Professional Documents
Culture Documents
AN NAM CH LC
Son gi: L TC
Th K 14
(1335)
An Nam Ch Lc - Ta
Knh co:
Qun Ven ng mn t Internet v chng by
cho v no cn th c.
y l sch xa c nh my li, khng ging
sch scan t bn chnh, qu khch nn tham kho
vi s d dt.
Nay co
Ch Qun Ven ng
Nm
Ta sch:
An Nam Ch Lc
Son gi:
L Tc
1335
Dch gi:
1960
Vin i Hc Hu
1961
2001
iu hp:
L Bc - bacle@hotmail.com
2001
Nh xut bn:
An Nam Ch Lc - Ta
Li Gii Thiu
Song song vi cng vic bin mc Chu bn triu Nguyn, y ban Phin Dch S Liu Vit-Nam
lp mt k hoch ring hiu nh v phin dch cc b s Vit Nam. Theo k hoch d nh y,
cc phin dch vin trong y ban tham kho cc truyn bn tng tr ti cc th vin Nht Bn, Trung
Hoa v Anh Quc, lm xong mt hiu bn ca b An Nam Ch Lc v hon thnh mt bn phin dch
Vit vn.
Ni v cun An Nam Ch Lc, ai ai cng bit r son gi L Tc l mt tn phn bi vi T
quc. Trong lc nc nh ang gp ngoi xm, x tc nguy cp, nhn dn au kh, L Tc cng bn
Trn Kin v Trn ch Tc, khng nhng khng chu gn sc phn u cu nc cu dn, tri li
nhn tm v lm ti ch. Hn na, trong b An Nam Ch Lc, L Tc qun mnh l ngi Vit, da vo
lp trng v quan im ngi Nguyn son tp. Chng hn, nh nhng li nnh nt a dua ca son
gi, nhng on vn kiu ngo t tn t i trnh by trong cc chiu ch nh Nguyn v trong cc bi
ta cc danh nhn hi y, u khin cho chng ta v cng ut c v au n.
S d y ban ly b An Nam Ch Lc lm cng vic phin dch u tin, l v b y c l l b s
xa nht do mt c nhn ngi Vit son ra, v gm c nhiu s liu ng qu c lin quan n c s
v trung s Vit Nam, ch khng phi y ban c cht nh no dung th nhng hnh ng v quan
nim sai lm ca son gi i vi t quc. Ni khc, chng ti coi cun sch ny l mt s liu, l mt
i tng cho cuc nghin cu s hc thun ty, bi vy, thnh thc mun cung cp mt b hiu bn v
bn dch ng tin cy cho hc gii m thi.
Trong hai nghn nm quc s, chng ta khng th khng cng nhn rng cn nhiu ch thiu
st, m h, ang ch i s c gng ca s gia Vit Nam, b tc hoc xc nh li. Vy, iu cn
thit cho nn s hc Vit Nam ngy nay l gy phong tro nghin cu theo phng php khoa hc, nht
l v phng din su tm v kho nh s liu, chng ta nn tm cch nng v xc tin. Cn c vo
quan im y, ti thnh thc tin rng b hiu bn v bn dch ny l mt thc hin mi ca nn s hc
ti Vit Nam, v s em li rt nhiu b ch cho cng vic tm ti s thc trong quc s.
Hu, ngy 22 thng 4 nm 1960
An-Nam Ch-Lc
Quyn Nht
Vng-Phm ni: ch qun tr ca quan Th-s t Giao-Chu, cui i Hn, i qua NamHi, khi Tn-Quyn mi c n mng ca nc Ngu, cng cm c mao tit lm tng-c Giao-Chu v
kim lnh Kinh-Chu. Tn-T lm Giao-Ch Thi-th qu tham bo, b qun li L-Hng git, cc qun
Cu-Chn v Nht-Nam u phn, v hng nh Tn.
Tn-Quyn thy Giao-Ch xa, bn chia Giao-Chu t Qung-Chu v di qun tr ca GiaoChu qua Long-Bin.
Nguyn nin Kin-Honh (269), vua nc Ng l Tn-Ho sai cc tng l Tit-H, o-Hong
qua thu phc Giao-Ch, git cc tng do nh Tn t ra, nh vy t Cu-Chn li thuc v Ng. n
lc nc Ng mt, Giao-Chu tr v nh Tn, tri qua cc triu: Tng, T, Lng, Trn, Tu, ng u
y nh c, ch ci tn Cu-Chn lm i-Chu, Nht-Nam lm Hoan-Chu, u thit Th-S, hoc t
Giao-Chu tng-qun hoc An-Nam -c thng tr. Qua i ng mi chia Lnh-Nam lm ng ty
o, u t Tit -S, li t ra nm qun: Qu, Qun, Ung, Dung v An-nam, u thng thuc
ng-o, v phn Ty-o, th t An-nam -h kim c ng qun. Kinh-Lc-Chiu-Tho-S l
Trng-B-Nghi p La-Thnh ti An-nam, cng trnh cha xong, n nm Nguyn-Ho th 3 (808), h l Trng-Chu p tip thm mi hon cng. Lm-T ni rng: La-Thnh chu-vi 2000 bc, tn ht
25 vn cng.
n i vua Tuyn-Tng, nin hiu i-Trung (847-859) c vin -h cai tr khng c ng
n, i dn bng li bo ngc, h bn lin-kt vi r Nam-Chiu, tr li nh ph An-nam, cuc ri
lon chm git ko di lun my nm khng thi. Nm Hm-Thng th 3 ca vua Y-Tng, (682), nc
Nam-Chiu nh hm La-Thnh; vin Knh-Lc-S Thi-Tp b cht, vua sai Cao-Bin lm chc -h,
em qun nh khi phc ph thnh, chm tng mi l on-T-Thin v bn qun mi hn 30.000
ci u; ri tu b La-Thnh li, ci xng -h-ph Tnh-Hi-Qun. Bin c trao cho lm chc Tit-S.
Kp di Ng-i, cc ngi th ho cc Chu Giao, i l Khc-Ho, Dng-Din-Ngh, KiuCng-Tin, v.v... thay nhau dng v lc cp quyn.
Tng c ca Ngh l Ng-Quyn bn git Cng-Tin m t lp lm vua, truyn c vi i,
n khi Ng-Xng-Vn cht, th c b thuc l Ng-Bnh (tc L-X-Bnh), dnh lm vua; inh-B-Lnh
git Ng-Bnh, lnh nc Giao-Ch, t xng l Vn-Thng-Vng, li t cho con Lin lm Tit--S.
u nh Tng, Lin khin S nhp cng, Thi-t phong B-Lnh lm Giao-ch Qun-Vng v h
chiu cho Lin lm Tit--S An-nam -h. Sau Lin v cha u mt, em l Trin k lp th b ThiHiu L-Hon ph b v cp ngi. L-Hon gi lm t biu dng vua nh Tng, ni rng:
Trin khin Hon thay lm vua. Thi-Tng nh Tng bn phong Hon lm vua. Nh L truyn
c ba i, cng ba mi nm, b L-Cng-Un cp ngi. Vua Chn-Tng li phong Cng-Un lm
Giao-Ch Qun-Vng.
Nm Long-Hng th 2 ca Hiu-Tng (1164), L-Thin-T sai s nhp cng, c vua Tng
phong lm An-nam quc-vng, tn nc An-nam bt u t .
H L truyn ngi c tm i, khng c con trai, do con gi l Chiu-Thnh ni ngi.
Trong nm Canh-Dn nin hiu Thiu-nh nh Tng (1230), Chiu-Thnh nhng ngi cho
chng l Trn-Nht-C (tc Trn-Cnh), vua Tng li phong Nht-C lm An-nam Quc-Vng.
Nm Qu-Su (1253), i-Nguyn dp yn Vn-Nam, n ma ng nm inh-T (1257), sai
i-Soi l Ngt-Lng Hp-i em qun qua bin-gii An-nam, do ng Qung-Ty hi binh nh
nh Tng; qun-i nh Trn chng c, khng c thng, bn np khon xng thn, ri khin bi-thn
dng li biu v thng nm qua cng hin phm vt.
n nm Tn-Du nin-hiu Trung-Thng (1261), vua Th-T Hong- li phong h Trn lm
vua An-nam; qua nm inh-Su, hiu Ch-Nguyn (1277), vua Trn mt, Th-T (tc Nht-Hong),
khng xin sc-mng, m t lp lm vua, nn vua sai Thng-Th b L l Si-Thung sang mi nhp
triu; vua Trn mn c c tt khng i. Qua nm sau, li ly c c tt khng i, sai quc-thc l TrnDi-i sang triu-kin. Th-T vin c vua c bnh, bn lp Di-i lm vua.
Nm Ty-T (1281), sai Si-Thung nhn chc An-nam-Hnh Tuyn-U-S -Nguyn-Soi, xut
binh 1000 ngi, a Di-i v nc, i n a-gii Vnh-Bnh, An-nam khng chu nhn nhn, D-i s,
ban m trn v, ch sai bi-thn thay mt tip rc Si-Cng vo nc, tuyn li d ch ca vua ri tr
v.
Nm Nhm-Ng, hiu Ch-Nguyn (1282), quan Hu-Tha l Toa- cm qun qua nh thu
Chim-Thnh, triu-nh sai s yu-cu vua An-nam cho mn ng tin binh, v gip qun lng,
Th-T (tc vua Trn) khng chu. n ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), vua sai
Trn-Nam-Vng Thot-Hoan v quan Bnh-Chng l A-L-Hi-Nha tin ti bin gii, Th-T khng c,
thua chy, em l ch-Tc, quy thun vo chu, vua thng tnh, phong ch-Tc lm An-nam quc-vng,
li phong cn-thn l Trn-T-Vin lm Ph-Ngha-Cng, cc quan li i theo cng u cho tc-v.
Nm inh-Hi, hiu Ch-Nguyn (1287), Th-T sai Trn-Nam-Vng v quan Bnh-Chng l
o-L-Xch cm qun qua bnh-nh An-nam, khi qun ko n, Th-T nh thua, chy trn ngoi hn
o gia bin. Qua ma xun, thng ba, nm sau, Trn-Nam-Vng thy kh-hu nc An-nam qu
nng-nc c-a, bn ko qun v.
Trong nm Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293), vua li sai i-Vng ch-Ct-Lit-i v quan BnhChng l Lu-Nh-Bt-, v.v... qua ng n ti t Vit, ch qua nm l nm Gip-Ng (1294),
trong khong ma thu th tin binh. Nhng thng ging nm y vua Th-T bng; qua thng t ma h,
Thnh-Tng Hong- ln ngi, h chiu bi binh, li khin quan Th-Lang b L l L-Hn, quan LangTrung l Tiu-Thi-ng i s qua An-nam tha ti cho Thi-T An-nam v dn s-thn An-nam l oT-K v nc tuyn li d-ch. Lc , Th-T mt t my nm, nn con vua sut cc quan liu
ra n, t bn xng trm, trng v ca khuyt (nc Nguyn) m ly t n. Li khin bi-thn qua
dng li biu chc mng, xin lm phin-thn vnh-vin, chiu-l thng triu-cng, n nay vn cn.
Nam-Giao i xa, nh Chu gi l Vit-Thng, nh Tn gi l Tng-Qun, nh Hn t lm ba
qun: Giao-Chu, Cu-Chn v Nht-Nam. Nh ng li ci Giao-Chu lm An-nam ph, qun CuChn lm i-Chu, qun Nht-Nam lm Hoan-Chu, tc l La-Thnh, Thanh-Ho v Ngh-An ngy nay
vy.
Qun-p
t Nam-Giao xa, nh Chu gi l Vit-Thng, nh Tn t tn l Tng-Qun. n cui nh
Tn, Nam-Hi-U l Triu- nh tm thm t, t lp lm mt nc ring v tim xng vng-hiu.
S nin Ty-Hn, Cao-T phong lm Nam-Vit-Vng, tri c my i, th tng Nam-Vit l LGia lm phn, git vua Triu v cc s-thn ca nh Hn. V- sai Phc-Ba tng-qun L-Bc-c
sang nh dit Nam-Vit, ri t ra chn qun, b quan cai tr. Nc An-nam ngy nay tc l 3 qun
Giao-Ch, Cu-Chn v Nht-Nam trong chn qun y.
V sau cc triu i k tip, ch- qun huyn khng nht nh.
Qua i Ng-i (907-959), ngi t i-Chu l Ng-Quyn, chim gi qun Giao-Ch; i sau
cc nh inh, L, L, Trn, ni nhau tranh quyn, u c nh Tng phong vng tc. Quan-ch,
hnh-php v hnh-chnh, t nhiu hc ca Trung Hoa, cn v qun-p hoc theo c, hoc i mi, nay
ly i-khi m chp li.
i-La Thnh-L1: xa l nc Giao-Ch, i nh Hn nh c, nh ng t lm An-nam
-h-ph, thnh ph ti pha ty b sng L-Giang; Trng-B-Nghi i ng bt u xy thnh
1
Ch-L, theo ngha chnh l ng i, nhng trong sch s a th c khi l mt tnh, mt ph, huyn, mt a ht, mt thnhph hay mt chu qun.
y, Trng-Chu, Cao-Bin tip-tc sa sang p thm. Trong thi Chn-Tng nh Tng, L-Cng-Un
ngi qun y, kin-quc ti y. n nh Trn ni theo nh L ly t y t thm ba ph na: LongHng, Thin-Trng v Trng-An.
Long-Hng-Ph: tn c l a-Cng-Hng. T-tin h Trn lc cn hn-vi, ban m i qua
mt ci cu khe, khi qua ri, ngonh li, khng thy cu na. Chng bao lu, h Trn c nc, ngi
ta gi khe y l Long-Kh, nn i tn a-Cng lm Long-Hng.
Thin-Trng-Ph: tn c l Tc-Mc-Hng, ni pht-ch h Trn. n khi h Trn c
nc, xy mt hnh-cung ti , mi nm n mt ln, t ra l khng b qun ch pht-tch ca ng
b, ri i tn lm Thin-Trng-Ph, ch y c nc thu-triu chy quanh thnh, hai bn b mc
nhiu cy hoa, kh thm ngt ngi, ho-thuyn qua li, ging nh cnh tin vy.
Trng-An-Ph: vn l ng Hoa-L; ch sinh ra inh-B-Lnh, cui i Ng-Qu, h inh lp
quc ti .
Qui-Ho-Giang-L: tip vi bin-gii Vn-Nam.
Tuyn-Ho-Giang-L: tip gip o c-Ma.
-Giang-L: tip vi a-gii Kim-X.
Lng-Chu-Giang-L: tip vi t-giang v hu-giang.
Bc-Giang-L: trn ng-ngn ca La-Thnh, nc sng L-Giang thng vi bin, trn sng
c bc 10 ci cu s v p .
Nh-Nguyt-Giang-L.
Nam-Sch-Giang-L.
i-Hong Giang-L.
Hng-L.
Khoi-L.
Chu
vy.
Cc chu u tip a-gii Qung-Ty v Vn-Nam, tuy gi l chu huyn, nhng s tht l ng
Quc-Oai-Chu: pha nam thnh i-La.
C-Chu: Bc-Giang.
Tin-Chu: xa gi l Long-Bin.
Ph-Lng-Chu.
T-Nng-Chu: mt tn khc gi l Dng-X.
nh-Bin-Chu: mt tn khc gi l Minh-M.
Vn-Nhai-Chu: mt tn khc gi l Minh-Hong.
Vn-Chu: mt tn khc gi l Mn-Chu.
Tht-Nguyn-Chu.
T-Lang-Chu.
Thi-Nguyn-Chu: mt tn khc gi l Hong-Nguyn.
Tn Chu Thi Xa
(Nhiu tn thay i, ch cn li s t)
Phong-Chu: nh Ng gi Tn-Chu.
T-Mu-Chu.
T-Vt-Chu.
Trng-Chu.
Nga-Chu.
ng-Chu: mt tn khc gi l Phng-Lm.
Cc Huyn
V-Ninh Huyn, Vn-Ti Huyn, Khu-n Huyn, Tn-Lp Huyn, Hong Huyn, Ch Huyn, Lch
Huyn, Lan-Kiu Huyn, Truy-Din Huyn, C-Dng Huyn, Cung Huyn, Qun Huyn (Nguyn-s chp
l Qut), Thng-Pha Huyn, Mn Huyn.
D na khng chp
Tn Huyn Thi Xa
Long-Bin: Cui i Ty-Hn, tr-s ca Th-s qun Giao-Chu tn l Long-Uyn, sau v c
Giao-Long hay ln nm khoanh trn mt nc, mi ci tn l Long-Bin1.
nh.
Chu-Din: Huyn ca i Hn; i ng ci lm Din-Chu, t ra hai huyn Cao-Lng v AnLin-Lu: m ch trn l "lin", m ch di l "lu". Thi Hn l tri s ca th-s Giao-Chu.
My-Linh: Tr-s ca quan -U qun Giao-Ch i Hn.
Khc-Dng: m l "Dng".
Cu-Lu: Hi trc Ct-Hng lm huyn lnh y.
An-Thun: i nh ng gi l Thun-Chu.
Sng-Bnh: i ng l An-Bnh.
Hi-Bnh: i ng l Ninh-Hi.
C-
An-nh
K..V.S.T.G.C.M. chua rng: Long-Bin l tn huyn i nh Hn, theo Thu-Kinh-Ch th nm 13 hiu Kin-An (208), lc bt u
xy thnh, c loi giao-long n khoanh mnh trn mt nc, hai bn bn pha nam v pha bc, nhn y mi ci tn li l
Long-Uyn. Nh vy th, tn Long-Bin c trc v Long-Uyn c sau.
Ph-L Thanh Ho
i Ty-Hn l qun Cu-Chn, i Tu, ng l i-Chu, nhng thuc p ca chu y hin
nay, gi l giang1, trng, gip v x, k nh sau:
Lng-giang, Ba-lung-giang, Tr-giang, Cng-giang, Thi-xa-giang, An-tim-trng, Vn-trng,
C-ng-gip, Chi-minh-gip, C-hong-gip, C-chin-gip, Duyn-gip, in-s-gip, Kit-thu-gip.
Tn Huyn Thi Xa
-Bng: Ch "bng" theo Nhan-S-c-m l "lung".
C-Phong: L ni M-Vin bt c d-ng ca Trng-Trc.
V-Cng: Tr s ca -U qun Cu-Chn i Hn.
Vit-Thng: Mt tn khc l Cu-c.
Ngh An Ph L
Trong thi Ty-Hn l Qun Nht-Nam, i Tu, ng gi l Hoan-Chu.
u-Tn-Giang.
Minh-o-Giang.
K-Giang.
Thng-L-Giang.
ng-Gia-Giang.
Trng-X-Giang.
D na khng chp.
Din-Chu l
Vn l thuc huyn ca qun Nht-Nam, gi l Ph-Din v An-Nhn, nh ng i tn l
Din-Chu.
C-Li-Giang.
Tha-Vin-Giang.
Hiu-Giang.
a-Bch-Trng.
C-Lam-X.
Cao-Gia-X.
Ban-Bt-X.
D na khng chp.
B-Chnh ph l
Nguyn l huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam i Ty-Hn.
Cui i nh Hn, c ngi trong p git huyn lnh, t lp thnh nc, gi l Lm-p.
u nin hiu Nguyn-Ho (806-820) nh ng, li thuc v An-nam ph, nay tn l B-Chnh.
Trong x y, ni trng-ip, cho nn Liu-T-Hu c cu th rng: "Lm-p ng hi sn t knh", ngha
l "t pha ng quanh li x Lm-p, ni dng nh cy gio".
-L-Giang: (Tip gii Chim-Thnh).
10
Ni
Ni Pht-Tch: v trn c du chn, nn t tn l Pht-Tch.
Ni Tn-Vin: hnh ni nh ci tn.
Ni Tin-Du: c hn bn-thch, dn c ng gch nh bn c, tng truyn rng: xa c
tin nh c vy . Bn con gi i hi ci thng n giao-hp trn bn c, nn hn y
xung v nt v.
Ni V-Ninh: Tc truyn rng di ni c m ca Triu-Vit-Vng.
Ni Ph-Li: Nm inh-V, Ch-Nguyn, (c l chp nhm nm inh-Hi Ch-Nguyn tc nm
1287 A.D.), quan binh c ti lm hang ro cy, cha lng thc .
Ni Vn-Kip: Tr mt ra mt con sng ln, sau lng c ni mun trng, rng rm tre cao,
di nc trn cu, phong cnh rt p. Hng-o-Vng tng n trong y.
Ni Kit-c: i ng tt vo ni th thy hoa v cy rm rp tt p, c sui ngc chy mn
, la m rc ngi (vo chi), mt m l lng, ci i khng c.
Ni Yn-T: Gi l Yn-Sn hoc l Tng Sn, b cao ln qu tng my. u nin hiu
Hong-Hu, nh Tng (1049-1053), gi l X-Chu, hi gia nin-hiu i-Trung Trng-Ph (10081016), triu nh li ban tn l T-Y-ng-Uyn. i-S l L-T-Thng c dng ln vua hi-nhc danhsn- v vnh th tn: Phc-a th t ti Giao-Chu l Yn-T-Sn.
Tn k chp ni nu vi n,
Yu-iu hnh khe tr mt ngnh.
Tin ci loan qua ngi cnh tnh,
Ngi xem rng xung gin m xanh.
Tc Sn: C ng Yn-La, nh ni T-ng, u xinh p l k. Thin-Lc-Vng thng dt
-t vo .
Ni a-Cn: Ni y rt cao v him tr, c cy tng lu i, tc truyn c rng khoanh
trn cy y. Trn-Thi-Vng c lm hnh-cung ti .
Ni Thin-Dng: Tt p m him, khi thy-triu ln xung mi cho ghe i ti c. H
nh vua xy dng nh ca trong, trnh quc-nn.
ng V-Lm: Xa nc An-nam, i vua th t ca nh Trn l Trn-Nhn-Vng, b ngi
vo n thnh o, hiu l Trc-Lm o-s, c lm Hng-hi-n-thi tp, truyn li i sau.
Ni Thn-u: Ni y lm ranh gii cho hai qun La-Thnh v Thanh-Ho. Th ni lin nhau
c hai b, nc thu-triu ngoi bin chy vo gia.
Thi xa ngi ta ti c m ba hn ni b pha nam tin s qua li. Hi trc ThnhVng nh L, nh nc Chim-Thnh, mun vt qua bin, nhng gp m v sng ln, i khng
c, mi cu thn ni y, ri i c, khi v lp n th , t v sau, cc hn ni u thuc v
Thanh-Ho c.
Long i-Nham: Gi l Bu-i, sm ut m tt p c bit, trong vch c khong trng
lm ch th pht, ngoi nh treo nhng honh i, tr dng nh ca, gin trc c con sng trong,
bc sau lng c h sen , cy thng bng mt vi dm, ni non lin tip mun trng. Xa c truyn li
rng c con chut rt ln trong hang ni, nn tc gi l hn ln "Con di".
Ni Vn-Trng: ni y rt tinh khit m trng, lm ht chu-thu-tinh c.
Bin-Sn: ngoi b khi, xa c nhng th-vt thnh-lnh ho kip nhng v v xng tp
vo, xuyn qua hang , nay vn cn.
11
Sng
Sch xa chp cc con sng nh Ym-Thu, L-Du-Thu, Lu-Thu, Ty-Tu-Thu u t ngnam t Tun-Vit chy n Long-Mn t Giao-Ch.
tri".
Dng-Hng (i nh Hn) ni rng: "cc x hoang nhn gii t Giao-Ch, nc tip gip vi
L-Giang: Sng Tam-i (ba gii) chy ti La-Thnh, li t sng L thng ra bin.
12
T-Lch-Giang: Chy quanh La-Thnh, trn sng c nm ci cu, u lm rt p. Hiu ChNguyn nm Bnh T (1276), nh Tng mt, Tng-Uyn-T trn sang An-nam, i chi qua cu LchGiang c ngm bi th rng:
u bc chng T1, tri mt gc,
Theo tin vua V, nhn v Nam.
Trn cu sng Lch trng v Bc,
Tri my ln thu thy chng nhm.
Tam-i-Giang: Nc sng Qui-Ha t Vn-Nam chy v, nc sng Tuyn-Quang t c-Mao chy ti, nc sng t ngun Chng-Long chy v, nhn c ng ba, nn t tn nh vy.
Ph-Lng-Giang: L ni Quch-Qu i Tng nh bi Giao-Ch.
i-Hong-Giang: Trong nm Gip-Thn hiu Ch-Nguyn (1284), l ni quan qun nh ph
An-nam.
i-c-Giang: Mt tn khc gi l i-An.
B-L-Uyn: (vc) nc su c nhiu thu qui.
T-Lim-Thu: Theo sch Cu-Vc-Ch chp rng: T-Lim-Thu ti Giao-Ch. Xa bn
sng y, L-Nhn-T c mi anh em u t hiu c, nhn , mi t tn nh vy.
Long-Mn-Thu: Sch xa chp: "huyn Phong-Kh, qun Giao-Ch c Long-Mn-Thu, nc
su trm tm, c con no ln vt ln sui y c, th ha rng, nu ln khng c, th b thng ni
trn v by mang ra".
Vit-Thng-Uyn: C sch Ph-Nam-K, khong t gia khe ni, gi l uyn. Vn Cuc, c tn l B-Uyn.
C-Tch
Vit-Vng-Thnh, tc gi l thnh Kh-L, c mt ci ao c, Quc-vng mi nm ly ngc
chu, dng nc ao y ra th sc ngc ti p. Giao-Chu Ngoi-Vc-K chp: hi xa, cha c qun
huyn, th Lc-in tu theo thu-triu ln xung m cy cy. Ngi cy rung y gi l Lc-Dn, ngi
cai-qun dn gi l Lc-Vng, ngi ph l Lc-Tng, u c n bng ng v di sc xanh lm huyhiu. Vua nc Thc, thng sai con em ba vn binh, i chinh phc cc Lc-Tng, nhn c gi t
Lc m t xng l An-Dng-Vng. Triu- c binh sang nh. Lc y c mt v thn tn l CaoThng xung gip An-Dng-Vng, lm ra ci n thn, bn mt pht git c mun ngi.
Triu bit ch khng li vi An-Dng-Vng, nhn tr li huyn V-Ninh, khin Thi-T
Thu lm chc t hng tnh k v sau.
Lc Co-Thng i, ni vi vua An-Dng-Vng rng: "H gi c ci n ca ta, th cn nc,
khng gi c th mt nc".
An-Dng-Vng c con gi tn l M-Chu, thy Thi-T Thu ly lm p lng, ri hai ngi
ly nhau. M-Chu ly ci n thn cho Thi-T Thu xem, Thu xem ri ly trm ci ly n m i i. V
sau Triu- ko qun ti nh th An-Dng-Vng bi trn, cm ci sng t vt c nc vo bin i
trn, nn Triu- chim c t ca An-Dng-Vng. Nay huyn Bnh-a2, du tch cung in v
thnh tr ca An-Dng-Vng hy cn.
Tc T-V.
13
14
Trong nin-hiu Khai-Hy (1205-1207) vua Ninh-Tng nh Tng, c Trng-Hip, c vua ban
tn Thu l Vn-Hin, nguyn lm chc Triu-Thnh-Lang, trc Bu-Chng-Cc, c son b sch Lchi-qun-huyn-a-l-th 30 quyn, c chp cc chu qun nguyn thuc An-nam -h ph i
ng. V sau c thay i khng ging nhau, nay chp li tm tin vic tham-kho:
An-nam l gm c: Tng-Bnh, Thi-Bnh, Giao-Ch, Chu-Din, Long-Bin, Bnh-o, V-Bnh.
Phong-Chu gm c: Gia-Ninh, Tn-Xng, Tha-Ha, Cao-Sn,
chp l Th-Lc (?)).
Chu-Duyn (ng th
15
Phong-Tc
Nc An-nam xa l t Giao-Ch. i nh ng, nh Ngu v i Tam-i, s gio-ho ca
Trung-Quc nhun-thm n. n hai i nh Hn t lm qun huyn. n ng lo lm rung, i
bun, n b lo nui tm, dt vi, cch ni ph hin ho, t lng ham mun. Ngi x xa tri ni ti
nc h, h hay hi thm, y l tnh thng ca h. Ngi sinh ra Giao-Chu v i-Chu th rng-ri,
c mu-tr; ngi Chu-Hoan, Chu-Din th thun t, ham hc. D na, th kh di thit th. Dn hay
v mnh, bt chc tc l ca 2 nc Ng, Vit. V th, Liu-T-Hu c cu th rng: "Cng lai Bch-Vit
vn-thn a", ngha l cng i ti t Bch-Vit l x ngi v mnh. V tri nng st, dn a tm
sng, nn h cho v li nc rt gii; ngy thng khng i m, ng th vng hai tay, ngi th xp
bng hai chn. Yt kin bc tn trng th qu xung ly ba ly. Tip khch th i tru cau. Tnh a n
da, mm v nhng vt di bin. Hay ung ru, thng ung qu , nn ngi gy yu. Ngi gi
n nm mi tui th khi i su dch. Thng nm, trc l Tt hai ngy, vua i xe ng-dng, cc
quan tu tng u mc triu-phc hu o tin, t in -Thch. Ngy 30 Tt, vua ngi gia ca oanCng, cc b ti u lm l, l ri, xem cc con ht ma trm li. Ti li qua cung ng-Nhn, bi yt
Tin-Vng. m y on thy tu vo ni lm l "Khu-Na" (ngha l ui t ma qu m). Dn-gian th m
ca t pho tre, c bn tr ru cng t. Con trai con gi nh ngho, khng c ngi mai dong lm
hn-l, th t mnh phi hp vi nhau. Ngy Nguyn-n, vo khong canh nm, vua ngi trn in
Vnh-Th, cc tn-t (con chu nh vua), cc quan cn-thn lm l h trc, ri vo cung Trng-Xun,
vng bi cc lng t. Bui sng sm, vua ngi trn in Thin-An, cc phi tn sp lp ngi, cc quan
trong ni ng ln xn trc in nh thi cc bi ca-nhc trc i-nh. Con chu nh vua v b ti
sp hng bi h, ba ln rt ru dng ln. Xong, cc tn-t ln in chu v d yn. Cc quan ni-thn
ngi tiu in pha ty, cc quan ngoi thn ngi hai bn t hu vua, n tic, n tra ln lt i ra. Cc
th kho lm mt ci i "Chng-tin" hai tng trc in, mt lc th ci i y lm xong, vng ngc
sng chi. Vua ngi n trn i y, cc quan lm l, trc sau chn ly, v chn tun ru ri gii-tn.
