Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang Ky Thuat Dien Tu DH GTVT
Bai Giang Ky Thuat Dien Tu DH GTVT
Bi ging K thut in t
1.2. Cc i lng c bn
A
u AB
* in p
in p gia 2 im A v B l cng cn thit lm dch chuyn mt n v in
tch (1 Coulomb) t A n B.
n v: V (Volt)
UAB = VA VB
UAB = - UBA
UAB : in p gia A v B.
VA; VB: in th ti im A, B.
* Dng in
Dng in l dng cc in tch chuyn dch c hng. Cng dng in (cn
gi l dng in) l lng in tch dch chuyn qua mt b mt no (VD: tit din
ngang ca dy dn ).
n v: A (Ampere)
Chiu dng in theo nh ngha l chiu chuyn ng ca cc in tch dng (hay
ngc chiu vi chiu chuyn ng ca cc in tch m). tin li, ngi ta chn
tu mt chiu v k hiu bng mi tn v gi l chiu dng ca dng in. Nu ti
mt thi im t no , chiu dng in trng vi chiu dng th dng in mang du
dng (i > 0); cn nu chiu dng in ngc chiu dng th dng in mang du m
(i < 0).
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 2
Bi ging K thut in t
2. Cc phn t hai cc
2.1 Cc phn t hai cc th ng
2.1.1 in tr
L phn t c trng cho hin tng tiu tn nng lng in t .
K hiu: R n v: Ohm ()
G=
1
: in dn n v: -1 hay Siemen (S)
R
1 1
1
= +
+ ...
R R1 R2
R
+ u=Ri -
U(t) = R.I(t)
I(t) = G.U(t)
R : in tr ()
G: in dn (-1 /S)
Bi ging K thut in t
Cng sut tiu th trn in tr : P = UI = RI2 (W)
* Cc thng s cn quan tm ca in tr :
- Tr danh nh: gi tr xc nh ca in tr.
- Dung sai : sai s ca gi tr thc so vi tr danh nh.
- Cng sut tiu tn : cng sut tiu th trn in tr.
- in p lm vic ti a.
- Nhiu nhit.
Hnh dng thc t ca in tr:
l
S
: in tr xut
m 2 / m
l : chiu di dy dn [m]
S : tit din dy
[m2]
nh lut Ohm:
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 4
Bi ging K thut in t
R=
U
( )
I
J hoc W.s
Ma
u1
3 Dung
sai
Dung sai
en
20%
Nu
1%
2%
Cam
Vng
Lc (Xanh l)
Mu
Bi ging K thut in t
Tm
Xm
Trng
Vng kim
5%
Bc
10%
Ghi ch:
- Vng mu th 3 (i vi in tr c 3 hay 4 vng mu) v vng mu th 4 (i
vi in tr c 5 vng mu) ch h s m.
- Nu mu vng kim hoc mu bc vng th 3 (i vi in tr 4 vng mu)
hoc vng th 4 (i vi in tr 5 vng mu) th tr s tng ng l:
Vng kim: -1
Bc: -2
V d: - Xm Nu: 28.101 => Gi tr ca in tr: 28
Nu en - Bc: 10.102 10% => Gi tr in tr: 1K , sai s 10%.
- Cam Tm en Nu: 237.100 1% => Gi tr in tr: 273 , sai s 1%.
* ng dng ca in tr trong thc t: bn i, bp in, n si t
2.1.2 Phn t cun cm
* Cu to.
Cun dy li khng kh
Cun dy li Ferit
Bi ging K thut in t
Ty theo li cun cm l khng kh, st bi hay st l m cun cm c k hiu
nh sau:
L2 l cun dy li ferit,
L4 l cun dy li thp k thut
H s phm cht:
Q=
XL
XS
dI
dt
ph thuc vo f
Dng in nh mc Imax.
Tn s nh mc.
Cm khng
. Ghp ni tip:
Ltd = L1 + L2 + ...
Bi ging K thut in t
T trng i nhau (qun ngc chiu)
Ltd = L1 + L2 + ... 2 M
1 2
L.I
2
d (t )
= e L (t )
dt
d (t ) d ( Li (t ))
di (t )
=
=L
dt
dt
dt
=> i (t ) =
1
u (t )dt + i (t 0 )
L t0
Trong i (t 0 ) =
(t 0 )
l gi tr dng in qua phn t in cm ti thi im ban u
L
t0.
*Hnh dng thc t ca cun cm:
Bi ging K thut in t
*ng dng thc t ca cun cm: Relay in t, bin p, anten, nam chm t
2.1.3 Phn t t in
* Cu to ca t in:
C
+ u
nh:
q(t) = Cu(t)
*Khi nim chung
Bi ging K thut in t
n v ca C: Fara (F), F ln nn trong thc t thng dng n v nh hn F,
1F = 10 6 F = 10 9 nF = 1012 pF
nF, pF
- Theo quan im vt liu: in dung C (Capacitor hay Condenser) ca t in ty
thuc vo cu to v c tnh bi cng thc:
C=
S
d
Q
U
hay Q = C.U
Nng lng tnh in J tnh theo Ws (Wast giy) hoc J (Joule) c cho bi
Ghp t:
T ghp song song:
nht
T ghp ni tip
1
1
1
=
+
+ ...
