Etika duhet t jet globale e jo lokale

Pr t ndrtuar nj biznes vrtet t madh, global, lidert e biznesit duhet t miratoj nj

standard global t praktikave etike. Ne kemi debatuar nse etika e biznesit duhet t prshtaten me
mjedisin lokal ose t jet i njjt n mbar botn. Shum prej shokve t mi argumentojn
thnjen: "Kur jeni n Rom, bni si bjn romakt". Me fjal t tjera, ndjek praktikat lokale.
Kto ishin ditt kur lidrt etik si Joseph Fletcher dhe James Adams n Harvard u promovojn
"etikn e situats", bazuar n fleksibilitet dhe qasjet pragmatike ndaj dilemave komplekse. Kam
dgjuar pr argumentet e tyre, por nuk mund t kuptoj se si drejtuesit e organizatave t biznesit
mund t veproj me nj grup parimesh n atdheun e tyre dhe nj tjetr jasht shtetit.
Rrezikimi i reputacionit t kompanis
Kto dit bota e biznesit ka intensifikuar debatet e etiks ne biznes. Kryerjen e pagesave pr t
marr biznes sht praktik e zakonshme n shum tregje n zhvillim n Azi, Afrik, Lindjen e
Mesme, dhe Evropn Lindore. Bizneset ndjehen t detyruara t paguajn shuma marramendse
pr t luajtur lojn pr sigurim t ekzistencs n treg (Pr t konkurruar).
Shembull: Kompania Siemens n vitin 2007 ka pranuar se gati 2 miliard $ jan paguar n
ryshfete t zyrtarve t lart t kompanis me rast ka uar n dorheqjen e dy kryetarv t
bordit dhe CEO. Pastaj kompania BAE e Britanis sht akuzuar pr brjen e nj pagese prej 2
miliard $ t nj princi saudit pr t siguruar 80 miliard $ n kontratat e qeveris. (Kompania
mohoi pretendimet, por ende sht duke u hetuar nga departamenti amerikan i drejtsis) far
sht e rndsishme n lidhje me kto skandale etike sht se ato shkaktojn dme t mdha pr
institucionet. Nse ju do t ishit drejtues t kompanis a do t rrezikoni ta shkatrroni kompanin
tuaj n kmbim q t fitoni nj kontrat nga nj kompani jasht shtetit? Pr fat t keq, pr disa
drejtuesit prgjigja sht po.
Biznismen t sukseshm me mbi dyzet vjet prvoj theksojn se e vetmja mnyr pr t ndrtuar
nj kompani t madhe globale sht me nj standard t vetm global t praktikave etike t
biznesit, t komunikuara energjikisht dhe zbatushme n mnyr rigoroze. Pr t mbshtetur
suksesin e tyre, kompanit duhet t ndjekin t njjtat standard e t brit biznes si n Shangai,
Mumbai, Kiev, Riad dhe ikago.
Angazhohimi i CEO n Proces
A jan n dijeni t punsuarit n vende t largta se far duhet t bjn kur bien n presion nga
konsumatort ose konkurrentt q t devijojn nga standardet e kompanis ? Nse menaxhert
jasht vendit humbasin objektivat e tyre financiare sepse ata duhet t'i prmbahen standardeve
strikte etike, a thua vall ata mund t jen menaxher t sigurt dhe a duhet mbshtetur ata? Etika
operative krkon shum m tepr se nj kod t sjelljes. CEO dhe menaxhimenti i lart duhet t
angazhohen me t punsuar n mbar botn pr t insistuar n transparenc dhe pajtushmri.
Prndryshe, ata kurr nuk do t din se far po ndodh. Kompania duhet t ket nj sistem t