Ngy mng hai Tt, cc quan u lm l ring nh. Ngy mng ba Tt, vua ngi trn gc i-Hng,
xem cc tn-t v cc quan ni-cung nh qu bng (qu cu thu), h bt c m khng ri xung
t l thng. Qu bng ly gm m lm, bng nm tay a b, c tua eo lng thng n hai mi si1.
Mng nm Tt, l khai-h, n yn xong th quan v dn l cc cha miu v du-ngon cc vn hoa.
16
Bin-Cnh Phc-Dch
Nc Chim-Thnh: Lp quc ti m bin, thng thuyn Trung-Quc vt b i qua cc
nc phin-phc, thng tp trung ti y cha ci v nc, l bn tu ln nht ti pha Nam.
Chim-Lp: Vng-Cm, B-Gia, o-Lm, Lc-Hoi, Nm-B-La.
Liu-T
Liu-T: l mt tn khc ca ging man, di, phn ng thng thuc v cc tnh H-Nam,
Lng-Qung v Vn-Nam, nhng c mt s phc-tng nc Giao-Ch. Li c bn khc ch ni trn, c
rng, chng loi rt nhiu. Sch c chp c th Liu-t "u-hnh", th Liu-T xch-cn (vy ), th
Liu-T t-m (ung bng mi), u trong hang , hm t, hoc chung, , hay ung ru sy,
thch nh gic, phn ng bit dng cung n, v nh trng ng. Th trng no cao ln l qu. Ci
trng mi c xong, th t gia sn, tht tic, mi c ngi ng loi cng ti y ca. Con gi nh ho
ph ly nhng chic soa bng vng bc, nh vo trng, xong, chic soa y li cho ch nh. C k
ni: trng ng l ching ca Gia-Ct-Lng lc i nh gic mi.
17
Trc-nh (o bng)
Trong nin hiu Nguyn Gia i vua Vn (424-453), nh Tng1, qua Nam nh nc Lm-p,
n ngy thng nm, trng mt cy nu, xem bng mt tri, h mt tri pha Bc cy nu 9 tc 1
phn, th bng t Giao-Chu pha Nam cy nu 2 tc 3 phn; Giao Chu, theo thu-l cch Lc-Dng
hn 7.000 dm. Nhn v ni sng quanh qut, khin ng i thnh xa. Ly cy nu, giong dy thng
xung ly -s l 1.000 dm. n nm Khai-Nguyn th 12 (724), i ng, li cho o t GiaoChu: trong ngy H-Ch, thy bng mt tri pha Nam cy nu 3 tc 2 phn, so vi nm Gia-Nguyn
i Tng o, hi ging nhau.
Sch Lun-honh ca Vng-Sung ni qun Nht-Nam cch Lc-Dng n 10.000 dm, nn gi
l Nht-Nam. L-Thuyn ni ph An-Nam cch Trng-An 7.250 dm; Mnh-Qun ni: o An-nam l
x ch di cng ca Trung-Quc vy.
Nay t La-Thnh n Kinh-S, c c 115 trm, cng hn 7.700 dm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Nht Chung
18
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
An-Nam Ch-Lc
Quyn Nh
19
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Li Chiu d cho Th-T An-nam Trn-Nht-Huyn (Trn-ThnhTng) trong thng 8 nm Ch-Nguyn th 15 (1278)
Hi trc, khi nc khanh mi ni-ph, h c xin iu g, ta cng y cho c, trong ni rng theo
l th phng nc ln, lu ngy t xt s bit ri tun theo cc iu khon m thi hnh. Nhng lu
nm ri, l nghi dn dn s bc, v vy cho nn trong nm Ch-Nguyn th 12 (1275), trm li xung
mt li chiu trch khanh v nhng vic thn hnh vo chu v tr binh. Mi y, bn L-Khc-Phc
qua dng t biu u l ni di: "ni nc khanh ni-ph trc ht". K thc cc nc t phng ti
u hng trc khanh dng ri, sau khanh ch c nh Tng m thi, nhng trm cho mt o qun
ra th c nc u dp yn; k ra th khanh cng nghe bit, th th li ca khanh khng phi l gi
di sao? Li ni: "c k th l nc Chim-Thnh quy ri nn khng th tr binh". V khanh cng nc
Chim-Thnh l bn lng ging lu, khng phi mi t ngy nay. Cn nh ni: "v ng xa khng
th vo chu". Th th bn L-Khc-Phc lm sao m ti c? Hai iu l ni di r-rng.
Hi xa, khanh cng nh Tng thng ho, nay nh Tng dp yn, nhng l ngha th knh
th no, cng chp trong th-tch, c th xem m bit. Vic trong thin h ch ly lng ch thnh lm
cn bn. Nay khanh di tr nh vy, ai s tin c. Trc kia ng thn sinh khanh tui gi suy nhc,
ng s xa xui, xng pha khng ni th cn c l; ch nay khanh ng tui cng trng, vo chu
m chu sc mng, l chnh ti lc ny, hung chi nc khanh tip gip vi chu Ung v chu Khm ca
nc ta, c s g m khng i ti mt ln? Hoc gi khanh khng lo s an ton, c s l sc mng ca
20
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
trm, th khanh nn lo sa sang thnh quch cho vng vng, chun b binh gip cho y ch qun
ta; c ho phc i i, chnh ti trong vic ny, phi lo m nh ot ly. Nay sai L-B Thng-th
Si-Thung v cc quan vin khc phng s qua nc khanh truyn chiu ch.
21
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Toa- v Cn--L; nu c n vua tha ti, xin a con lm tin, tin m-nhn v cng hin th sn".
Nhng ci knh l gi di u v dng c. Nu qu c lng thnh tht, th sao khng sang trnh din
ph by? Ch u li c nghe ni sai tng ti, th lo chuyn trn trnh, kp n rt qun lui v, th
ni i cng hin, ly iu m th k trn, th lng ngay tht hay gi di cng bit. Khanh th ngh,
trn trnh x lnh ngoi, khng ngh n mi ho binh qua, chi bng n sn chu m phc mng th
c sng-i v v nc mt cch vinh d, trong hai iu y, khanh hy chn mt iu xt l iu
no hn. Nu khanh ngh nhm th quan h n s tn vong ca c x khanh. Vy ta sai quan -Hnh
n-St-Ty o Liu-ng l Lu-nh-Trc, L-B Th-Lang l L-T-Din, Binh-B Lang-Trung l VnN cng ng-Ngt-i-Hip, Tn-ng-Ct-Li-i, v.v... dn nhng k sang s ngy trc l bn
Nguyn-Ngha-Ton 24 ngi v nc t r ta, ta s hon ton tha ht ti li trc v li phong
khanh nh c. Nu cn chm tr nghi ng, th quyt khng th tha th c. Khanh ch lo sa sang
thnh quch, hun-luyn binh gip ca khanh cho sn sng, tha h khanh c d b, i th vi mt
trn ca ta.
Khanh thng lm ti th phng nh Tng mt, t xt kh-lc ca khanh th no? Nay khanh
bit c hi ng n-hn v sau. Nu khanh bit r nguy c m thn phc, th nn v tc loi dng lnghi m a v; x khanh cn c lnh th ca ta, vy khng nn la di nh vy, nn h cng cc
tng l bn -M-Nhi v Toa- v nc, th no ta s khu x y ri do ng thu m khin h
v.
Vy nay ra li chiu-ch cho Khanh bit r.
22
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Nay h li chiu-th, khanh nn tun theo.
Li thnh ch ca Thnh-Tng Hong- d cho An-nam quc vng Trn-Nht-Tn trong thng 4 nm
Ch-Nguyn th 31 (1294)
c Tin-Hong- mi thng h, ta ni nghip ln lao. Ban u ln ngi, i x c thin h, n
ln y thm n tt c mi ni khng phn bit trong ngoi gn xa. Khanh cng c hng s khoan
hng ca ta, nn ta h sc d cho cc quan bi binh, cn tn bi-thn l o-T-K cng cho v
nc. Nay sai Th-Lang B L l L-Hn, Lang-Trung B-Binh l Tiu-Thi-ng phng chiu cho bit t
nay v sau, phi gi gn v tn th thin oai. Khanh phi nn xem m tun theo li chiu.
Ch l li vua c tnh cch c bit. Chiu d: cng u li vua, nhng theo li thng.
23
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Li Chiu ca Anh-Tng Hong- d cho Th-T Trn2 nc Annam vo thng tm nm Ch-Tr nguyn nin (1321)
Nc nh ta theo php tri, ni ngi vua, bao trm c bn phng. c Tin-Hong c nhnngha cao su, thm khp cc nc xa gn, khng h phn-bit. Ng triu mi nm va la i. Ta l
Th-T dng ch c cc v tn, thch i-thn tn ln, ci Din-Hu th 8 lm Ch-Tr nguyn nin;
nay sai quan -Trung i-phu Li-B Thng-Th l Gio-Ha, quan Phng-Ngh i-phu, L B LangTrung l Vn-C, a li Chiu d qua, nh ngi nn suy rng nhn c ca ta m bo-th ly nhndn trong nc, th theo lng nhn-i ca i thi-bnh, bn lng trung-thnh m th i-quc.
Vy nay chiu th nn tun nh.
24
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
i-Nguyn Chiu-Ch
(Cc Bc Th Thuc Cc Triu i Trc)
25
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
c li khen ngi sai con xin lm phin thuc, vy phong cho cha lm qun vng, cp tc lc
biu dng lng nhn-c khc thng, nn ghi su c n ca ta v chc cho trng th.
Nay gia thm hm Kim-T Quang-Lc i-phu Kim-hiu Thi-U-S, tr tit c ch qun-
Lc l nin-hiu Cn-c nh L (tc L-Nhn-Tng), nc An-nam qua xm phm bin gii Trung-Quc.
26
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
bit khuyn d ch mnh ni-ph, sut chng qui phc, bt gic hin cng, em mnh hiu thun, th s
c thng t tc lc, vinh-hin bi phn, nhng ti li trc y u c n-x, Cn-c ng
cn u tr, chnh lnh khng do y m ra, khi no lai triu cng s c tip i trng hu nh trc. Li
ta khng sai, ch c nghe lm. Gn y, ta nghe nhn-dn b bc lt cc kh, ta cn dn s-thn
truyn t n chiu ca ta, s tn bo v thu nng u c ty tr. Mong rng mt nc ch-hu ca
ta c yn-vui lun lun.
27
An Nam Ch Lc - Quyn Nh
c vinh-hin trn nm bc1, thng trt cao qu bng hng Tam-cng, c tit mao dng bn quc,
trng by binh-kh, cng trng ng ln bc nht, m cao gm di, oai hng rng v. Nay cho
c lm vua nh c v tng thm bng lc, nn bn lng trn-ng t ai, bo p n-c ca qun
thn. Hay-thay! Cc ngi sao chu v phng Bc, du thin-vn by v sng ngi; trm ng sng u
chy v ng, sng knh ngc d u ngn tr. Nn knh vng s hu i m ghi nh c n ca ta. Vy
trao chc Tnh-Hi-qun Tit- quan-st x-tr ng s, c-tin Kim-hiu thi-u, kim ng-s iphu Thng-tr-quc An-nam quc-vng, n lc 3000 h2, thc-phong 1000 h, li c t danh xng
Hiu-Trung Thun-Ho cng-thn cng cho o gm ai vng y , tip c t ch-ch ny th phng
nhn.
Nay ban cho khanh 100 lng bc, 100 cy lc mu t mn, khi no gi ti, nn nhn lnh m
Nay chiu th.
An-Nam Ch-Lc Quyn Nh Chung
28
An-Nam Ch-Lc
Quyn Tam
29
30
ca cha chin, cung tht vn nguyn, vua Din cm phc, u hng ri sai ngi con trai ng k
hn vo chu v cng hin. Cn nh Trn-Nam-Vng xut qun nh nc An-nam, Thin-T cng ra
li ch d nh khi nh nc Din-in, nu khng, th cung tht ny u cn na".
Khi ang ni cu chuyn th cn-thn l inh-Cng-Vin li rng: "Thin-T c tt nh
th, th trc kia, khng ng n binh-kh chng l cng tt hn ?". Lp-o nt rng: "K to nn
mi ha cho nc An-nam, cha chc khng do bn ngi, o tri cao rng, ngi lm g m bit
c?". Ri bn Lp-o pht tay o ng dy, inh-Cng-Vin bn xin li.
Th-T khi ti ch s-qun, t ni rng, ng tang vua cha, ch mc o vi en, n da
rau, th-gii nm nm, nay mi c hai nm 24 ngy. Th-T i xe loan gi, cc b ti th mc triu
phc i chn, ti s-qun n rc t chiu ca Thin-T, t bui tra rc vo thnh cung Thnhhong, qua cu Ngon-nguyt, v lu Trng-Minh, n ca Chnh-Dng, Lp-o xung nga nng
t chiu vo ca Minh-Dng, cc quan i theo vo ca Vn-Hi, cc quan liu-thuc An-nam th vo
ca Nht-Tn, n trc cc Minh-H, ng i u tri nm v t l xng trm hng, Th-T cng
ch l tim Thi-S, Chiu-Minh-Vng, em l Thi-U T-Thin-Vng; Thiu-Bo, Ng-s, i-phu v
cc quan Hn-Lm tm ngi, u ln in Th-Quang, trc ngai rng c t hng n, Th-T lm l
ly t chiu; l xong th t tuyn c ly. Th-T ni rng: "Knh xem t chiu-th ca Thin-T, mng
r khn xit", ri h ln rng: "Hong- vn tu". Sau ra cc Triu-Thin, xung in Tp-Hin thit
tic, theo hng ng ty i din m ngi, ch Tim-Thi-S ngi di t bn vua, cn bn Thi-U,
Thiu-Bo u ng chu trn in, cc quan-liu u ng di in, nu khng c lnh, th khng
c ln; i nhc nh thi di in, cn tiu nhc thi trn in. cc thc ru, tri qu l
v cc mn n rt qu nh c tht cng cc hi-v dn n tm bn. Thnh-thong, mi n cau tru tm
vi vi hu1. Vua An-nam tip chuyn vui v lun lun v lm th tng Thin-S. Lp-o tc th lm
th p li. Tic gn xong, mi Lp-o vo trong trng, u ngi trn t.
Th-T ni: "Nc ti qui ph Thin-triu ba mi nm, lng th nc trn, khng khi no
qun lng, thng nm dng l vt, khng h b thiu, k t i ng i cha cho n ngy nay, trc
sau i mt con ng. Nhiu ln c Chiu gi vo triu, ch v c au yu, khng i chu c, n i
Thnh-thng ni gin, c binh qua nh, dn s b chm git, lng m b o ln, n cha b thiu
hu, cy ci b cht ph tan tnh, ni khng k xit. Nc ti khng ti li g m gp tai ha to tt. C
theo li chiu ca Thin-T, chuyn no cng k ti git hi quc-thc (tc ch Trn-Di-i), ui ThinS, chng c vi Vng-s, n nay vn cha c tha ti. Xt li, quc-thc, nhn i tin-vng sai
i vo Trung Quc, chu Thin-t v thay mt tin-vng ti tu i mi vic. Lc by gi, Thin-T
phong cho Quc-thc lm vua An-nam. Quc-thc t mnh ly lm s ri khng bit i vo u, ch
khng phi nc ti dm git. Ch ti t trn i min Hi-Nam, ri cc tn-tc gi binh-quyn v chng
c vi qun Thin-triu, tht ra th quc-vng khng bit g n. Duy c mt vic khng i chu, cng
chng c c g khc, tht ch vi ham sng s cht, thy ng s xa xui him tr, kh ni rt c, i
ngoi mun dm m bt phc thu th, nu cht gia ng, th c ch g cho Thng-quc khng?
Gn y, chng ti thng sai ngi i triu-cng, gi lng trung-thnh th vua trn, nh vy c tn
hi chi n Thng-quc khng? Chng qua mi tnh cm b di ca chng ti vn khng c chuyn
t ln Thin-T. Hm nay, Thin-S qua n y, tht l mt c-hi may mn cho nc ti c t
oan, trng mong Thin-S, lc v b kin tu r vi Thin-T. Chng ti ngh rng di tri, ch no
cng t ca vua, trn b t, ai ai cng phc tng nh vua. Nc An-nam lm nhn-dn ca
Thin-T, khng c ch hng g khc na, c Thin-T ly bn b lm mt nh, tuy nc ti khng ti
chu, nhng trong cnh-th, th cng l mt h-thn ca x-tc vy. Dm ni rng ch tri t bit r
tm-s ca ti.
Bn Lp-o p rng: "Ngy chng ti t gi sn vua qua y, Tha-tng i-thn c bo
rng: "Cc s-thn trc khng bit tuyn-dng thnh- ca Thin-T, khin cho tiu-quc sinh ra nghi
ng, nay cc ng ch hc li cc s-thn trc"; chng ti qua y c gp Th-T ni chuyn, nhng
1
Kh lam chng rt c, nhn-dn x Lnh-Nam tm phng thuc c ba v: vi hu l v con hu di bin nu thnh vi, qut
vo l tru ri nhp vi ming cau m n th tr ht kh c, khi st rt; khi no c khch ti nh th i n cau tru. Nu ngi
ch nh hu tnh hn na th rt ru cay, mi thuc ht, u l nhng v tr kh c v gi c.
31
Tiu-Phng-Nhai tc Tiu-Thi-ng.
32
thnh-triu cai-tr mun nc, v ngi i s cng k lm quan ni xa cng c s-tch m kho xt,
ch khng phi l s vinh-d ring ca Thi-ng c-nhn m thi.
Xa ng Thi-S-Cng (tc T-M-Thin), i khp trong thin-h, phng Nam i c sng
Giang, sng Hoi; phng Bc, i ti qun Trc-Lc. Nay Thi-ng, phng Bc i t Khai-Bnh, Nam
ti Giao-Ch, cuc du-lch ny tht l k-tuyt, lm mt pho k-thut hay nht trong i.
Nm i-c th 5 (1301), vua Thnh-Tng nh Nguyn sai Thng-th M-Hp-Ma, L-B ThLang Kiu-Tng-Khoan mang chiu qua d vua An-nam, nn theo k hn 3 nm qua triu cng mt ln;
kp khi vua An-nam t sai s n triu-cng th triu-nh khng sai s na, nhng vn cho dn s-thn
An-nam l bn ng-Nh-Lm tr v nc.
Nm Ch-i nguyn-nin (1308), vua V-Tng nh Nguyn sai L-B Thng-th An-L-Oai,
Li-B Th-Lang L-Kinh, Binh-B Th-Lang Cao-Phc-L sang s An-nam tuyn li chiu d tc v ca
V-Tng Hong-. Lc , Trn-Nht-Tn mt, nn Th-T Trn-Nht-Su sai s-thn qua dng li
biu h v cng l vt.
Nm Ch-i th 4 (1311), sai L-B Thng-th Ni-M-i, Li-B Th-Lang Nhip-C-B,
Binh-B Lang-Trung -D-Kh i s An-nam tuyn li chiu-vn tc v ca Nhn-Tng Hong-.
Qua nm u Hong-Khnh (1312) Th-T Trn-Nht-Su sai s qua dng li biu h v cng l vt.
Nm u hiu Ch-Tr (1321), vua Anh-Tng sai Li-B Thng-th Gio-Ho, L-B Lang-Trung
Vn-C qua s An-nam tuyn c chiu vn tc v ca Anh-Tng Hong-. Qua nm sau (1322),
Th-T Trn-Nht-Khong sai s qua dng li biu h v l-vt.
Nm u hiu Thi-nh (1324), sai Li-B Thng-th M-Hip-Mu, L-B Lang-Trung DngTng-Thy i s An-nam tuyn li chiu.
Nm Ch-Thun th 3 (1332), vua Vn-Tng sai Li-B Thng-th St-Ch-Nga, L-B LangTrung Triu-K-Hy i s An-nam, tuyn c chiu-vn tc-v ca Vn-Tng Hong-. Qua nm sau
(1333), vua An-nam l Trn-Nht-Ph sai s-thn i cng v dng biu-h.
Nm Nguyn-Thng th 3 (1335), vua Thun- sai s l Li-B Thng-th Thit-Tr, L-B
Lang-Trung Tr-Hy-Thin sang s An-nam tuyn c li chiu-vn tc v ca Kim-Thng Hong-. Qua
nm sau (1336), Trn-Nht-Ph sai s dng biu mng v cng l-vt.
33
b qua cha lm, v sai ti em n ph qua phong tc-h lm vua Nam-Vit; ng l tc-h ra ch au n rc, tr mt v hng Bc m chu xng lm ti mi phi. Nay li ly nc Vit mi xy dng
cha thnh, m qut cng ti y, nu nh Hn nghe c s o m tin-nhn ca tc-h m t
ht, git sch tn-tc, ri sai mt vin tng em mi vn qun qua t Vit git tc-h, bt phi hng
nh Hn nh tr bn tay".
nghe xong, bn nhm dy, ngi li t-t, m xin li rng: "ti trong x mi-r, lu ngy
qun ht l-ngha", ri gi Gi li vi ngy cng ung ru v tin hnh-l tr gi n ngn vng,
rt cuc Gi phong lm Nam-Vit-Vng v bo xng thn, tun hnh cc iu nh c ca nh
Hn.
Gi v tu li, Cao-T nh Hn rt p lng, phong Gi lm chc Thi-Trung i-phu. Qua i
Cao-Hu, v triu-nh cm Nam-Vit mua st ca Trung-Quc, Triu- bn tim hiu xng . HnVn- li sai Lc-Gi qua t li trch , s, li xng thn v triu cng nh li chiu ch.
Trang-Tr:
L ngi i Hiu-V nh Hn. Trong nm Kin-Nguyn th 4 (137 trc Cng-nguyn), MnVit em qun qua nh bin-gii Nam-Vit. Nam-Vit-Vng l H (chu Triu-) dng th ln vua
Hn rng: "Hai x Vit u l phin-thuc ca triu-nh, khng nn t dy binh, cng-kch ln nhau,
nay ng-Vit t huy binh xm-phm t ti, ti khng dm nh li, ch ch lnh ca Thin-T nhot". Vua Hiu-V sai bn Vng-Khi xut qun qua nh Mn-Vit, ri tr v. Vua li sai Trang-Tr
d vua Nam-Vit l H. H cm n vua Hn, khin con l Anh-T vo lm con tin.
Chung-Qun:
Tn ch l T-Vn, mi 18 tui lm bc-s, vua Hiu-V thng thc vn-chng ca y, cho
lm chc Yt-Gi-Cp-S-Trung ri thng cho lm quan Gin-Ngh i-phu. Lc nc Nam-Vit ho
vi Trung-quc, vua Hiu-V sai s qua d Nam-Vit-Vng vo chu, vng co bnh khng i, ChungQun xin lnh mt di mo di v ha rng s tri Nam-Vit-Vng em v triu-nh, V- khin
Qun i du-thuyt, Nam-Vit-Vng xin triu nh cho php ni-thuc, nhng tng Nam-Vit l L-Gia
pht binh git vua v bn Chung-Qun. Lc , Chung-Qun mi 20 tui, nn ngi ng-thi gi l
Chung-ng (ngha l a con nt h Chung).
An-Quc Thiu-Qu:
Ngi B-Lng, khi trc Thi-T Nam-Vit l Anh-T qua Trng-An lm con tin, ly con gi h
C huyn Hm-n, sinh con l Hng, kp khi Anh-T ni ngi vua Nam-Vit, bn dng th xin lp CTh lm Vng-Hu. n lc Anh-T cht, Hng ni ngi, lp m l C-Th lm Vng-Thi-Hu. Nhng
trc khi C-Th cha ly Anh-T, t-thng vi Thiu-Qu. Nm Nguyn-nh th 3 (114 trc Cng
nguyn), vua V- sai Thiu-Qu cng Chung-Qun qua d vua nhp triu, Thiu-Qu ti nc Vit, li
t-thng cng Vng-Thi-Hu. Dn Nam-Vit khng phc tng Vng-Thi-Hu, Thi-Hu s dn ni
lon, mun git T-tng L-Gia, Gia nh git Vng-Thi-Hu v bn Thiu-Qu.
Hn-Thin-Thu:
Ngi thi Hiu-V-. Tng Nam-Vit l L-Gia lm phn, V- sai Trang-Sm em 2000
ngi cng i s qua Nam-Vit. Sm ni: "nh ly s ha ho m qua, th nm by ngi i theo cng
, nh dng v-lc m ti, th s 2000 ngi cng khng ly lm ", bn t chi khng i. QucTng ca T-Bc hi trc l Hn-Thin-Thu tu vi vua rng: "Nc Vit l nc nh, li c VngThi-Hu ni ng, ch mt tn L-Gia lm hi thi, xin c hai trm ngi dng s i qua, chc chm
34
c u L-Gia em v bo tin". Vua bn sai bn Thin-Thu em 2000 ngi qua nc Vit. Lc qun
Thin-Thu vo ph c my p nh v sp tin ti Phin-Ngung, th qun Vit nh v tiu dit bn
Thin-Thu. V- ni rng: "Tuy Thin-Thu khng lp c cng g, nhng cng ng u xung
phong", ri phong cho ngi con l Din-Nin tc Thnh-An-Hu.
C-Lc:
Em b Thi-Hu nc Nam-Vit. V- sai lm ph-tng cho Hn-Thin-Thu em qun qua
Vit, b L-Gia nh git, vua phong cho ngi con l Qung-c lm Long-Hu.
L-Tp:
Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), ca Tng-Thi-Tng, Tp ng gi chc Cung-PhngQuan i s Giao-Ch.
Trng-Tng-Quyn:
Trong nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), L-Hon, ngi Giao-Ch, cp ngi ca vua nh
inh, Trng-Tng-Quyn ng lm Cung-Phng-Quan i s qua Giao-Ch tuyn li d.
L-Nhc-Chuyt:
Trong nm Ung-Hy th 2 (985), nhn L-Hon vo cng, vua Thi-Tng cho Hon nhng c,
gm, gio, lm Giao-Ch Qun-vng. Nhc-Chuyt l chc Ch-Khch Lang-Trung Trc-ChiuVn-Qun, cng L-Gic l chc L-Vin Bc-S, sung lm chc Quan-Co-S qua nc Vit.
Ngu-Tng:
35
Trong nm oan-Cng nguyn nin (988), phong tc cho L-Hon (989), Tng lm chc NguB Vin-Ngoi-Lang cng L- lm chc Trc-S-Qun sung chc Quan-co-s i qua Nam-Vit.
Tng-Co:
Trong nm Thun-Ha nguyn nin (990), Co lm T-Chnh-Ngn Trc-S-Qun l Vng ThTc sung lm Quan-Co-S qua nc Vit.
Vng-Th-Tc:
Trong nm Thun-Ho th 4 (993), Tc ng lm -Chi-Phn-Quan Quc T Bc-s, cng vi
in-Trung Ng-Th-Vin-Chi-Hu l L-C-Gin sung lm An-nam Quan-Co-S.
L-Kin-Trung:
Trong u hiu Ch-o (995), nhn qun Giao-Ch xm phm bin gii Trung-Quc, vua ThiTng sai Qung-Ty Chuyn-Vn-S l Trn-Nghiu-Tu em t chiu-th ban cho L-Hon v khin
Hi-Khang-U l L-Kin-Trung em t chiu cng i qua d Giao-Ch.
Chng-Tn:
Chuyn-vn s tnh Qung-Ty. Trong nm Thin-Thnh th 6 (1028), Giao-Ch qun-vng LCng-Un mt, Nhn-Tng sai Chng-Tn lm iu-t-s qua Giao-Ch.
Lu-Bnh:
Trong nin-hiu Cnh-nh (1260-1264), lm quan V-Tit-Lang-ng-Nam -thp nh chnhtng Tnh-hi tr-trt. Lc y, vua An-nam nh Trn khin s cng hin, nn vua L-Tng ban nhng
36
l-vt p l v h chiu d khen ngi, do Qung-Ty Kinh-Lc-S chuyn t, nhn khin Bnh
em t chiu qua d ch.
An-Nam Ch-Lc Quyn Tam Chung
37
An Nam Ch Lc - Quyn T
An-Nam Ch-Lc
Quyn T
38
An Nam Ch Lc - Quyn T
39
An Nam Ch Lc - Quyn T
Ngy 23 Canh-Tut, qun b ti t Lc-Chu, chia ng tin ti, Hu-Tha Trnh-Bng, ThamChnh Sch-La-p-Nhi, do ca i Chi-Lng; i qun ca Trn-Nam-Vng do ca i Kh-Li, Hu-Tha
A-Bt-Xch lm tin phong, ng thi tin qun; Hu-Tha i-L cng t tnh Vn-Nam tin qun n
ch Tam-i-giang, cng ngi em Th-T l Trn-Dut giao-chin, bt c hai tng H-nh v LThch.
Ngy mng 3 thng 12, K-V, lc-qun mi tin ti T-Thp-Nguyn, Trn-Nam-Vng nhn v
b mt lng-thc, khin -M-Nhi c qun i cp lng hng ca qun An-nam. Hu-Tha TrnhBng, T-Tha A-L v Lu-Giang p thnh g trn hai ni Ph-Li v Ch-Linh cha lng-thc
nui qun lnh.
Ngy 23 K-Mo, Trn-Nam-Vng li chia qun tin cng, qun thu ca Phn-Tham-Chnh i
theo Trn-Nam-Vng ti Bc-Giang, qun An-nam lp ca sng, phc binh ni rng l nh ui chy,
ri binh thuyn ko ra sng L-Giang, qun Th-T b tan r. Lc , Tnh--S Hu S-t, Vn-HHu (khng r tn) v Tin-Thin-H, gp nhng qun cn st li cc cnh, ch c 5.000 ngi, cng
L-Tc t huyn T-Minh, tip tc i ti, ngy 28, Gip-Thn vo i Ni-Bng, nh vi qun Nam sut
c ngy m, qun ta kit sc b thua; Hu--S t trn; Tc thuc ng li dn Vn-H, Thin-H
cng con ca An-nam quc-vng l Trn-Dc v bn Thim-S Nguyn-Lnh, Ph-Phn L-n em kbinh cn st li liu cht m nh, thot ra khi ca i.