Ctd C1 C2
p tng ng bng p t c in p nh
phn
Bi ging K thut in t
Np hay x in: chc nng ny p dng cho cc mch lm bng phng mch
nh th
Ngn dng in DC: chc nng ny c p dng vo cc mch lc trch ra
hay kh i cc tn s c bit.
*Mt s t in thng dng:
1. T ha: (c cc tnh) c ch to vi bn cc nhm v cc dng c b mt
T c sn chm mu ch gi tr in dung.
5. T mng mng: pF F (khng c cc tnh): Cht in mi l polyester (PE),
* Cch c tr s t
Loi tham s quan trng nht ca t in l tr s in dung (km theo dung sai) v
in p lm vic ca n. Chng c th c ghi trc tip, ghi bng qui c ch s.
a. i vi t in c cc (t DC).
Cc cc c ghi bng du + hoc du -.
n v in dung: F , F D, MFD, UF.
in p lm vic: VDC (volt DC) c ghi trc tip bng ch s.
VD: 10 F /16 VDC, 470 F /15VDC, 5 F /6VDC.
b. Cc loi t mng mng:
Nu khng ghi n v th qui c n v l pF.
VD: 47/630 c ngha l 47pF, in p lm vic l 630V.
Nu s u c du chm th n v l F
Bi ging K thut in t
VD: .1 c ngha l .1 F
.47 c ngha l .47 F
Trng hp ghi bng ch s:
VD:123K -> 12 *103 pF, K l sai s ( hay dung sai).
K t ch dung sai: G = 2%; J = 5%; K = 10%; M = 20%
VD: 473J -> 47.000pF = 0.47 F
223 M-> 22.000pF = 0.22 F
*c Tnh Np - X Ca T.
1 K
2
T np
K v tr 1: T np t in th 0V tng dn n in th VDC theo hm m i vi thi
gian t. in th tc thi trn hai u t:
Vc ( t ) = VDC 1 e
VDC
c tuyn np:
Vc(t)
Vc
VDC
0.99
0.86
ic(t)
VDC
v 0.
R
Bi ging K thut in t
Khi t np y Vc VDC ta chuyn K sang v tr 2: t x in qua R -> in th trn
t gim dn t VDC -> 0V theo hm m thi gian theo t. in th 2 u t x c tnh
theo cng thc: V ( t ) =V .e
t
DC
VDC
R
VDC
xung 0.
R
ic ( t ) =
VDC t
e
R
*c tnh ca t in i vi AC.
Ta c:
I=
Q
Q = I .t
t
1
.I .t
C
Uc
Bi ging K thut in t
t
1
VC ( t ) = i ( t ) .dt
C0
t
VC ( t ) = I m sin t.dt
0
V ( t) =
1
1
.I m ( cos t ) =
.I m sin ( t 900 )
C
C
1
1
f .C =
2
C
{Hz}.
2
Nh vy, in p VC trn t cng l 1 tr s thay i theo dng in xoay chiu hnh sin.
Da vo kt lun trn, ta thy mch in xoay chiu thun in dung, dng in vt
pha trc in p mt gc 90o
Vi f =
e(t)
+ u
Bi ging K thut in t
u(t) = e(t) i
2.2.2 Ngun dng c lp
i
i(t) = J(t) u
J(t)
+ u -
3. Cc nh lut c bn ca mch in
3.1 nh lut Ohm
U: in p gia 2 u mch
Z: tng tr ca mch
U = Z.I
u(t) = Z.i(t)
3.2 nh lut Kirchoff
Nhnh: 1 on mch gm mt hay nhiu phn t 2 cc ni tip vi nhau trn c
cng mt dng in i qua.
Nt (nh): l bin ca nhnh hoc im chung ca cc nhnh.
Vng: l mt tp cc nhnh to thnh mt ng khp kn
3.2.1 nh lut Kirchoff 1
Tng i s cc dng in ti mt nt bt k bng 0.
ik = 0
Trong quy c: Cc dng in c chiu dng i vo nt th ly du +, cn i ra khi
nt th ly du - ; hoc ngc li.
V d :
i1 i2 i3 = 0
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 15
Bi ging K thut in t
-i1 + i2 + i3 = 0
C3 0
dt
C3
i2
e2
R3
i1
e1
R1
Bi ging K thut in t
nh l Norton: C th thay tng ng mt mng mt ca tuyn tnh bi mt
ngun dng bng dng in trn ca khi ngn mch mc song song vi tr khng
Thevenil ca mng mt ca.