mbyllur t praktikave lokale t monitorimit dhe auditimit t marketingut. Qasja "nuk e shohin,
nuk e them" sht e detyruar q t shkatrroj reputacionin e kompanis suaj. Standarde t larta
duhet t zbatohet me nj politik t tolerancs zero. Kjo qasje e mir-krijuar sht e aplikuar nga
t punsuarit n kompanit dhe n bordet e ExxonMobil (Xom), Goldman Sachs (GS), dhe
Novartis (NOVN). Punonjsit e tyre n t gjith botn e din saktsisht se far pritet prej tyre.
Asgj nuk sht m e rndsishme pr kto kompani sesa reputacioni i tyre, dhe ata e din se
asgj nuk shkatrron reputacionin m shpejt se shkeljet etike.
Etika krijo vlern e aksionarve
Ish-avokati i prgjithshm, Ben Heineman, ka propozuar se performanca dhe etika shkojn dor
pr dore. Heineman argumenton bindshm se CEO nuk mund vetm t publikojn politikat e tyre
por duhet t'i zbatojn ato. Prkundrazi ata duhet t jen personalisht t prfshir n sigurimin e
sjelljes etike dhe t angazhuar q t punsuarit t kyen n diskutime t fuqishme e shtjeve t
bots reale.
Linja e poshtme potencon se etika e mir sht biznes i mir. Ekziston nj korrelacion direkt
midis sjelles me etik dhe krijimin e vlers afatgjat t aksionarve. Pr m tepr, integritet t
lart n marrveshjet e biznesit t jashtm shkon dor pr dore me krijimin e transparencs m t
madhe dhe integritetit n rritje n marrdhniet e brendshme. Kjo krkon zgjedhjen e
udhheqsit t cilt nuk jan vetm etike me vet-veten, por t angazhuar gjithashtu pr t
siguruar organizatat e tyre q t veprojn me etik n t gjitha koht. Parimii Bill-it thot se:
Organizatat botrore t mdha mund t ndrtohen vetm nga nj themel i fort etik.

Globalizmi dhe etika globale

Etika globale sht nj udhzues pr kompanit n operacionet e tyre nw mbar botn
.megjithat shtja si t sillemi me etik nuk sht e art sa duhet, kur jan t prfshira nj
numr i madh i kulturave t ndryshme dhe niveleve t zhvillimit ekonomik t shteteve.
Ligjet dhe rregulloret I stabilizojn udhezuesit pr marrjen e vendimeve,mirpo ka shum zona
gri q nuk mbulohen nga ligjet dhe rregulloret.Disa organizata themelojn udhzues etik personal
pr antart e tyre.Ktu prfshihen standardet etike q tregojn se ka sht mir dhe ka sht
keq.Mirpo n nju mjedis global nuk sht aq e leht t prcaktohet se far sht mir dhe
far sht keq.
N dekaden e fundit ka pasur nj shtim t ideve pr rolin e sakt t organizatave globale n nj
shoqri botrore globale.st treguar interes I madh n temat si dmtimi I mjedisit,trajtimi jo I
mir I puntorve ose prodhimi jo kualitativ I cili sjell paknaqsi dhe rrezik te klientt,sht
rritur ndjeshmria n shtjet etike tek individd dhe organizatat veanrisht n shtetet e
zhvilluara ekonomikisht.Megjithat ngritja e ndjeshmris etike dhe shtimi I konkurencs
globale krijojn situata t vshtira pr tu menaxhuar n shtetet m pak t zhvilluara
ekonomikisht.N njrn an organizatat n shtetet m pak t zhvilluara duhen t krijojn strategji
q do t bjn organizatn konkuruese n ekonomin botrore dhe n ann tjetr duht t bjn
strategji q t mbulojn kostot shtes t krijuara nga implementimi I standardeve etike.

Etika Globale

Zhvillimi I biznesit internacional detyroj korporatat multinacionale t krijojn

standard etike univerzale.Nj arsye themelore mund t jet krkimi I
vazhdueshem pr avantazhe konkuruese nga kompanit
multinacionale.Etikat dhe standarded globale shfaqen n forma dhe realitete
t ndryshme.Venados dhe fung Citojn se kto standard dhe etika mbulojn
ndrveprime bazuke njerzore si p.sh. ; respekti pr t tjert,besimi dhe
ndershmria pr homologt e tyre.

Hans Kng, Global Responsibility. In Search of a Ne orld Ethic (SCM Press, London / Continuum, Ne York
1991).
Hans Kng - Karl-Josef Kuschel (Eds.), A Global Ethic. The Declaration of the Parliament of the orld's
Religions (SCM Press, London / Continuum, Ne York 1993).
Hans Kng (Ed.), Yes to a Global Ethic (SCM Press, London / Continuum, Ne York 1996).
Hans Kng, A Global Ethic for Global Politics and Economics (SCM Press, London 1997 / Oxford University
Press, Ne York 1998).
Hans Kng - Helmut Schmidt (Eds.), A Global Ethic and Global Responsibilities. To Declarations (SCM Press,

London 1998).
Picco, Giandomenico; Kng, Hans; eizscker, Richard von (a.o.), Crossing the Divide. Dialogue among
Civilizations (Seton Hall University, South Orange, NJ, 2001).