Ngy 29, t-Du, Trn-Nam-Vng qua L-Giang v hng ty, A-Bt-Xch theo b phng
ng nh ph ca i Hm-T. Th-T rt lui gi ca i Hi-Th, b i-binh nh tan.
Ngy K-Su mng 4 thng ging nm Mu-T hiu Ch-Nguyn (1288) Trn-Nam-Vng v n
c, -M-Nhi do ng bin ra rc, Trng-Vn-H em thuyn lng thc tip tc tin qua.
Ngy 11, Bnh-T, cng qun Nam nh ti ca sng a-Ng, nhn thu-triu xung ri tan.
Trng-Vn-H gp qun ch ti ca sng An-Bang, b chm thuyn mt lng-thc, ri i chic ghe
nh, chy v Khm-Chu. Qua thng 2, Th-T khin anh h l Hng-Ninh-Vng Trn-tung nhiu ln
ti xin u hng, c lm cho qun ta mt mi ri ban m cho qun cm-t ti quy ri cc n, TrnNam-Vng tc gin, sai Vn-H l Gii-Chn t thnh, nhng ngi chung quanh can ngn li. ThnN-Tng-Qun Gi-Nhc-Ng hin k rng: "nn em qun v, khng nn li gi". Trn-Nam-Vng
cng ni: "X t nng nc, m-t, lng-phn thiu, qun lnh mt mi", bn ko qun v. Cc tng
thu-l co rng: "Hai ln thuyn vn-ti ti m u b chm, by gi ko qun v, khng chi bng ph
hu ht thuyn b, theo ng b l tin hn c". Trn-Nam-Vng mun nghe theo, nhng bn tuthuc cn li.
Ngy 3 thng 3, inh-Hi, Hu-Tha Trnh-Bng, Thim-Tnh t-Mc, sut qun k-m n
rc qun thu, qua ch ng-H, b sng ngn tr phi i v ng c, nhng cu, cng u b qun
An-nam ct t ch nh qun ta. Trnh-Hu-Tha hi nhng ph-lo do qun ta bt gi, ri m li
theo con ng khc m i, theo kp i qun ra khi ca Ni-Bng. Qun Nam li phc binh nh ct
t mt sau qun ta, Vn-H p-th-Xch, Lu-Th-Anh nh ui i, bt c cc tng l Phm-Tr
v Nguyn-K em chm.
Ngy 7 Tn-Mo, thu qun ti Trc-ng, qun An-nam ti nh, b Lu-Khu nh lui, bt
c 20 chic thuyn, -M-Nhi khng i ng bin v, tri li, do sng Bch-ng m di, gp qun
ch, -M-Nhi t lnh qun lnh ti lng thc nghnh-chin, Phn-Tham-Chnh, Hoch-Phong ng tip,
va thu triu xung, qun b hm. Trn-Nam-Vng nghe qun An-nam o hm sa nga m gi i
N-Nhi, bn khin quan chu T-Minh l Hong-Kin, dn i ng khc, thng ti Lc-Xuyn, ton
qun c v.
Nm Canh-Dn hiu Ch-Nguyn (1290) Th-T mt, con l Trn-Nht-Tn k lp. Qua nm
Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293) sai s-thn l o-T-K ti dng l cng hin, Hong-Thng ly c
qua vi nhiu ln m khng n chu, bn gi T-K t Giang-Lng, lp An-nam Hnh-Tnh, sai LuQuc-Kit cng ch-hu Vng-Nh-Ct-t, v.v... ko qun qua nh, do i-Vng ch-Ct-L-i
tng qun vic chinh pht. Ma ng nm y, tr binh ti Tnh-Giang, ch ma thu sang nm tin pht.
Thng ging ma xun nm Gip-Ng, Ch-Nguyn (1294), vua Th-T bng, Thnh-Tng Hong- ln
40
An Nam Ch Lc - Quyn T
ngi, xung chiu bi binh, tha ti An-nam v th s-thn l o-T-K v nc. Vua Trn-Nht-Tn
dng t biu chc mng, sai s qua t ti, xin vnh-vin lm ch hu v chiu l thng nm cng hin.
41
An Nam Ch Lc - Quyn T
Nam u c bnh-nh. Vin cng ngi Vit thn minh ch- c tin vic cai-tr, t Lc-Vit
phi tun y quy-ch ca M-tng-qun.
Nm Kin-V th 20 (44), M-Vin ko qun v Kinh-s. By qun Giao-Ch, khi i cng-hin,
u phi do ng bin ln huyn ng-d (thuc huyn Hu-Quan Phc-Chu) m dng l vt.
Trong hiu Hong-V ca nh Ng (222-228), Tn-Quyn sai Trn-Th qua thay S-Nhip lm
Thi-Th qun Giao-Ch. Con S-Nhip lm S-Huy khng vng mnh, c binh gi ca bin. Nm KinHng nguyn-nin (252) vua nh Ng dng L-i lm Th-s qun Giao-Ch cng Tit-Tng c
qun 3.000 vt bin qua nh min Nam. C k ni vi i rng: "Huy cy c n trc ca ng cha
li, nhn dn trong mt ci Giao-Chu ng h, cha d nh c". i ni: "Huy cy th xa, thng
lng phn nghch; khng ng qun ta bng ti, nhn y cha chun b, nh thnh-lnh, th nht nh
phi c, nu tr ni, khng tin qun by gi, th s h gi gn bn cht; man di my qun u
hng theo, th du c tr khn n bc no, cng khng lm g hn c". Ni xong, bn qua qun
Hp-Ph, cng vi vin qun th l i-Lng u tin. i dng em S-Nhip l S-Ph lm vai s-hutng-s, qua thuyt, Huy sut c su anh em ra hng, i chm ht v em u v Mt-Lng. Qun
nh Ng tin ti Cu-Chn, chm bt mun ngi, li khin quan tng s tuyn b c ho ti Ph-Nam
v Lm-p. Bi vy cc nc u ti cng-hin phng-vt.
Nm Vnh-An th 5 ca nh Ng (262), quan li trong qun Giao-Ch l L-Hng git Thi-Th
Giao-Ch l Tn-T, ri em t qun y ph theo nh Tn.
Vua V- nh Tn dng Dng-Tc lm Thi-Th qun Giao-Ch, Tc nh ui chm c c l Tu-Tc v bn quan Th-S l Lu-Tun. Nm u hiu Kin-Honh (269) Vua Ng l Tn-Ho
sai Gim-Qun Ngu-T, Uy-Nam tng qun Tit-H, Thng-Ng thi-th o-Hong do ng b i
ti, sai Gim-Qun L-Min, c-qun T-Tn do ng bin Kin-An i ti, hp ti qun Hp-Ph
qua nh Giao-Ch. Nm th 3 (271), Hong theo ng bin n thnh-lnh, i thng ti Giao-Ch, nh
hm c thnh, git c my tng do nh Tn t ra.
Nm Nguyn-Gia th 23 (446), ca Tng-Vn-, vua Lm-p l Phm-Dng-Mi lm phn,
quan Th-S Giao-Chu l n-Ho-Chi cng tng qun Tng-Xc em qun ti nh thnh Khu-Tc,
Dng-Mi chy qua Tng-Ph, c qun lnh ci voi ra chng c. Tng-Xc ngh rng ging s-t oai
phc c trm loi, bn ch ra hnh s-t gi, cho i trn vi voi, qu nhin voi kinh hi, chy by,
qun gic ri lon tan r, qun nh Tng bn khc-phc Lm-p v thu hoch c nhng qu bu.
Trong thi Lng-V- (502-549), ngi Giao-Ch L-Bn lm phn, vua V- ra li chiu cho
Th-s Dng-Phiu v T-M Trn-B-Tin qua nh, qun chng ca L-Bn ng n ti h inTrit, cc qun-s s, np ti ca h, khng dm tin; B-Tin ni rng: "qun ta xut trn lu, m
khng c vin binh, nhng vo gia rut ngi ta ri, th nn qu quyt chung sc m nh", nhng
qun lnh khng ng theo. m y, nc sng dy ln bt ng, trn vo trong h, B-Tin em binh s
thuc, theo dng nc tin trc, ri cc qun u gic trng xut trn, qun L-Bn tan v b chy,
Tin ui theo ti ng Khut-Liu, chm c Bn, em u v Kin-Nghip. Anh ca Bn l Thin-Bu
thu-tp tn-qun n vy i-Chu, nhng cng b dp yn.
Nm Khai-Hong th 10 ca nh Tu (590), L-Xun, ngi Giao-Ch, lm phn, Tu-Vn- ra
li chiu cho Dng-T nh dp yn.
Nm Nhn-Th th 2 (602), L-Pht-T lm lon, chim thnh c ca Vit-Vng. Ngi con ca
anh l i-Quyn chim thnh Long-Bin; cn tng l L-Ph-nh chim c thnh -Din. Dng-T
tu ln rng: "Th-S Qua-Chu l Lu-Phng c mu-lc lm tng", nn Vn- khin Lu-Phng
lm chc Giao-Chu-o-Hnh Qun-Tng-Qun, li dng -Chi Th-Lang l Knh-c-Lng lm chc
Trng-S, thng-lnh 27 dinh m tin ti. Phng qun-lnh rt nghim, h ai phm php th chm
ngay. Tuy nhin, tnh rt nhn-i, h qun lnh c au m, th thn-hnh n an-i, iu-tr, cho nn
qun lnh cm mn. Khi qun Tu ko ti ni -Long th gp gic, Phng sai bn Vng-Vinh, TngTon nh tan, Pht-T u hng ri b em v Kinh-S, cc tay kit-hit u b chm git.
n cui i Vn-, c ngi ni nc Lm-p c nhiu ca bu, nhng lu i khng n
chu. Va lc Lu-Phng mi dp yn Giao-Chu, trong s-nin i-Nghip (605-606), Dng- cho
42
An Nam Ch Lc - Quyn T
43
An Nam Ch Lc - Quyn T
44
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
An-Nam Ch-Lc
Quyn Ng
45
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Sch T-Truyn, n-Cng nm th 11 chp: khng o c, khng lng sc, khng thng yu ngi thn, khng chng minh
li ni, khng xt mnh l c ti, phm nm iu khng phi, m i chinh pht ngi khc.
Sch Lun-Ng, Khng-T ni: ngi qun-t c 3 iu s: s mnh tri, s bc i-nhn, s li ni ca thnh-nhn.
46
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
47
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Tin Triu Th S
Mn-Vit nh Nam-Vit, Hn-V- c binh nh Mn-Vit, Hoi-Nam-Vng l
Lu-An dng th can vua i lc ni rng:
B-h lm vua c thin-h, thi n hu, hon hnh pht, nh nh cc th thu, thng xt k
quan, qu, c, c nui ng gi b lo, chn t ngi tng thiu. c thnh y nhy trn, n ho
khp nhun xung di, ngi gn ti cu thn ph thuc, ngi xa hoi-vng c-, c thin-h
m m, ngi c sng yn n, t-tt sut i khng thy gic l g.
Nay nghe nh ng cuc c binh, toan qua nh nc Vit, ti tn l An, trm ngh m lo cho
B-H. t Vit ngoi a-phng Trung-Quc, dn h u ct tc v mnh, khng th dng php-
ca Trung-Hoa l nc ai m m cai tr c.
T nh Hn nh quc n nay l 72 nm, 2 nc Mn v Vit nh nhau khng bit my ln,
nhng Thin-T cha tng c binh vo t y. Nam-Vit khng c thnh quch, lng xm, ch trong
khe sui, hang v vn tre, t xa tp luyn thu chin; t i su xa, ti tm m nhiu khe sui
rt him; sng ni cch tr gay go, cy ci rm rp, lui ti kh khn khng xit k. Mi trng qua, nh
tung l d, m mun ti th kh khn. Thin-h nh anh-linh ca t-tng, c nc u yn, ngi t tr
n tc bc khng h thy gic, gia nhn dn, v chng v cha con u c yn-n l nh n-c
ca B-h. Ngi Vit ting l lm ti, nhng cng hin khng em v i-Ni, mt tn lnh cng
khng dng g vo vic b trn. Nay chng n nh nhau, m B-H em qun ra cu vin, tc l ly
ngi Trung-Quc m chiu chung bn mi r. Hn na, ngi Vit c tnh khinh bc, phn phc khng
1
48
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
thng, h khng tun theo php- ca Trung-Quc lu ri. H khng phng chiu-ch, bn c binh
qua nh, th ti tng vic binh-cch khng khi no ngh ngi c. Pht qun vo t Vit l vn-
quan trng, phi i kiu qua ni, cho vo sng; i vi trm ngn dm ton l tip gip rng su, tre
rm, dng nc trn di u vp phi , trong rng li nhiu rn c, cp d, n ma h, tri nng,
thi sinh ra chng th t, hoc lon, gian-nan, vt v v tt bnh tip ni vi nhau. Qun lnh cha tng
cm gm giao chin, nhng ngi t trn v b thng chc ng. Ti li nghe sau khi nh gic, t
b mt ma, v dn mi ngi y kh su kh, lm cho m dng mt iu-ho v nh-hng ti tri
t, do m sanh ra tai hi.
B-H c snh vi tri t, n thm n c cy, c mt ngi no i rt khng hng trn
tui tri m cht, th cng ly lm thng xt, trong nc khng trm cp g ng lo s m li khin
cho binh lnh phi thy ni chin-trng, tm dm ch hang ni, dn bin-gii ban ngy phi ng
ca, ti i lm n, m vn khng m no. Ti l tn An ny, trm ngh rng B-H nn trong vic dn
l phi hn. Ti li cn nghe nc Vit khc vi Trung-Quc, tri hn cho mt dy ni cao, xa nay
khng ai bc chn ti, xe nga khng thng, hnh nh tri t cch bit nc trong v nc ngoi
vy. Hung chi phng Nam nng nc v m thp, gn ma h th kh c v nng ny kh chu, nhndn phi trn trung di nc. C nhiu sn, rn v cc ging su c, bnh dch thng xy ra,
ngi cha cht v gm gio m hai, ba phn mi cht bnh; tuy ly ht c nc Vit, cng khng
b li s hao tn. Gn y, ti nghe ngi i ng ni, vua Mn-Vit b em l Gip git ri Gip li
b dit, dn cha thuc vo ai, nu B-h phi mt trng-thn ti lm iu nhn-c v treo thng
chiu-v, th dn t gi n tr, tt s ua nhau quy thun Thnh-c; nu khng dng ti, th ni
tip dng vua on-tuyt, dng li nc dit vong, lp Vng-Hu, bo tn nc Vit, tt nc
Vit s em con chu qua lm tin, chu lm ch-hu v dng l cng. Nh vy, B-H ch tn mt ci n
tc vung v si giy gm thu mt trng hai ( vn vo n) m trn ng c mt phng ch-hu,
khng phin mt tn lnh, khng sn mt cy gio, m c n ln oai u c r rt. i Tn sai quan
U l -Th qua nh nc Vit, ngi Vit trn vo rng ni, nh khng c, ng qun m t
khng, lu ngy qun lnh mt mi, ri ngi Vit ra nh, qun lnh Tn i-bi, bn em cc ngi i
y qua gi gn. Trong lc y, trong nc ngoi nc u tao ng, dn s ri ren, ngi i khng
v, k qua khng tr li, ngi ngi khng vui sng, ua nhau chy trn, m ra trm cp, gy thnh
mi ho ti Sn-ng. Lo-T ni: "H qun lnh u, mc chng gai ", l th. V dng binh l vic
d, mt ch c gic, th bn mt u theo; ti s u bin sinh ra, trm cp ni dy, do ni cuc nh
Mn-Vit m ra. Sch Chu-Dch ni: "Vua Cao-Tng nh nc Qu-Phng n ba nm mi hn c".
Qu-Phng l nc mi nho nh m Cao-Tng l ng vua cng-thnh nh n. Mt ng vua cng-thnh
mt nc ln m nh mt nc mi r rt nh, cn n ba nm mi thng, th bit dng binh khng
th khinh thng c. Ti nghe rng: "o binh ca Thin-T c "chinh"1 ch khng "chin"2, ngha l
i nh u khng ai dm nh li. Nu nh ngi Vit c a liu cht, cu may, nghch vi vin ChpS ca n m xung phong i trc, du mt tn phu-xe, gp khi khng phng b, cng git c m
em u v dng ly cng. Nh vy tuy ly c u ca vua Vit, th nh i-Hn cng ly lm thn.
B-H coi chn chu nh mt nh, dn u cng l thn thip c. B-H ch ly c ho m che ch,
khin nhn-dn u an sinh lc-nghip, n mun i, truyn xung con chu v cng v tn, c
thin-h yn nh ni Thi-Sn, bn phng rng buc ly nhau, mt cch vng vng. Cn nh cnh th
ca mi r, khng ng gi ng phin n binh-m mt ngy.
Lc by gi qun nh Hn cha qua khi t Lnh-Nam, va gp dp ngi em vua Mn-Vit l
D-Thin git vua em u np cho Vng-Khi. Khi nhn tin ng qun, co vi Hn-An-Quc v
em u v bo. Vua Hn ra li chiu bi-binh. Sau khin Nghim-Tr tuyn li d cho Nam-Vit. Vua
Vit l H ci t ni: "c Thin-T v ti m dy binh tr nc Mn-Vit, ti khng bit ly g bo p",
ri khin Thi-T Anh-T qua Trung-Quc chu hu vua Hn. Vua Hn ban li khen ngi -ngh ca
Hoi-Nam-Vng.
Chinh: Ti m chnh ti-danh, ngi trn tr ti, ngi di phi chu ti, khng khng c li, ngha l gi trt-t.
Chin: Ti nh c cp t ai ca ci, cho nn phe b nh phi dng v-lc khng-c, c cuc thng bi, khng k trt-t, ai
mnh ny c.
49
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Trong nm u hiu Vnh-Nguyn (89), i vua Hn-Ho-, cc quan Lnh-Nam dng nhng
qu l-chi ti. ng-Khng dng th can rng: "Ti nghe ngi trn khng ly ngon vt l lm
c, ngi di khng ly s cng hin n lm cng, chng ti thy by qun Giao-Ch dng nhng
tri long-nh, l-chi, v.v... th phi trong khong mi dm mt trm nga, nm dm mt ni ngh,
tin ngy m chuyn t. Xt li t Nam nng ny, khp cc ng ng u c c-th, khin cho
nhiu ngi b cht dc ng; v li, hai vt ny c dng ln triu-nh, v tt c th lm cho sng
lu thm". Vua Ho- bn h chiu ni rng: "ca qu ca nc xa l m em v vn dng ln
phng th tn t; nu c s tn-hi n nhn-dn, th tri vi lng thng dn. V vy, h sc d cho
cc quan ln khng nn cng-hin l-chi v long-nhn na".
Trong thi i Hn-Thun- (126-144), dn qun Tng-Lm ni gic nh git quan
Trng-S, Th-S Giao-Chu l Phn-Din tho-pht m khng c thng, triu-nh -ngh sai cc
tng pht qun lnh chu Kinh, chu Dng, chu Duyn v chu D, c thy 40.000 ngi ti nh
gic y. L-C bc li ngh y v ni rng: "ng trm cp chu Kinh, chu Dng ng cn kt b
kt l, cha tan r, qun mi r qun V-Lng v Nam-Qun cha c xp t yn-n; qun TrngSa v qun Qu-Dng hay b my chuyn trng binh, nu sinh ra vic tao-ng g, t li thm s honnn, y l th nht khng nn lm. Ngi chu Duyn v chu D i xa n 10.000 dm v khng c
k-hn tr v; nu h chiu cng bch h ra trn, th h phi lm phn trn i, y l l th hai
khng nn lm. Thu-th Nam-Chu m-thp li thm dch-l, s lm cho trong mi ngi phi cht
bn, nm, y l l th ba khng nn lm. ng i mun dm, qun lnh mi mt, va ti min LnhNgoi khng cn sc nh gic, y l l th t khng nn lm. Mc i ca qun-lnh mt ngy l
30 dm, m t Chu-Duyn, chu D ti qun Nht-Nam c thy 9.000 dm, vy phi i 300 ngy mi
n; mi ngi n mt ngy ht 5 thng go, vy phi dng go n 600.000 hc, cha k vt-thc ca
cc tng, li, nga v la, h c binh th s-ph nh th, y l l th nm khng nn lm. t qun lnh
tr ti u, t l ngi b cht s ng, khng sc chng vi ch, th phi pht thm qun v dn
sung vo qun ngch, nh vy, l mt vic khng th kham c, phng chi lnh bn chu
m i cu tai-nn qung ng mun dm, lao kh bit chng no, y l l th su khng nn lm.
Ngy trc Trung-Lang-Tng l Don-Tu ti nh mi Khng lm phn ch-Chu, dn chChu cm hn m ca rng: "Tc li thng kh, Don lai st ng" ngha l qun gic ti cn d chu, ng
Don ti l git ta. Ri Tu b mi v, qun lnh th giao cho Th-s s-ti l Trng-Kiu c sut, Kiu
nhn nhng tng ti , trong mt thng th qut sch bn trm cp; iu y chng t rng sai tng
ra dp lon l v ch, khng bng s hiu-nghim ca cc quan ti chu qun. Vy nn chn ngi
dng-lc, nhn-t gi chc Tng-Su, Th-s v Thi-Th, dn quan v dn Nht-Nam sang qun
Giao-Ch, chiu tp dn man di, khin cho h cng nh nhau, mt mt khc em vng bc t la
lm qun nhu. Nu c k no dng mu phn-gin, em u gic n dng np, th thng cho n bng
cch phong chc tc v ban cho t ai.
Ngy trc c Chc-Lng lm quan Th-S ti Tnh-Chu, c tnh dng-quyt, Trng-Kiu th
c cng ph qun gic, u c th dng c.
Thun- hon-ton nghe theo li bn ca L-C.
Bc th ca Vin-Huy, khch ng Giao-Ch hi Hn mt, gi cho Tun-Quc.
S-qun Giao-Ch1 hc hi rng ri hn ngi, thng tho v mn chnh-tr, trong thi i
lon m bo-ton mt qun ca mnh cai tr hn 20 nm, khng c gic gi g, nhn-dn khng ai tht
nghip, ngi hnh-khch ti lui u c nh phc, tuy ng u-Dung trc gi t H-Ty cng
khng hn c.
Quan Thi-Th qun Giao-Ch v Hip-Ph i Ng l Tit-Tng cng Th-S L-i
dp lon ca S-Huy, L-i b triu v, Tit-Tng dng s ni rng:
Tc ch S-Nhip.
50
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Cu ngha l chn (9). in ngha l khu, ci. Vng quanh thnh nh vua cch 500 dm gi l in. Ngoi cu-in ngha l ngoi
9 ci, cng nh ngoi 9 chu, tc l nhng nc xa xi.
51
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
"t Giao-Chu ngoi ci hoang-nhn m hiu tr, cui i nh Tng chnh-s khc bc, cho
nn dn ci y lm phn, nay th nn dng li nhn-c m cai-tr, khng nn sai tng-s i xa, thm
s mt nhc m ng ti ch gn, ... (on ny khuyt mt).
Tng Thi-Tng ni ngi c nm nm, c mun nh ly t Giao-Ch, Vng-VXng th qua Giao-Ch d rng:
"Trung-Quc i vi cc nc mi r, cng nh thn-th i vi bn tay chn; khi vn-ng co
vo, dui ra, ty lng ngi ta, cho nn qu tim c gi l ngi ca -vng. V-d: mt ngi c mt
chn au, mch mu khng chy, gn ct khng yn, th phi ung thuc tr cho lnh, tr bng cch
ung thuc cha lnh, th phi chm chch cho thu vo ch au. Khng phi khng bit rng dng
thuc th ng cho l ming, chm-chch th c hi cho ngoi da, nhng s thit hi t, m bnh lnh l
c s ch li to ln.
Vua i vi thin-h cng nh vy.
Thi-t Hong- ta c nh Chu nhng ngi, thanh danh, vn-vt, bin i tr li nh xa.
Chc-v ca -vng nh ng thy cha bnh, trng thy mi r no c chng au, th tm thuc cha,
nm th nht, th nh, lm thuc cha cho Chu Lng, chu Thc, chu Tng, chu m; nm th ba,
th t, chm chch t Qung, t Vit, nc Ng v nc S; c-th, gn, huyt, lnh mnh mau
chng, nu khng nh thn-c v ti lc ca Vng-gia, c ai lm c nh th. Kp n nay Hong-
ni ngi, gi nghip ln, ly ton dn lm hu thun, ch chu U, chu Tinh l bnh au trong qu tim v
gan rut, bnh trong tm-phc cha tr th t-chi lm sao cha lnh. Cho nn luyn phng thuc
nhn-ngha, sa son ci kim v mi o-c, cha bnh ni gn cho tht lnh mnh, ri iu-tr c
chn chu bn bin, chng cn au m g. Xt li Giao-Chu ca Khanh cui chn tri, nm ngoi chn
ci, nu so vi thn ngi, th ch bng mt ngn tay m thi! D ch c mt ngn tay au, thnh-nhn
c l g m khng cha. V vy m m tr sng sut cho khanh, cho c thm nhun thnh-gio ca ta,
khanh c theo chng? Phng chi i nh Chu, c s thn h Vit-Thng qua dng con bch-tr, nh
Hn c xy tr ng phn gii hn, i ng th thng gi l ni-a; n cui i ng, gp
nhiu kh khn, cha xp t yn.
Nay gp i thnh-triu (nh Tng), bao trm c mun nc, c-nghip thi-bnh c thc
hin. L th tri t s c c hnh, ch khanh n chu ban cho tc lc, nhng v khanh khng chu
ni-ph, gy ra mt s khng hay, khin cho ta phi buc lng chinh-pht, tiu dit tiu-quc, khi y, th
du c n-hn cng khng kp na. D nc Giao-Ch, di nc sinh chu ngc, ta cng nm xung
sui; di t sinh bc vng, ta cng b trn ni, ngha l ta khng thm li dng ca bu g ca khanh.
Dn ca khanh ngng c m bay, th ta c xe v nga, dn khanh dng mi m ung, th ta c
ru tht, b tc mi r ca khanh. ("Phi-cnh" tc ngng c bay l ngi mi r; cn tc dng mi
m ung, cc man-liu min Giao-Chu v Qung Chu, c loi ny"); dn khanh ct tc, th ta c o
m, dn khanh ni lu lo nh chim, th ta c thi th, dy d phong tc cho khanh. t Vim-Giao,
nng bc, m mt khi m, th ta em chm my ca vua Nghiu, ri cn ma ngt; kh c di
bin bc ln, nh la t nng thiu, th ta ln cy n ca vua Thun qut ngn gi m. Khanh l ngi
sao m, khng ai bit n, cn ta l ngi sao t-vi -ta, cc sao u phi chu bc ch-tn; t khanh
52
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Nh Minh-ng, Bch-Ung l in i nh vua, dng hp Hi-ng, tip tn, ging sch, v.v... c nhc-kh, ca ht, c lngha, trt-t, ...
By c hay l: Cm bo, trp binh, bo i, nh cng, an dn, ho chng, phong ti. "Xut T Truyn Tuyn cng nm th 12".
53
An Nam Ch Lc - Quyn Ng
54
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
An-Nam Ch-Lc
Quyn Lc
55
rng:
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Nm Ch-Nguyn th 29 (1292), Th-T nc An-nam l vua Trn dng li biu ni
Lc-xch ngha l 6 thc, tc ch ngi cn nh, ngi ln th b cao t 7 xch tr ln. Theo sch "Tin-Hn Lut-Lch-Ch" th mt
ht la "th" l mt phn, 10 phn l mt thn (tc), 10 thn l mt xch (thc).
56
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Xa vua Nghiu i tun th n t Hoa, c quan Phong-Nhn (chc quan coi gi t ai) chc mng vua a ph, a nam v a
th, ngha l giu c, nhiu con trai v sng lu, i sau gi l "tam a".
57
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Chng ti n chay, tm gi, t tay son t bi chc tng ny, lm bng sch vng,
ng trong hp vng, sai s-thn l o-T-K trn trng dng biu xng h.
58
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Nu chng cu xin trn i-Quc;
Ly g gic-ng di qun-sinh.
Khm duy Hong- B-H:
L vua Ngu-Thut ng thi;
L Pht Thch-Ca ti-th.
Giu lng t-;
Rng c nhn-t.
May m ban ting ngc vng;
Mong c m kho qu bu
T ca tri ri xung, xin cho mt vn nm ngn quyn Kinh;
Theo ng b a sang, cu c triu nhn-dn khn-kh.
Cng-c y hn cng-c trc, rng ln khng b;
Thnh-nhn nay tc thnh-nhn xa, lu truyn ti .
(Lc y quan Trung-Th vng li chiu ch cho a Kinh sang).
Nm Ch-i th 2 (1309), An-nam Th-T h Trn dng biu chc mng V-Tng
Hong ln ngi:
Chng ti np mnh trng thy:
Rng di vc cao bay, vng mnh tri ng trn ngi bu;
Nhn trong m yn ng, i c nhn nhun n phng xa.
Vang ting mng reo, khp cng non b;
Tho lng ao-c, tt c hoa di1.
Knh vng Hong- B-H;
Thnh tr thng-minh;
Tri cho tr-dng.
Dp yn ha lon, oai linh rung ng ci ngoi;
Ngi hng thi-bnh, thanh-gio thm-nhun t Vit.
Ch- phng theo i c, lm cho thm rng, thm xa;
Chnh-tr i li thi tn, sp t vo khun vo kh.
Khp hon-hi chung ng vn-ho;
Vng c- nh ni Thi-Sn.
c mt ngi;
Phc ra mun nc.
Chng ti: my i gi t;
Mt d th vua.
Trng mt tri soi thu hang su, trung-thnh t d;
Cng dn-chng ni gc b, ch-c ghi n.
Nm u Ch-Thun (1330), An-nam Th-T h Trn dng biu chc mng Vn-Tng
Hong- ln ngi.
Vn m thnh thn;
Ti gm tr dng,
Nhn-c snh cng tri t;
Gio-ho khp c Bc Nam.
Ting vang di i nay;
Cng cao hn thi c.
Ngi xa mn, ngi gn qui phc, kinh-lun i Th-T di theo;
Vic v xp, vic vn sa sang, l nhc hiu Ch-Nguyn m rng.
Hoa l Trung-Quc, Di l mi r.
