Professional Documents
Culture Documents
ZET
Bireyler aras iletiimde kelimeler, nemli bir ileve sahiptir. Bireyin sahip olduu kelime hazinesi,
onun anlama ve anlatma becerisini etkilemektedir. Bu almada kelime hazinesinin nemi
vurgulanmakta; renciye yeni kelimelerin kazandrlmas srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar ve
kelime retim yntemleri zerinde durulmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Trke eitimi, kelime hazinesi, kelime retimi, kelime almalar.
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
GR
Dil, hem zihinsel gelimenin gstergesi hem de anlamann aracdr. Bu tanm,
dilin ocuun bilisel ve sosyal geliiminde ne denli nemli bir yer kapsadn aka
ortaya koymaktadr. Dil ayn zamanda ocuun sosyal beceriler edinmesinin ve bu
becerileri kullanmasnn da arac ve n kouludur. Sosyal becerilerin banda gelen
iletiim, bunu gerekletirecek ara olan dilin de gelimesine baldr.
Dilin zelliklerinden birisi, dnce ile i ie olmasdr. Dnceler dil yardmyla
ortaya konarak bakalarna iletilir. Dncelerin gelimesini salayan temel unsur,
kelimelerdir. Kelime ve kavram zenginlii dnme srecinde aklcla ve dnce
zenginliine iaret eder (Budak, 2000). nsann kelime ve kavram ynnden zengin bir
birikime sahip olmas, dncede de zengin olmasn salar. Bu nedenle Trke
eitiminde kelime retimine ayr bir nem verilmesi gerekmektedir.
Her dil etkinlii nce bireysel sonra da toplumsal zellikler arz eder. Dil,
toplumsal bir kurumdur ancak bireyden bireye farkllk gsteren zellikler tar.
Bireyler arasndaki duyu ve dn ayrlklar bireye zg de bir dilin olduunu kabul
ettirmektedir. Ayn aile ya da snftaki ocuklarn, farkl kelime hazinesine sahip
olmalar, onlarn bireysel zelliklerinden kaynaklanmaktadr.
nsanlarn ilk rendikleri dil, ana dilleridir. Dil gibi karmak bir sistem, birey
tarafndan kendi kendine ve hzla gelitirilmektedir. zbay (2001), okul ncesi
ocuklarnn kelime hazinesinde yer alan kelimelerin hem say hem tr bakmndan
eitliliinin olduka fazla olduunu ifade etmektedir. 6 yandan itibaren ocuun
sahip olduu dil, okulda belli bir program ve plan dorultusunda gelitirilir. ocuun
sahip olduu dilin zenginletirilmesinde kelime retiminin nemi olduka fazladr
denilebilir.
Trke eitiminde temel dil becerilerinin kazandrlmas hedeflenmektedir. Ancak
bu becerilerin kazandrlabilmesi iin ncelikle baz n koul edinim ve renmelere
ihtiya vardr. Bunlardan birisi de kelime bilgisinin gelitirilmesidir (Budak, 2000).
Okullarda kelime retimi, Trke derslerinde sistemli bir ekilde yaplmaktadr.
Trkenin ana dili olarak retiminde ama, dil becerilerini gelitirmektir. Bireylerin bu
becerilerinin gelitirilmesiyle hem anlamalar hem de duygularn ve dncelerini tam
ve doru olarak anlatmalar salanmaktadr (Kavcar, Ouzkan, Sever, 1995). Bu
31
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
beceriler, bir btn olarak ele alnmaldr. Kelime retimi de bu btnn bir parasdr.
nk anlama becerisindeki gelime, kelime hazinesini zenginletirerek rencinin
anlatma becerisini de olumlu ynde etkileyecektir (Sever, 2000). Karatay (2007) bu
noktay, Dil becerilerinin bireye kazandrlmas ve bireyin bu becerileri aktif olarak
kullanabilmesi,
edinilmi
zengin
kelime
hazinesine
baldr.
ifadesi
ile
vurgulamaktadr.
bilinmeden
okunanlarn
ya
da
sylenenlerin
anlalmas
imknsz
gzkmektedir. Bir metinde okuyucunun anlamn bilmedii kelime says oksa metnin
anlamnn kavranmas da zorlar.
