom, ili psihocitizmom, i sl. (Fulgosi, 1997). I dok su kod normalnih
osoba tri bazine dimenzije ortogonalne, kod neurotinih se ipak pojavljuje negativna
korelacija izmeu te tri dimenzije (Fulgosi, 1997; prema Eysenck i Claridge, 1962).

1.3. Historijat teorije introverzije-ekstraverzije

I po miljenjeu Eysencka dimenzija linosti introverzija-ekstraverzija predstavlja prvu osnovu

na kojoj su ljudi kroz historiju pokuavali utvrivati individualne razlike i razlike u
linostima, te ju je i sam najvie istraivao od svih temeljnih dimenzija (Fulgosi, 1997). Jo su
u staroj Grkoj Hipokrat i Galen davali svoje klasifikacije tipova linosti. Galen je recimo
propagirao miljenje da se ljudi meusobo razlikuju po temperamentu, te da postoje etiri
osnovne vrste temperamenta: melanholiki, koleriki, flegmatiki i sangviniki, a koji su
prisutni u zavisnosti od toga koji tjelesni sok kod dotine osobe preovladava (Fulgosi ,1997;
prema Zvonarevi, 1978). Istu podjelu kasnije je preuzeo i aurirao Emmanuel Kant, iji
tipovi temperamenta imaju velike slinosti sa Eysenckovovim istraivanjima introverzijeekstraverzije, s tim da se bitna razlika ogleda u tome da Eysenckova istraivanja pokazuju da
se ipak ne radi o kategorijalnoj podjeli ve da se ipak radi o dimenzijama koje predstavljaju
kontinuitet u introverziji i ekstraverziji, gdje su mogui samo razliiti stupnjevi izraenosti
dotinog obiljeja linosti (Fulgosi, 1997). Kantov rad nastavlja Wundt koji smatra da su
kolerici i sangvinici slini po tome to su promjenljivi, dok su melanholici i flagmatici
nepromjenljivi, dok Eysenck smatra da se ta promjenljivost moe zamijeniti rjeju
ekstravertiran, a nepromjenljivost pojmov introvertiran, a dodatno uvoenje dimenzije
emocionalnosti, pod imenom neuroticizam dobro se poklapa sa opisima ponaanja kolerika i
melanholika (emocionalnih), odnosno sangvinika i i flegmatika (neemocionalnih). Fulgosi
(1997) istie kako je sljedei koji daje svoj doprinos Gross, beki lijenik koji je pokuao dati
fizioloku osnovu za dimenziju ekstraverzije-introverzije. Ipak u savremenu psihologiju je
dimenziju ekstroverzije-introverzije pod tim imenom uveo K.G. Jung , mada Eysenck smatra
da se posluio ve ranije postavljenim terminima. Za najvei doprinos mu priznaje to to je
ekstraverziju povezao sa histerikom skupinom histerkih poremeaja a introverziju sa
distimikim poremeajima kao to su anksioznost, depresija, itd. Jung daje velik i neosporan
doprinos u ovom polju. Jung (1984) recimo uvodi termine ekstravertnog i introvertnog
mislenog i osjeajnog tipa, opisujui ih na sljedee naine: Ako meu psiholokim
funkcijama pripada prvenstvo miljenju, tj. ako jedinka svojeivotne radnje izvruje
uglavnom pod rukovodstvom miljenja i razmisljanja, tako da sve ma kako vaneradnje
proizilaze, ili bi bar po tendenciji trebalo da proizilaze, iz intelektualno miljenih motiva,
onda je rije o mislenom tipu (Jung, 1984; str. 377). Ukoliko je osjeanje neosporivo
vidljivija svojstvenost enske psihologije negoli miljenje, to se najizrazitiji osjeajni tipovi i
nalaze kod enskog pola. Ako ekstravertno osjeanje ima prvenstvo onda govorimo o
ekstravertnom osjeajnom tipu (Jung, 1984; str. 388). Ili u suprotnom sluaju: Primat

introvertnog osjeanja naao sam uglavnom kod ena. Poslovica Tiha voda breg roni vai
za ove ene (Jung, 1984; str. 424).
Dalji razvoj istraivanja na ovom podruju povezan je sa Woodworthom i Guilfordom koji je
dao prvu faktorsku deskripciju linosti na osnovu empirijskih i matematikih analiza (Fulgosi,
1997; prema Guilford i Guilford, 1934, 1936). Treba pomenuti i Kattelov faktrorski model
linosti u kojem takoer postoji dimenzija ekstraverzije i introverzije utvrena na empirijskim
podacima (Fulgosi, 1984). to se tie same Eysenckove terije ekstraverzije-introverzije, ona
se zasniva na vie temelja. To su prije svega empirijski podaci, dobijeni faktorskim analizama
i eksperimentima, te drugim empirijskim istraivanjima na tu temu. Ona se dalje zasniva i na
nebihevioristikoj teoriji uenja Hullla i na Pavlovljevoj tj. savremenoj sovjetskoj
psihoneurologiji, kao i na savremenoj neurologiji (Fulgosi, 1997). Pavlov je svojim
istraivanjima utvrdio postojanje fizioloke dimenzije tj. fizioloke osnove linosti, a jainu
nervnog sistema definirao je na osnovu odnosa dva procesa: ekscitacije (pobuivanja ) i
inhibicije (koenja) koji se odigravaju u mozgu. Na osnovu ovoga on je razlikovao dvije vrste
nervnog sistema: jak tj.stabilan i slab odnosno nestabilan. Ovo bi u terminologiji savremene
psihoneurologije znailo da su jak i slab nervni sistem razliiti u stepenu uzbudljivosti i lakoi
uzbuivanja, drugim rijeima, pojedinac koji ima slab nervni sistem bie vie pobuen
podraajima odreenog intenziteta u odnosu na pojedinca koji ima jak nervni sistem. Gray
smatra (Fulgosi, 1997) da te dvije vrste nervnih sistema, odnosno pojedinaca, najbolje
odgovaraju dimenziji ekstraverzije-introverzije, s tim da je pobudljivost nervnog sistema vea
kod introverata a manja kod ekstraverata. To bi znailo da su introverzija-ekstroverzija i
jakost nervnog sistema jedno te isto, te da introverti imaju slab a ekstraverti jak nervni sistem.
Sa ovim promiljanjima Gray-a alae se i sam Eysanck.