59
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Khp ni hoa h;
Chung cnh thi-bnh.
Chng ti:
nc di nhiu i;
Th vua trn ht d.
Mun dm ng tuy xa cch, vn mn my trng ngm ngi sao.
Thc gang lng chng n sai, ng gc b ly chu mt nht.
Ngy xa h n ngy lp xun, th vua quan lm l nghnh-xun (rc cha xun), phng ng (ng-giao).
Thi-Tu l mt ngi sao, nm no th v hng ny. V-d: nm Ng th phng Ng (chnh nam). Nam din th ngnh mt
v phng Nam. Khi vua xem triu, th ngnh mt v phng Nam.
Theo l xa khi Thin-T phong tc cho ch-hu, th ban cho mt cc t hng c phong v mt th c tranh trng (bch
mao), gi l mao-th.
C-T l con chu nh Thng, tc nh n. Khi vua V-Vng nh Chu dit vua Tr ri lm vua, phong cho C-T lm vua nc
Tng (tc i-Hn by gi) th phng t-tin ca nh n, nhng khng phi l nc ch-hu, m l nc bn. Trc khi qua
nc Tng, C-T c dng cho V-Vng, mt b sch Hng-Phm, ni tt c cc mc chnh-tr, ha, phc. Trong sch y c
thin Hong-Cc, c mt tit ni v nm iu phc, th nht l Th (sng lu). Sch y n nay, tri my ngn nm m vn cn
p-dng nh thng, cc nh chnh tr, kinh-t, trit-l ng-Ty u dng tham kho.
60
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Trong khi hng phc thi-bnh;
Vn gi tm lng k-thut.
Du thn-long1, ci my nm sc;
im kim-k2 bo hiu n su,
Chng ti:
Tri Bc gi thn;
Phng Nam phong tc.
i n cao c; Cha cht n bi.
Mng cha ln ngi, lng suy tn chng khc g ti Hn;
Trng tri gang thc, l h bi nguyn theo di T-Hu.
Thn-long: con rng thn, rng l linh-vt, ng u tt c mi loi. Ngi ta v vua vi rng, b ti vi my. H rng hin th c
my theo.
Kim-k: Con g vng. Sch Bc-T-Th chp: khi vua V-Thnh ln ngi, ban chiu i-x, ngoi ca in c dng mt con g
vng, vua hi -ngha v sao, T-M-ng-Chi tu rng: "Sch Hi-Trung Nht-Chim c ni: Mi khi sao Thin-K rung ng, th
c n-x, cc v vng th theo hin tng y".
Sch ng-Th chp: "Ngy n x, pha Nam ch thit nghi trng c dng mt con g vng trn mt cy tr "cam" di 7
thc, con g cao 4 thc, ming ngm mt l phn sc ta.
3
Cc bn u chp: "Nm i-c th 15" nhng cu xt th i-c l nin hiu ca Thnh-Tng Hong- ch c 11 nm (tc l
t nm 1297 n nm 1307). V ngi mt vo khong thng ging nm i-c th 11. Nh vy ch 15 chc l ch 11 m chp
lm.
61
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
V tinh hoa nh cc vua trn, khp ngoi qun trong triu chc tng;
Lng qung i noi theo np c, nh cng cha c t lu truyn.
Vic thy canh tn; i thm thnh vng.
Chng ti:
Phng Nam chu tc;
Ca Bc gi thn.
My gi gp thi, mng c chn long-tr gn gi;
Nc sng v b, nguyn chen hng h bi1 chu triu.
Tin i Th Biu
(Th v Biu ca i trc)
Bc th ca vua Nam-Vit l Triu- dng ln vua Hn Vn-.
Ti l Triu-, xin liu cht, hai ly, knh dng th ln Hong- B-H:
Lo-phu ny l mt chc li t Vit xa, Cao-Hong- cho ti n ngc t, lm vua nc
Nam-Vit. Hiu-Hu- ln ngi khng n dt tnh, ban thng cho ti rt hu. n i b Cao-Hu coi
vic nc, tch ring x mi r m ra lnh cm bn cho nc Vit nhng lm rung bng kim-loi, li
cm bn tru b d nga v ging ci, nu c bn ch bn con c m thi, ... Lo-phu ny nc Vit
n tui gi, t ngh rng khng lo vic cng t ng b l ti ng cht, nn sai s-thn l quan nis tn Phan, quan Trung-U tn Cao v quan Ng-s tn Bnh, tt c l ba ngi, qua dng th chu li,
u khng thy tr v. Hn na, c tin ni; phn m ca cha m ti b o ln hu hoi ht, anh
em ging h ca ti b git c. V c bt buc ti hi-ng vi quan li tho lun rng: nay i vi
nh Hn t lng xch-mch, i vi cc nc ngoi, khng ly g lm thanh danh, nn i hiu lm
Hong-, lm vua Thin-t trong nc Vit, ch khng dm hi g n thin-h. Cao-Hu nghe c,
c gin, tc b quc-hiu Nam-Vit, khng cho s-thn nh Hn qua li. Lo-phu nghi cho Trng-SaVng c li dm pha, nn c binh nh, phm n a-gii.
Lo-phu nc Vit 49 nm, hin ng bng chu, ti ng sng dy, nhng nm khng
yn chiu, n chng ngon mi, mt khng ng ti sc xinh p, tai khng nghe n ting trng chung,
1
62
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
l v mi su khng c phng-s nh Hn vy. Ngy nay, B-H thng tnh, cho phc li quc-hiu,
cho n cht cn ghi v t nay xin tr li tc vng, khng dm xng lm Hong- na.
Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), Giao-Ch inh-Lin (con inh-B-Lnh) mt,
em l inh-Trin ln lm vua, quan i-Hiu l L-Hon cp ngi, vua Tng-Thi-Tng c
binh qua nh, L-Hon gi li ca inh-Trin dng biu nh sau:
i chu n trn;
xa gc b,
Lnh tit ch trn ni mi r;
Lo cng-triu ht phn ti con.
Khng ng gia vn chng may;
Xui khin ph huynh gp nn.
Tuy ngc la ti thng cng hin;
Nhng t tranh, trn cha sc ban1.
Trc kia, cha ti l B-Lnh v anh ti l Lin:
u c n vua;
Phong cho chc tc.
Knh cn gi gn b ci,
Khng h tr ni b qua,
Nhng cha lp c cng lao;
Bng xy ra bin-c.
Lc y ti:
Ca nh sp sp;
Tang-ch ng cn.
M nhng ngi trong nc,
No l quan li, qun dn;
No l h hng k lo.
Cng n nh ch;
Xin quyn lnh vic binh.
Ti t chi nhiu ln;
H ni xin tha thit.
Cha kp trn tu;
V s din tr.
Cc bn mi r ni khe ng, ni rng, t-tnh gio-hot, hung-c;
Khng c tha lng;
E khi sinh bin.
V vy, ti nhn chc Tit-Ch-Hnh-Qun T-M, quyn lnh chu qun-s,
Np trng Hong- B-H:
Ban cho sc-mnh;
Vo hng phin-bang.
t n rng lng ca Thnh-Triu;
Ng tha lng ht trung ca thn-h.
Nh vy ti c:
Ni truyn nghip trc;
V tr dn Mng,
Gic gi dp yn, ngoi ng-tr ra cng cn-ng;
Ngc ng cng-hin, di kim-mn t d trung-thnh.
Knh mong Hong- B-H thng tnh tha ti.
Nm Bo-Hu th 6 (1258), vua An-nam h Trn dng biu xin nhng ngi cho con.
63
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Ti nghe ni:
Lm ngi phi tri tc, nn thoi lui khng i tui gi;
Sanh con c kh nng, th giao ph ni theo nghip trc.
l l thng thin-o;
Li thm thun c nhn-tnh.
Nay ti truyn v cho con th;
Knh cn tu by ln cha thnh.
T xt khng cng-nghip;
Lm mong phong tc hu,
Lnh sc-mnh triu, m cha khi no lm l vo triu;
T trung-thnh vi nc, m cha khi no n n cho nc.
Nay ng thi kh;
Khng xit lng lo,
Thn liu b ho trc ma thu, xin trao trng trch;
Lng qu-hoc1, hng theo mt nht, gn nh thanh-quang.
Trc cha thnh-mnh thnh-triu;
Nay dm knh tu B-H.
Sut ngy run s;
Ci bc lom khom,
Knh dng l mn bao-mao2;
t lng thnh cn hin3.
Np trng Hong- B-H:
n tri soi sng;
c ln thm nhun,
Thng k di trung-thnh;
Xt tnh ti ngu-xun.
Bao dung dn-chng, hc -vng tht ng lu-truyn;
Cng cu c-vi, vic ln nh thy u thanh tha.
Ban cho o m, n sng-vinh rng mt ci mn mng;
Bn t ni sng, li minh-th ngn nm son st.
Lng ti mong c;
thnh chun y,
Thi-Thng quc-ch hiu phong;
Chiu-ch mi hng trng i.
Nu c tho tnh ty-tin;
Tht l c phn vinh-quang.
Ti nguyn:
Gi d trung-trinh,
Sut i ngay thng,
Tc lng xin tc ghi vng; thng tng thy t tri che ch;
Mun mt ch bi hng git nc, ng n bi non b cao su.
Cn l mt loi rau, hin l dng ln. Cn-hin hay hin-cn l dng l mn.
64
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Nc ti gc b xa, thng c nh vua yu du; Mun dm v dng l cng, dm qun
chc phn ti i.
mong phong lm nc ch-hu; Th triu cng phi y thng l.
Ti trm ngh:
Nc Vit-Thng dng nhiu lp thng-dch, mi vo chu Trung-Quc, l v nghe thnhc ca nh Chu;
Nc Bn-Mc1 son my khc ca-chng, dng ln vng-nh, l v mn lng nhn
ca nh Hn.
Mt ngi trn c lng nhn i;
Mun nc di t d phc tng.
Tuy nc ti chn rt xa xui;
Vn ngy trc c tn trong cc qun.
Tng-Lm thuc bn- t Vit;
ng-Tr cn du-tch Phc-Ba.
Chng ti:
Triu-cng Trung-Hoa;
nhiu nm thng.
ng thi vua Ngh-T dng nc, chng ti ti chc h u tin;
Xung n cc triu-i ni ngi, chng ti li cng-triu lin-tip.
Cc cy hoa tt, u gieo ging vo t Trung-Hoa;
Nhng loi vt xinh, cng em dng n vn Thng-Uyn2.
Trn thi n tip-i, ni vn Lc-Tiu3;
Di ht d trung-thnh, nh hoa qu-hoc4.
inh ninh vng li chiu phng;
n-hu cho ci xe vng5.
Ti nay:
Gp vn may hng phc thi bnh;
Vinh thn mn ni c-quc.
Ln lt trong g kin, phn thp hn nh chiu Hn vinh-quang;
Nga trng ln sn rng, li chc h c tri Nghiu soi thu.
nhm-th6 c mt vi phng-vt;
Dng bao mao7 nh cc nc ch-hu.
Cung duy Hong- B-H:
Nht-th nhn ng8;
Tam-v o hp.
Cao dy c thnh, hai bn vn v ma can lng,
ng-c sn vua, mun nc cng hu cm ht ngc.
Chng nhng yn Lo-Quc m m t Vnh-Xng (?);
Sp ra ti Ty-thnh m tr min Giao-Ch.
Tri mt lot to ra nh sng, du hang cng cng soi ti tn ni;
ng ba ng tt c ni bng, h ngi th lm thnh hoa t.
Xe di vng: Vua Thin-T ban cho cc nc ch-hu c cp bc. Nc ln th i xe treo di , nc va va i xe treo di ta,
xung na th sc xanh, sc vng (ch- ca nh Tn).
Nhn-ng nht thi: lng nhn thng ngi, xem ai cng nh nhau.
65
An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Ti:
Nng theo phong ho;
Tri ht trung thnh.
Bn ba mun dm b khi, v dng l;
Mng tng chn tng nhc thi, ln ti nghe ca
Tc lng ghi tc n su;
Mun mt n bi lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Lc Chung
66
An-Nam Ch-Lc
Quyn Tht
67
T l Th-Tn, ngi t Nam-Dng, lm chc Thi-T X-Nhn ca nh Hn. Trong thi vua
Hin-Tng, lm Thi-Th qun Nht-Nam, lm vic hay dng n-hu, bc-i i vi dn, nn dn cc
x khc cng phc tng, i lm chc Thi-Th qun Cu-Chn.
Trng-Khi
Trong triu vua Hin-Tng, lm Thi-Th Giao-Ch, v n hi-l b ti, ca b tch thu vo kho.
Vua nh Hn ra li chiu ly ca y ban cho cc quan.
H-Cng
Cha ca H-Qung, lm chc -U qun Giao-Ch.
Phn-Din
Trong nm Vnh-Ho th 2 (137) ca Thun-, lm chc Th-S qun Giao-Ch. Gic mi KhuLin huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam lm phn, Din pht qun ra nh b thua.
Trng-Kiu
Trong nm Vnh-Ho th 3 (138), lm chc Th-S qun Giao-Chu, sai s-thn i y-d bn
gic mi huyn Tng-Lm; bn gic u hng phc.
Chc-Lng
T l Thiu-Khanh, ngi Lm-Tng. Trong nm Vnh-Ho (136-141), lm Thi-Th qun CuChn. Bn mi Khu-Lin ni lm phn; lc Lng n, ch i mt chic xe vo ni gic hiu d, ly oai tn
m thuyt-phc, ngi ti u hng c vi vn, ci t Lnh-Ngoi u yn c.
Chu-Xng
T l T-Knh, ngi t Ng. Trong nm Vnh-Ho th 6 (141), lm Thi-Th Giao-Ch. Xng
dng th tu rng: "t Giao-Ch xa, ngoi c chn Chu, trng v Kinh- nh xem ngi sao Vn-Hn,
th nn t ra mt chc Phng-B lm mt hng ro pha nam cho quc-gia". Nh Hn bn phong
Xng lm chc Th-S Giao-Chu.
H-Phng
Lm Th-S Giao-Chu i Thun-, (126-144), dn Giao-Ch lm phn, phin ng n Qun
Cu-Chn, kt b ng vi nha. Phng ly n-tn khuyn d, nn bn gic u hng; nhn cng ,
c thng ln chc Thi-Th qun Qu-Dng.
Nm Din-Hy th 3 (160), d ng bn gic qun Cu-Chn li ni ln mnh-lit, nn triu-nh
li sai Phng lm Th-S Giao-Chu; Phng cai-tr c n c oai, nn qun gic ko nhau ti xin hng
c.
Dng-Ph
Ngi Ci-K, chu ca Dng-Mu. Dng Mu theo vua Hn Quang-V chinh pht c cng,
nay cho Ph lm Th-S qun Giao-Chu.
Ngh-Thc
Trong nm Vnh-Th (Hon-), lm Thi-Th qun Cu-Chn. Lc by gi, quan lnh huyn
C-Phong tham lam hung bo, nn ngi trong huyn l Chu-t git quan lnh v sut qun chng
nh c qun Cu-Chn. Thc t trn. Vua Hn h chiu ban thng 60 vn quan tin, li cho hai ngi
con lm quan Lang-Trung.
68
T l Thiu-Anh, ngi Ci-K, lm quan lnh huyn Bnh-Thnh, thng ln chc -y qun
Cu-Chn. Trong nm Vnh-Th th 3 (157), bn mi lm phn, Ngh-Thc t trn, Lng ti, tr vic
binh ng rt nghim, dp yn c gic.
Chc-im
T l B-Hu, ngi Trung-Sn, Sch Nam-Vit-Ch chp rng: "im lm chc T-, v ni
thng xc phm n vua, b ging lm Th-S qun Giao-Chu. ng lm vic thanh-lim, li c n-hu
vi dn, cho nn c lng dn lm".
Xt li trong nm Din-Hy th 2 (159) ca Hon-, im gi chc Quang-Lc i-phu, thng
ln chc T-, nm th 3 (160) th mt. Nh vy, th c l sch Nam-Vit-Ch khng lm bng c.
Ct-K
Nm Din-Hy th 6 (163), i nh gic Giao-Chu, b gic bt sng gi li.
inh-Cung1
i vua Hon- (147-167), lm chc Th-S Giao-Chu, c mi v nhm chc T-.
Trng-Bn
T l T-Thch, ngi an-Dng. Trong nm Din-Hy (158-166), lm Th-S Giao-Chu.
Ngu-Thiu
Cha ca Ngu-Phin. Trong i Hu-Hn lm Thi-Th qun Nht-Nam, c n-hu vi dn, n
khi cht, a quan-ti v lng, c by chim nhn bay theo n Ci-K, u trn phn m, chn xong mi
bay i.
Chu-Tun
T l Cng-V, ngi Ci-K. Nm Quang-Ho th 4 ca Linh- (181), Lng-Long qun
Giao-Chu cng vi Thi-Th qun Nam-Hi l Khng-Ch lm phn, vua Hn sai Tun lm Th-S qun
Giao-Chu. Khi i qua qun nh, Tun chiu m ngi nh hp vi 5.000 qun chia hai o tin vo.
Trc tin cho ngi ti qun do thm tnh hnh h thit ca gic v tuyn truyn oai c
chn-ng nhn-tm ca bn gic, lin ko cc o qun by qun2 p ti nh chm Lng-Long,
ri qun gic u hng, c my vn ngi. Nhn cng , c phong tc -nh-Hu.
L-Tin
T l ng-Cao, trong thi vua Linh- (168-189), lm Th-S qun Giao-Chu.
Gi-Tng
T l Mnh-Kin, ngi Liu-Thnh, u khoa hiu-lim, b lm Kinh-Triu-Don. ng thi y
t Giao-Chu c nhiu ca bu, cc quan Th-S b ti, lp trc cng nh lp sau, khng ai gi
c nt trong sch, nn li-thuc v nhn-dn u on m lm phn. Nm u hiu Trung-Bnh (184),
triu-nh c Gi-Tng lm Th-S qun Giao-Chu. Sau khi n Qun, Tng a giy hiu th, khin
nhn-dn u yn nghip lm n, chiu-m nhng ngi hoang-tn, tha xu-thu, git nhng cngho bc-lt, chn nhng ngi hin lnh lm quan, trm h u yn, dn trong qun lm li ca rng:
"Gi ph lai vn, s gi tin phn, kim kin thanh-bnh, bt cm phc bn", ngha l: ng cha h Gi ti
mun, khin chng ta trc kia lm phn, nay thy quan trng thanh-lim v cng-bnh, khng dm bi
bn na".
By qun l: Nam-Hi, Thng-Ng, Ut-Lm, Hip-Ph, Giao-Ch, Nht-Nam v Cu-Chn u thuc v Giao-Chu.
69
Lm chc Ng-S, v ni thng tri vua, nn b cho ra lm Th-S Giao-Chu. Khi ti qun
nhm chc xong, dng th cho vua ni rng: "Giao-Chu l ni tuyt-vc, tp tc tham , cc h hocng th gian-di, cc chc trng-s th bo-ngc, h hip bc lt mun dn. Ti c n trn cho
ti gi chc trng yu, lm nanh vt cho triu-nh. Ti mun v thnh-triu nghim-tr mt a phng
cho trong sch". Lc , cc thuc quan qun Giao-Chu t chc b i ni khc hn 30 ngi.
(Thm thuyn-K c cu th rng: "Chu Thng an Giao-Ch", ngha l ng Chu-Thng lm t
Giao-Ch c yn).
Kin-Lan
Lm Thi-Th qun Giao-Ch trong thi nh Hn.
Li-Tin
Lm Thi-Th qun Gio-Ch. (Nm Ch-Nguyn th 22 (1285), c quan An-V-S ni-ph triu
Nguyn tn l Li-ch-Quy l chu xa i ca Li-Tin).
Hong-Ci
Lm Thi-Th qun Nht-Nam, v triu nh Ng, v tham-lam, gi di, b ui.
am-Manh
Lm Thi-Th qun Cu-Chn, v s him on ring m git quan Cng-To tn l Phan-Hm,
ri ngi em ca Hm li git Manh.
Chu-Ph
Trong nm Kin-An th 5 ca Hin- (200), lm Th-S qun Giao-Ch, chnh-sch bc lt v
ngoan ngc, b gic nh ui, git cht.
Trng-Tn
T l T-Vn, ngi Nam-Dng. Trong nm Kin-An th 6 (201), lm Th-S Giao-Chu. Nhn
c s him-khch vi Lu-Biu, nm no cng dy binh nh, sau b b-tng l Khu-Cnh git cht.
Li-Cung
Ngi Linh-Lng, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu, tnh ngi nhn-t, cn-thn,
khng tho vic i, b Thi-Th qun Thng-Ng l Ng-C ui i. Lu-Tin-Cha (Lu-B) dng lm
chc Thi-Thng.
Ky-V-Hp
Ngi Ci-K, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu.
Chu-Tr
T l Qun-L, ngi an-Dng. Trong nm Kin-An th 7 (202), Tn-Quyn dng biu c Tr
lm Ph-Ngha Tng-Qun, gi chc Thi-Th qun Cu-Chn, nh yn qun mi v Vit.
S-Nhip
T l Ngn-Oai, nguyn trc t-tin l ngi Vn-Thng, nc L, gp thi Vng-Mng lm
lon, lnh nn qua Giao-Ch c 6 i. Trong thi Hon-, (147-167) thn sinh ca Nhip l S-T
lm Thi-Th qun Nht-Nam. Nhip lc cn nh, theo hc vi Lu-T-K Dnh-Xuyn, hc sch XunThu, T-Truyn, lm li ch-gii, sau u khoa hiu-lim, c b lm chc Thng-Th-Lang. Nhn v
vic cng, phi cch-chc, sau li u khoa Mu-Ti, lm chc Thi-Th qun Giao-Ch. Trong thi lon
ng-Trc, Chu-Ph lm Th-S Giao-Ch b qun gic git. Nhip ti qun nhn chc, thi- rng ri,
trung-hu, li hay khim-nhng thnh knh trong lc i i vi cc s-phu, cho nn ngi trong nc
70
thm phn knh trng. Cc bc nhn-s Trung-Quc lnh nn qua t Vit, n nng nh S-Nhip.
Em ca Nhip l S-Nht lm Thi-Th Hp-Ph, cn anh em khc, mi ngi cai-tr mt qun.
S-Nhip hng c mt phng, khi i ra i vo, th c hiu-lnh chung khnh, trng kn, xe
nga cht ng, qun lnh theo hu hai bn xe, xng trm hng, c vi mi ngi. V hu u i xe
c che mn, con em ci nga, c lnh i theo h v, ng lc , qu trng khng ai bng, trm ging
mi thy u khip phc, so vi Triu- ngy trc cng khng hn c. Khi trc Chu-Ph v
Trng-Tn u b git, chu, qun ni lon, vua nh Hn ban chiu th ni: "t Giao-Chu l x xa
ngt, pha Nam li cch tr nhiu sng, bin, n trn khng thm xung dn, tnh dn khng thu n
triu-nh, ta bit nghch-tc l Lu-Biu sai tn Li-Cung qua cp ly Nam-th. Nay ta cho S-Nhip
lm chc Tuy-Nam Tng-Qun, coi c by qun m lnh Thi-Th Giao-Ch nh c". Nhip sai ngi
li-thuc l Trng-Dc qua Kinh-S np l cng. Lc by gi, thin-h lon lc, ng s t on, m
Nhip khng khi no b h vic cng-hin, nn vua Hn ra li chiu phong Nhip lm An-Vin TngQun, Long--nh-Hu. Cui nin hiu Kin-An (220), Tn-Quyn sai B-Cht, lm Th-S qun GiaoChu. Cht n, anh em Nhip tun theo tit-ch ca nh Ng.
Quyn cho Nhip lm T-Tng-Qun, Nhip sai ngi con l Khm, qua Trung-Quc dng l
cng-hin. Quyn li thng Nhip lm V-V Tng-Qun, Long-Bin-Hu. Mi ln sai s-thn qua chu
Tn-Quyn, th dng ln cc hng-liu, chu, ngc, san-h, h-phch, chim cng, sng-t, ng voi,
l, ca qu v cc th qu ngon ngt nh chui, long-nhn, khng thiu thc g v khng nm no
khng a qua.
Nhip qun Giao-Ch 40 nm, th 90 tui.
S-V
Em ca S-Nhip, lnh chc Thi-Th qun Cu-Chn.
S-Huy
chm.
Con ca S-Nhip. Sau khi S-Nhp mt, Huy t lnh chc Thi-Th qun Giao-Ch, sau b L-i
Trn-Thi
Thay S-Nhip ti lm Thi-Th, b con ca Nhip l Huy c tuyt.
i-Lng
71
72
73
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
An-Nam Ch-Lc
Quyn Bt
74
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
thnh-cng c thng lm Th-S Giao-Chu. o-Hong c mu-k, hay gip ngi cng kh, a lm
vic b-th, rt c lng mi ngi, nhng bn mi phin-nghch u b Hong nh dp yn ht. Sau
Hong b triu v, th ngi Giao-Chu, c chng 30 bn xin lu li, nn Hong c li gi chc
c. Khi Tn-Ho u hng nh Tn, t tay vit th bo Hong qui thun nh Tn. Hong c th khc
n my ngy, ri sai ngi a c n-th1 ti Lc-Dng, vua nh Tn ra li chiu cho lm li chc
c v phong cho tc Uyn-Lng-Hu, li ci chc l Qun-Qun tng-qun.
o-Hong phng Nam 30 nm, n khi cht, nhn-dn c chu u thng khc.
Ng-Ngn
T l S-Tc, lm Thi-Th qun Kin-Bnh nh Ng. Ngn ti kim vn v, tay khng m nh
li cp. Khi nh Ng mt, Ngn v vi nh Tn, lm Th-S Giao-Chu.
Khi o-Hong cht, cc qun n th qun Cu-Chn lm lon, Ngn nh dp yn, chm
tn tng gic l Triu-Ch, trn-ng Giao-Chu n 20 nm, n oai r rt, cho nn t Nam-Chu yn
lng.
C-B
T l Cng-Trc, con ca C-Khi, tng qun ca nh Ng.
B thay Ng-Ngn lm Th-S Giao-Chu.
C-Sm
Con ca B. Khi B cht, ngi trong chu cng bch Sm lnh vic Giao-Chu.
C-Th
Em ca Sm. Khi Sm cht, th Th xin lnh vic Giao-Chu, ngi trong chu khng thun, Th
bn git bn trng s l H-Triu, li mun git c Lng-Thc, Thc em binh bt Th, v bt c m
Th, ri cho ung thuc c git lun.
o-Oai
(C bn chp l o-Thnh).
Con ca o-Hong, khi trc Lng-Thc git C-Th, rc Oai lnh Th-S Giao-Chu. Oai
lm vic, rt c lng dn.
o-Thc
Em ca o-Oai, ni theo lm Th-S.
Vng-n
Lm chc Trn-ng i-tng-qun nh Tn, c sut qun-s 6 chu l: Giang, Hoi, Kinh,
Tng, Giao, Qung.
Vng-C
T l Lnh-Minh, ngi qun Trng-Sa, ti xin Vng-n cho lm quan Qung-Chu, n
khng cho, va gp lc ngi Qung-Chu on Th-S l Quch-Nt, ni ln lm phn, ri cng nThiu ti rc C v lm Th-S chu y. Vng-n sai tham-qun l Ct-U, ui theo ti L-Lng. C
mng m ni rng: "My ng tm ch cht ?". U khng dm bc C na. Quch-Nt nghe Thiu theo
C bn phi lnh nh Thiu, b Thiu nh bi, Nt cm c Mao-Tit, chy trnh khi. C vo thnh, s
1
a) Cc vua ch-hu, chc Ng-S i-phu, chc Tha-Tng, Tng-qun, u c cho n vng, c khc ch ch nh chc tc
v a-im ca mnh.
b) C mt ci di bng t, di mt thc hai, thu rt p eo ngc.
75
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
76
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
H-Hu-Lm
Trong nm Vnh-Ho (345-356), i Mc- nh Tn, gi chc Thi-Th qun Nht-Nam, say
ru qu , lm ri lon cng-vic, dn qun u cm hn. C ngi tng mi l Phm-Vn git
Lm, ly thy m t tri, ri chim ly Nht-Nam.
Chu-Phin
Trong nm Vnh-Ho th 3 (347), lm Th-S Giao-Chu. Khi trc vua nc Lm-p l PhmVn hng c t Nht-Nam, Phin sai quan c-H l Lu-Hng i tun ci Nht-Nam, Vn nh hm,
ri nh lun c qun Cu-Chn, qun lnh cht trn, mi phn ht tm chn. Quan c-H l ngTun em qun Chu Giao v Chu Qung, nh Vn ti ni L-Dung, b Vn nh bi.
Dng-Bnh
Trong nm Vnh-Ho th 7 (351) lm Th-S Giao-Chu, cng vi ng-Tun hp sc nh
nc Lm-p, vua Lm-p l Phm-Pht-T nh thua, tri mnh n ca n xin chu ti, nn DngBnh cng ho-c ri ko v.
Nguyn-Phu
n ly.
77
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
Lu-Ngha-Khang
Tc chc Thi-Th
78
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
L-Khi
Trong nm Thin-Gim th 4 (505) nh Lng. Lm Th-S Giao-Chu, tr lm phn.
L-Tc
Lm Trng-S Giao-Chu, v dp yn lon L-Khi, nn c thng lm Th-S Giao-Chu.
Vng-Nhip
Lm Th-S i nh ng.
Tiu-T
L-B hoc c l L-Bn cng mt ch, vit nh nhau. L-B lm vua 7 nm, quc-hiu l Vn-Xun. S-chp: l Tin-L-Nam-,
ngi tnh Thi-Bnh.
Xt u-Dng-Ht lm quan i nh Trn thuc Nam-triu Trung-Quc. Sut c i Nam-triu, khng c ng vua no, hiu l
Cao-Tng, mi n nh ng mi c vua Cao-Tng lm vua vo khong 650-685, cch thi-i Thi-kin hn 80 nm. Nh vy,
c l nh chp s ni sai.
79
An Nam Ch Lc - Quyn Bt
Khu-Ho
80
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
An-Nam Ch-Lc
Quyn Cu
81
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
u-c-Minh
Lm Th-S i-Chu i ng.
Nnh-t
Thi Tc-Thin (V-Hu), (685-705), lm Th-S i-Chu.
