1987 YILI SUALTE ARASTIRMALARI Cemal PULAK * Sualt: Arkeolojisi Enstitist’niin (INA) 1987 sezonu sualt: aragtir- malar: 14-30 Eylil tarihleri arasinda Mugla ili kuylarmnda yapilmigtir. Donald F. Frey, Tufan Turanh, Robin Piercy, Murat Tilev ve David Pertman’dan olusan arastirma ekibine Kiiltiir ve Turizm Bakanhgi Tem- silciligini Bodrum Sualti Arkeolojt Miizesi’nden Bahadi Berkaya Yyap- muster, Gokova, Datca Yarunadasi cevresi, SOmbeki Kérfezi ve Serge Lima- m cevresinde gerceklestirilen caligmalar sirasinda bélgedeki eski ve yeni ihbarlarm degerlendirilmesinin yanusira, antik gemiler icin teblike olugtu- racak sighk, burun ve liman aiz vs. gibi yerler de inceleme ‘kapsammna alinmigtir. Arastirma sonucunda MLS. 7. 'yiizyila ait bir batrk, 1973 sualt, arastirmalari sirasmmda tespit edilen M.S. 3, yiiayila ait bir batigin daha de- rinde bulunan diger bir béliimii ve M.O. 3.-1. yiizyillar1 arasina tarihle- nebilen ancak siglikta batmasi nedeniyle tamamen parcalanarak dagsl- ms bir batik tespit edilmistir (Resim : 1), Dalislar 'sirasinda bulunan kursundan iig adet capa aksam da gikarilarak Bodrum Sualti Arkeoloji Miizesi'ne ‘teslim edilmistir. Alalusla Biikit M.O. 3.-1. Yiizy] Rodos Batizi (Gékova) Bélgedeki siglik tizerinde ewvelce tespit cdilen kartk keramik parca- Jann incelemek amaciyla yapilan daliglar sonucunda 10 metre derinlik- ten baslayarak 15 metre derinli&e kadar uzanan ve takriben 7x25 metre- lik bir alana yayilmis cok miktarda kansik keramik malzemeye rastlan- mustir. Gegitli devirlere ait olan bu malzemenin arasinda saglam eser gb- riilmemig, ancak incelemeler parcalarm cogunlukla Rodos amphorala- rina ait oldugunu gistermistir (Resim : 2). Incelenen amphora kulplart arasinda okunabilir bir mithre rasttanmamasi ve amphoralarin tamamen pargalanms olmasmdan buluntularm detayh bir tipolojik degerlendir- mesi yapilamamustr. Kulplarm ve tutamagin yapismdan bu amphoralar: ve dolayisi ile batizi, M.O. 3. yiizyilin ikinci yarist ile M.O. 1. yiizyiln ilk seyredi arasina koyabilmekteyiz. Bu siire icinde yapilan Rodos amphorala- * Cemal PULAK, Sualt: Arkeoloji Eastitiis PK. 41, BODRUMri ckil olarak pek az ‘bir degigme gésterdiginden Alakisla Bukit batugina daha kesin bir tarih verememekteyiz'. Alakisla Bikii sighgindaki diger kalintilarin baska batiklara ait olup olmadiklarim anlayabilmek ic¢in daha genis kapsamh dir galiyma yapmak gerckmektedir. Karaca Limam (Gékova). ‘Karaca Adasi'mn gevresinde 25-28 metre derinlikte oldugu rapor edilen ve Snceki cabsmalarimizda da aranan kiremit yiklii bir bangin tespiti igin tekrar girisimde bulunulmustur. Adanin giiney kesiminde ve 40 metre derinlikte bir miktar Jorik keramik parcasina rastlanmissa da, parcalarin cesitli devirlere ait depigik eserlerden olugmasi, alanin «dé- kiintii» bélgesi oldugunu belirtmektedir. Karaca Ségiit Koyu'nda yapilan dahslarda 3 metreden baslayarak 10 metre derinfige kadar dagilmis cegitli devirlere ait bol miktarda kink keramige rastlanmishr. Yine bu bélgede birbirine kaynamis keramik parcalarindan olusan iki ayr: yigin tespit edilmistir. Bu yigmlann