Mach A
(tuye
n
tnh)
I A
I A
I A
ZT
U
E T
B
Thevenil
+
J N
ZT
B
Norton
I =0
U =0
ZT =
= U h
= Ing
E T
J
Bi ging K thut in t
= 2f : tn s gc
: pha ban u
Ngoi tn hiu tng t, ta cn gp cc tn hiu dng khc, tn hiu tn ti gin
on theo thi gian, v d: xung vung, xung tam gic, xung hnh thang. Hnh sau cho thy
mt s tn hiu dng xung:
t0 +
s(t )dt
t0
Bi ging K thut in t
Thng thng s(t) i din cho mt in p hay mt dng in. Nng lng tn
hiu trong thi gian tn ti ca n xc nh nh sau:
Es =
t0 +
( t )dt
t0
Nng lng trung bnh trong mt n v thi gian (thng c gi l cng sut
trung bnh ca tn hiu) c tnh:
s 2 (t) =
E 1
=
t0 +
( t )dt
t0
t 0 +
( t )dt
t0
Bi ging K thut in t
Anten
Tin tc
Chuy n i
iu ch
Khu ch i
T o sng mang
THIT B PHT
Anten
Ch n v
khu ch i
Khu ch i
trung tn
Trn sng
Gii iu
ch
Khu ch i
Nh n tin
T o dao ng n i
THIT B THU
H th ng thng tin qu ng b
Ti i pht, tin tc (ting ni hay hnh nh) c truyn qua b chuyn i, bin
thnh cc i lng in tn s thp. Tn hiu loi ny c nng lng nh, tn s thp
khng th bc x i xa. V vy ngi ta phi dng mt sng cao tn (gi l sng mang)
mang tn hiu i xa. Qu trnh gi l iu ch tn hiu. Qua b phn ny, mt trong
nhng tham s ca sng cao tn (bin , tn s hoc gc pha) b thay i tu theo quy
lut ca tn hiu tn s thp. Sau cc tn hiu ny c khuch i v a n anten
bc x qua mi trng truyn sng.
Ti b phn thu, sng cao tn c iu ch tip nhn t anten s c chn
lc, khuch i v a n b trn sng (em tn hiu cao tn mang tin tc trn vi
sng to ra ti ch - gi l dao ng ni) to nn sng c tn s thp hn gi l trung
tn. Sau d sng trung tn ny c khuch i, gii iu ch (ngha l tch tn hiu tn
s thp phn nh tin tc nguyn thu ra khi sng mang cn c gi l qu trnh tch
sng), tip tc khuch i v a ti b nhn tin (v d l loa trong my thu thanh).
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 20
Bi ging K thut in t
H thng trn l h thng h: tn hiu ch truyn theo mt chiu (t i pht ti
my thu) m khng truyn theo chiu ngc li. Cht lng v hiu qu ca vic thng
tin ph thuc vo cht lng ca thit b pht, thit b thu v mi trng truyn sng.
Thng thng khi truyn tn hiu i, ngoi cc tn hiu cn truyn (gi l tn hiu hu
ch) cn ln ln cc tn hiu k sinh khng mong mun (do linh kin v mi trng
truyn gy nn) gi l nhiu. c hiu qu thng tin tt, mi b phn trong h thng
thng tin qung b ni trn cn c t s tn hiu trn nhiu (SNR Signal to Noise Ratio)
cng ln cng tt.
4.3.2 H o lng in t
Trong thc t, nhiu khi ta cn o c cc thng s hoc thu thp tin tc v mt
i tng no , v d: nhit , tc Thng s cn o c th l mt i lng
in hoc phi in, i tng cn o c th l mt i lng in hoc phi in , i
tng o c th l mt c th hay tp th, khong cch t i tng cn o n b
phn hin th kt qu c th rt gn hoc rt xa. Mt h thng nh vy c gi
chng l h o lng in t.
Ngu n tin
cn o
C m bin
u vo
X l
Hin th
H th ng o lng in t
Bi ging K thut in t
H thng t iu khin thuc loi h thng kn: ngoi ng truyn tn hiu theo
chiu thun, cn c ng truyn ngc (gi l ng hi tip) theo di, o c
hoc so snh 1 hay nhiu thng s ca qu trnh, t sn sinh ra tn hiu iu khin,
nhm a h thng tr v mt trng thi n nh no . V d: h thng t ng iu
khin nhit .
B cm bin
i tng chu
iu khin
Khuch i
B phn
chp hnh
So snh v
khuch i
T o mc chun
H t ng iu khin
Bi ging K thut in t
hng tin ti trng thi cn bng. Mc chnh xc ca gi tr Vch, kh nng phn gii
ca b so snh, ngoi ra cn ph thuc vo chnh xc ca b cm bin ng vo.
H thng iu khin t ng c th hot ng theo nguyn tc tng t (nh v
d trn), cng c th theo nguyn tc s (tn hiu iu khin tc ng ri rc theo thi
gian).
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
1.2 in t t do v l trng bn dn loi i
Tnh trng trn y xy ra trong mt cht bn dn thun khit (khng ln tp
cht) c cu trc tinh th hon chnh v nhit rt thp (T = 00K).
Khi cht bn dn c nhit cao hn (hoc c cung cp nng lng di dng
khc: chiu nh sng, b bn ph bi cc chm tia), mt s in t ho tr nhn thm
nng lng s thot ra khi mi lin kt vi cc nguyn t, tr thnh in t t do. Cc
in t ny mang in m (q = 1,6.10-19C) v sn sng chuyn ng c hng khi c tc
dng ca in trng. Khi mt in t t do xut hin, ti mi lin kt m in t va
thot khi thiu mt mt in tch m q; ngha l d ra mt in tch dng +q. Ta gi
l l trng.
Nh vy, trong cht bn dn thun khit va xt (gi l bn dn loi i) c 2 loi
in tch t do cng xut hin khi c cung cp nng lng l in t v l trng.
Mt ca chng (nng trong mt n v th tch) l bng nhau: ni = pi.
in t v l trng l hai loi ht mang in, khi chuyn ng c hng s to
nn dng in, v vy chng c gi l ht dn.