Kelime bilgisi; derinlik (kelimelerin eitli anlamlarn bilmek), genilik (eitli
konularda kelimeler bilmek), arlk (bir konuda olduka ok kelime bilmek) olmak
zere boyutta tanmlanmaktadr. Bu boyutlar ocuklar bydke ilerleyip geliir
(G, 1978). Akyol (1997), yaplan aratrmalarda kelime bilgisinin derinlik
boyutunun ihmal edildiini ifade etmektedir.
32
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
Bireyin
kendini
ifade
edebilmesinde
ve
iletiimde
bulunduu
kiileri
anlayabilmesinde sahip olduu kelime bilgisinin nemi byktr. Bir kiinin kazand
kelimelerin hepsine kelime hazinesi denir. Korkmaz (1992) kelime hazinesini; Bir dilin
btn kelimeleri; bir kiinin veya bir topluluun sz daarcnda yer alan kelimeler
toplam. eklinde tanmlamaktadr. Bu alanda yaplan almalara bakldnda bu
kavramn; szck daarc, sz daarc, kelime serveti, sz varl vb. isimlerle de
karland grlmektedir. almalar incelendiinde dile getirilen bu kavramlarn,
ayn anlam karlamak iin kullanld sylenebilir. Sralanan bu kavramlar arasnda
sz varlnn anlamnn dierlerinden farkllk tad Aksan (1980)n Sz varl,
temel veya ekirdek kelimeler yannda; yabanc kkenli kelimelerden, deyimlerden,
ataszleri, bilim, sanat ve teknik alanlara ait kavramlardan oluan terimler ile kalp
szlerden meydana gelmektedir. Temel szckler de denilen temel sz varl, bir ulusa
atalarndan kalm olan en eski metinlerde grlen ve insan iin birinci derecede nemli
saylan gelerdir. Bunlar, organ adlar, yiyecek-iecekle, tarm aralaryla, insanlarla
yakn ilikisi bulunan hayvanlarla ilgili adlar, akrabalk adlar ve say gsteren
szcklerdir. tanm ile ortaya kmaktadr. Ancak Trke Szlkte kelime hazinesi
ile sz varl ayn anlamda dnlmektedir (TDK, 2005).
Kelime hazinesi, bireyin renme yaants sonucunda bellekte depolanan birikimi
ifade etmektedir. Bu birikimi en verimli ekilde artrma ve kullanmay salayacak
ortam, Trke dersleridir. Bu derste kelime hazinesini zenginletirme almalar ile
rencinin hem dili iyi kullanmas hem de dnce dnyasn gelitirmesi salanr.
Trke Dersi retim Program (1-5. Snflar)nda bu konu ile ilgili olarak
Okuma srecinde rencinin kelimeleri tanmas olduka nemlidir. Kelime tanma;
rencinin zihinsel szln kullanarak kelimenin anlamn belirlemesi sonucu
gereklemektedir. Kelimenin anlam belirlenirken n bilgiler kullanlmaktadr.
Kelimelerin doru tannmas; cmlelerin, paragraflarn ve giderek btn metnin yanl
anlalmasna neden olmaktadr. Bu nedenle kelime almalarna gereken nem
verilmeli ve rencilerin sz varl gelitirilmelidir. (2005) ifadeleri yer almaktadr.
lkretim ikinci kademe Trke Dersi retim Program (6-8. Snflar)nda bu hususa
Genel Amalar ierisinde yer verilmekte ve rencinin, Okuduu, dinledii ve
izlediinden hareketle sz varln zenginletirerek dil zevki ve bilincine ulamalar;
duygu, dnce ve hayal dnyalarn gelitirmeleri amalanmaktadr. denilmektedir.
