EKONOM BR BLM DALI MI?

Prof. Dr. brahim Birkan

Atlm niversitesi, letme Fakltesi
Bat kkenli olan Ekonomi szc ev ve ynetim kelimelerinden tretilmitir. Bu anlamyla
evi yneten, eviren kimse anlalmaktadr. Arapa bir kelime olan iktisat ise tutumluluk,
idare etme, bir anlamda da bir devletin kamuya yaratt fayda anlamna gelmektedir.
Ekonominin tanmn, ok geni bir anlamda kt kaynaklarla azami fayda retmek olarak
yapmak mmkndr. Dnyada en ok tartma konusu olan alan ekonomi olduuna gre
ekonominin tanm zerinde de birok tartmalarn olmasn normal karlamak gerekir. Tek bir
ekonomi tanm zerinde hemfikir olunduunu sylemek gerekten mmkn grlmemektedir.
Her ekonomist ve ekonomi felsefesi zerinde alan akademisyen, ekonomiyi kendi politik ve
iktisadi gr erevesine gre tanmlamaktadr. Nobel dll Milton Friedmann ekonomi
tanm ile, Keynesin ekonomi tanmlar ayn temel iktisadi doktrinden geliyor olsa da ok
farkldr. Marxn ekonomi tanmnn ise ok daha farkl olmas kanlmaz olmaktadr. Bu
durumda, daha tanm zerinde bile mutabakat salanamam olan bir alana nasl olur da bilim
dal denilebilir sorusu ok sk ortaya atlmaktadr.
Akademik bir alma alannn gerekten bir bilim dal olup olmad sadece ekonomi iin deil,
tptan hukua kadar birok alanda tartlmaktadr. Akademik adan alma alannn bilim alan
m, sanat alan m veya disiplin mi olduu tartlabilir ve tartlmaldr da. Ancak bu
tartmalarn, bilimin sanattan stnl gibi anlamsz ve doru olmayan anlaylarla
yaplmamas gerekmektedir.
Ekonominin kendine mahsus kanunlar ve teorileri vardr. Ancak bu kanun ve teoriler, her
dnemde geerliliklerini srdremezler. Bu durum, ekonominin bir bilim dal olup olmad
tartmalarna baka bir yn vermektedir. Birok ekonomist, insanlarn yaam tarznn deiken
olduunu, ekonomi biliminin de, kaynann insan olmas dolaysyla, deiken olacan,
insanlarn iinde bulunduu yaam tarzna ve zamana gre deikenlik arz edeceini ve bu
durumun da ekonominin pozitif bir bilim olmasna engel olmayacan sylemektedir. Bu
duruma rnek olarak klasik ekonomi teorisinin temelini oluturan Say kanununu verebiliriz.
Ticaretin takas yolu ile yapld dnemlerde her arz kendi talebini yaratr diye zetlenebilecek
olan bu kanun, parann satn alma arac olarak kullanlmasna kadar geerli idi. Para
ekonomisinin hkm srd zamanmzda ise, arzn istisnai durumlar dnda talebi yarattn
sylememiz mmkn olmamaktadr.
Ekonomik artlarn ve ekonomi kanunlarnn zamana gre deiiklik arz ettiinin bir dier rnei
de, Gresham Kanunu olarak bilinen ve kt para iyi paray kovar olarak da anlan ekonomi
kanunudur. ngiltere Kraliesi 1. Elizabethin emriyle, o zamanki srf gmten yaplan ngiliz
1