1.3 Bn dn loi N v bn dn loi P
Cht bn dn thun khit trn (Si hoc Ge) nu c pha thm tp cht thuc
nhm 5 (As i vi Ge hoc P i vi Si) vi hm lng thch hp sao cho cc nguyn t
tp cht ny chim ch mt trong nhng nt ca mng tinh th th c ch dn in s
thay i. Khc vi cht c bn (Si hoc Ge), As hoc P v ngoi cng c 5 in t, trong
4 in t tham gia lin kt ho tr vi cc nguyn t ln cn, in t th 5 lin kt
yu hn vi ht nhn v cc nguyn t xung quanh, cho nn ch cn cung cp mt nng
lng nh (nh nhit , nh sng ), in t ny s thot khi tnh trng rng buc,
tr thnh ht dn t do. Nguyn t tp cht khi b ion ho v tr thnh mt ion dng.
Nu c in trng t vo, cc ht dn t do ni trn s chuyn ng c hng, to
nn dng in. Nh vy tp cht nhm 5 cung cp in t cho cht bn dn ban u nn
c gi l tp cht cho. Cht bn dn loi ny gi l bn dn loi N.
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 25
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
(vng c b dy l0), bn bn dn P hu nh ch cn li cc ion m, cn bn bn dn N
ch cn li cc ion dng, ngha l hnh thnh hai lp in tch khng gian tri du i
din nhau. Gia 2 lp in tch ny s c chnh lch in th (V N>VP) gi l hiu in
th tip xc. Nh vy trong mt ranh gii xut hin mt in trng hng t N sang P
gi l in trng tip xc Etx.
Vng hp ni trn gi l vng ngho hay chuyn tip P N. Nng ht dn trong
vng ny ch cn rt thp nn in tr sut rt cao so vi cc vng cn li. Do tn ti
in trng tip xc, cc ht dn thiu s ca 2 cht bn dn b cun v pha i din:
l trng t bn dn N chy v pha cc m ca in trng; in t t bn dn P chy
v pha cc dng ca in trng. Chng to nn dng in tri, ngc chiu vi
dng khuch tn ca ht dn a s.
Nng ht dn a s trong 2 khi bn dn cng chnh lch th hin tng khuch
tn cng mnh lit v hin tng ti hp cng nhiu, do in trng tip xc ngy
cng tng v dng in tri ca ht dn thiu s ngy cng tng. V vy ch sau mt thi
gian ngn, dng tri v dng khuch tn tr nn cn bng nhau, trit tiu nhau v dng
tng hp qua mt ranh gii s bng 0. Khi chuyn tip P N t ti trng thi cn
bng. ng vi trng thi , hiu in th tip xc gia bn dn N v P c mt gi tr
nht nh. Thng thng hiu in th tip xc vo khong 0.35V (i vi Ge) hoc
0.7V (i vi Si). Hiu in th ny ngn cn khng cho ht dn tip tc chuyn ng
qua mt ranh gii, duy tr trng thi cn bng nn c gi l hng ro in th.
2.2 Chuyn tip P N khi c in p ngoi c tnh chnh lu
2.2.1 Phn cc nghch
Khi in p V c ni nh hnh 2.5 (P ni vi cc m, N ni vi cc dng gi l
phn cc ngc). Gi thit in tr ca cht bn dn ngoi vng ngho (gi l vng
trung ho) l khng ng k. Khi in p V gn nh t ln ton b vng ngho,
chng ln hiu in th tip xc Vtx. Tnh trng cn bng trc y khng cn na. in
trng E do ip p V gy ra cng chiu vi Etx s lm ht dn a s ca hai bn dn ri
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 29
Bi ging K thut in t
xa khi mt ranh gii i v 2 pha. Do cng ngho b m rng (l>l0) in tr vng
ngho tng. Hng ro in th tr thnh Vtx + V khin dng khuch tn ca ht dn a s
gim xung rt nh, cn dng tri ca ht dn thiu s th tng theo V. Nhng nng
ht dn thiu s rt nh nn tr s dng ny rt nh. N nhanh chng t n gi tr bo
ho Is khi V cn rt thp. Dng tng hp qua chuyn tip P N (chiu dng quy c l
chiu t P sang N) trng thi ny l: I = - I s. Ngha l khi b phn cc ngc, dng in
qua qua chuyn tip P N c gi tr rt b v chy theo chiu m. I s cn c gi l dng
ngc bo ho.
Bi ging K thut in t
lc ny c gi l dng in thun. Tr s ca n ln hn dng in ngc rt nhiu
v tng nhanh theo in p thun V.
Cn ch rng in p thun cng tng, b dy vng ngho cng gim v in p
hng ro th Vtx V cng gim. Khi Vtx = V, hng ro th bin mt, dng qua chuyn tip
P N theo chiu thun s v cng ln, ph hng min tip xc. y l trng thi cn
trnh khi s dng chuyn tip P N phn cc thun sau ny.
Bi ging K thut in t
Hnh 2.7 l th nu ln mi quan h gia dng in v in p ca chuyn tip P
N: v pha thun, dng in tng nhanh theo in p, cn v pha ngc, dng in rt
nh gn nh khng i.