33
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
34
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
35
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
36
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
23. Basamak oluturma; bilinen bir kelimeden balayp her kelimenin son
harfinden yeni kelime oluturarak basamaklar tamamlama,
24. Varlklar karlatrarak benzetmelerden yararlanma,
25. Kelime bilmecelerinden yararlanma,
26. Bulmacalar,
27. arklar, iirler.
Yukarda sralanan etkinliklerden yararlanmadan nce bir ihtiya analizi
yaplmal, retilecek kelimeler bu analiz sonucunda belirlenmeli ve uygun etkinlik
seilip uygulanmaldr. rnein e anlaml kelimeleri bir arada verme etkinlii
yaplrken snf dzeyi dikkate alnmaldr. Temur (2006), aratrmasnda 4. ve 5. snf
rencilerinin yazl anlatmlarnda zt anlaml kelimeleri cmlede veya metin
btnl ierisinde anlamda kartlk oluturacak ekilde rahata kullanabildiklerini
tespit etmitir. Ayrca e anlaml kelimelerin kullanmnn, zt anlaml kelimelere gre
daha az olduunu belirtmi ve bu durumu, e anlaml kelime kullanmnn bu snflar
seviyesinde daha st dzey bir dil becerisi gerektirdii eklinde aklamtr. Bu
almada da grld gibi zellikle aratrlan ya seviyesi iin kelime hazinesini
gelitirme etkinliklerinde e anlamdan ok zt anlam ilikisinden yararlanlmaldr.
Yeni retilecek kelimeler sralanan tekniklerden biri ya da birkayla verildikten
sonra her kelimenin bir cmle ierisinde nasl yer aldnn gsterilmesi salanmaldr.
Geleneksel retimde, retilen her kelimenin cmle ierisinde kullanlmas salanr.
etinkaya (2002), altrmalarla desteklenen kelime retim eklinin, geleneksel
retim ekli olan kelimenin anlamn vererek cmle iinde kullanmadan daha iyi
olduunu belirtmektedir.
Kelime almas esnasnda metin-cmle-kelime geni gz nnde tutulmal,
buna gre altrma yaplmaldr (Aygn, 1999). Kelimeler deiik ve eitli anlamlar
tamaktadrlar. Bir kelimenin hangi anlamda kullanld ancak getii metin ve
cmleden anlalabilir. Ediger (2002), retilecek kelimelerin balam ierisinde
verilmesi gerektiini belirtmektedir. Bu nedenle rencinin bilmedii kelimenin,
kullanld cmle ierisinde deerlendirilmesi gerekmektedir.
37
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
Kelime
retiminin
gerekleebilmesi
iin
bu
glklerin
kelimeler,
soyut
kelimelere
gre
daha
abuk
ve
kolay
38
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
39
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
40
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
kelimelerin
seiminde
retmenlerin
de
bilinli
olmas
41
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
SONU
Trke eitiminin her aamasnda yeni kelimelerle karlalmaktadr. Bu
kelimelerin bellekten silinmeden tekrar kullanlmas zaman gerektiren bir sretir. Bu
nedenle yeni kelimeler, rencilere belli bir mantk erevesinde retilmelidir.
Kelimelerin anlamlar zerinde younlalmaldr. rencilere retilmesi hedeflenen
kelimeler belli bir sayda olmaldr. Aksi takdirde bir kelime tam retilmeden dier bir
kelimenin retimine geileceinden rencilere retilmek istenen kelimeler tam
anlam ile kazandrlamaz.
Trke eitiminde, kelime retimine verilen nem olduka azdr (Erkan, 1999).