Ch-Toi-Lng
82
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
Trng-B-Nghi
Lm An-nam Kinh-Lc-S i nh ng, bt u p thnh i-La.
Khang-Khim
Li bun phng Bc, lm An-nam -h.
Triu-Honh
Ngi Nht-Bn, trong khong nin hiu Khai-Nguyn (713-741) em ha-phm n triu-kin,
hm-m phong-ha Trung-Hoa, nhn lu li, i tn l Triu-Honh, nhiu ln sang s Trung-Quc.
Nm Vnh-Thi th 21, Triu-Honh lm An-nam -h. Thi y c qun Mn xm phm cnh gii hai
chu c-Ho v Long-V, vua xung chiu khin Triu-Honh qua dp yn.
Ph-Lng-Giao
Nm Kin-Trung th 3 (782), i ng c-Tng, lm An-nam -h. Lc y, T-M DinChu l L-Mnh-Thu v Th-S Phong-Chu l L-B-Ngn lm phn, t xng An-nam Tit- S, u
b Lng-Giao bt chm.
Cao-Chnh-Bnh
Lm An-nam Kinh-Lc.
Trng-ng
i nh ng, lm An-nam Kinh-Lc, cht ng lc ti chc. K t-nh l L-Nguyn-,
dng binh lc uy hip chu Huyn lm phn. Tng nh ng l L-Phc d bt c Nguyn-, ci
Nam tr li yn lng.
Triu-Xng
T l Hng-T, lm Th-S Kin-Chu. Gp lc t-trng An-nam l -Anh-Hn lm phn, vua
cho Triu-Xng lm -h, mn r u ho theo. Xng An-nam mi nm, chn au xin v. Vua
phi Binh-B Lang-Trung Bi-Thi qua thay th. Cha bao lu, chu-tng Vng-Qu-Nguyn nh
ui Bi-Thi. c-Tng i Xng n hi thm tnh-hnh, Xng tui hn 70, tu i sng sut, vua
ly lm l, li cho lm An-nam -h. Xng n, ngi u mng r, qun lm phn tc th dp yn.
Bi-Thi
ni trn.
Trng-Chu
Nguyn trc lm An-nam kinh-lc phn-quan, n i vua Hin-Tng, nm Nguyn-Ho th 3
(808), i lm chc -h Kinh-lc s. Quan Kinh-Lc trc l Trng-B-Nghi p thnh i-La,
thnh ch cao hai trng hai thc, m ba ca, ca u c lu; ng ty mi pha u c ba ca, pha
nam 5 ca, trn ca t trng ci, trong thnh, hai bn t hu, u ct 10 dinh. Thi Bi-Thi, hai thnh
Hoan, i, b Hon-Vng (tc vua Chim Thnh) nh ph tan tnh, Trng-Chu cho sa p li. Lc
u trong qun i, kh gii ch c 8.000 mn, 3 nm li y tng ln hn 300.000 mn. Chu khin bthuc ct 30 gian lu cha. Trc kia c chin-thuyn vi mi chic rt chm chp, Chu khin ng
thnh kiu thuyn ng-mng2, 32 chic, mi chic ch thu-th 25 ngi, tro-phu 23 ngi, 2 cy n
bn xe, thuyn cho ti lui, mau nh gi. Cc nc Chim-Thnh, Chn-Lp u lo tin-cng. Chu cht,
Liu-T-Hu lm vn t.
83
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
M-Tng
84
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
Thi-Cnh
Nm i-Trung th 6 (852) ca Ch-Toi-Lng
in-Ti-Hu
Con ca in-B, lm -h, c cng dp yn bin-thu.
L-Trc
Trong thi i-Trung (847-859) lm chc -h. Trc c tnh tham d, ly mt u mui i
mt con nga, bi th, Mn, Mng ta on lm phn, lin kt vi r Nam-Chiu l on-T-Thin, hiu
"Bch-Y Mt-Mnh-Qun" (qun cm-t o trng) nh An-nam ph. Khi-C-Lang Trng-Vn dng s
ni rng: "Lnh H-o dng L-Trc trn gi An-nam, u tin gy ra mi lon, gic cp y thin-h,
lun nm chinh-chin, tn binh hao lng".
(B-Nht-Hu lm th ch L-Trc. Th chp quyn th 16).
L-Vu
Lm -h, ng n V-Chu, u nin hiu Hm-Thng (860), i vua -Tng nh ng,
qun Mn n nh, Vu chy trn, b vua -Tng ui.
Vng-Khoan
Thay L-Vu lm Kinh-Lc-Chiu-Tho-S. L-Trc tu xin bi o binh phng th ma ng,
6.000 ngi, vin l rng: "giao mt mnh th-lnh ng by-qun o-Lm Ty-Nguyn l L-Do. c
cng sc chng ngn qun mi. Sau mn t g con gi cho con Do-c, Do-c bn em qun phthuc qun Mn, Vng-Khoan ch ng khng ni.
Thi-Tp
Nm Hm-Thng th 3 (862), thay Vng-Khoan lm An-nam Kinh-Lc. Thng 11, r NamChiu vy Giao-Ch, Tp ng ca thnh c gi, i binh cu vin chng n. Thng ging nm HmThng th 4 (863), qun Mn nh gp, thnh b hm, gia-nhn 70 ngi u t-ngha. Tp cng my
ngi th-h, i chn khng, ra sc c nh, mun chy ra thuyn gim qun, nhng thuyn la bn,
Tp b cht chm. Tng s Kinh-nam 400 ngi chy n b sng pha ng thnh, Ngu-Hu NguynDuy-c bo chng rng: "Chng ta khng c thuyn, xung nc th cht, chi bng tr li quyt chin
vi qun mi", bn quay v thnh, nh git qun mi hn 2.000 ngi ri chu cht. Ch c mc-ph l
Phn-Xc mang n ca Tp chy trc qua sng c khi cht. Nam-Chiu hai ln hm thnh GiaoCh, cp bt chng 10 vn ngi, li 12 vn binh, khin tng Dng-T-Tn chim c An-nam.
Tng-Nhung
Nm Hm-Thng th 4 lm -H, cng cc o binh qua cu vin An-nam, n tr LnhNam, khng chu tin, hao tn lng-thc. Trn-Bn-Thch xin to thuyn ln ch ni 1.000 hc, ch
go t Phc-Kin n cp cho Nam qun. Nhung nghe theo, t y qun lng c y .
Cao-Bin
T l Thin-L. Nguyn trc mi Nam-Chiu cng hm An-nam, Tuyn-Tng xung chiu lp
Hnh-chu Hi-Mn, cho thm binh hai vn, khin Dung-Qung Kinh-Lc l Trng-Nhn thu phc
An-nam. Nhn dng dng khng tin, bn giao binh cho Bin, phong lm chc -h. Bin chn 5.000
qun tin trc, giao c gim-qun L-Duy-Chu k tc tin sau. Duy-Chu ng qun Hi-Mn, Bin
tin ng Phong-Chu, ph qun Mn huyn Nam-nh, chm bn Trng-Thuyn, hng phc c
mun ngi, thu c ca cung cp qun-dng. Tin tu thng trn v n Hi-Mn, Duy-Chu giu
i v tu di rng Cao-Bin gin vi qun gic, chng chu tin. Vua gin, sai Hu-V-V-Tng-qun
Vng-n-Quyn thay th. Lc y, Bin li nh ph qun gic, tin vy thnh Giao-Chu hn mi
ngy, th gic rt nguy khn. Va tip c ip-vn ca n-Quyn, Bin giao vic qun cho Gim-Qun
Vi-Trng-T trng coi, cng qun di c hn 100 ngi tr v. Trc , Bin khin Tng-Cn v Kinh
bo tip, Cn i n gia b, trng thy c-x tin sang pha ng, ni y l thuyn i ca quan Kinh-
85
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
86
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
diu v cng, c sc mc-tng m-ph, t xa khng ai snh kp. T nay mt mch lu thng, hai
h lin tip, khng cn mt cht tr ngi; quan qun kinh qu, bin nc chng s gian nguy, lng
hng ch chuyn, thuyn b khng lo chm m. T trc ng i Giao-Ch c ba ni nguy him:
1.- Mi Hoa-Chy bi Tng-ng, c sng to cun-cun;
2.- Rng Thch-Gic vng N-n c c mp vy vng;
3.- Sng thn i-Gia d-d, ai i qua thy u rn c lnh mnh.
Ngy nay, dng m ng phng, chng phi i qua nhng ni nguy him y na.
Than i! Cng cn ca Bt-Hi-Cng c th ngang vi ngi o Ha-C v m Qu-Lnh
gip ngi i. Bn Lm-Phng v Tn-C sing lo vic nc, mn cn tinh-chuyn, ngoi cng vic chhuy, cn bit xem xt a-th, x ni n cy, sa cng qun, lp thng-nh, sui o cho nc
thng, cu bt ngang nh mng dng, miu thn cha pht, n th Thin-Li v nh th Lo-T u
xy ct y , lu truyn i i. Ngy 15 thng 9 nm nay hon thnh, bn Lm-Phng v Tn-C
ni xin dng bia ghi cng, i sau c bit. Bt-Hi-Cng nhn khin ngi chng-th chp r
cng vic. Ti l Bi-Hnh chng dm khim nhng t chi, cm bt lm bi minh rng:
Tri t mnh-mng, sc ngi hn yu,
ng nguy ch go, bin c vt thuyn,
Chng my lc yn, m nghing thng b,
ng ti quyt k, o ni x ngn;
Cng-tc gian-nam, sm chp vang dy,
Bin thng li chy, thuyn d qua ngang,
Sng nc phng bng, thun ng vn-ti,
o tri khai thi, oai thn ph-tr.
Ngy 13 thng ging nm Hm-Thng th 11, (870) dng bia.
"Nn c pha nam Giao-Ch, thi Hm-Thng (860-873), Bt-Hi-Cng Cao-Bin, i nh
phng Nam, m ng vn-ti lng-thc, c st nh tri gip, bn dng ln ghi cng. Li i t
tn l Thin-Oai. n i Chiu-Hy (Chiu-Tng) (889-903), Hy-Tng (874-888), Trung-Nguyn lon lc,
b ra ngoi b ci, khng ng n, nh Tng ta nhn theo, cng chng sa cha ng i ngoi bang.
Thi-Th Ung-Chu l Hoc-Trung-Cn tnh c tm thy bn khc c, s ch xa xui, lu ngy vi lp
tht truyn, bn khin th khc , dng bn hu snh-ng, mun t cho ngi xa bit c
thnh c ca nh vua, hng nm phi lo vic tin cng, khng nn tr ni vy.
Ngy 21 thng 1 nm Thiu-Thnh th 51.
Cao-Tm
Theo Cao-Bin thu phc Giao-Ch c cng; vua khin thay Bin lm chc Tit--S.
Tng-Cn
T-tng ca Cao-Bin, thng v Cao-Bin i bo tin thng trn ti An-nam. Trong nm CnPh th 4 (877), c b-nhim chc An-nam -h. Thi y vua Nam-Chiu l T-Long mt, con l
Php ni ngi, xng hiu i-Phong-Nhn, c qun xm phm An-nam, Cn chy qua Ung-Chu, o
binh n tr tan r. Gp lc vua Hy-Tng chy ra t Thc, Trn-Knh-Huyn -ngh ho vi NamChiu, L-Hu-u v L-Trc bn ni di vi vua rng: "T cui i Hm-Thng (860-873), qun Mn
lm phn, xm nhp bn Chu: An-nam, Ung, Qun, v Kim, thin-h tao lon mi lm nm nay;
qu na t-thu khng np v Kinh-S, kho-tng trng rng, qun lnh b cht v lam chng, t xng
gi tro v; ngi chng ngh n nh, ch lo vong mng lm trm cp, thc ng au lng, hung chi
qun n-th An-nam t i, nn cp ma ng rt ng lo ngi. Nay ta khin s-gi i bo ho ho, tuy
87
An Nam Ch Lc - Quyn Cu
h cha xng thn, nhng ta cng c th dng mu lung lc bn h bt phi phc tng, nh th trong
nc s c ngh ngi vy". Vua cho li tu l phi. Nhng va lc gic Hong-So1 yn, nn khng
khin i ngh ho.
Knh-Ngn-Tng
Lm Th-S i-Chu i nh ng.
Thi-Lp-Tn
Lm An-nam -h, r l Bi-Duy-Nhc quyn nhip chc Th-S Hoan-Chu, tham d qu .
Hong-So i -Tng nh ng, thi tin-s hng, lm phn vo i Hy-Tng, bt u t nm Cn-Ph th 2 (875) n nm
Trung-Ho th 4 (884) mi b dp yn.
88
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp
89
C-Lc l Trng-Cao vng mnh vua i s Giao-Ch, hm m Tnh, th mun yu cu minh th giaokt, nhng b c tuyt. Tnh gi th cho To-Cng ni rng: "Tam-giang, Ng-h u thnh sn gic, ti
cng bn Lu-T-Hiu, ngi t Cn-Bi, vt b c n t Giao-Chu, tri qua ng-u, Mn-Vit, i
sut mun dm chng thy t nh Hn. Lc qua Hi-Nam, gp Ngh-Hiu-c, c bit Tc-H phn
pht lng trung-ngha, chnh sc binh nhung, ra pha ty rc xa gi vua v, tc th ti cng T-NguynHin, ngi Cn-Bi, lo sa son hnh trang v nc, nhng Kinh-Chu ng thu lc khng thng,
Giao-Chu vic s-dch li b on tuyt. Li c Trng-T-Vn xa Kinh-Thnh, vn c ch mun
khung ph vng tht, hin nay n ni hoang vc ny, chng cn tham d triu chnh, ngi y
cng l phin-trn ca nc nh, c th lm ngoi vic cho Tc-h vy". Trng-Cao gin Tnh chng
chu kt giao vi mnh, bn ly bc th ca Tnh gi, nm xung nc. Lu-Chng khin s vi Tnh
vo t Thc. Tin-Cha dng lm Thi-Th Ba-qun v Qung-Hn, sau lm n chc T-, ri qua
i.
Lu-Ba
T l T-S, ngi qun Linh-Lng. Lu-Biu my ln mi ra lm quan, chng chu n. ToCng vi lm Duyn-Li, sai i chiu hng my qun Linh-Lng, Qu-Dng, Trng-Sa. Gp lc TinCha lc nh ba qun y, Lu-Ba khng tr v c, bn chy qua Giao-Chu, cng S-Nhip bn lun
chng hp , li vo t Thc, c Gia-Ct khen ngi dng lm chc Thng-Th. Lu-Ba tnh ngi
thanh kim knh cn, bao nhiu xng-hiu, sch-mnh ca Tin-Cha, u do tay ng lm ra.
C-m
T l T-Mc, chu ni ca C-Ung, tng nc Ng. m lm Thng-Th, v dng s ni vic
L-Vng-B, t y, B vi m him nhau. Li nhn con ca V-Tng-qun Ton-Tng l Ton-K
lm tn khch ca B, ngi vn khinh bc gian t, nn m khng chi vi. K, B cng K bn thu
dt lm cho m b ti, phi y qua Giao-Ch.
C-Tha
Em ca m. T l T-Trc, lm -U Ty-B; dp yn Sn-Vit, c vo lm chc ThTrung. Sau cng vi m b y qua Giao-Ch ri cht.
Trng-Hu
T l T-Do, lm Th-Trung Dng-Oai Tng-qun, cng vi C-m, C-Tha b Tun Pha
lun cng s gian di, phi y qua Giao-Chu, sau b Tn-Hng gim pha, vua xung chiu bt phi t
t.
Lu-Hy
Khng bit ngi qun no. Tit-Tng v Trinh-Bnh trnh lon qua Giao-Ch, thng cng Hy
bn lun i-ngha. Vy-Chiu ni rng: "Lu-Hy c lm sch Thch-Danh tm quyn ni v loi vt rt
nhiu, nay kh xt r c.
Trnh-Bnh
T l c-Xu, ngi qun Nh-Nam, c c hc vi Trnh-Huyn, trnh lon qua Giao-Ch,
thng cng Lu-Hy bn i-ngha, hc rng, thng hiu ng-kinh, S-Nhip khin lm chc Trng-S.
Sau Tn-Quyn mi v lm chc Thi-T Thi-Ph.
Du-ch-K
Ngi D-Chng, tnh cng-trc, chng theo thng tc, chy qua qun Nht-Nam.
Du-o-Mn
Ngi Yn-Lng, chu huyn-tn ca Du-Vnh lm chc T-khng nh Tn. o-Mn lm ngi
c hiu hnh v c vn-ti, tui tr chu cnh m-ci. Lc ngi m lu lc qua Giao-Chu, oMn cn ng tui nm ni, kp n ngy khn ln, cu lm chc T-Nh ph Tuy-Ninh thuc GiaoChu; , cch Giao-Chu cn xa, o-Mn mo him i n Giao-Chu, tm kim m sut nm, hng
90
Mc-Huyn-H i Tn c lm bi "Hi-ph".
91
ngy, s st nghi-l triu-nh, lc ly vua, qun ma tay tin bc, b L-Khm-Nguyn tu hch, phi
i qua lm quan Tha huyn Chu-Din, ri mt .
L-Tng-Dng
T l S-Thanh, ngi Do-Chu, thi tin-s khng , cng vi ngi anh ngao du ti min nc
Ng v nc Thc. V-Hu dng lm Hong-Mn Th-Lang. V ti ph gip Thi-Bnh Cng-cha, HuynTng lc u mun x trm, sau bt gin, bn y i Tn-Chu, c k co Tng-Dng mu phn, xt
khng c bng chng, li y qua Hoan-Chu. Gp lc Giao-Chu lm phn, Tng-Dng ngn chng c
cng, c thng chc Trng-S Kim-Chu.
Tng-Tn-Khanh
Con ngi ch h ca V-Hu, c ngi anh l S-Khch lm H-B Th-Lang. Tn-Khanh cng
qun V-Lm xy ct dinh-th cho S-Khch, qu ni xa hoa, b li, phi y i Phong-Chu.
L-Cn-Hu
Lm Th-S hai chu Hnh v Ngy, thng vit th cho ngi li quen bit, dng li b n, ni
vic c tht ca triu-nh; b ngi li y t-co ln triu-nh, Cn-Hu bn b y qua Hoan-Chu.
Nghim-Thin-T
Thi Tc-Thin V-Hu (685-705), lm Gim-St Ng-S cng-bnh ngay thng, gp vic dm
ni. T thi Thu-Cng (685-688), tr v sau, chuyn dng nhng quan li tn khc, hi tn-tht, git
i-thn, nhng bn im-ch mt-bo khng bit bao nhiu m k. Thi-Hu cng chn s phin phc,
khin Thin-T tra hi, xt ra chu phc ti hn 800 ngi. Nhng phng thu dt ht th hung hng,
bn cng nhau gim Thin-T, lm cho T phi b y qua Hoan-Chu.
u-Sm
Thi c-Tng (780-804), lm T-Tng, v ght L-Tn ui ra lm Th-S Thng-Chu. Kp
khi Sm b bim lm Tit--S Nghi-Chu, Lu-S-Ninh a biu Sm nm mi cy la, Tn tu vua
ni Sm giao kt vi cc quan phin-trn, vua gin, mun git Sm. May nh Lc-Ch ra sc cu vt, bn
bim lm T-H Hoan-Chu, k buc phi t t.
L-Nhn-Qun
Cha ca L-Ngi. Khong Trinh-Nguyn (785-804), i ng, Thi-Ph Lng-Ty-Cng dp yn
Bin-Chu, Nhn-qun lm Th-Ng-S, coi vic mui, st Bin-Chu. Khi Lng-Ty-Cng mt, qun
lnh ni lon, nhng ngi tng s trong qun-i u b x t, Nhn-Qun cng b gim, bim lm dn
qun Nht-Nam.
Bi-Di-Trc
T l L, lm Trung-Th X-Nhn. Khi V-Tng (841-846) ln ngi, Di-Trc xem sch ip,
chng chu k-tn, b ging lm Th-S Hng-Chu; li b ui i lm T-H tham-qun ti Hoan-Chu.
Thi Tuyn-Tng (847-859), c triu v lm chc Thng-Th.
Dng-Thu
T l Tng-Chi. T nin-hiu i-Trung (847-859) v sau, mn Nam-Chiu thng vo UngChu, cp bc Giao-Ch, qun Tu qua li n tr, b cht v lam chng mi phn ht by, th gic
cng ngy cng mnh; Thu bn m qun D-Chng mt vn ngi, t o qun Trn-Nam chng
qun Mn, li cho thuyn b vn lng cho Nam qun. Vua khen, cho thng chc Thng-th Bc-X.
Thi -Tng (860-873), thng lm T-Tng. Trc y con trai ca Thng-Th Hu-Tha Bi-Thn
ci con gi ca Thu, l a u c ca hi-mn rt hu, dng trang tr ton bng ngc v sng t.
Bi-Thn gin ni rng: " y s ph hi nh ta", lp tc khin p v ht. Sau qu nhin Thu v n
hi-l b bi chc. Nm Hm-Phong th 11 (870) y qua Hoan-Chu, k buc phi t t.
92
Lm quan lnh ph Ch-c, thy vua -Tng hoang chi, chng lo vic triu-chnh, v li tin
dng L-Nham; Nham xa x, hay n hi-l, Tu dng s tu by, xin ch ph mt nh Bin-Hm, cng
nui qun ba nm. Vua hi Hm l ai? Tha rng: "l k thn li ca L-Nham". Vua gin y ra iChu.
Lu-Chim
T l C-Chi, ngi Qu-Dng, thi chc T-Tng ra lm Tit--S Kinh-Nam. Nm HmThng th 11, ng-Xng cng-cha cht, vua xung chiu bt quan y-vin hn hai mi ngi, ton
gia h ngc. Chim cng vi Kinh-Triu-Don l n-Chng c sc can gin, bo rng vua qu thng
con gi, lm kh dn. -Tng gin, bim Chim lm T-H Hoan-Chu, Chng lm T-M Chn-Chu.
Trn-Trng-Vy
T l Tr-Qung, ngi Thu-Chu, thi u khoa Mu-Tut (1238) nin hiu Gia-Hy i Tng-LTng (1225-1264), khong nin-hiu Hm Thun (1265-1274) lm triu-s, thng bn bc ch-trch GiT-o, v c y b ui ra nhim chc ngoi-qun, chuyn i qua n Lnh-Nam. Nm Bnh-T (1276),
nin-hiu Ch-Nguyn (1264-1294), nh Nguyn, quan-qun (tc qun nh Nguyn) vo bt u-cha
(vua nh Tng), c nc u qui thun, hai vua (tc oan-Tng v -Bnh nh Tng), chy xung pha
Nam, Trng-Vy t Qunh-Chu vo yt kin, n Qung-Chu, c c lm Li-B Thng-Th, khin
vi Tha-Tng nh Tng l Trn-Nghi-Trung. Nh Tng mt, Trng-Vy chy vo An-nam, rt c vua
Trn-Thnh-Tng trng i. Thng lm th rng:
"T vi Vit-Quc qui hng qu,
Sinh tc Nam-Triu c gin thn".
ngha l:
Lu-lc thc lm ma Vit-Quc,
Trung cng xa vn s Nam-Triu1.
An-nam c vi nm th mt, Tng-Uyn-T vn mt bi th rng:
Giang-Nam duy nh iu,
Dc chit nh tng y,
Thnh v thp tn co,
Trng thim c ph y,
Bt tri Pht Lo cc,
Do vng thi-bnh qui.
tm dch:
Giang-Nam chim mt cp,
Gy cnh ta nng nhau,
Ma thm cy kh nhnh,
Nh ch o rch bu,
Php mu nhim chng bit,
Cn i thi-bnh sao?
Bnh-Triu Trng-Hong-Ngh ai iu mt cu rng:
Giao-Chu phng phn Ngu-Phin ct,
Linh-V thu minh -Ph tm.
Dch ngha:
Linh-v ai hay lng -Ph2,
1
Tc triu Nam-Tng.
93
Sau Quc- nc An-nam l Trn-Thi b ti, ln khin con ca Trng-Vy l Trn-Vn-Tn qua
Trung-Quc xin qun nh An-nam. Ma ng nm gip-Thn, i-binh qua nh nc Nam, Trn-NamVng cho Trn-Vn-Tn lm Thin-H dn ng. Vua Thnh-Tng nh Trn c gin, khin b
quan-ti Trng-Vy.
Tng-Uyn-T
T l Qung-Trng, ngi V-Chu, thi u khoa Canh-Tut (1250), nin hiu Thun-Hu
(1241-1252), i Tng L-Tng, do chc Th-Tng ra lm Tri-Huyn Long-Hng, kim chc An-V, li
c vi lm Lm-An Ph-Don, coi vic Tham-Chnh-Ph. Ma xun nm t-Hi (1275) do chc ioan bim ra Li-Chu. Nin-hiu Ch-Nguyn nm Bnh-T (1276), i-binh vo Hng-Chu, u cha
nh Tng ra hng, Nh Vng vt bin n Qung-Chu. Uyn-T yt kin, c cho lm Qung-Ty
Tuyn-U-S, kim qun Li-Chu. Nm Mu-Dn (1278) lm chc Th-c, gia phong Kim-T QuangLc i-phu. Lc ch-Vng bi trn Nhai-Sn, Tham-Chnh l T-Phu m Qung-Vng nhy xung
bin. Uyn-T nhy theo, nhng c ngi nh vt ln khi cht, bn nh trong thuyn ca T-LuNgha. Bn M-Vng git Lu-Ngha, em Uyn-T chy qua An-nam, rt c Trn Thnh-Vng
trng i. Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, i binh vo An-nam, Uyn-T em
chng qui phc. Sau khng bit cht u.
T-Cnh-Do
Con ca T-Lu-Ngha, An-V-S nh Tng. Nm Bnh-T (1276), hiu Ch-Nguyn, quan binh
vo Lm-An, Nh Vng chy xung pha Nam, lc y ngi cha lm Sch-ng i-S Qung-ng, v
Qung-Ty gia hm Thiu-Bo. Sau trn thua ti Nhai-Sn, vua Tng b chn vo bng c. Lu-Ngha
b bn Vng-Phc, M-Vng git cht. Chng tn Kh-Vn-Kit ln lm trng, bt v Lu-Ngha g
cho Vn-Kit. Lc y Cnh-Do mi mi tui. Vn-Kit dn chng chy qua An-nam, Cnh-Do ku oan
cho cha vi Thnh-Vng nh Trn, Vng khin Kim-Php-quan inh-Cng-Vin tra xt. Vn-Kit lo
lt rt hu, Cng-Vin tu vi Vng rng: "y l vic xy ra lc chng n cha v ph vi ta, bt tt ct
vn lm g". Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, quan binh vo An-nam, Vn-Kit
em chng ra hng. Cnh-Do li em vic y t co vi Trn-Nam-Vng, Vng thng xt, khin
ngi d hi ra s thc, bn chm Vn-Kit. Cnh-Do theo qun v Bc, c cho v lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Chung
Ngu-Phin, ngi i Tam-Quc, hc gii, v lu-lc phng Nam, sau cht . Thng than th rng: "Sng khng bit ni
chuyn vi ai, cht ch c rui xanh n iu. i ngi gp c mt ngi tri-k cng khi bun".
94
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nht
Lc tc l Giao-Ch.
Hong c l mui xe lp mu vng, t o l chm lng t trc u nga ko xe pha tri, cho nga khng ng thy nhau.
95
Hng ln lm vua, tn m lm Thi-Hu. C-Th lc cha ly Anh-T, t thng vi ngi BLng tn l An-Quc-Thiu-Qu. Nm Nguyn-nh th 4 (113 trc Cng-Nguyn), ngi trong nc
bit vic y, chng phc Thi-Hu. Thi-Hu s ni lon, mun cy oai nh Hn, thng khuyn vua v
b ti cu ni-thuc nh Hn, bn nh s-gi dng th xin cho Nam-Vit c ng ngang hng vi
ch-hu, ba nm mt ln vo triu-kin. Thin-T y cho, Vua v Thi-Hu sm sa hnh-trang, em
nhiu ca bu vo chu Hn-. Tha-tng L-Gia can ngn, vua chng nghe, Gia c lng mun
lm phn, thng xng bnh, chng chu ra mt s-gi nh Hn. Thi-Hu gin, mu toan git Gia, bn
m hi trong cung, lc ung ru, Thi-Hu bo Gia rng: "Nam-Vit ni-thuc Trung-Quc l vic li
cho nc; Tha-tng li c khng chu l v c g?". Ni vy, chc gin Hn-S, nhng hai bn
cng ng nhau, h-nghi, khng dm hnh-ng. L-Gia thy c mi chng lnh, lin b chy ra. ThiHu gin, mun dng ci mu m Gia, nhng vua can ngn li. Gia ra ngoi xng bnh, my ngy
khng yt-kin vua, bn c binh lm phn, nh git Vua, Thi-Hu v Hn-S, ri lp con th ca
Minh-Vng l V-Dng-Hu Kin-c ln lm vua. Nm Nguyn-nh th 5 (112 trc Cng-Nguyn)
V- sai Phc-Ba tng-qun L-Bc-c em mi vn qun qua nh. Nm sau nh bi c qun
Vit, khin b-tng bt Kin-c v L-Gia ni ca bin, tiu-dit nc Vit, chia lm chn qun, bt
u t quan Thi-Th. H Triu lm vua c nm i, cng 93 nm.
Mu Lng l lng ca Hn V .
96
Vit Lang l chc quan Lang ca nc Vit, tn l K, bt L Gia np cho tng nh Hn.
Tng Phi: vua Ngu Thun i tun th, cht Thng Ng, hai b v theo khc ri cht sng Tng, ngi i sau gi hai b
l Tng Phi.
Theo "Th gii nin biu" th nm Trinh Minh nguyn nin l nm t Hi (915), cn nm K Mo l nm Trinh Minh th 5 (919).