Bi ging K thut in t
ra gy ra hin tng ion ha v va chm lm sn sinh nhng i in t - l trng. Cc
ht dn va sinh ra ny li tip tc c gia tc v ion ha cc nguyn t khc , c
nh th s lng ht dn tng ln gp bi, khin dng in tng vt.
nh thng xuyn hm xy ra nhng vng ngho tng i hp, tc l chuyn
tip ca nhng bn dn c nng tp cht rt ln. in trng trong vng ngho rt
ln, c kh nng gy ra hiu ng xuyn hm, tc l in t trong vng ho tr ca bn
dn P c kh nng chui qua hng ro th chy sang vng dn N, lm cho dng in
tng vt .
Bi ging K thut in t
s ca in p nh thng v nhit ph thuc vo dng in ngc ban u, vo nhit
mi trng v iu kin ta nhit ca chuyn tip P - N. c tuyn vn-ampe c
on in tr m, ngha l dng in ngc tng vt trong khi in p trn hai u
chuyn tip P - N gim xung. nh thng v nhit thng gy ra nhng hu qu tai
hi, ph hng vnh vin c tnh chnh lu ca chuyn tip P - N. Cn nh thng v
in, nu c bin php hn ch dng in ngc sao cho cng sut tiu tn cha vt
qu gi tr cc i cho php th chuyn tip P - N vn c th hi phc li c tnh chnh
lu ca mnh.
3. Diode bn dn
3.1 Diode chnh lu
Hnh 2.9 l cu to in hnh ca loi diode chnh lu, ch to theo phng php
hp kim.
Bi ging K thut in t
c tuyn ca diode chnh lu trong thc t (loi ch to bng Silic, nhm dng
in nh) nh hnh 2.11.
Bi ging K thut in t
Dng in ngc c gi tr rt nh. Khi ip p ngc tng, dng in ngc thc
t tng dn v khi t n in p nh thng VB th dng in ngc tng vt. Nu
khng c bin php hn ch dng in ngn nga s vt qu cng sut cho php th
qu trnh nh thng ny s lm hng diode. Nhng vy phn cc ngc th s tng
ng ca diode l h mch.
* Cc thng s cn quan tm ca diode nh sau:
- in p ngc cc i cho php Vng max ( khng b nh thng).
- Dng in thun cc i cho php Imax.
- Cng sut tiu hao cc i cho php Pmax.
- Tn s cc i cho php ca tn hiu xoay chiu fmax.
- in dung mt ghp: Lp in tch l0 tng ng vi mt t in gi l in
dung mt ghp N-P. tn s cao lp in dung ny quyt nh tc ng m ca
diode khi n lm vic nh mt kho in, tc l in dung mt ghp N-P quyt nh fmax.
- in tr 1 chiu (in tr i vi dng 1 chiu)
Rth = Vth/Ith : c gi tr rt b (my n my chc ).
Rng = Vng/Ing : c gi tr rt ln (hng trm k )
- in tr xoay chiu (cn gi in tr vi phn)
rd = dV/dI
Tham s ny chnh l nghch o dc c tuyn V-A ca diode.
V pha thun, c tuyn c dng dc ng, rd tng i nh. V pha ngc,
min c tuyn gn nh nm ngang, dng in ngc rt nh, gi tr r d tng ng s
rt ln.
3.2 Diode cao tn
3.2.1 Diode zener
Bi ging K thut in t
V cu to: vn l chuyn tip P-N, nhng ch to bng vt liu chu nhit v ta
nhit tt, do khi in p ngc ln s xy ra qu trnh nh thng v in (nh
thng thc l hoc nh thng tunnel) m t khi nh thng v nhit, ngha l khng ph
hng diode. c tuyn vn-ampe trong qu trnh nh thng gn nh song song vi trc
dng in, ngha l in p gia katt v ant hu nh khng i. Ngi ta li dng u
im ny dng diode Zenner lm phn t n nh in p.
V1 : in p mt chiu cha n nh
V2 : in p ly ra trn ti ( n nh)
Bi ging K thut in t
R1 : in tr hn ch dng in qua diode, sao cho im lm vic nm trong phm
vi AB cho php.
Khi V1 bin ng, dng qua R1 v DZ thay i, nhng in p V2 trn hai u DZ vn
gn nh khng i.
dVZ
dI
VZ
IZ
R
dI Z / I Z
dI V
= Z . Z = t
dVZ / VZ dVZ I Z
rd
Bi ging K thut in t
- H s nhit ca in p n nh: H s ny biu th lng bin thin tng i
ca in p n nh theo nhit :
T =
1 dVZ
.
VZ dT I Z = const
C1
C2
dC
biu th
dV
Bi ging K thut in t
- H s phm cht Q: c trng cho t s gia cng sut tn hiu hu ch ly ra t
varicap v cng sut tiu hao trn n.
3.2.3 Diode tunnel
Diode tunnel l mt loi dng c 2 cc c chuyn tip P N nhng khc vi cc
loi diode trn, nng tp cht trong bn dn P v bn dn N diode tunnel c gi tr
rt ln (khong 1019 nguyn t trong mt cm3) do vng ngho rt hp (khong 10-6
cm) v in trng tip xc trong vng ny t c kh ln (gn 106V/cm).