paras olan gm ilini yzde 40 baka metallerle kartrarak basan ve piyasaya gizli olarak
sren kralienin ekonomi danman Thomas Gresham, ilk etapta herhangi bir faaliyette
bulunmadan para arzn artrarak kamu harcamalarn karlamtr. Daha sonra tamam gm
olan ilinlerin durumu anlayan halk tarafndan eritilerek satlmas zerine tedavlde sadece
kark metallerden yaplm ilinler kalm, bir baka ifadeyle kt para iyi paray kovmutur.
Kt parann ve uluslararas para birimi olan Dolar, Euro gibi para birimlerinin uluslararas
demelerde kullanld gnmz ekonomilerinde yerel paralardan daha deerli olan ve
enflasyona kar etkin bir ekilde kullanlabilen bu para birimleri, yerli paralara kar tercih
edilmektedir. Bu durumda da Gresham Kanununun tam tersi olan ve gnmz ekonomileri iin
ortaya atlan iyi para kt paray kovar kanunu geerli olmaktadr.
Adam Smith, ngiliz dnce hayatnn ekonomi alannda yetitirdii ve 19. yzyl ekonomik
dnce yapsn ok byk oranda etkileyen Fizyokratizmin en tannm ekonomisti olarak
bilinmektedir. Hi phesiz ki Adam Smith, ekonomiye daha nceki braknz yapsnlar, braknz
gesinler ideolojisinin tesinde yepyeni siyasal bir anlam ykleyerek adeta ekonomi biliminin
douuna yol am, ekonomi biliminin babas nvann yzyl boyunca tamtr. Adam Smithin
Uluslarn Zenginlii isimli mehur eseri, 1776 dnemi ngilteresine gre kaleme alnmt. Bu
tarihlerde ngiliz ekonomisi, hala tarmsal devrim sonrasn yayordu ve henz sanayi devrimine
geilememiti. ngilterede retim lke apnda kk atlyelerde tarm rnlerinin ilenmesi
eklinde yaplyordu. 1700l yllarn banda ngilterenin henz bir tek smrgesi bile yoktu.
Bundan sonraki 50 yllk dnemde ngilterede ok byk deiiklikler olmu, 50 yl ierisinde
ngiltere byk bir smrge imparatorluuna dnmt.
Byk bir ekonomi ve felsefe dnr olan Adam Smithin grlerini aklad bu dnemi,
ticari sermaye andan sanayi kapitalizmine gei dnemi olarak deerlendirmek gerekir.
Sanayi devrimi, ekonomik ve sosyal adan dnyay byk lde deitirmitir. Hi phesiz ki
Adam Smithin Uluslarn Zenginlii adl dev eserindeki yaklamla sanayi devrimi ile birlikte
yaanacak geliimleri ve hele gnmz ekonomisini analiz etmek mmkn deildir.
Ekonomi teorisyenleri arasnda en ok tannan isimlerden biri olan Thomas Robert Malthus,
ngilterede 1766-1834 yllar arasnda yaam ok nemli bir nfus bilimci ve ekonomi politik
uzmandr. Matematiki ve rahip olan Malthus, ngilterenin ilk ekonomi politik profesr olarak
da bilinmektedir. Malthus, nfus art konusunda ok nemli kurallar ortaya koymutur.
Malthus en ok nfusun geometrik dizi ile besin maddelerinin artlarndan daha hzl bir ekilde
artacan ve dengenin baz bireylerin lmyle salanacan izah etmesiyle tannmtr.
Malthus teorisi yaymlandktan sonra ok byk tartmalara neden olmutur. Bugn bile hala
bu tartmalar srdrlmektedir. Baz ekonomistler, bu teorinin bugn bile geerli olduunu
ileri srmektedirler. Amerika ktasnn kefi, sanayi devriminin tarm alannda yaratt byk
verim art yzyl iinde Malthus tarafndan tahmin edilen ar nfus art karsnda yetersiz
gda retimi sorununun yaanmasna engel olmutur. Ancak, ekonomistler bugn bile tarmda
2

azalan verimler kanununun geerli olduunu, bir

salanamayacan gsteren hesaplamalar yapmaktadr.

noktadan

sonra

bu

dengenin

Ayn ekilde amzn en ok tannan ekonomistlerinden Keynesin ve hatta Nobel dll

iktisat Milton Friedmann ortaya att grle elien grler, bugnk iktisatlar tarafndan
ortaya konulmaktadr.
Ekonomi tarihinin en byk isimlerinden olan ve sosyal bilimlere objektiflii getiren, Marksist
olmayan btn felsefelere kar kan, sosyalist ekonomi anlaynn en nde gelen ismi olan
Karl Marxn teorisi de ok byk eletirilere uramtr. Hegelin diyalektik mant zerine
oturtulan Marksist teoriye gre, 20. asrda dnya cenneti olan sosyalist ekonomi yaklamnn
hakim olmas beklenilmekteydi. i devrimi, yzyl bitmi olmasna ramen Marxn ngrd
ekilde gereklememitir. Gerekleen tek devrim Rusyada olmutur ve bu devrimi de iiler
deil kyller gerekletirmitir. Marksist teori, sonular itibariyle hala tartlmaktadr. Karl
Marx, sentez olarak ii snfnn iktidar olan cennetin sonrasnda diyalektik mantk gerei nasl
bir antitez ve sentezin ortaya kaca konularn gz ard etmesiyle de akademisyenler
tarafndan eletirilmitir.
Yukardaki rneklerle ifade edildii zere iktisadi gr ve teoriler, gnmze kadar deiik
ekillerde var olmutur ve olacaktr. Ekonominin tanm da toplumsal yapya, zamana ve tanm
yapan ekonomiste gre farkllk arz etmeye devam edecektir. Bu tartmalarn altnda
ekonominin, bir bilim dal olduunu ak bir ekilde ifade edebiliriz. Ekonomi bilimi, fizik,
matematik, mhendislik bilimleri gibi her yerde ayn sonular veren teorileri ve kanunlar olan,
kesin neticelerle ifade edilebilen bir bilim dal deildir. Bununla beraber son dnemlerde
ekonomi bilimi, kontroll bir ortamda toplanan verilerin ve ilikilerin daha kantitatif bir ekilde
analiz edilebildii deneysel bir bilim dal olarak gelimektedir. nmzdeki dnemde ekonomi
bilimi konusunda yeni bir tanm olan Deneysel Ekonomi alannda nemli akademik
gelimelerin grlecei beklenilmektedir.