97
Gia-Th h inh
inh-B-Lnh
Ngi ng Hoa-L, Giao-Chu. Cha l Cng-Tr, lm nha-tng ca nh-Ngh. Cui thi Ngi, nh-Ngh i trn Giao-Chu, ly Cng-Tr quyn Th-S Hoan-Chu. Trc y, Ng-Quyn git
Kiu-Cng-Tin, cha con B-Lnh v vi Ng-Quyn, Quyn nhn khin Cng-Tr v nhim chc c. Khi
Cng-Tr mt, B-Lnh k tp chc cha. Kp n lc Ng-Xng-Vn mt, bn b-h ni lon, B-Lnh
cng con l Lin nh dp yn ht, lnh vic cai-tr Giao-Ch, xng hiu Vn-Thng-Vng, ring phong
chc cho Lin lm Tit--S, c mi nm th B-Lnh mt.
inh-Lin:
K lp c by nm, nm Tn-V Khai-Bu th 4 (971), Thi-T nh Tng khin i-tng
Phan-M qua nh Lnh-Nam. Lin s, dng biu-vn, khin s vo cng, xin ni-ph, Thi-T xung
chiu phong Lin lm Tit--S An-Nam -h. Thng 5 nm th 8, (975), Lin tin cng vng la,
sng t, ng voi, tr thm. Ngy mng 7 thng 8, Thi-T xung sc-ch, phong cha Lin l B-Lnh lm
Giao-Ch Qun-Vng; thc p 1.000 h. Thng 12, khin Cao-Bo-Ch lm Quan-Co-S1. Nm ThiBnh Hng-Quc th 2 (977), Lin sai s qua cng mng vua Thi-Tng ln ngi. Nm th 5 (980), Lin
mt, em l Truyn ln ngi.
inh-Truyn:
Truyn cn nh, xng Tit- Hnh-Qun T-M, quyn lnh vic qun ph. Thng 4 nm
Canh-Thn, Thi-Bnh-Hng-Quc th 5 (980), khin L-Tp i s Giao-Ch. i-hiu L-Hon chuynquyn, hip di Truyn mt nh ring, bt giam c h v thay th qun lnh binh-quyn. Thi-Tng
gin, khi binh tin nh. Hon gi lm biu-vn ca Triu dng ln. Qua thng 11, khin s tin cng
nhng bu, nh kh-mnh bng vng, bng bc, sng t, ng voi v dng mt t trng-vn, ni rng
tt c tng hiu, qun lnh, k-lo trong nc, ng xin cho Truyn lm chc Tit--S, ni ngi ca
cha, anh. Lc y nh Tng dy binh, biu vn tu vo khng c tr li. Ma ng thng 11, quan
binh nh bi qun Giao-Ch Bch-ng. Nm sau, binh nh Tng tht li rt v. Nm th 7 (982),
Hon li tr xng Truyn khin s tin cng, v s qun Tng tin nh vy. Truyn b Hon st hi.
H inh ni nghip ba i, cng c 17 nm.
98
Gia-Th h L
L-Hon
Ngi Chu i, c ch-lc, c lng qun-s, c inh-Lin giao-ph binh-quyn, nhn son
ngi h inh, t xng Giao-Chu Tam-S Lu-Hu, khin s tin cng nh Tng, dng biu ni: "inhTruyn cng m l Dng-Th sut li, dn, tng hiu, ba qun, ni xin thn thng lnh vic ph". V
gi lm mt t biu ca inh-Truyn dng ln. Thi-Tng yn-v d rng: "H inh truyn ni ba
i. Trm mun cho Truyn lm Thng-Soi, nh ngi lm ph. Nu Truyn khng c tng ti, cn
tnh tr con, th nn khin m con vo chu, s c u-i, ta tc th trao tit-vit cho nh ngi.
Trong hai iu y, nh ngi nn xt chn ly mt". Thi-Tng khin bn Trng-Tn-Quyn i s, em
ch-d y qua. Nhng Hm chuyn c t nc, chng phng mnh. Sau Hon dng s ni: "Nc
Chim-thnh em my vn voi nga vo cp An-Nam, b ti nh ui chy". Nm Thi-Bnh HngQuc th 8 (983), Hon khin cng cc vt vng bc, t-ngu v voi. Nm Ung-Hy th 2 (985), Hon
khin cng ra vng, hc, l-hng, ng voi v mt vn cy la trng mng tit Cn-Minh. Vua Tng
cho s-gi mt b o, ai bc, yn cng v nm con nga. Hon cng vng bc v cc vt th-sn.
Thng 10 ngy Canh-Thn, vua Tng khin L-Nhc-Chuyt lm Quan-Co-S, em ch-sc phong
Hon lm Kim-T Quang-Lc i-phu, Kim-Hiu Thi-U, S-Tr-Tit, -c Ch-Qun-S, An-Nam
-h, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Giao-Chu Qun-Ni Quan-St-S-Tr ng S, Thng-Tr-Quc,
Kinh-Triu-Qun, Khai-Quc-Hu, thc p ba ngn h, vn ban hiu l Thi-Thnh Cng-Thn. Thng 4
nm u hiu oan-Cng (988), vua Tng khin bn Ngy-Tng lm Quan-Co-S em ch-sc tin
phong Hon tc Khai-Quc-Cng, cho thm thc p ngn h. Thng 5 nhun, Hon khin s tin cng.
Nm u Thun-Ho (990), vua Tng khin bn Tng-Co lm Quan-Co-S, gia phong cho Hon.
Thng 10, Hon cng mt ci gh khm tht-bu v cc vt voi t-ngu. Thng 3 nm th 4 (993), vua
Tng khin bn Vng-Th-Tc lm Quan-Co-S, em ch-sch phong Hon tc Giao-Ch qunvng. Thng 3 nm th 5 (994), Hon khin s tin cng, v sau Hon cy th nc him tr, thng
vo nh cp, khng gi ng l phin-thn. Ma xun nm u Ch-o (995), Chuyn-Vn-S
Qung-Ty Trng-Quan tu rng: "Hon cho qun vo trn Nh-Hng thuc Khm-Chu, nh ph cdn, cp bc lng thc, ri b i". Ma h nm y, 5.000 binh T-Chu di quyn ch-huy ca Hon
vo cp Lc-Chu, thuc huyn ca Ung-Chu, b Tun-Kim Dng-Vn-Kit nh ui. Thi-Tng ch
yn-v ci xa, chng mun hi ti. Trng-Quan li ni nghe n Hon b h inh trut ui, nay ko
tn-qun ra vng hi-o, cha bit lp cn-c ni no, cho nn ly s cp bc t tc. Nay Hon
cht, Quan dng biu mng. Thi-Tng bn khin quan Thi-Thng Trn-S-Long lm Th-Phng-S
d xem h thc, mi bit rng L-Hon vn cn sng, tin trc ch l li truyn-vn sai lm. Nm th
2 (996), vua xung chiu hch ti Trng-Quan, Quan au cht, li ra ch-d chm V-Chiu-M trn
Nh-Hng. Ma h nm y, vua Tng khin Trn-Nghiu-Tu nhim chc Qung-Ty Chuyn-Vn-S,
nhn lm chiu-th khin L-Kin-Trung em qua cho L-Hon. Nguyn Khm-Chu c ba trn gn b
bin l Nh-Hng, Xy-B v Nh-m, trc y c bn Vn-Dng, dn Triu-Dng, thuc qun GiaoChu, b n git ngi ri em c gia-quyn trn qua Nh-m, c trn-tng bn Hong-Lnh-c
che giu. Hon khin trn-tng triu-Dng Hong-Thnh-Nh theo bt. Lnh-c khng giao tr,
Thnh-Nh bn nh cp ri i. Nghiu-Tu n Nh-m, ct vn bit c duyn-do vic che giu,
bn bt ht tt c nam n gi tr, mt trm ba mi ngi, giao tr cho nh ng cuc Triu-Dng.
Thnh-Nh bt li c ngi, lm th t n Nghiu-Tu. Hon cng dng biu-chng t n v ni
c thc cc kh ng, t nay khng cn vic quy ri na. Thng 7, Thi-Tng li khin L-NhcChuyt em chiu th v ai-ngc ban cho Hon. Nguyn trc Kin-Trung n Giao-Chu, Hon tip
i rt s-si, nhn dng biu-vn ln tu rng: trc kia nh cp Nh-Hng ch l qun ngoi b ci,
m thi vy. Nhn bt 27 tn dn mi, bn khng hiu ting Tu, gii giao cho Chuyn-vn-s. Triu
nh tip c biu-vn ca L-Hon, bn khin Nhc Thu qua i s. Thot mi n, L-Hon ra ngoi
thnh tip n, cho hi rt khinh r; Hon bo Nhc Thu rng: "Xa nh cp Nh-Hng, ch l
qun ngoi cnh m thi, Hong- c bit khng? Nu Giao-Ch lm phn th chng ti vo QungChu trc, ri nh n cc qun Mn-Trung, h ch nh trn Nh-Hng m thi u?". NhcKhuyt khoan thai tr li rng: "Cha Thng nghe Nh-Hng b cp, cha r thc h th no; ngh
rng Tc-H xut-thn t hng nha tng, c trao cho tit-vit, l nn tn trung n p, h cn
99
manh lng g khc na sao? n lc Tc-H bt qun gic bin gii np, th s trng r rng. Nhng
cc i-thn bn rng: "triu-nh trao tit vit cho Tc-H trn an hi-ngoi, nay c lon gic
bin, y l Giao-Chu mt mnh khng sc ch-ng, nn pht vi vn tinh binh, hi vi qun bnchu, ng nh gic bin dt hu lon. Hong- s Giao-Chu khng hiu ca triu-nh, ri sinh
ra hong s, chi bng chuyn u vic dp gic cho Tc-H l hn, bi th khng khin binh i na".
Hon ngc nhin ni rng: "Gic bin xm phm b ci, y l ti ca k th-thn, (by ti c trch
nhim phng th), thnh-nhn khoan-hng, cha h trch pht, n y qu hn cha m, t nay xin knh
vng c-ho triu-nh, dp yn b ci". Ni xong, trng v pha bc, ci u chc mng. Thng 4 nm
th ba (997), nhn dp Tng-Chn-Tng ln ngi ban n, gia-phong Hon lm Nam-Bnh-Vng kim
chc Th-Trung. Thng 9, Hong cng mt ci gh khm vng bc tht bu, sng t, ng voi v la mn.
Vua Tng xung chiu khin by cc phng vt y Linh-To n Vn-Tu, cho s lm l ly dng.
Nm y, Chim-Thnh vo cp bin-thy, Hon nh ui qun Chim ri dng biu vo nh Tng,
i-lc rng: "Quc-cnh ti tip gip vi Chim-Thnh, khong vi nm nay, ln-bang y xo ng,
cp thu m hng-thn, quy dn lnh bin-cnh, bi th, ti phi pht qun ngn chng, n i
tr ni cng vic triu-cng khng gi ng quy-ch". Vua Tng xung chiu khen ngi, phc p v
ban cho cc th ai gip v nga. Thng 9 nm u Hm-Bnh (998) vua Chn-Tng, Hon cng mt
con voi thun thc. Thng 12 nm th 4 (1001), vua Tng ban sc-ch gia-phong Hon lm cng-thn.
Nm th 4, t n vua, Hon cng voi thun, t-ngu v mt bnh tht-bu nm vng. Thng 11 nm
th 5 (1002), gia phong Hon lm Phng-Tit cng-thn. Thng 3 nm th 6 (1003), Khm-Chu tu
rng: "dn trng1 Hiu-Thnh thuc Giao-Chu v u-Mc Bt Chu-S l bn Hong-Khnh-Tp em
b-thuc hn 450 ngi, vo thn -Th, sng Dng-B thuc a-gii Khm-Chu. Vua xung chiu
khin s-thn n an-i v khin tr v qu c. Bn Hong-Khnh-Tp s ti khng dm tr v, bn di
ra vng b bin Khm-Chu. Thng 6 nm Cnh-c (1004) L-Hon khin con l L-Minh- vo
cng, ngy 27 vo tu di n Sng-Chnh, vua li vi vo tin-in an-i v cho Minh- lm chc
Kim-T Quang-Lc i-phu, kim-hiu Thi-Bo, Hoan-Chu Th-S, Thng-Tr-Quc. Thng ging
nm th hai (1005), nhn ngy tit Thng-Nguyn, xung chiu cho Minh- tin, khin cng cc sthn i-Thc v Chim-Thnh xem rc n, n yn ung ru. Thng y, theo li thnh-cu, ban cho
Hon mt b Kinh i-Tng. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon mt.
Long-Vit
Con gia ca L-Hon, ni ngi lm vua, b em l Long-nh git.
Long-nh
Con t ca L-Hon, git Long-Vit m t lp lm vua. Anh l Long-Kim (?) ni gin, cp ca
kho chy trn v Long-H em binh tri Ph-Lan nh nhau ginh ngi. Trc y L-Minh- vo
cng, v nc lon khng v c, phi lu li Qung-Chu. Tri-Chu Cao-Nht khng cp cho nh
na. Chn-Tng xung chiu cho tin 50 vn, go 150 hc v khin tip tc cp cho nh . Thng 6,
quan cai-tr Qung-Chu Lng-Sch tu rng: "vng li chiu-ch, v Giao-Ch c binh lon, khin ti cng
vi Tr-Bin An-V-S Thiu-Dip i kinh-l xem vic tin-nghi tu v vua nghe. Chng ti ti Bch-Chu,
gp Qung-Chu-B gii giao dn Giao-Ch bn Hong-Khnh-Tp hn 1.000 ngi, chng ni L-Hon
cht, my ngi con u t tp binh m, chia t tri sch, quan thuc ly tn, nhn dn lo s, bn
Khnh-Tp tnh nguyn xin lm tin phong. Chng ti hi ngh: Nu Triu nh y theo li thnh cu trn
y, xin ly binh cc n Qung-Nam, thm vo 5.000 qun Kinh-chu, H-nam; qun thu qun b t
tin, c th lp tc bnh nh c". Chn-Tng ni rng: "L-Hon lo cng l, cng thng khin con
vo chu, b ci yn n, vn gi lng trung thun; nay nghe Hon cht, ta cha cho ngi tut iu, li
tha lc c tang m gia binh, h phi vic lm ca Vng-Gi". Bn xung chiu khin bn Sch c y
theo li chiu trc, thi-hnh vic an-v, sao cho trong nc yn tnh l c. Cn bn Khnh-Tp, c
tnh theo nhn-khu, cp pht lng-thc, y-phc, cho c b-dng, lp thnh iu-l, tu ln cho vua
nghe, s c n-mnh u-i. Mt khc, a th cho Giao-Chu d cho bit oai-c ca triu-nh, nu
c nh git ln nhau, lu ngy khng nh c vng-v, s khin mt o qun qua hi ti, h L s
100
tiu-dit khng cn mt ngi vy. Long-H s, bn tn Long-nh ln ch vic qun. Thng 7 ThiuDip tu ni c cng-ip ca Long-nh n, t xng Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St, X-Tr-ngS, Kim-Hiu Thi-U Khai-Minh-Vng; xin n thng 8, s sai em vo cng. Ti ngh Long-nh cha
chu Chn-mnh ca nh vua, dm t xng h nh th, nn khng dm phc p. Vua cho l ci xa va
l, khng bit th-thng triu-nh, bn xung chiu giao Thiu-Dip d khin tc b ngy-quan, mi
cho vo cng. V vic L-Minh-, lc y cn lu-tr Qung-Chu, chiu khin Thiu-Dip cho bit
vic nc, nht l t tu ca Long-nh v t d ca triu-nh khin b xng hiu, v nu mun v, s
cp tin lng cho v. Ngy 23, Dip dng mt bc hc-, ch r ng thu-lc t Ung-Chu n
Giao-Chu. Vua Chn-Tng a cho cn-thn xem v ni rng: "Giao-Chu lam chng c a, nu ra
binh nh dp, t-thng t nhiu, v li t-tng m mang b ci, rng ln nhng y, chng ta ch nn
gi gn cn thn m thi, h tt nhc dn ng chng, tham ch t v-dng lm g? Nu trong vng
nh-hng ca ta, c k phn lon, ta mi cn phi tiu-tr m thi". Thiu-Dip li tu: "Bn HongKhnh-Tp Giao-Chu trc y trnh lon qui-thun, thuc dn nhiu ging, nay nu khin tr v, e
b st hi, mong ban cho chng n n-hu". Vua bn khin lm tam ban t chc Liu-Chu Gim-thu.
Thng 7 nm th 4 (1007) quyn An-Nam Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St X-Tr lu hu L-Long-nh
khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-Th-K Hong-Thnh-Nh vo cng. Long-nh dng biu xin
sch Cu-Kinh1 v mt tng Kinh-Pht. Vua y cho. Ngy 17 thng 8, vua sc phong Long-nh lm chc
Kim-Hiu Thi-U Tnh-Hi-Qun Tit--S An-Nam -h, Giao-Ch qun-vng, Thi-Thnh cngthn, ban tn l Ch-Trung. Li tng C-Tnh-Hi-Qun Tit--S Nam-Bnh-Vng L-Hon chc
Trung-Th-Lnh, truy phong lm Nam-Vit-Vng, ban vi, la, d, ru, lm l phng iu. Theo nghich phong Giao-Chu, ban u ch trao tit-vit, cha cho tc vng, Chn-Tng cho rng i vi x
xa, cn c n-mnh ca triu-nh, mi trn phc c, bi th, xung chiu-mnh c-cch gia-phong.
Ngy 18, phong Minh-Vnh lm Tr-Tit Giao-Chu Ch-Qun-S Ph-S, Hong-Thnh-Nh lm TriuTn i-phu, in-Trung-Tha, Tri-An-Nam-S. Minh-Vnh lnh ch-mnh ca anh, xin n n SngChnh co t, vua vi vo in, hi han v v. Thng 9, c n Giao-Ch Qun-Vng, xung chiu khin
Chuyn-Vn-S Qung-Nam em qua ban cho. Thng ging nm u i-Trung Tng-Ph (1008), scch gia phong Ch-Trung lm Dc-i Cng-Thn. Thng 9, Giao-Chu-Vng tu ni c hai ngi li
bun Chn-Lp, b Giao-Chu-Snh trc xut, trn n xin nhp-tch lm dn bn chu. Chn-Tng ni:
"ngi phng xa v cng ng phi chy n qui ph, xung chiu cp y phc, tin bc v khin s
dn v nc.
Thng 12, sc phong Ch-Trung lm Kim-Hiu Thi-U nh trc, ng-Bnh-Chng-S, Annam -h, Giao-Ch Qun-Vng, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Quan-st X-Tr-ng-S. Thng 12
nm th 2 (1009) Ch-Trung cng phng-vt, vng bc v t ngu. Chn-Tng cho rng: "t-ngu
xa em n, khng hp tnh, mun tr li, nhng s mch lng Ch-Trung, nn khin s-gi v, ri em
th ra b bin". Ch-Trung dng biu cu xin mt b o gip v mo-tr khm vng, vua y cho. ChTrung li gi ip-vn cho Chuyn-Vn-S cu xin mua bn ti Ung-Chu. Chn-Tng ngha rng dn b
bin thng b Giao-Ch cp ph, theo l c ch cho thng thng vi Lim-Chu v trn Nh-Hng, v
ch y l ni khng-ch bin-thu, nay nu cho thng-thng trc-tip vo ni-a thc l bt tin. Bn
xung chiu khin bn-chu c vic theo l c m hiu d. Thng 3 nm th 3 (1010), Ch-Trung mt,
c con mi mi tui, b L-Cng-Un son ngi. Lc y, s-thn ca Ch-Trung cn Kinh-s, ChnTng cho bit tin v ni nu mun tang cng cho php. S-gi ch che mt than khc m thi.
H L 3 i, cng c 30 nm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Nht Chung
Cu Kinh tc l Ng Kinh v T Th
101
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nh
102
2 (1018), theo li thnh cu, cho Cng-Un Kinh i-Tng. Nm th 3 (1019), Cng-Un khin em tn
Hc vo cng. Thng 12, gia phong Cng-Un chc Kim-hiu Thi-u. Cn-hng nm u, xung chiu
gia phong Cng-Un chc Thi-s, Sng-nhn cng-thn. V vua Nhn-Tn mi ln ngi nn mi c nchiu y. Cng-Un khin L-Khoan-Thi vo mng, vua thng cho rt hu, ri khin v. Thng 12,
nm Thin-Thnh th 2 (1024), gia phong cho Cng-Un thc-p, cng-thn. Thng 3 nm th 6
(1028), Tam-ty tu ni: lc lm kho vt-liu, nh gi cho ngi Giao-Chu, tin np thuc thm, tr gi
tin 2760 quan. Vua xung chiu khin tr cho 5000 quan, t cu mn ngi xa. Thng 5, Chuynvn-s Qung-Ty tu ni: "Cng-Un t tin khin con em v r l bn Thn-Tha-Qu em qun vo
bn o, cp bc dn bin thy. Chng ti nhiu ln cho theo tm, u khng chu th v nhng ngi
b cp i, e lu dn s tr nn vic ng lo cho bin cnh. Nay chng ti mun tng thm binh s
hun luyn cho Bn-l, cng qun s B tun-kim, hi hp vi trng inh cc khe ng, ly ting i i
hi cc ngi b cp, tha tin kim tra tr kh c ng. Nn h lnh cho Bn-l thit thc hp sc
nh gic, nu bn Tha-Qu ra mt khng-c, c- gi nhng ngi cp i, khng chu tr li, tc
th cng vi Ung-Chu, cng ng phi s binh nh Bn-l, hip binh tiu tr. V cc ngi b cp i,
chng ti cho b mt d xt trc, sau ny qun cp khi chng ch. Nu li tu thnh c y,
chng ti xin lp tc thi hnh. Ngy mng 3 thng 3 nm th 6 (1028), Cng-Un mt, con l c-Chnh
khin s n bo tang v t lnh chc Lu-Hu.
L-c-Chnh (tc L-Thi-Tng)
Tn c l Khai-Thin, k tp ngi ca cha. Lc y, Chuyn-vn-s Qung-Ty tu ni: "Em KhaiThin l Khai-Quc triu-tp binh-m, th t tranh ngi, xin khin cc chu Ung, Khm, Qung, Hu,
tng binh phng th nga vic phi thng. Vua xung chiu khin Ty Qung-Ty tm phi tun-kim
cc Chu Qu, Nghi, bn Trng-Bn em binh-s bn b ra gn bin thu phng th, ch yn tnh, li
v ch c. Thng 4 nm Thin-Thnh (Tng-Nhn-Tng) th 7 (1029), Lnh An-nam Tnh-Hi-qun luhu-s L-c-Chnh tu ni cha mt, tham-t tng-s, k-lo ton trn yu cu ti quyn lnh chu
trn v khin s vo cng. Vua xung chiu khin Chuyn-Vn-s Qung-Ty Chng-Tn qua iu-t,
tng Cng-Un chc Th-Trung, truy phong Nam-Vit-Vng, phong quan cho c-Chnh cng nh
Cng-Un. Nm Cnh-Hu th 3 (1036), Giao-Ch nh cc chu T-Lng, cp nga tru, t nh ca,
ri b i. Vua xung chiu trch hi, khin bt k cm u tr ti. Ma ng thng 12, nin hiu BuNguyn nm u (1038), phong c-Chnh lm Nam-Bnh-Vng. Ma thu thng 9, nm u nin hiu
Hong-Hu (1049), mn Lnh-Nam l Nng-Tr-Cao nh cp bin thy, Giao-Ch xin em binh nh
gip. Ban u D-Tnh cho th l tin li, em vn ra bn triu nh. n lc ch-Thanh lm itng bn tu rng: "Mn binh ngoi tr gic bn trong, chng phi l vic c li cho ta. V Tr-Cao
giy ph hai Chu, khng ch ng ni, phi nh binh ngoi vin, gi th binh y nhn m dy lon,
th ta bit ly g m ch ng. Vy xin bi vin binh ca Giao-Ch". Thng ging nm th 5 (1053), xung
chiu nh ch vin binh ca Giao-Ch theo li thnh-cu ca ch-Thanh. Nm Ch-Ho th 2 (1055),
c-Chnh mt, con l Nht-Tng ni ngi.
(c-Chnh ngi 30 nm th mt, thu-hiu Thi-Tng).
Nht-Tng (tc L-Thnh-Tng): ln ngi.
Nhn-Tng nh Tng xung chiu phong lm Tnh-Hi-Qun Tit--S, Giao-Ch qun-vng.
Nm Gia-Hu th 3, (1058), tin cng mt con d-th, gi l ln trng. Anh-Tng nh Tng ln ngi, gia
phong Nht-Tng chc ng-Bnh-Chng-S. Thn-Tng tin phong tc Nam-Bnh qun-vng, gia
chc Khai-Ph-Nghi-ng-Tam-Ty. Nm Hy-Ninh th 4 (1071), Nht-Tng mt, con l Cn-c khin s
bo tang vi nh Tng.
Cn-c (tc L-Nhn-Tng): ln ngi.
Nh Tng gia phong lm Giao-Ch qun-vng. Nm Hy-Ninh th 8 (1075), ma ng thng 11,
Giao-Ch cp bin cnh, nh hm my chu Khm, Lim. Vua Thn-Tng nh Tng khin Triu-Tit v
Ni-Th L-Hin ra nh. Nguyn trc quan coi Qu-Chu l Trm-Khi, Lu-Di ni nhau khin quan vo
hi-ng, hp th-binh, t qun bo-gip tng lng, li khin hp binh thuyn b bin, chun b tp
thy chin, ra lnh cm ch cc chu huyn khng cho mua bn vi ngi Giao-Chu. Ngi Giao-Chu
sinh nghi, bn ct qun chia ng vo nh cp, qun s 8 vn ngi, tin vy Ung-Chu. Thng 10,
103
104
105
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tam
Trn Thi Tng ch lm vua t nm t Du (1225) n nm Mu Ng (1258), cng 33 nm, y chp 18 l sai.
106
107
Cc Vng-Hu Ni-Ph
Trn-ch-Tc:
Con th 5 ca Thi-Vng, thng minh tun-t, c tnh hiu hc. Lc nc nh, c phong
tc Chiu-Quc-Vng, kim chc i-tng-qun, trn gia l -Giang. Ma ng, nm Gip Thn,
hiu Ch-Nguyn (1284), i-binh ca Trn-Nam-Vng tin vo bin-gii, anh l Th-T, em c nc
chng ch, b thua chy. Nm sau, (1285) ch-Tc em gia-quyn u hng Trung-Quc. Thng 5, theo
Vng s v Tu. Ma thu vo b kin. Ma xun thng 2, nm Bnh-Tut hiu Ch-Nguyn (1286), vua
Th-T thng Tc c lng trung hiu, c n phong cho tc An-nam-vng, quang-lc i-phu, ban
cp ph n, cho tin 5.000 quan. Con trng tn B-, c phong chc Gia-Ngh i-phu, lnh An-VS l -Giang (h chc), ban cho o m, cung tn, yn cng v nga. Nm inh-Hi (1287) c chi
cp nguyt-bng, ma ng theo qun v nc. Thng ging nm sau (1288), i-binh nh quc-,
Th-T chy trn, quan qun tm nh khng c. Thng 3, Trn-Nam-Vng v vim-nhit v mthp rt v. An-nam quc-vng (tc ch-Tc) theo i-qun v t Ngc. Ma thu vo b kin, c
cp o nm v cho tin mt vn quan. n nm Nhm-Thn (1292), li c gia chc H, Qung ngx Hnh-Trung-Th-Snh, Bnh-Chng Chnh-S. Nm Qu-T (1293), mi khin s dng biu, mng
tit Thin-Th. Ma xun nm Gip-Ng (1294), em qun qua nh nc Nam, nhng li bi binh, v
Ngc-Chu. Ma h thng 4, Thnh-Tng hong- ln-ngi, vo b-kin, c cho tin 5 vn quan.
Nm Tn-Su (1301), hiu i-c li vo b-kin, c ban tin 5 vn v cho cc quan ty thuc 5.000
quan. Thng ging ma xun nm t-T (1305), khin s n Kinh-, dng th bch. Vua vi s vo
n Ngc-c u-lo v cho ca ni-ph i-t-kim-on hai cy p l. Nm Bnh-Ng (1306) vua
ban cho ch-Tc 200 khonh rung v cc thuc quan bn An-Ph-s Vng-Ngh 200 khonh rung.
Ma thu nm inh-T (1307), Trn-ch-Tc khin Li-ch-Qui v L-Tc dng biu mng V-Tng
Hong- ln ngi. Lc Hong-Thi-Th chnh v ng-cung, ch-Tc c vo yt-kin. Nm Mu-Thn,
nin-hiu Ch-i (1308), ch-Tc c gia-phong chc Ngn-Thanh-Vinh-lc i-phu v c ban cho
150 lng bc. Thng ba ma xun nm Tn-Hi (1311), Nhn-Tng hong- ln ngi. Ma thu chTc dng biu mng. Nm Nhm-T (1312) hiu Hong-Khnh, ch-Tc vo b-kin c gia-chc Kimt quang-li i-phu, cho tin 50.000 quan, ai vng mt chic, kim-on bn cy. Nm Mu-Ng (1318)
hiu Din-Hu, vo b-kin c gia chc Nghi-ng tam-ty. Thng ba ma xun nm Canh-Thn
(1320) Anh-Tng Hong- ln ngi; ch-Tc khin s dng biu mng, c ban l vt hi p. Nm
Mu-Thn (1328), hiu Thin-Lch, Vn-Tng hong- ln ngi, dng biu mng, c ban thng rt
hu. Thng 4 nm sau (1329) ch-Tc qua i, hng th 76 tui, an-tng ni H-Gia, t Hn-Dng.
H-Qung Hnh-Tnh tu ln triu-nh, Hong- thng lng trung-ngha, truy tng thy-hiu Trung-Vng, cho tin 5.000 quan lm l phng iu. ch-Tc tnh a o Pht, Lo, lm th hay, c cho ra
i tp th Cng-Cc-Lc-Ngm1. Nm Gip-Tut (1334), hiu Nguyn-Thng, con l Tuyn-v-s Trn-
Cng Cc ngha l triu cng ngi. Hong cc, tc qui thun Hong nh Nguyn.
108
Nin hiu Ch Nguyn khng c nm t Su, c l l nm K Su (1349) m chp sai, v ch "t" v ch "K" hi ging nhau.
109
Nga trm n i Chi-Lng, b quc dn ngy m vy nh. Bn Chng-Hin cng cc quan bi-bn
ph vng vy chy ra ng trc, li b chng n nh, xe c ch lng-thc u b cp ph sch.