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
phn rt nh b ti hp, cn tuyt i a s vn c th khuch tn qua min base ti
vng ngho JC (kh nng b ti hp trn ng i ch rt t v min base rt mng, nng
l trng min ny khng cao lm). Khi ti vng ngho J C, cc in t ni trn lp
tc b in trng trong JC ht v pha collector to nn dng in trong mch collector.
Nu gi IE l dng in chy qua cc emitter (tng ng vi chuyn ng ca in
t min N+ sang min P th dng in to nn bi s in t chy ti collector va ni
s l IE, trong l t s gia s lng in t ti c collector v tng s in t
pht i t emitter, tc l:
=
: h s khuch i dng in
1
4.3 Ba s c bn ca BJT
BJT c 3 cc: E, B v C. Tu theo cch chn in cc no lm nhnh chung cho
mch vo v mch ra m c 3 s c bn sau y:
Bi ging K thut in t
IE = IC + IB
IC = IE + ICBO
=> IE = IE + ICBO + IB
IB = IE(1- ) - ICBO =
IC =
1
(IC ICBO) - ICBO
1
IB +
ICBO
1
1
V dng ICBO rt nh nn IC
=
IB
1
: h s khuch i dng in
1
IC = IE + ICBO
IE = IB + IC
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 44
Bi ging K thut in t
=> IC = (IB + IC) + ICBO
(1 - ) IC = IB + ICBO
IC = IB + ( +1)ICBO = IB + ICEO
ICEO: dng in ngc collector ca mch EC.
Thng thng, BJT c = 0,95 0,99. Tng ng = 19 99; ICBO = (0,01 0,1)
A; ICEO = (1 10) A .
Lu rng mch BC, h s xp x bng 1, dng ICBO rt nh. Cn mch EC,
h s rt ln hn 1, dng ICEO tuy ln hn ICBO nhiu, nhng so vi gi tr IB th vn
khng ng k.
4.3.3 Mch collector chung (CC: Collector Common)
Ngun E2 c ni tr rt b mc gia cc C v t, v vy i vi tn hiu xoay
chiu th cc C coi nh ng th vi t (im G). Chnh v vy, mch ny, tn hiu
cn khuch i a vo gia cc B v G, tng ng nh a vo gia B v C. Tn
hiu sau khi khuch i, ly ra gia E v G, tng ng nh ly ra gia E v C.
Nhng vy cc C l nhnh chung ca mch vo v mch ra.
Bi ging K thut in t
(nu s bin i ca in p gia hai ng vo khi in p ra thay i). Di y ch gii
thiu 3 loi c tuyn thng dng nht cho tng kiu mch c bn.
4.4.1 Mch base chung
* H c tuyn vo
Mc BJT theo s BC trng thi tnh (tc l ch c in p mt chiu phn cc).
E1, E2 l cc ngun in p mt chiu c th thay i gi tr. Cc ng h mA k dng
o dng in, cn cc volt k o in p gia hai cc. Gi in p V CB = const, ln
lt hay i gi tr E1 ri c cc cp gi tr tng ng ca IE v VEB, kt qu v c
th
IE = f (VEB)
VCB = const
nh hnh 2.21.
Bi ging K thut in t
* H c tuyn ra
Nu ln lt gi dng IE bng cc gi tr nht nh, thay i ngun E2 ri xc nh
cc cp gi tr tng ng ca IC v VCB, ta c c tuyn ra ca mch BC.
IC = f(VCB)
I E = const
- c tuyn gn nh song song vi trc honh, chng t rng ngay c khi VCB = 0,
dng IC vn c mt gi tr khc 0 no v vic tng VCB nh hng rt t n tr s ca
IC.
- ng thp nht ng vi IE = 0 ch cch trc honh mt khong rt hp. Tung
ny chnh l gi tr dng in ngc collector.
- Phm vi rt hp. pha di c tuyn ny l min tt, tng ng vi trng thi
tt ca BJT (c 2 chuyn tip JE v JC u phn cc nghch).
- IE cng tng th IC cng cng tng. l v s ht dn a s ca min emitter phun
vo min base cng ln th s ti c cc collector cng s cng nhiu.
- c tuyn bao gm 3 on. on gn nh song song vi trc honh ng vi
trng thi khuch i thng thng ca BJT (JE phn cc thun, JC phn cc nghch).
on chch xin bn tri trc tung (v nt t) tng ng vi trng thi dn bo ho
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 47
Bi ging K thut in t
ca BJT (c hai chuyn tip JE, JC u phn cc thun). on th ba bn phi (v chm
chm) chnh l qu trnh nh thng chuyn tip JC, xy ra khi VCB qu ln lm dng IC
tng vt. y l min cm s dng khi ph hng BJT.
* c tuyn truyn t dng in
IC = f(IE)
VCB = const
VCE = const
Bi ging K thut in t
* c tuyn ra
IC = f(VCE)
I B = const
Bi ging K thut in t
- ng thp nht (ng vi IB = 0) phn nh gi tr dng in ngc collector ca
mch EC (ICEO). Dng ny ln hn dng ICBO ca mch BC. Phm vi di c tuyn ny
vn gi l min tt, ng vi trng thi c JE v JC u phn cc nghch.
- Cc c tnh pha trn ng vi IB 0 vn bao gm 3 on: on chch xin ng
vi trng thi dn bo ho ca BJT, on nm ngang ng vi trng thi khuch i ca
BJT c dc ln hn so vi c tuyn mch BC, cn on dc ng ng vi qu trnh
nh thng.