Zatim je Nebilitsin izvrivi

faktorske analize EEG indikatora utvrdio dvije ortogonalne (oprene) dimenzije, a to su

dimenzija jaine nervnog sistema i dimenzija ekvilibrija u dinamizmu (Fulgosi, 1997; prema
Nebilitsin, 1963).

Eysenckova dimenzija ektraverzije-introverzije je sukladna dimenziji

ekvilibrija u dinaminosti nervnog sistema, s tim da bi dominantnost ekscitacije odgovarala

introverziji, dok bi dominacija inhibicije odgovarala ekstraverziji. Introverti bi bili oni
pojedinci koji ekscitatorni potencijal generiraju lake od ekstraverata, a inhibitorni potencijala
tee od ekstraverata (Fulgosi, 1997; prema Eysenck, 1957). Eysenckova dimenzija
ekstraverzije-introverzije, obzirom da je utvrena na samoocjeni ispitanika ima i genetiki
temelj, a ne samo fizioloki.

1.4. Linost kao produkt nasljea i okoline

Eysenck u svojim istraivanjima nastoji ukazati na povezanost genetike osnove koja je

nasljeena i njegovih crta linosti, prvenstveno ekstraverzije-introverzije. Tu genetiku
osnovu u njegovoj teoriji ini nervni sistem, te se razvoj linosti odvija kroz interakciju
izmeu te genetike osnove i utjecaja okoline (Fulgosi, 1997). Isti autor navodi kako je
Eysenck u osnovu tog odnosa stavljao proces kondicioniranja i to klasinog, a taj proces je
ustvari socijalizacija. ehovi (2006) istie kako je za Eysencka proces socijalizacije jedan od
najvanijih aspekata razvoja linosti, o kome e ovisiti shvatanja i stavovi, odnos pojedinca i
drugih ljudi, te cjelokupno manisfestno ponaanje pojedinca. Meutim (Fulgosi, 1997)
genetika osnova predstavlja samo potencijalnost, odnosno mogunost da e se odreeni
fenotip3 i razviti. Genotip je dakle samo podloga za razvoj i ta gornja, limitirajua granica tog
razvoja. Pa recimo, pojedinac koji je konstitucionalni ekstravert, te ima predispozicije da
postane ekstravert, ipak ne mora postati manifestni ekstravert. Proces socijalizacije je
efikasniji kod introverata, nego li ekstravertnih osoba, ali ukoliko takav potencijalni ekstravert
bude izloen vrlo strogom reimu socijalizacije, on dakle ne mora postati manifestni
ekstravert, ve moe postati manifestni introvert. Sa druge strane pojedinak koji je
konstitucionalni introvert i ima genetike predispozicije za introvertno ponaanje ne mora
postati i fenotipski, tj. manifestni introvert. Na isti nain se tumai i neuroza-neuroticizam i
psihoza-psihoticizam, to nam daje osnovu za razlikovanje te genetike predispozicije i
fenotipske osobine, tj. postoji distinkcija izmeu pojma i maniestirane osobine- neurozeneuroticizma. Tako recimo neuroticizam predstavlja samo genetiku predispoziciju za razvoj
neuroze, ali koja se nee razviti ukoliko u okolini ne postoje uvjeti kji pogoduju njenoj pojavi,
npr. stres velikog intenziteta. Dakel ukoliko takvi uvjeti izostanu neuroza se nee razviti iako
za nju postoje genetike predispozicije (Fulgosi, 1997).

2. Zakljuak
3

Radi se o jako jezgrovitoj i konciznoj teoriji linosti, u kojoj nije naveden tako veliki broj
elemenata i determinanti, ali su navedeni elementi i njihovi odnosi te uzroci koji do njih
dovode dosta dobro pojanjeni i priblieni. Eysenckova teorija je empirijska teorija,
zasnovana na egzaktnim , naunim injenicama. U njoj su objedinjeni matematiki pristup i
bihevioralna psihologija, a podaci su u osnovi prikupljani direktnim ispitivanjem pojedinaca.
Dakle teorija se temelji na eksperimentalnim istrivanjima. U ovoj teoriji se takoer pokuao
objediniti genotipski i fenotipski pristup prouavanju linosti. Te zbog svega navedenog
teorija ima svoju neophodnu empirijsku odnosno naunu teinu.

3. Literatura
10

Fulgosi, A. (1997). Psihologija linosti. Teorije i istraivanja. Zagreb: kolska knjiga.

Larsen, R.J. i Buss, D.M. (2007) Psihologija linosti. Podruja znanja o ljudskoj prirodi.
Jastrebarsko: Naklada Slap.
ehovi, M. (2006). Linost i psihologija abnormalnog ponaanja. Univerzitet Demala
Bijedia u Mostaru.
Jung, K.G. (1984). Psiholoki tipovi. Novi Sad: Matica srpske
Sternberg, J.R. (2005). Kognitivna psihologija. Jastrebarsko:Naklada Slap
Hwang, P. i Nilsson, B. (2000). Razvojna psihologija. Od fetusa do odraslog. Zenica: Dom
tampe.

11