antik devirde yogun faaliyete sahne olan koydaki « atis: gibi ugurlu bir bicimde diiserek dibi kavramasim sembolize (2) Kiiresel Yassiada. amphoralan (tip 2) ; GF. Bass ve FH. van Doorninck, Jr. Yassi Ada I (Texas A&M University Press, College Station 1982) 157-60. () Silindirik Yassiada amphoralari (tip D : Bass ve van Doorninck (supra n. 23 155-57. () Bu tip ile Ngili genel degerlendirme igin balkamz : S.J. Keay, Late Roman Amphorae in the Western Mediterranean (BAR International Series 196," Oxford 1984) 271-72, 278ettigi diisiiniilebilir’, Bu-tipteki kurgun cipolar genel olarak MO. 2. yiiz- yihn basindan MS. 1. yiizyihn ortasma kadar gériilmektedir*. iskandil Burnu M.S. 3. Yiizyl Roma Devri Batu (Data Yarimadasi) 1973 sualti arastirmalari sirasinda Datga Yarrmadasi’mn batrsimda- ki iskandil Burnu cevresinde 3 metreden 15 metre derinlige kadar ulagan genisce bir alana yayilnus bir batik tespit edilmisti. Bauk sig ve kayahik bir zemin iizerinde bulundugundan tamamen tahrip olmus, ancak yaptlan galtsmalar sonucunda yin halindeki pargalarm cogunlukla MS. 3. yitz- yilda yaygin olan iki defisik tip amphoraya ait oldugu anlasilmusty’. 1987 arastirmalar: sirasinda, sézii gegen batigin hemen kuzeyinde ve 37 metre derinlikte kum dzerinde 5-6 amphoradan olusan ufak bir kit- meye rastlanmistir. Bu kiimede bulunan iig degisik tipteki amphoradan birer Smek (Resim : 6), iki kap ve kiremit biciminde bir parca (Resim : 7) etiidliik malzeme olarak Bodrum Sualti Arkeolojisi Miizesi’ne miisttir. Bataktaki en ufak hacimli amphora (Resim: 6, sol) {ngiltere’den Trak, Giimey Rusya'dan Nubya’ya kadar cok genis bir sahaya yay1imis- tr’. Amphoramin bigiminden ve dagshm alanmin Dogu Akdeniz agarhkh olmasindan tipin Ege adalarindan birinde yapilarak sarap tagimacihgin- da kullanildigy ileri siiriilmigtitr’, Hamurunun dzelligi bakumindan bu tipin Kos kékenli olabilecedi ileri siiriilmiigse de", petrolojik inceleme- ler kilin belirli bir bélgeye mal edilebilecek nitelikte olmacigim géstermek- tedir". Ik drneklerine M.S. 2. yiizyiln sonlarima dogru rastlanan ‘bu «S) D.D. Haldane, The Wooden Anchor (Teras A&M Universitesi, Master Tezi, 1084) 28 (6) Haldane (supra n. 5) 7-8; tip IIIB. (7) GF, Bass, «Underwater Survey -1973+ Turk Arkeoloi Dergisi XI. 2 (1975) 34 batik J. Bu batikian 1973 aragtirmasinda qkanlan ctidlik malzeme icin ba- kamz: Cowin (supra i, 1) 15-19. C. Panella, «Oriente ed occidente : considerazioni su 2lcune anfore «Egeeedi eta, imporiale a Ostia» J-Y. Empereur ve ¥. Garlan eds., Recherches sur les amp- hores Grecques (Bulletin de corresponcance Hellenique Suppim, XII, 19861 616-17, 626-28; J. A. Riley, «The Coarse Pottery from Benghazi» J. A. Lloyd ed., Sidi Khrebish Excavations, Benghazi (Berenice) II, (Tripoli 1978} 191 fig, 35. {a} C. Panella, «Anfore,x A. Carandini ve C. Panella eds, Ostia i/f, Studi Miscetiani 21 (Roma 1073) 599. (10) Keay (supra n. 4) 137. (1D DPS. Peacock, DF, Williams. Amphorce and the Roman Economy (London and New York 1986) 195. (aamphoranin en yaygi oldugu dénem 3. yiizyilm ikinei ve iigtincti geyresi