* c tuyn truyn t dng in
IC = f(IB)
VCE = const
VCE = const
Bi ging K thut in t
* c tuyn ra v c tnh truyn t dng in
IE = f(VEC)
I B = const
; IE = f(IB)
VEC = const
Bi ging K thut in t
Tn s gii hn: Thng thng BJT ch lm vic mt cch hiu qu n mt tn
s nht nh. Khi tn s tn hiu tng cao, vai tr in dung ca chuyn tip P-N dn
dn tr nn ng k. Mt khc, chuyn ng ca ht dn qua b dy min base khng
th coi l tc thi v chim mt thi gian ng k so vi chu k tn hiu. V vy, cc h
s truyn t dng in s b gim theo tn s; dng in ra v dng in vo (hoc
in p vo) s b lch pha nhau v.v, gy nn ci gi l mo tn s, mo pha v.v
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Xt nguyn tc hoat ng ca JFET knh N lm v d. Ni JFET vi cc ngun in
p phn cc EG, ED nh hnh 2.28. Ngun ED, thng qua in tr RD t in p VDS gia
cc mng v cc ngun, gy ra dng chuyn ng qua knh dn ca in t (ht a s
ca thi bn dn N), to nn dng in mng ID.
Mt khc, ngun EG to in o gia cc ca v cc ngun, lm cho chuyn tip P
N (hnh thnh gia cc ca v knh dn) b phn cc nghch, ngha l b dy vng
ngho tng ln v do thu hp tit din ca knh dn.
Nu gi nguyn ED khng i, tng dn gi tr EG, tnh trng phn cc nghch ca
chuyn tip P N s cng tng: vng ngho ngy cng m rng, knh dn cng thu hp.
Do in tr knh dn cng tng v dng mng ID cng gim. Cn dng gia cc G v
cc S ch l dng ngc ca chuyn tip P N, thng rt nh khng ng k.
Nu by gi ngoi in p phn cc EG c thm tnh hiu xoay chiu es t vo gia
cc G v cc S th tu theo tr s v du ca es m tnh trng phn cc nghch ca chuyn
tip P N s thay i. in tr knh dn b bin i v dng mng cng bin i theo.
Nu es tng gim theo quy lut hnh sin th ID s tng gim theo hnh sin. Dng ny h
trn RD thnh mt in p, bin thin cng dng vi es nhng bin ln hn, ngha l
JFET khuch i tn hiu.
Nguyn l hot ng ca JFET knh P hon ton tng t, ch lu rng cc in
p EG, ED c cc tnh ngc li. Cc l trng, ht dn a s ca knh P, to nn dng
mng.
5.1.3 c tuyn Volt Ampere
* c tuyn ra (c tuyn mng)
ID = f(VDS)
VGS = const
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
mi c tuyn x dch v pha tri. im bt u xy ra nh thng ca tng c tuyn
cng dch dn v bn tri.
* c tuyn truyn t
ID = f(VGS)
VDS = const
V DS
I D VGS = const
Bi ging K thut in t
I D
VGS VDS = const
gm =
ri =
VGS
I G VDS = const
VGS
VDS I D = const
=>
= g m rd
Bi ging K thut in t
Da vo nguyn tc hot ng v cc tham s c trng cho JFET, ta c s
tng ng i vi tn hiu xoay chiu bin nh, tn s thp ca JFET nh hnh
2.31.
Gia hai cc vo G-S c in tr ro ri, gia hai cc ra D-S c in tr knh dn rd
v ngun dng gm vGS (i din cho kh nng iu khin dng in mng bi in p vo
vGS).
Nh vy nu c ti mc vo gia hai cc ra D-S th dng in ti (cng l dng
in mng) l:
i D = g m v GS +
v DS
rD
Bi ging K thut in t
bng kim loi, dng lm cc ca (G). Thng qua ca s khot xuyn qua mng SiO2
vng thch hp, ngi ta phun kim loi, to tip xc tuyn tnh vi 2 vng N+, dng lm
u dn ra cho cc S v cc D. y ca phin Si i khi cng c gn vi si kim
loi, dng lm cc SUB. Thng thng cc c ni vi cc ngun. K hiu ca
MOSFET knh dn c sn loi N nh hnh 2.32 (b).
Nu phin Si ban u loi P th ta c MOSFET knh P nh hnh 2.32 (c).
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Cu to MOSFET knh cm ng loi N cng tng t nh MOSFET knh c sn
loi N nhng cha c knh dn ban u. Gia min mng (loi N) v phin Si loi P
hnh thnh chuyn tip P N (cc thng ni vi cc ngun nn chuyn tip gia
ngun v b ni tt). V vy khi c in p VDS t vo, trong mch mng ch c mt
in tr rt nh chy gia chuyn tip P N phn cc ngc. in tr tng ng
gia S v D xem nh v cng ln.
Bi ging K thut in t
ra) iu khin nng in tch m cm ng trong knh dn v do iu khin dng
ID tng gim. Trn in tr RD v trn ti RL s c in p khuch i ca es.
Bi ging K thut in t
Nu phin Si ban u thuc loi N, cc min ngun v mng thuc loi P+, th s
c MOSFET knh cm ng loi P nh hnh 2.39. Nguyn l lm vic tng t nhng
in p VGS v VDS c cc tnh ngc li.