Chng-Hin tnh ngi khim cung nh-lng, i k di rt c n, nhn dn ai cng thng mn,
chng may gia ng t nn, khng em c vic mnh tu vi triu-nh, chng c hng n in
sinh phong t tng. Lc nc ra i, c b quc-mu-c L-Th v my ngi thn quyn cng i, u
b quc-dn bt git, au n bit chng no. Ch c ng ngoi l thn-huynh ca Th-T c thot
cht.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Tam Chung
110
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp T
Quan-Ch
T nh inh tr v sau, mi chu vng-tc ca nh Tng gia-phong. Nhng trong nc t
t danh-hiu, bt chc vic c ca Triu-, t phong trong nc c vng, hu; t quan c
"chnh", c "tip", cng ging nh "phm" v "tng" vy.
Vng
T-vng
Thng-Hu
Hu
Tip-Minh-T
Ni-i-liu-ban
i-liu-ban
i-liu
Thn-vng-ban (danh tc ca thn thuc vua)
Ni-k-ban
K-ban
Ni-Ch-V
Ch-V
(trn y xen ln c vn c v)
Vn
: Ni-vin-ngoi-lang
Vin-ngoi-lang
: Ni-lang-tng
Lang-tng
Vn
: Ni-lnh-th-gia
Lnh-th-gia
: Ni-thng-ban
Thng-ban
: Ni-thng-ch
Thng-ch
: Ni-Cung-phng
Cung-phng
111
: Ni-Th-Cm
Th-Cm
Vn
: Ni-trc-in
Trc-in
Vn
: Cung-hu x-nhn
Th-X
Vn
: X-nhn
S-ng
: T-chc
T-chc-quan
Vn
: -to
Binh-to
T-thn tim-hiu.
Thi-S
Thi-u-bnh-chng-s
Thi-ph
Thi-bo
Ph-quc
Thiu-s
Thiu-bo
Thiu-ph
T, Hu-bc
Tham-tri-chnh-s
V-Soi
-Nguyn-Soi
Tit--s
i-tng-qun
Ph-nguyn-soi
Ph-Tit-
Ph-tng-qun
Chiu-tho-s
Thin-tng
T-tng
Vn-Chc
Ng-s-i-quan
Hn-lm-vin-quan
Kim-php-quan
An-V-S
Thng-Th
ng-Thng-Cc-Mn
An-V-ph-s
Tam-ty-vin quan-nhn:
1. Tuyn-thanh
2. Tc-hin
3. Hnh-chnh
Trung-phm phng-ng
112
Th-v-nhn ha-u
Th-v-nhn dng-th
Th-v-nhn
Phn-quyn-nhn
Thi-s Thi-u nha -quan (tc l nhng chc ph, ly cc vin Minh-t sung vo).
Vng-hu-gia-hnh-khin (quyt-v, ni-th)
Vng-hu-nha-qun-gip (cng ging chc hnh-khin, mt vn-chc, mt v-chc, u c t
qun-hu).
Phng-Trn
Thng-l tri-ch (ly cc quan hu v Minh-t lm chc y).
y).
Quan-st
St-hi
p-ngc-quan
Trn-t
Th-tp hng-p quan (quan lng, i i k tp)
Qun-gip (C thng, trung, h, ba bc, ly cc quan i-liu, lang-tng lm chc y).
i-Tot
Tiu-Tot
Ch-
Phn-cung
(Hc-quan, dng cc hc-s thi hng lm, dy hc-tr).
Tng-quan (Chc sc nh cha)
Quc-s
Tng-thng
Tng-lc
Tng-chnh
i-hin-quan
o-quan (Chc sc cc thy php)
o-Lc
Uy-nghi
-quan
113
Hnh-chnh
Theo php k mu phn b git c thn-tc, k git ngi phi thng mng. Bt c gianphu, c t chuyn git cht. i gn y, mi ra lnh cho gian-phu c ly 300 quan tin chuc ti
cht. Dm-ph, x tr v cho ngi chng lm t-thip v ngi chng c php mun cm bn cho ai
t . Git k c quan tc, ty theo phm hm cao thp, thng tin chuc ti, nhng phi b nh n
80 trng, ti nng nh 60 trng. Git cht ng l vi ti gian dm. L-m (mng ru), k c quantc, tu vic khinh trng, khin phm-nhn em tin v tru ru t li, s trng b nh cng nh ti
trn. Hai ngi nh nhau u c thng-tch, th k nh trc b ti. K ngy-to nhng phi-php
b thch ti danh ln mt, nh n (trng) v y i xa. Cng o b x trm. Thit o mi s
phm, b nh 80 trng, thch ln mt hai ch "phm o", ly trm mt thng ra chn, nu khng
thng ni, bt v con ra m tr; phm ti ln th hai, cht tay chn, ln th ba, git cht. K vu co
tr li b ti (ngha l b ti m mnh vu co cho ngi).
Cng-in phi hng nm np la. Dn hng nm phi np tin thn-dch v thng ging, thng
by i mng quan, ma no tri y, c, go, v.v...
K nng, thng, khi b trng thu lng thu. - (t hp ngi ng, i trc t ra php
ny bt gnh nng cho dn).
Quan li no lim minh, c ti x on vic tha kin, u c xt cng thng chc.
o lng, cn, tri cn thy u ging Trung-quc, ch c vng bc, s on, t gai, v thuc,
cc mn y u t tnh m thi. Mua bn giao-dch dng tin thi ng, Tng, 70 ch (vn) lm 1 tin,
700 ch lm mt quan. Thiu n c th b giam cm, tr ht vn li mi c th ra. Cng-dn khng
th t nui sng, c th t cm bn mnh cho ngi khc.
114
Binh-ch
Qun khng c s b nht nh, chn nhng dn trng-kin sung vo, 5 ngi lm mt ng, 10
ng lm mt ; li la hai ngi lanh-l v c ti cho coi vic ging tp v-ngh. i nhp ng th ra,
lc rnh cho v lm rung.
Thn-qun
Thnh-dc-
Thn-dc-
Long-dc-
H-dc-
Phng-v quan-chc-
(c phn s i bt v ghi nhng ti-phm. Cc trn ny u c t-, hu-).
Du-qun
Thit-lm-
Thit-hm-
Hng-h-
V-An-
Gia-nhn ca cc Vng-Hu
Ton-Hu-
Dc-ng-
S-thn cc Triu-i
S-thn i Triu
Thi Cao-Hu nh Hn, Nam-Vit Triu- khin Ni-s Phan, Trung-u Cao, Ng-s Bnh, ba
bn ngi dng th t ti, u chng tr v. bn tim xng -hiu, ri con chu noi theo.
Khong nin-hiu Nguyn-nh (116-111 trc Cng-Nguyn) (Hn V-), Nam-Vit ni-thuc
Trung-quc, nh Hn t quan ph cai tr, tri my triu khng thay i. n i Ng-i (907-959),
bin lon, Giao-Ch inh-B-Lnh bn c quc xng vng.
S-thn i inh
u i Tng, inh-B-Lnh khin s tin cng, Thi-T (960-975), phong B-Lnh lm Giao-Ch
Qun-vng. Khong nin-hiu Khai-Bu (968-975), inh-Lin k tp ngi cha, khin Trnh-T, VngThiu-T, Giang-C-Hong tin cng vng la, t-ngu voi.
S-thn i L
Nh Tng, nm Thi-Bnh-Hng-quc th 5 (980), L-Hon cp ngi h inh, khin Triu-Ti, Trng-Thiu-Bng cng vt th-sn, Thi-Tng phong Hon lm Giao-Ch Qun-vng.
Nh Tng, hiu Cnh-c nm u (1004), L-Hon khin con l L-Minh- vo cng. ThiTng vi n tin-in v i thm hi v phong tc cho Minh-. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon
mt, con l Long-nh ln lm vua, khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-th-k Hong-Thnh-Nh
vo cng. Thin-T vi vo in, v v thm hi rt lu, phong tc vng cho Long-nh v ban cho
tn Ch-Trung, bn Minh-Vnh cng c phong chc tc.
S-thn i L
Nh Tng nm i-Trung-Tng-Ph th 3 (1010), L-Cng-Un son ngi h L, c NhnTng phong lm Giao-Ch qun-vng, Cng-Un khin bi-thn Lng-Nhim-Vn, L-Ti-Nghim tin
cng. Thin-T ban tc-mnh cho bn Nhim-Vn. Nm th 5 (1012), khin L-Nhn-M, o-Khnh-
115
116
cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Thun (1332), khin i-phu ng-Th-Din tin cng, mng Vn-Tng
Hong- tc v.
Nm Gip-Tut Nguyn-Thng th 2, (1324) Hong- i nin-hiu lm Ch-Nguyn nm u,
Th-T khin i-phu ng-Ha-Khanh v Nguyn-C-Phu vo cng, mng Hong-thng ng kim
(Thun-) ln ngi.
117
cng.
118
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Ng
K cng gi l H Lang.
119
Ngi Giao-Chu, khong nin-hiu S-Bnh (190-193), Hn Hin-, tc trc -i. Thi-y
t Giao-Chu, s hiu-lim c c rt t. Ngy Nguyn-n, Cm cng ngi lng bn Bc-Long n
di n ku rng: "n hu ca nh vua khng c qun bnh". Vua hi v c g? Tu rng: "mt mnh
nc Nam-Vit khng c tri che t ch". Vua bn cho ly thm mt ngi mu-ti, b lm quan
lnh qun Lc-Hp L-Giang. Cm sau lm n chc T-L-Hiu-u.
Trng-Trng
Ngi Nht-Nam, c tin-c vo Lc-Dng. Gp ngy i-hi Nguyn-n, Tn Minh-
(323-325) hi rng: "Ngi Nht-Nam thy mt tri mc hng bc hay sao?". Trng tu rng: "Nay
c qun tn gi Vn-Trung, nhng tht ra c phi qun y trong my u, qun chng ti, mt tri
cng mc hng ng, ch c kh-hu oi-bc, dn thng sng di bng mt tri vy thi". Vua cho
Trng lm Thi-Th qun Kim-Thnh.
-Hong-Vn
Con ca -Tu-. Thi Tng-Vn- (424-453) lm Trn-Vin tng-qun, Th-S GiaoChu, tnh khoan ho, c lng dn, tp tc Long-Bin-Hu. Nm Nguyn-Gia th t (427), triu-nh
cho nh-U Vng-Vy qua thay th. Lc y, Hong-Vn ng au, c ch triu v, Vn t i vng ln
ng, c ngi khuyn nn ch ht au s i. Vn ni rng: "Ta ba i lm phng-trn, thng aoc c gieo mnh sn nh vua, hung chi nay c vi v, li khng i ?". Vn i n Qung-Chu
th mt.
-Anh-Sch
Mt tay ho-hng Kh-ng, thi ng-c-Tng (780-804), lm An-nam ph--h.
120
Chu ni ca Khng-Thn-Dc, con ca Khng-nh, u tin-s i ng c-Tng (780804), b lm Hiu-Th-Lang, nh lm ch-sch hay, c thng chc Hu-Thp-Di, Hn-Lm Hc-S.
Nhm chc mn nm, ng i i ni khc, nhng v m gi, cn phng dng, nn xin lu lm H-To
Tham-qun Kinh-Triu. Cng-Ph c ti cao, mi ln thy vic g, trn tu minh bch, rt c vua
c-Tng knh trng. Khi Chu-T v Kinh-S, Cng-Ph can rng: "B-H khng nn tin cy ngi T,
chng bng git pht i, ch nui cp ri hi v sau". Vua khng nghe theo. Bng chc Kinh-S c
lon, vua t ca vn chy ra, Cng-Ph g nga li can rng: "Chu-T thng lm soi t KinhNguyn, rt c lng tng-s, trc y v Chu-Thao lm phn, T b tc binh-quyn, ngy thng
phn-ut, nay nn mau ti bt T em theo, ch lt vo tay qun d". Vua hong ht khng kp nghe
theo. Lc i, vua mun chy sang Phng-Tng, nng th Trng-Dt. Cng-Ph ni rng: "Dt tuy
l mt ngi ti ng tin cy, nhng ch l mt vn-li, v qun ca ng y cai qun, u l i ng c
ca Chu-T v k-binh Ng-Dng, nu Chu-T c lp ln, Kinh-Nguyn bin lon, th li y,
khng phi k vn ton". Vua bn chy qua Phng-Thin. C k ni Chu-T lm phn, xin lo nga gi.
L-K ni rng: "Chu-T trung thc, thnh thc, c sao ng ng y lm phn, mch lng k i-thn, ti
xin trm ming bo m". Vua bit b ti khuyn Chu-T n rc xa-gi v, bn xung chiu khin cc
o binh, phi ngng li cch thnh mt x. Cng-Ph ni rng: "Vng-gi chng c binh tc-v
nghim chnh, chng ly g tn trng oai-linh, nay cm-qun t i, m qun lnh u ngoi, tht ng
nguy cho B-H". Vua khen phi, truyn qun u vo ng ni-thnh. Binh Chu-T qu n, ng nh
li Cng-Ph tin on. Vua bn thng Cng-Ph ln chc Gin-Ngh i-phu, ng-Trung-Th Mn-h
Bnh-Chng-s. Khi chy theo vua ra Lng-Chu, dc ng con gi ln ca vua l ng-An cngcha cht, vua mun dng thp lm l chn ct cho trng th. Cng-Ph can rng: "Sn-Nam khng
phi ch lu di v hin nay nn tit kin dng vo vic qun". Vua bo Lc-Ch rng: "Cng-Ph
mun ch vch u lm li ca ta, cu c ting trung trc". Lc-Ch tu rng: "Cng-Ph lm quan
Gin-Ngh, gi chc t-tng, phi ly vic dng u phi, b u tri lm gc. t ra chc T-Ph l
ct hm sm can vua t vic nh nhen". Vua ni: "Khng phi th, chnh v Ph t xt ti khng
lm T-Tng, xin thi, ta ha cho, nay bit phi thi, nn gi lm trung trc ly ting". Bn di
Cng-Ph lm Thi-T T-Th-T. Ph v c tang m, gii chc. Sau li lm Hu-Th-T, lu nm khng
c di i. Lc Lc-Ch lm tng, Cng-Ph xin i. Lc-Ch thm bo rng: "Tha-tng u-Tham
thng bo ng lm quan hay bin i, Hong-thng khng vui lng". Cng-Ph s, xin lm o-s.
Vua hi v c g? Ph khng dm tit lu li ni ca Lc-Ch, ly li ni ca u-Tham tha li vi vua.
Vua gin, bim Ph lm Bit-Gi Tuyn-Chu v khin s trch Tham. Vua Thun-Tng ln ngi, cho Ph
lm Th-S Ct-Chu, nhng cha nhn chc, Ph mt.
Khng-Cng-Phc
Em ca Cng-Ph, lm n chc T-B Lang-Trung.
Danh Nhn
121
122
Tit Ph
Theo "T Hi" th l "Php Thy", danh t nh Pht, ngha l Pht php c th gii tr phin no, bi bm cng nh nc c th
ra sch u.
123
M ca tng gic An-nam o-Trai-Lng, thng ly iu trung ngha dy con, nhng TraiLng cng c khng nghe, b bn c tuyt, t cy m n, dt m mc, lng xm tu xin tng thng.
Nh ng, u nin-hiu i-Lch (766-779), vua xung chiu cp cho hai tn dn hu-h v khin
quan bn-o, bn ma thm hi.
Vn-Xun-Phi
Tn h g khng r, v cha m lng Vn-Xun, nn gi tn nh vy. Lc tr thanh nh, hin
thc, ln ln ha g cho vn-s Tiu-Nh, ngi ng lng. Quc-Vng nghe nng sc p, np vo
cung, c yu, phong lm th-phi. Hn mi nm, Vn-Xun vn nh chng Tiu, tuy c vua yu
qu, nhng lng chng tha, thng thc bnh xin ra ngoi cha thuc. Vua bng lng cho tr v lng.
Lc y Nh ra lm quan, c thnh-tch tt, c thng Thanh-Ho Ph-L An-V-S, k thi vic v
nh, v cht, cng Vn-Xun-Phi ni li duyn xa. c mi nm, Nh cht, quan-cu nh, bi
la ngy an-tng cha bit ngy no. Phi ngy m m quan-ti ku khc, ba nm ht hi ri cht,
ngi trong nc, ai cng thng.
Phng Ngoi
Mai-Vin-Chiu Thin-S
Thng lm mt bi quyt cho quan Tham-Tng Hin, i-lc rng: "Mt ngy n ng ngi
trc nh, bng c nh s hi rng: "Pht vi Thnh ngha l th no?". Tr li: "Cng v nh:
"Ly h trng-dng cc,
Chi u thc-kh oanh"
Ngha l:
"Hoa cc di giu thu,
Chim oanh trn cnh xun"1
Khng-L v Gic-Hi
Hai nh s thng vo Trung-Quc, xin ng c chung, lc v c thn-nhn ng-h,
thuyn i mt bui chiu v n qu hng, c hai ci chung, mt ci ln, mt ci nh, treo cha
ni Ph-Li, mi lc nh, ting vng rt xa, ting n n Trung-Quc. Cha c bao lu, ci chung
ln chy vo khe Bi-Nam, ma ln nc dng ln tri i mt. Nh s s ci nh cng i theo, bn ly
st ng li, nay ng cn. (Tc truyn Khng-L c ti bay ln khng-trung, Gic-Hi c ti ln xung
nc).
Tho-ng
Theo thy sang Chim-Thnh. L-Thnh-Vng nh Chim-Thnh bt c, cho lm y-t
S-Lc. Ngy n S-Lc vit vn s trn bn, i ra ngoi, Tho-ng ln sa cha li. S-Lc ly
lm l, tu vua nghe, vua phong Tho-ng lm Quc-S.
T-o-Hnh
Nho-sinh, a thi so, ngy cng bn du-ngon sn-lm, m c sch sut sng. Mt hm vo
ni Pht-Tch, thy mt hn c du bn chn phi, n chn vo so th, in nh ht, v nh t bit m,
vo ni ct am tu hnh. L-Vng cha c con ni dng, khin cc thy cha danh ting cu o. C
mt ng s, gi khng d l cu, li dng php trn ym. Quc-Vng nghe c, bt h ngc tt c
1
ni hai th u p c.
124
Nam s chp l Lc Dn
125
my chu Ung, Honh, ngy xng quc-hiu l Nam-Thin quc, tim hiu Nhn-Hu hong-, i
nin-hiu l Khi-Lch v n-x ton ci. B ng l Hong-S-Mt, xng quan-danh Trung-Quc. Tin
binh vy Qung-Chu, 50 ngy khng h c, li tr v Ung-Chu. Ma thu thng chn, nh Tng khin
ch-Thanh ra nh. Ma xun thng ging nm Hong-Hu th 5 (1053), i-qun ca ch-Thanh n
Tn-Chu, mt ngy m vt qua ni Cn-Ln, tha lc gic bt , by trn Quy-Nhn-Ph. Tr-Cao
by trn chng li, b ch-Thanh nh tan. Tr-Cao li chy v Ung-Chu, m y t thnh, chy v
nc i-L. Sng mai, Thanh em binh vo thnh, chm bu u S-Mt, bt m Tr-Cao l -Nng,
em l Tr-Tin, con l K-Tng, K-Long, ng ci gii v Kinh-s. Sau Tr-Cao cht, tt c u b git,
b thy ngoi ch.
(Trc y c cu ca-dao: "H Nng trong, h ch hi", nay qu ng-nghim).
Sn Vt
in-th
Nhm-Din ni rng: "rung ging la trng, thng 5 cy, thng 10 gt; la , thng chp cy,
thng 4 gt. Bi th ngi ta thng bo rng: "Nc thu thu rung hai ma, lng cng t tm tm
la. (Quc thu lng thc chi o, hng cng bt tm chi ty). t hp dn ng, c sn xut lc, m,
nhng khng c la mch.
Tm-tang (nui tm trng du).
Sch "Giao-Chu k" ca Lu-Hn-K chp: "mt nm tm la tm, tm sn xut Nht-Nam,
du th c ln nh hai ging, ging du nh trng v thng ging, cnh l sua s. T thng ba n thng
tm u nui tm, ly t dt la".
Mui
Nu nc bin ly mui trng nh tuyt. Dn bin-thy qua phc-dch An-nam, u v ngun
li mui v st.
Hong, bch-kim (vng v bc)
Cc Chu Ph-Lng, Qung-Nguyn sn xut vng, bc, nhng cc ngi tm vng, tm bc
thng khng kim s np cho quan, phi mua ch khc np.
Minh-chu
Con trai sinh ng-Hi, Gim-Th-Quan mi ln cu o vi thn-linh, th tm c ngc-trai
ln. Sch "Hi-C" chp rng: "nm no trung-thu trng sng, nm y c nhiu ngc trai". Mnh-Thng
lm Thi-Th Hp-Ph. Cc quan Thi-Th trc tham-lam, bt dn m tm ht trai bao nhiu cng
khng chn, v th, ngc trai di qua Giao-Ch. Mnh-Thng n, thay i t tp trc, hng li tr hi
cho dn. Nhng con trai ngy trc b i nay tr v, dn xng tng Thng l bc thn-minh. o-Bt
lm bi th Hon-Chu-nh rng:
Chu v Hp-ph ting vang truyn,
Thi-Th thn-minh sng c-hin
Trong bng s ngao chu chi sng,
Di chm rng c ng thng yn.
V i nh ng, nm Trinh-Qun th 4 (630), huyn Lm-p c ngc chu ln, quan Hu-T
trng cu, Lm-p dng biu tr li khng thun. Hu-T xin nh. Vua Thi-Tng ni rng: "a chinh
chin, t vong quc, gng ca Dng-1 v Hit-Li1, chng ta u thy. nh hn mt tiu-quc,
chng oai-v g, hung chi cha chc hn".
1
Vua nh Ty.
126
i Tn, Ct-Hng mun luyn thuc tin, xin ra lm quan lnh ti huyn Cu-Lu. Th -Ph
Giao-Ch n-sa nng tru.
Thiu-chu bch-ct nh bong3.
i-Mo (i-mi)
Hnh ging ra, nhng v hi di, c 6 chn, hai chn sau khng c mng.
Hng
Sch xa chp: "Nht-Nam c nghn mu rng sinh g thm rt qu". Sch Nam-Vit-Ch chp:
"Giao-Chu c cy hng-mc, mun ly th n xung, ch lu nm cho v mc ri ly rut v mt cy,
th no cng, en, b xung nc chm, gi "trm hng", ni, gi "k-ct hay bn-thy", th th gi
"sn-hng".
Kim-Nhan
C ch gi cy cam-ma, thng tc t cy y tr t-kh.
Bi-Hng
Cy no c mt r th tt.
Hng-Ph-T
Mt tn khc gi l K-du, th no mc gn b b l tt.
Ging-Chn-Hng
Th lu nm dng tt.
An-Tc
Mt
Sp ong
Ch
St
Thic
Qu
Th v mng tht dy tt.
T-Tho
Sch Trung-Chu chp: "K-ln t-tho do kin to ra, cng nh ong lm ra mt vy. T-Tho
sc m vng, ging tng-chi". Giao-Chu-Ch chp rng: "T-Tho v huyt-kit u sn xut Giao-
Vua nc t-Quyt.
Cy la.
127
Chu, r rng khng phi cng mt th". Bn-tho cng-mc ni rng: "hai vt y ch-tr t-kh trong
ng-tng, ch-thng, ph huyt-tch, tr gh mt".
Kha-L-Lc
Sch Trung-Chu chp: Kha-L-Lc sn-xut Giao-Chu, i-Chu, hoa trng, ht nh ht qu
chi1, v v cm dnh st nhau, v khng c, ch tr kh lnh, bng trng y.
Thng-Sn
C hai th, tc gi hong-ao v bch-ao.
B-Hong
B dao mc thnh thng, dng B-Hong ghin nh, rc vo th lnh.
A-Ngy
Rau
Rau ng, sch xa chp: sn-xut huyn C- thuc Lng-Chu, v ng kh ung.
-D (Ht bo-bo)
Khi M-Vin sang nh Giao-Ch, c ch -d v, i qua Ng-Kh, ht ri xung ri mc ln. Tng-Pha c bi th:
Phc-Ba dng -d,
Tr ngc thuc nh thn.
c Ng-Kh tr c,
Khn tr nc sm-nhn2.
Phong-Cng (Gng)
Xt lt dn hai bn mng tang, ht au u.
Ha-Cng (Ring)
Sc hi ta, thng dng lm men ru, rt tt.
Cao-Lng-Cng
Gc Chu Cao-Lng, Giao-Chu cng c, ging sinh Li-Chu tt hn. Giang-T gi l
c -Nhc. V rt n, ch tr tch, lnh, au bng, gi nh, sao s, ha vi nc go m ung. Tr
th-t hoc lon: dng Cao-Lng-Cng nm lng, nng chn, p dp, ra sch, vo mt thng
ru, un si nm ba ln, ung vo kin hiu tc khc. Ung Cao-Lng-Cng th thanh-kh tng thm,
nhan-sc ti tt, nhng nh ph-ho hay sc ung.
Hong-Cng
Bn-tho chp: "ging sinh Hi-Nam, gi l bng-trut. V cay ng, rt hn, khng c, ch
tr tm phc kit tch, tr phong nhit, tiu ung thng, nhai sng, tr kh. Thin-Kim-Phng: tr gh lc
mi sinh, nga lu ngy, ly mt lng hong-cng hip vo ba lng qu-hng, tn bt, ho gim
ung.
M Vin nh Giao-Ch, lc tr v, ch v my xe ht bo bo, c k gim vi vua Quang V, ni M Vin ch ngc Minh Chu v rt
nhiu.
128
V cay ng, tnh hn, ch tr tch huyt, lnh, h kh, sinh da non, cm huyt. Lu-V-Tch ni
rng: "dng Ut-Kim c v, tr bnh con gi chm thy thng, tm kh kit t, mi vi gim nng m
ung; au dy, tn bt trn vo cho m n".
Thng-Thin-T
Sch: "Giao-Chu-K" ca Lu-Hn-K chp: "lng t-ngu ging lng heo, u c ba sng,
sng trn mi ngn, hai sng trn trn, mt di mt ngn. Di-Vt-Ch ni rng: "trong sng thng c
vn trng nh si t, sng ngi, sut t ngn n gc", gi l thng-thin-t.
Tch-Thy-T
Tc truyn An-Dng-Vng c sng vn-t di 7 tc, khi nh trn thua, nm sng t xung
bin, nc r ra, Vng chy vo nc, thot nn.
Tch-Hn-T
Nm Khai-Nguyn th hai (714), i ng, tit ng-ch, Giao-Ch dng mt sng t, sc nh
vng, s-gi xin mt ci mm bng vng, t sng vo, trong n, kh m xng ln ngi. Vua hi v
c g? S-gi tu: "y l Tch-Hn-T. Thi Vn- nh Ty (589-604), c tin mt ci, n nay mi tin
li". Vua vui lng tng thng rt hu. Th -Ph c cu: "Kim bn t duy thn", ngha l: "Sng t
trong mm vng rt cn-thn".
Voi
X Lm-p sn-xut voi, lc u ti nc Chim-Thnh, tc hay dng voi ci v ch. Qun
B-chnh ngy nay, tc huyn Tng-Lm thuc Qun Nht-Nam ngy xa vy. Th-ho git huynlnh, lp nc gi l Lm-y. Thi Tng-L-Tng (1225-1264), An-nam cng voi, cng-khanh u dng
biu mng. C mt thi-hc-sinh dng bi th rng:
Ba voi u tm thc cao,
Giang-h mun dm bit bao nhc nhn.
Cng-Khanh ca ngi thng-bnh,
L-Ngao1 ch c tru-sinh2 tu by.
Nm Bnh-T (1276) hiu Ch-Nguyn, triu-nh dp yn nh Tng, thng rui n Qu-Chu
gn An-nam, nc y thng em voi cng. Voi c c hai ng, voi ci khng c. Sc mnh ca voi
ni vi. Nh vua thng m cuc u voi xem hn thua. Mun sn voi, ngi ta la voi ci vo rng,
k ly ma d voi c n, o hm sp bt. Lc mi sa hm, voi rng ht om sm, ngi ta bt v
tp, dn dn n hiu ngi. Gp l tit, ngi ni ly gm ph ln lng voi, khin qu ly quc cha.
Lc m tang, thng yn vng (?), voi chy nc mt thnh khi. Tnh rt khn, rng ni, mt con voi
c cp bn, nm chc voi ci; a ung ru (?), thng ly vi xoi phn nh ca dn ni ung,
ung ht v m khng say. Nu hai con i chung, c mt vt g, cng chia i. Nhng m trng, a
ra sng tm li. Lc tr v rng, dn ui theo sau nh trng, thanh-la inh i, lm cho voi kinh s chy
by vo li hp, sa ly, khng dy c, b dn m git cht. Ng voi c vn, sc ti sng, nhng ng
cht, ng rng, khng tt. Ngi Lm-p hay git voi, voi on, dn trn vy ngi, ngi s tro ln
cy, ci o treo cnh, ri chuyn qua cy khc chy trn, voi thy o treo, tng ngi, ly vi ht
nc xi vo cy v lay cho cy , khng thy ngi, gin ch nt o ri b i. Voi bnh th day u v
hng nam m cht. Tht voi th, c da nu mau chn, tht gn ni ng v bn chn kh ngon.
L-Ngao l mt thin trong Kinh Th. Thi vua V Vng nh Chu, nc Ty L dng con ch ngao, ng Thiu Cng lm thin
L Ngao khuyn rn vua khng nn qu chung vt l.
Tru l loi c nh. "Tru sinh" ngha nh "Tiu sinh", ngha l ngi hc tr hn mn, li t xng khim tn.
129
Giao-Chu-K chp rng: "B tt sn xut qun Cu-c, c mt sng, di hai thc. Thi
Hn Linh- (168-188), Cu-Chn dng b tt, cho l con th l. Khong nin hiu Ch-Nguyn (12641294), An-nam thng em cng.
Bch-Lc
i Tn, u nin-hiu Nguyn-Khng (291-199), c con hu trng xut hin huyn VNinh, qun Giao-Ch. i Tng Vn-, cui nin-hiu Nguyn-Gia (453), Giao-Ch em dng hu trng.
Tim-Thy-Ngu (tru ln di nc)
Giao-Chu-K chp rng: "ti huyn Cu-Lu c ging tru ln di nc, ln b th sng
mm, vo nc sng li rn".