olup, iiretiminin 4. yiizyl baslarina kadar devam ettigi sanilmaktadir™. Bazi ge¢ dénem Srneklerinin uzun siire kullanim grmiis eski amphora- Jay oldugu da diisiiniilebilir. Amphoramiz yaymlanan birgok Ornekten Szellikle kulp kavnmlarimin daha yuvarlanms olmasi, boyuna hemen du- dak altinda dikce bir acryla birlesmesi ve boyun kisminin gévdeye oran- la daha kisa ‘olmas: balimmndan ayrilmaktadhr. Tskandil Burnu batigindan cikarilan ikinci amphora (Resim ; 6, sol), omuzunun daha yuvarlak ve kaidesinin ince ve uzun olmast diginda Atina Agorasi’nda M.S. 3. yiizyiln ilk yartsina ait bir amphoraya yakn ‘benzerlik gistermektedir. Kuzey Italya kikenli oldugu bildirilen ben- zer amphoralara Girit'te de rastlanmaktaysa da sézii gegen. malzemenin Atina Agorasi’ndaki drneklerden farkh bir kille yaprldigi belirtilmistir™. Iskandil Burnu batagindan ¢tkaridan ticiincii amphora ile karsilas- tulacak bir drnek bulmakta gitcliik cekmekteyiz (Resim : 8). Atina Ago- rasy'nda M.S. 3. yiizyin ortasima ait ufak ve diiz tabanh bir amphora, battktaki yuvarlak dipli ve silindirik tutamakh iri amphoradan farkli bic giriiniimdeyse de huni bicimindeki azz, yay seklindeki kulplan ve gév- de iizerindeki belirgin yiv ve set izleriyle bati{uumzdaki amphoraya benze- mektedir. Batuktan gikarilan ditier iki kap M.S. 2. ve 3. yiizyillarda yaygin bi- simde kullamlms olduklarindan baugi tarihlemede fazla yardumci ola- mamaktadirlar, Bu nedenle Iskandil Burnu batijn. amphoralara daya- narak MS. 3. yiizyila ve tercihen bu yiizyilm ilk yarisima koymaktayiz. 1973 yilinda bulunan batik ile yeni tespit edilen ufak kiimede aynt upten amphoralarm bulunmasi, her iki kalintinin da aym batiga ait oldu- gunu géstermektedir. Geminin meltem riizgarinin etkisiyle kayrdaki ka- yalara carpip pargalandiktan sonra biiy#ik bir béltimintin battig1, ikinci ve daha ufak bir bélimiiniin ise hemen baumayarak daha derin suya si- ruklendigi sanilmaktadir. 42) Peacock ve Williams (supre n. 11) 194-95, Keay (supra n. 4) 137, 140. MS. 2. ybzyil orneéi icin balaniz: J. W, Hayes, The Villa Dionysos Excuvations, Knos- 808,» The Annual of the British School uh Athens 7% (1983) 154-55, 183, tip 37, no. A87 (13) HS. Robinson, The Athenian Agora V. Pottery of the Roman Period : Chrono- logy (Princeton 1959) 69 no, Kit4, pl 13 Kua. (14) Hayes (supra n. 12) 145.(kzp4 *e°S TK) NE Had wUOY NUM WPoUNS (e MmAazné "2 °S WW) WoeA Tad seg Ung ooW] (ez (TAMA “T- “8 'Q IN) NRG sOpoH WINE BISHTETY (1 Zepeq WoRPe yWdsoi wpuLBpULMASYFE TOMS NIA Ley — T+ MIISOH ZINSGNY SUVResim +2 — Alalagia Bikiindeki M. ©. 3.-1, yizyil Rodos batifindan toplanan etidlik amphora parcalart Resim : 3 — Ince Burun 7, yilzyil Bizans batgmdaki amphora tipleriResim : 4 — ince Burun 7. yiizyil Bizans batigndan diger buluntular Resim : 5 — Ince Burun gevresinde bulunan kuryun cipo ve capa kelepceleriResim : 6 — iskandit Burnu M. S. 3. yézyl Roma batigindan gkarian amphora érnekleri Resim : 7 ~ Iskandil Burnu M. S. 3, ydzyil Roma bahgindan diger buluntularResim ; 8 — iskandil Burnu M, S. 3. yiizy:l Roma batigindaki kirese! amphora 10