Kelime tanma ve ayrt etmenin retimi ve bu yolla kelime daarcnn gelitirilmesi,
ilkretim andaki ocuklarn kullandklar kelimelerin derlenmesi ve metinlerin bu
derlenen kelimelerle hazrlanmas gibi almalarn yok denecek kadar az olmas okuma
retimini olumsuz ynde etkilemektedir.
rencilerin kendilerini daha iyi ifade edebilmeleri iin kelime hazinelerinin
zenginletirilmesi salanmaldr. Bu amac gerekletirmek iin u neriler getirilebilir:
42
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
almalar
srasnda
renciye,
szlk
kullanma
alkanl
kazandrlmaldr.
6. Kelime almalarnda rencinin dikkatini ekecek eitli yntem ve
tekniklerden yararlanlmaldr.
7. Kelimelerin retimi srasnda yazm ve telaffuz zerinde de durulmaldr.
8. 2005 Trke retim Programnda sre deerlendirme esastr. Bu nedenle
renciyi retim yl boyunca aktif hle getirecek performans devleri ile
kelime hazinesini gelitirmeye ynelik etkinlikler yaplmaldr.
KAYNAKA
AKDOAN, G. (1999). Ana Dili Eitiminin Kiilik Geliimine Etkisi. Ankara niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi. Ankara.
AKSAN, D. (1990). Her Ynyle Dil. Ankara: TTK Yaynlar.
AKYOL, H. (1997). Kelime retimi. Mill Eitim. 134
ALPEREN, N. (2001). Trke Okuma ve Yazma Eitim Rehberi. Ankara: Alperen
Yaynlar.
AYGN, M. (1999). Yabanc Dil Dersinde Szck retimi ve Szck Daarcn Gelitirme
Teknikleri. Dil Dergisi. S. 78.
BUDAK, Y. (2000). Szck retimi ve Szln levi. Dil Dergisi. S. 92.
CEMLOLU, M. (1998). lkretim Okullarnda Trke retimi. Bursa: Uluda
niversitesi Genlik Vakf Yaynlar.
43
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
S.130.
ETNKAYA, Z. (2002). lkretim kinci Kademe Altnc Snfta Ana Diline Ait Szcklerin
renilmesi ve Kavranlmasna likin Bir Aratrma. anakkale On Sekiz Mart
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trke Eitimi Ana Bilim Dal, Yksek
Lisans Tezi. anakkale.
DEMREL, . (1999). lkretim Okullarnda Yabanc Dil retimi. stanbul: Mill Eitim
Bakanl Yaynlar.
DEMREZEN, M. (1983). Yabanc Dil retiminde Yabanc Szcklerin Ruhbilimsel
Sorunlar. Trk Dili Dil retim zel Says, S. 379-380.
EDGER, M. (2002). Vocabulary Development and the Curriculum. ERIC, Belge no:
ED473483 (indirilme tarihi: 31.03.2008)
ERKAN, Ahu G. (1999). Drt Temel Dil Becerisi zerine. Dil Dergisi. S. 76.
G, B. (1978). Orta Dereceli Okullarmzda Trke ve Yazn Eitimi. Ankara:
Gl
Yaynevi.
HAMEAU, Marie-A. (1988). Sz Daarc retimi (ev. Ramis Dara). Uluda niversitesi
Eitim Faklteleri Dergisi. 3 (1).
KANTEMR, E. (1997). Yazl ve Szl Anlatm. Ankara: Engin Yaynlar.
KARATAY, H. (2007). Kelime retimi. Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesi Dergisi. 27
(1).
KAVCAR, C., OUZKAN, F., SEVER, S. (1995). Trke retimi. Ankara: Engin
Yaynlar.
KORKMAZ, Z. (1992). Gramer Terimleri Szl. Ankara: TDK Yaynlar.
MEB. (2005). Trke retim Program (1-5. Snflar). Ankara.
MEB. (2006). Trke retim Program (6-8. Snflar). Ankara
ZBAY, M. (2001). 0-6 Ya Grubu ocuklarndaki Dil Geliiminin Trke retimi Asndan
nemi, Bilig (17).
44
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi. Haziran 2008. Cilt:V, Say:I, 30-45
http://efdergi.yyu.edu.tr
45