Tinh-tinh
Nam-Trung-Ch chp rng: "hnh ch, mt ngi, trong hang ni, i khng do mt li quen
no, hng by c trm con. Ngi ta thng ly ru v my chc i gip c kt li vi nhau, by ra
gia ng, Tinh-tinh gp thy, tc th ku tn h ng cha ca ngi m chi, v ni rng: "Ti by c
by ta, mau b i cho ri". Nhng sau li ku nhau ung nm ru, x gip i chi, ung mt vi chung
say, gip b giy chng, t nga, th l b bt. Ngi xa hi quan lnh Phong-Kh: "Phong-Kh c
vt g?". p: "Ch c tinh-tinh, ru v t".
Pht-pht (i i, mt loi kh)
Quch-Phc ni rng: "i-i sn-xut trong min ni Giao-Chu, hnh dng ging ngi, lng
di, mnh en, c lng n gt chn, xa tc, chy mau, n tht ngi, thy ngi th ci". T-T ni
rng: "i-i ci b m".
Ngh-T-Dim-i (trng kin mui chua)
Sch xa chp: "T-trng cc kh ng Giao-Chu hay ly trng kin mui chua, khng phi
cc quan v thn-tc, khng c dng mn n ny tip i (?). Thin Giao-c-Sinh c ni: "dng
tng trng kin". Sch T-Thng bo rng: "mui sn-xut lc-a, tc m mui dng lm tng
trng kin". Sch Chu-L: "ngi u bp dn tng c mn tng trng kin". Phm-U-Tng ni
rng: "Mn trng kin Trung-Quc tht truyn, nn mi tm ni ngi Mn, ch khng phi ngi
Mn bit lm ra trc".
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Ng Chung
130
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Lc
Dch l nch, mt bn, vin l ta nh. Dch vin l hai ta Trung-Th v Mn-H hai bn cung in nh vua. Cha r tc gi
ca Dch-Vin-Tng-Ch l ai.
S-Thng do Lu-Tr-C i ng son, c 20 quyn, chia ra ni thin v ngoi thin ni v ngun gc v c tht ca s sch.
131
ting n i sau. Do , bit cng vic trc thut c hiu-lc rt ln, chng phi cng ngh mn th
ph, so snh hn thua vy".
Li tu ca Lc-Tuyn-Cng bn v vic Kinh-Lc-S Lnh-Nam xin t s th-bc (cng nh s
i-l mua hng) An-nam v phi Trung-s qua gim-th:
Lnh-Nam Tit- Kinh-Lc-S tu rng: "Gn y c nhiu thuyn qua An-nam mua vt-dng
dng ln vua, cng vic ln lao, s cung cp khng . Nay ti mun sai phn-quan qua An-nam
thu mi vt-hng, xin triu-nh phi mt v Trung-s cng vi S-ty ca ti, ng i cng-tc, ng hu
trnh vic gian di. Mong xin Thnh-ch chun-y". Thit ngh: "Nhng k bun bn nc ngoi ch cu
mi li, c yn v th n, b quy nhiu th i. Qung-Chu l ni -hi trng-yu, c ting dn
ng, ca nhiu. Ch v bn giao dch xm khc qu chng, mt c -ngha lm cho ngi xa cm mn.
khng bit t-trch, cn vt ra ngoi chc-v ca mnh. Ngc nt trong hm, v ai nn ni, chu i
ngoi ci, bao thu tr v. Kinh-th ni rng: "Khng qu vt phng xa, th ngi xa n". Nay
ham mun nh th, cho nn phng xa khng qui phc l phi. Hung nay mun lm dao ng lng
vua, xin sai Trung-s, t lng tham cho thin-h, thng hi-l vi triu-nh, quy nh thi bui thanhbnh, thng-tn Thnh-triu phong-ha, php nn trch pht, vic kh y theo. V li, Lnh-Nam, Annam, u chng l t nc ca vua, Trung-s, Ngoi-s, ai cng l ti vua. Nu cn vic nc, vic
qun, c php thng l c. Ngi lo trn chc, nc t tha dng. H tt tin Lnh-Nam m c tuyt
An-nam, trng Trung-s m xem khinh Ngoi-s, tri hn tm lng thnh thc, li tn thng phongha khinh ti.
Li tu-ngh ca Tuyn-Cng u b im, khng a ra bn lun.
Bi vn ca Liu-T-Hu lm cho quan Th-ng An-Nam h Dng t quan -H h
Trng
Duy: Ngy... thng... nm... c-li m, quan-chc m, knh t trc linh-v C -H Ng-S
Trung-Tha Trng-Cng m than rng:
"Giao-Chu rng ln, xa tt chn tri phng nam, cng-c ca vua H-V khng thi-th n
ni v cng-quyn ca nh Bo-Tn khng ch-ng ni. Khi lm phn, lc xng thn, t i Hn tr li
y, lun lun nh th.
Thnh-thin-t nh ng ta tuyn dng phong-ha, ban u chng my lc c yn. Dn
dn phong-tc thay i, dn-tc "tc ci o c", hng ha xng thn, cui cng tr nn nh ngi
Trung-Hoa, thm nhun ha-thun. Tr cng ca S-Nhip, ch c ng ni c, lc no ng cng sing
nng, bit lo xa, rng thi n hu, bi p cng-nghip ca tin-nhn lp tr ng lm tiu biu
phng nam. i t phng bc qua trn ng man-khu; lin lin xe nga, phi phi sinh k, lm cho
Giao-Chu tr nn mt x phn-hoa -hi, thm nhun oai c ca nh vua. ng ng c nh vua
tin yu, ng l c phong tc cng-hu, nhng ting ng va n v Kinh-S vang dy, th hn ng
sm la ci th t Vim-Chu. Than-i! Thng thay! Nh li ngy xa, lc ng mi bc chn vo
ng quan-li, ni ting ti cn thanh lim, n lc qua lm kinh-lc phn-quan An-nam, gi
ng mc thc, nhng k c qu c yn, thu kho y . Di qua lm chc Tr-s, k thng chc
To-Lang, u cng c chnh-tch tt, dn duyn-hi c hng s an-ninh. Nay triu-nh chuyn
nhim ng qua lm -h phng nam, l ban rt hu, n t rt nhiu. ng m ph-ng tuyn
dng nhn-ti, bao nhiu k lng-nng u v lm thuc li. T xt k hn mn ny, u dm mong
c chn la. May u n trn sai khin, c tuyn b lm chc An-nam Th-Ng.
Ti va toan ch ngy ng trnh ph nhm, qun bao ng s xa xui. i c na ng,
gp ngi anh b trch ra lm quan ngoi-qun, cng nhau lu luyn khc lc, thnh ra tr ni. V th-t
khng c, chic bng b-v, thn lu giang bin, mng ra ngoi thin-t. Chm b phc-dch, trn-trc
lo u, thnh th sinh ra thng cm. Ch ch ht b lo lng, kp kp ln ng, ng u tri chng chu
ngi, hn tai khng trnh khi, va toan thng l, th hung tn a n ni. Vt mnh tc ti, sng
st bi ai, khng kp thy dung-nhan, khn ni bo n n-c. Nay knh dng l bc, vng bi trc
xe tang, Nam-Cu mt chn ru sung, t tnh u-ut.
132
133
M Vin i ng-Hn khi qua nh Trng Trc cha yn, di th nc lt, trn th my m, nga mt thy diu bay s xung
nc, c bun nh qu hng.
134
135
Bng ng la.
136
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tht
Bi II
Th-T tng vng bc. T-Din khc t. Th-T nhc tch Lc-Gi ngy xa i s, Triu-
cng tng vng bc, v.v..., n cn ni p. T-Din bn lm mt bi th t t nh sau:
1
Thch Qu Long i Hu-Triu, khin chm mt con phng bng g, ming ngm chiu th ban b cho thin h.
Chin trn ngha l bi chin tranh. Cu ny ni ko sng Ngn H xung ra gip binh, ngha l thin h thi bnh, dp vic
chin tranh.
137
Bao mao l c ng. Nc nh khng c ca bu cng hin, th cng mt xe c bao mao, Thin T dng trong vic t l.
138
Ma Ct tc Duy Ma Ct, nh c s danh ting, lc c Pht cn ti th. Ting Phn ngha l "Tnh danh".
t Ma tc B Tt t Ma, ngha l "Gic Php" hay "o Php", ng t u tin ca phi "Thin Tng ng Th".
139
Ban vng chnh tc l l ban chnh sc, c hnh vo ngy 1 thng 12 mi nm, ban lch nm mi.
Li n chiu ca nh vua.
Di ngc.
140
Bi II
Qu trung-phu Kinh Dch c cu: "Minh hc ti m, k t ha chi". Ngha l chim hc ku trong bng dm, c hc con ku theo.
cu th ny ni: Th T c con hin ni nghip.
Xe s gi.
141
Nguyn-Thng l nin hiu ca Thun-Tng nh Nguyn, nhng ch c hai nm (1333-1334), qua nm sau i l Ch-Nguyn.
Tc Si Thung.
142
T V s Hung N.
Nguyn trc chp Din Thun, ng Trc inh cha li Dim Phc.
Sng c Nhai, nay tnh Cam Tc, theo sch S k, sng y c thn m.
Hu-Hn-Th Lit-Truyn chp: Ban-Sim hm n c hm, bay i n tht, c tng mo c phong "Vn L Hu".
Nh Nguyn phong Trn-Di-i lm An-nam quc vng, sai Si-Thung h tng v nc.
10
11
143
ng Vng Bt i qua Nam Vit. Giang thn (thn sng) bit Bt c k ti, gip mt m gi cho mau ti, lm bi ta
ng Vng Cc.
Tam tch: vua ban cho ba mn: cung tn, yn nga, o bc.
144
Bi II
L-Hong
Vn-ha ngy nay bn b ng,
An-nam vn thuc bn- chung.
Chn tng chn khin hong-hoa s,
Mun nc chu v T-cc cung.
Bc-vng ngi xa mng li gp7,
Qu-Lm ng c vn cn thng.
1
H ph l n tng qun.
Bc Vng Hu l Trng Khin i nh Hn. Cu th ny ni: Si Thung nay i s An nam ln th hai, cng nh Trng Khin
hai ln i s Ty vc.
145
Bi II
Chit Giang l mt tnh duyn hi pha ng nam nc Tu. Nguyn i ng gi l Chit Giang, ng v Ty o, i Tng
chia lm hai l Chit ng v Chit Ty.
im ny cha r.
Ni Thin-Thai pha bc huyn Thin Thai, tnh Chit Giang, vo khong sao u v sao ngu, ng vi sao Thai, nn gi tn
nh vy. Ni Nhn ng pha nam huyn Lc Thanh tnh Chit Giang, trn nh cao nht c mt h nc khng bao gi kh,
ma xun chim hng nhn thng v u , nn gi tn l Nhn ng.
146
Dng Quan Khc l bi ht tin bit, nguyn Vng Duy i ng a bn l Nguyn Nh i s An Ty c cu th rng: "V
Thnh triu v p khinh trn, khch x thanh thanh liu sc tn, khuyn qun cnh tn nht bi tu, ty xut Dng Quan v c
nhn". i sau em bi th y vo nhc ph lm bi ht tin bit.
147
Bi II
Ngao Phong hay Ngao Sn l hn ni c thn tin Hn Uyn (vn Hn mc, vn chng), l ni thanh qu, nn c v nh
Ngao Phong.
u Dng Tu i Tng t hiu l Lc Nht c s. C ngi hi ngha g, ng p: "Nh ti cha mt vn quyn sch, gp bin
nhng bi vn hay t Tam i tr xung mt ngn quyn, c mt n cm, mt bn c, mt v ru, mt ngi ti vui cnh gi
gia nm mn y h chng phi l Lc Nht ?".
Can l ci thun, v l ci lng, l hai mn dng ma. Xa vua Thun khng dng v lc, ch cho ma can v hai bn thm,
m cc nc u n chu.
Hoang yu l ni xa xui.
148
Ca cung in nh vua.
K Lm: tn nc, tc nc Tn La. Nm Thot Gii (nin hiu ca vua nc Tn La) th 9, (tc nm Vnh Bnh th 8, i vua
Hn Minh , C.N. 65), rng thy lm pha ty thnh Kinh T-La-Pht c k qui (con g thnh qui qu), bn i tn l KLm, nhn dng lm quc hiu. i sau gi nc Triu Tin l K Lm. Sch ng Th chp: "Th ca Bch C D rt hay,
truyn tng n nc K Lm, mi bi tr gi mt lng vng, ngi ta c th phn bit nhng bi ngy to.
T-M Tng-Nh i Hn khi cn hn vi, i qua cu Thng-Tin c : "Khng ci xe cao nga t, khn qua li cu ny".
Ban-Siu i Hu Hn nh ngho, lm ngh vit thu, thng nm bt than rng: "i trng phu nn bt chc Ph-Gii-T v
Trng-Khin lp cng ni xa c phong Hu, c l no c lui cui gia cy bt v nghin mc ny?".
149
Vn-Uyn: tn ch ca M-Vin.
Khuyt vn.
Vn tinh ch Ph D L.
Khuyt vn mt hng.
Ch tin .
150
Chung Qun lc hn vi, i vo Quan Trung yt kin quan Bc-S, khi qua i, ngi gi i trao cho Chung-Qun mt ming la
dng lm ph-hiu khi tr v mi c i qua i. Chung-Qun ni: "i-trng-phu sang phng ty ngao du, quyt khng tr
v, bn nm la m i. Sau lm quan i s cc qun, khi qua i, ngi gi i nhn bit v ni rng: "S-gi ny l chng th-sinh
nm la ngy xa".
Mao-Toi: ngi i Chin-Quc, mn-khch ca Bnh-Nguyn-Qun, tng nc Triu, theo Bnh-Nguyn-Qun qua thuyt nc
S chng nc Tn. Bnh-Nguyn-Qun thuyt vua S t sng n tra khng c hiu qu, Mao-Toi bn chng gm uy-hip
vua S v by t li hi, vua S mi bng lng cho qun sang cu nc Triu. Khi v nc, Bnh-Nguyn-Qun bn i Mao-Toi
lm thng khch.
Bn cu ny t cnh vt Giao-Chu.
Sch Tht-D-K chp: "Trong b Nam-Hi, c nh ca Giao-Nhn (ngi ging nh Giao-Long), di nc nh loi c, lun
lun dt ci.
Gi-o i ng c cu th: "tng xao nguyt h mn", ngha l: "thy tu g ca di nh trng", lc u mun dng ch
"thi" (y) thay th ch "xao" nhng cha nht nh, nn ngi trn nga a tay ra lm th "thi xao", khng ng xc phm
n quan Kinh-Triu-Don l Hn-D, b lnh bt, Hn-D hi v sao, Gi-o ni r u ui, D bn ni, ch "xao" hay hn. i
sau, gi lm vn chn la tg ch l thi xao.
Sch L-Th-Xun-Thu Qu-H chp: "Sai ngi nh c dit tr loi giao". i xa, khi sp c hng-thy, th c con giao di t
hin ln, nn khin ngi o t tr kh trnh thy-tai.
151
Vua i-V nh H lm thin V-Cng trong Kinh-Th, ni r v ni sng trong chn Chu.
ch-thch bi th trc.
152
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Bt
Th nh bn ca L Bch c cu: "Lc nguyt chiu c lng", ngha l nm thy bng trng ri vo rng nh, bng khung nh
bn.
Vi T l anh ca vua Tr nh n. Vua Tr hoang dm, Vi T can ngn khng c, bn b i. Sau khi V Vng dit vua Tr,
phong Vi T nc Tng ni dng di nh n.
Thin Hc K trong Kinh L c cu: "Lng d chi t hc vi cu, lng cung chi t hc vi c", ngha l con ngi th c kho,
thy cha thi chy cc loi kim hn , th bt chc su tm nhng ming da th nh lm o cu, con ngi th lm cung
kho thy cha un cy iu ha lm cung th bt chc un cy lm thng. Ch c cu dng ch ni nghip c ca ng cha.
"Xa ng qu, th ng vn" ngha l xe ng du, sch ng ch, ni hon hi giao thng rng m.
153
10
11
inh Lnh Uy Liu ng, theo hc tin, sau ha hc v ng ku trn ct hoa biu.
12
13
Nam Mn nc Trnh, c con rn ngoi cn vi con rn trong. Rn trong thnh l rn yu, b cn cht, y l im L Cng
s c v nc.
V bng c ngha l v di mt tri, tc l v Kinh .
154
xun
Lun Ng: "Tng thi tam bch, th chi d chnh bt t, s u t phng, bt nng chuyn i", ngha l hc Kinh Thi 300 thin,
n khi lm Chnh S li khng thng sut, i s bn phng th khng ti mt mnh ng i.
Hn Thc l ngy 3 thng 3 m-lch v ngy y ngi ta khng t la k nim Gii-T-Thi, ngi nc Tn i Xun-Thu, b
chy trong ni.
Vn dch l mt th ru tin.
155
Li chiu th m i ca thin t nh ting t. Sch L K c cu: "Vng ngn nh ty, k xut nh lun".
Vua H V c chn ci nh tng trng chn chu. T v sau, chn nh l mt bu vt truyn quc.
156
Lu Khoan ngi i Hn lm Nam Dng Thi Th, tnh nhn t, dn c li, ch nh bng roi lau.
Tc Trn T Vin.
157
158
Hai cu kt ni Triu- ngy xa sao ring bit sn h, khng chu thn phc nh Hn. m ch sao vua nh Trn khng chu
vo chu thin t nh Nguyn trnh ha binh ao.
Phong nhn l mt chc quan coi gi b ci. Xa vua ng Nghiu i tun th n Thi Hoa, quan Phong nhn chc vua
c a nam, a ph, v a th.
Sng t m.
Li ni ca vua Nghu.
uc ngc sng tng trng thi bnh, l nh c v t tng gip cng (iu ha nh ni (ci vc ln), l cng vic ca t tng
gip nc bnh tr, lm cho kh m kh dng c iu ha).
Thm vng l thm in vua, nghi trng l trn thit trang nghim.
10
11
Hn Tuyn , nhn c rng vng hin ra, t nin hiu Hong Long ghi im tt.
159
Tt Trc i nh Tn, ch m c c sut i lc no cng tay mt nng ly ru, tay tri cm ngao cua. Cu th ny ni: nh
Chng Hin Hu n i ng cm ngao ung ru cng qun lng.
Lu trm.
160
Ci xa xui.
Chng ph l ci mo ca k s i nh Thng. ni ha tc xm mnh (vn thn) theo vn-ha Trung Quc, bit i mo
mc o.
Nguyn Hn vn l: "Quy lai Lc Gi thuyt tin lu". Lu l ci mo ca thin t i, ni trc mo lu, tc l phc tu vi thin
t.
u-m-bt l mt loi cy khng c hoa m c tri, mi ngon, ln bng nm tay. Cng c loi c hoa, nhng kh trng, trong
Kinh Pht dng th hoa ny v nhng th t c.
Cu ny ni An nam quc vng, Trn ch Tc, chu n nng nh Nguyn, lm quan Trung Quc.
Ni thu xa g ch ca tin gia nh ung b thuc linh n u c trng sinh, nay ch Tc luyn c thuc linh n m g
ch th An nam.
10
161
Vn-ng i Hn lm thi th qun Thc, a chung gio ha, thit lp trng hc.
Mc h: i xa ly g chm hnh con h, tr ming ni lng dng trong vic bn thi, ngi no bn trng th c b th vo
ghi nh.
Tc Trn ch Tc.
ng ca Ty lc b nc ra i.
162
Mao Toi i Chin Quc t v mnh nh ci di, ng trong ci ti, bnh thng khng ai bit, nhng c ngy tr ti, cng nh
ci di trong ti thot mi nhn ra. Hai cu kt tc gi ni, ngy thng khng lo k tin thn, cho nn ng cng danh thn
vi anh ln Mao Toi.
163
Tch-linh, con chim ging chim yn. Kinh-Th, th Tch-Linh khuyn anh em gip nhau khi hon nn.
Tc i s.
Trong bi th ca Ph nh L Bch c cu: "V bc xun thin th, Giang ng nht m vn", ni Ph thy cy ma xun
V Bc th nh L-Bch, cng nh L Bch trng my bui chiu Giang ng th nh Ph.
164
Hn-Triu-Tn i ng lm Th-S Kinh-Chu, nhn s u mun bit mt, nn c cu: "Sinh bt dng phong vn h hu, n
nguyt nht thc Hn Kinh-Chu", ngha l i khng cn c phong vn h hu, ch mun c bit mt Hn Kinh Chu. i
sau dng ch "thc Kinh Chu" t ni gp c bc hin s.
T-Tr (tn ch l Nh T) v Trn Phn, hai danh s i Hn, lm bn vi nhau. Trn Phn c mt ci ging thng treo ln,
ch lc no c T Tr n mi h xung tip bn.
L ng v Quch Thi, hai danh s i Hn, kt bn vi nhau, thng cng i mt thuyn, m lun vn chng.
165
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Cu
166
Kiu-Cng-Tin.
Dng-nh-Ngh.
167
T s
Tc ngi An-nam, dng di ca Nguyn-Phu, Th-s Giao-Chu i ng-Tn. nhiu i
i-Chu, tng t tn Khn, khong cui i nh L lm chc ng-Thng-Cc-Mn-S, ng ni tn
Trng, u i Trn lm chc Ngoi-lang, cha tn Vin-Vng lm Lnh-Th-X, ci con gi ca HaThc-Tn Ch-V, sanh ra Tc, cho ng cu l L-Bng, ngi Ch-V, lm con nui. Tc c dy
cho hc, chn tui thi khoa thn-ng. Trn-Thi-Vng lu Tc hu-cn t hu c th; ln ln
ci con gi ca Trng-Xn Ch-V, lm quan n chc Th-Lang, i qua gip vic di trng
Tnh-Hi-Qun-Tit-S, Chng-Hin-Thng-Hu.
An-nam t i Trung-Thng (1260-1263), tr v trc, tri bao nm thn-phc Thin-Triu,
cng-hin phng-vt. Nin-hiu Ch-Nguyn (1283), nm Qu-Mi, c chin dch Chim-Thnh,
Hong Thng khin s d An-nam cho mn ng v cp qun, vn lng gip Hu-Tha Toa-.
Th-T chng chu nghe theo. Qua ma ng nm Gip-Thn (1284), Trn-Nam-Vng1 cng quan
Bnh-Chng A-L-Hi-Nha, phng mnh tin binh. Thng 12, qun n bin-cnh, Th-T c ch b i
bi. Ma xun thng ging nm t-Du (1285), Hong-thng li khin Toa- t Chim-Thnh tin
binh, Th-T qun bch, khin con ngi anh l Chng-Hin-Hu Trn-Kin em bn Tc v my vn
ngi, chng c vi Toa- Thanh-Ha. nh b thua, Chng-Hin bo rng: "Nc nh chng ch
nc ln, k yu phi thua k mnh, cng v l y m Vi-T2 phi theo v nh Chu; ta l chu nh vua,
h n ngi nhn cnh nh tan nc mt?". Bn cng bn Tc em qun u hng, c Trn-NamVng khen thng. Thng 4, Vng khin Minh-L-Tch-Ban em bn Chng-Hin vo b-kin ThinT. i n tri Chi-Lng, b nam-qun chn nh rt gp. ang m, quan-qun chin u t xut
vng vy, vin quan hng-dn gp Chng Hin ng kch-chin, b ch-qun dn m git cht trn
lng nga. Tc m thy rui chy my mi dm, ra Khu-n an-tng. Nhng thuc-li i theo ChngHin, b git gn mt na. Tc theo Tch-Ban v n -Kinh, Hi-ng-Qun. Vua khin dn vo in
i-Minh ban yn v cho tt c mi ngi mt s tin 5.000 quan, chia phn Tc c 500 quan. Ma
xun nm Bnh-Tut (1286), Hong thng thng lng trung-thnh ca quc- Trn-ch-Tc, c n
phong lm An-nam quc-vng. Cc quan-vin u hng u c phong chc-tc theo th bc. Tc
c phong sc Tng-Th-Lang, lnh chc Ch-Huyn-Lnh-Don. Nm inh-Hi (1287), cc thuc-quan
ca An-nam quc-vng u c cp nguyt-bng, ban cho cung tn, yn nga v khin a v nc.
Hong-thng khin Trn-Nam-Vng cng Bch-Chng o-L-Xch-Kh em binh tin tho. Mng ba
thng chn, qun khi hnh t tnh Ngc, thng 11 n An-nam. Th-T nghnh-chin, qun b thua tan
chy. Lc y Tc ng bnh phi li T-Minh, k sau qun b tan v. Ngy 28 thng 12, Vng-s
168
ph i Ni-Nha, tin gi sng Bnh-Giang, An-nam, day lng ra sng dn trn, t ht nh ca, bn tn
thuc lon x. Lc canh nm, qun b tan v, Snh--S bn Hu- my nghn ngi chy lc ng
u b vy hm. Mt mnh Tc dn t-Vn-H, Tiu-Thin-h (tn g cha tng) v Thim-S-Vin
Lnh-Ph-Phn L-Yn. Yn, trn nga bng cu b chn tui, con ca An-nam quc-vng, tc-hiu
i-Thc-Hu, cng tt co hn su mi k-m-qun, git lnh gi i, chy v phng bc. Nga LYn sc yu, chy tht ng sau, gn b nam-qun ui theo bt kp, Tc thng hi, i nga khe
ca mnh cho Yn, mnh ci nga i sau qut nga Yn chy ti thot nn. Khn ni, ng trc
cng b nam-qun n nh, hai mt gip cng vt v mun ln sut cht, giong rui sut my trm
dm, t na m n m sng, n i Chu-Chiu ly mng. Tt Nguyn-n nm Mu-T (1288), VnH, Thin-H, m tic ru i Tc, em gm la t n ni rng: "ng ch-trng chy ra ca i, khin
chng ti cng sng n ngy nay, y l chng ti li mt ln na vy". L-Yn dn i-Thc-Hu
cm ngc-t, i mo t-ng1 c khm ngc thch bnh-n, n t n. Tc ni: "chng ta hm vo t
a, m nay c ton sinh, y l nh n c ca ng Thng-", u t khc khng ly ca t. Yn
ln hn Tc by tui, gi Tc bng cha v ly mt ht hong-n-thch, hai cy vi Cao-ly t n, Tc
cng t khc. Mi ngi v n T-Minh, ch lnh qun ch. Quan Tuyn-U Triu-Tu lm th khen
ngi v mi lc em qun i tun bin-cnh, u mi Tc cng i. Tc gip sc nh th c ba thng,
th gp lc Trn-Nam-Vng ly c v An-nam oi-bc c-a, ko qun tr v, bn Tc cng tr v HnDng. Tc c giao-du vi ngi bn vn-hc tn Chu-Khi, ngi Mn-Trung. Nguyn trc Chu-Khi
cng ti nh Tng l Tng-Uyn-T di-c qua An-nam, sau theo Chng-Hin-Hu quy thun, triu nh
cho tc trt, ban cp tin la. Chu-Khi theo quan-qun gip vic, n lc v, chung vi Tc, c t
nm th mt. Tc thng bn khng c gia-quyn, mua ngha-a ni Phng-Th chn ct. An-nam
quc-vng ngh Tc gip vic c cng, tin c ln triu-nh. Nm Nhm-Thn (1292), Tc c ban
cp sc ip hm Phng-S-Lang, lnh h chc ng-tri-chu An-Tim. Lc u bn-quc (An-nam) lon
lc, cha m, gia quyn ly tn, Tc vo Trung-Chu, mi nm sau ci Tn-n h L, con quc-vng
trc, lm v. L Tn-n theo cha nui l Chng-Hoi-Hu Trn-Tuyn-U2 hng ph Trung-Quc.
Chng-Hoi-Hu c cung cp lng n o mc, sau bi cung cp, cho hai khonh rung dng
lo. Nm Qu-T (1293), triu-nh lp An-nam Hnh-Snh, cn t chc ng-Bnh-Chng-S, Toa-
khin Tc cng Snh-Lang H-T-Qung, Hn-Khanh, Vn-H H-K-n rui nga trm ra Giang-Chit
lo tnh vic qun. Li t Hng-Chu tri qua ... (on ny thiu).
Thng 7 nm Canh-Tut (1790), Trc-nh c-s Tin-i-Hn mn c ht. (Trong
lc i thuyn Nhim-Thnh)3
Trn y b An-nam Ch-Lc cn mi chn quyn, (on sau c thiu) nguyn
bn sao ca H-T-Thn, m ng sui ca ti l Vin-Th-Gia gi c. Tin-ThiuThim c mn c qua mt lt, dng bt mc, bt son sa cha v chm cu li.
Him v bn c sai st rt nhiu, nn chm cu cha c hon ton. Ti mn ngi
chp theo bn ca h Vin v chp c li nh-chnh, ri t tay chm cu li, tht l mt
bn sch him c vy. Ch c hng khong theo nguyn bn sai lch khng ging nhau
v c ch sai lm, nay cng y theo bn hiu-chnh ca Thiu-Thm, tu-chnh hng
khong v sa cha li cc ch sai lm. Ti c li xong, xin ghi u ui ca bn
sch ny nh trn.
Nm Nhm-Thn (1812), sau tit mang-chng mt ngy.
Phc ng
Li bt ca Phc-ng
Thng tm, sau tit Trung-thu mt ngy, Ng-Xun-Sanh n thm ti, thy bn
sch ny, nguyn bn c ca nh sch Ng-Nghin-Lu, c bt tch ca Thiu-Thim, t
1
Tc Trn Vn Lng.
Li bt ca Tin i Hn.
169
Thng mi mt.
on u bi ni vn t th c t i thng c.
on th 2, ni t i nh Chu suy vi, Tn-Thy-Hong t sch, Vng-Mnh khinh nho, nn sch v mt i cng nhiu.
Ph-Tang l nc Nht.
Tch-Mc thuc dn, nc Nht theo thin vn, v-tr thuc dn.
Thp Chu Tam o tc nc Nht. Ngi Tu ngy xa tng Bng Lai Tam o y.
T Phc, tn ch l Qun Phng, c php thut, Tn Thy Hong sai Phc vt bin i T Chu, (tc Nht Bn hin nay), tm c
trng sinh. Phc i khng tr v, c em theo nhiu sch v.
iu-Nhin l mt nh s Nht Bn, em sch Hiu Kinh c li ch thch ca Trnh Nguyn, dng vua Chn Tng nh Tng.
170