Bi ging K thut in t
khng c qu trnh sn sinh v ti hp ca hai loi ht dn cho nn tham s ca FET t
chu nh hng ca nhit . Tp m ni b ca b hn BJT.
- Ng vo ca FET c in tr rt ln, dng in vo gn nh bng 0 nn mch vo
hu nh khng tiu th nng lng. iu ny c bit thch hp cho vic khuch i
cc ngun tn hiu yu, hoc ngun c ni tr ln.
- Vai tr cc ngun v cc mng c th i ln cho nhau m tham s ca FET khng
thay i ng k.
- Kch thc cc in cc S, G, D c th gim xung rt b (da trn cng ngh
MOS), thu nh th tch ca transistor mt cch ng k v nh transistor trng rt
thng dng trong cc vi mch c mt tch hp cao.
- Cng nh BJT, FET c th mc theo 3 s c bn: mch ngun chung (SC
Source Common), ca chung (GC Gate Common), mng chung (DC Drain Common).
Cc mch gii thiu trn thuc li SC. Mng DC c s v c im tng t
nhng mch CC ca BJT: in tr vo rt ln, in tr ra rt nh, in p ra ng pha
v xp x tr s vi in p vo. Cn mch GC trn thc t t dng.
Bi ging K thut in t
i.
T tn hiu xoay chiu ca khu vc (220V 50Hz) hay thp hn (qua bin th),
dng diode vi tn cht ch dn in theoVmt chiu (P-N) i in thnh DC.
i
t
R
Vi
Vo
V0
t
V
1
2 0
Im
V
V
= m = 0.45 RMS
RL
RL
Bi ging K thut in t
Chnh lu ton k (Full ware rectifier)
ii.
Vi
t
Vi
Vi
t
VL
t
VDC = 2
Vm
= 0.636Vm = 0.9VRMS
2 I m 2Vm
V
=
= 0.9 RMS
RL
RL
Chnh lu cu.
+
Vi
-
Bi ging K thut in t
Mch lc
iv.
VL
Vi
D
Mch xn
Mch xn cn gi l mch gii hn bin tn hiu, trong tn hiu V0 lun t l
Bi ging K thut in t
Gi thit diode l tng.
V = 0
rf =0 (in tr thun)
IS = 0 (dng r, dng ngc)
rr = (in tr ngc)
Mch xn trn:
D
R
R
vi
v0
vi
VN
VN
Mch ni tip
v0
v0
VN
VN
v0
vi
0
VN
Hm truyn t
Dng tn hiu ra khi tn hiu vo hnh sin
Mch ni tip
Nu vi > VN
Nu vi VN
Diode tt
Diode dn
v0 = VN
v0 = VN
Nu vi VN
Nu vi < VN
Diode dn
Diode tt
v0 = vi
v0 = vi
Mch xn di:
Bi ging K thut in t
D
R
R
vi
VN
v0
VN
Mch ni tip
v0
Mch ni tip
vi
Nu vi < VN
Nu vi VN
Diode tt
Diode dn
v0 = VN
v0 = VN
Nu vi VN
Nu vi > VN
Diode dn
Diode tt
v0 = vi
v0 = vi
vi
v0
VN
VN
v0
0
vi
VN
Hm truyn t
Bi ging K thut in t
vL
l t s gia in p ra VL v in p vo VS.
vS
iL
.
ii
- Tng tr ng vo: Z i =
vi
ii
P0 VL I L
=
Pi
Vi I i
Bi ging K thut in t
- Tng tr ng ra: Zo.
hr =
hf =
ho =
v1
i1
v2 = 0
v1
v2
i1 = 0
i2
i1
v2 = 0
i2
v2
i1 = 0
: tng dn ng ra h mch
Bi ging K thut in t
ng dng vi cch mc khc nhau (EC, BC, CC) m ch th 2 c ch nh. V d
: hoe, hie,
2. Cc khi nim c bn ca mch khuch i mt tng
2.1 im lm vic tnh v ng ti mt chiu
Xt mt tng khuch i dng BJT mc EC nh hnh 3.3.
Bi ging K thut in t
Dng IB v p VBE lin h vi nhau theo c tuyn tnh ca BJT (ng s 1 hnh
3.4). Mt khc theo nh lut Kirchoff II:
E1 = IBRB + VB
=> I B =
V BE E1
+
RB RB
1
E
VCE + 2
RC
RC
Bi ging K thut in t
dc ca ng ti AB l tg =
1
1
; ca ng ti MN l tg =
. Nh
RB
RC
Bi ging K thut in t
ca ng ti xoay chiu l: tg =
v CE ~
. Vy dc
i C~
1
; trong l gc gia ng ti xoay chiu v
R~
trc honh.
Mt khc, c th coi trng thi tnh nh l mt trng hp ring (ng vi bin Vs
= 0) ca trng thi ng. Khi bin Vs thay i, im lm vic ng di ng trn
ng ti xoay chiu. Khi bin Vs = 0, im lm vic ng tr v trng vi im lm
tnh. iu ny chng t im lm vic tnh cng ch l mt im lm vic c bit ca
ng ti xoay chiu. Nh vy c ng ti mt chiu ln xoay chiu u cha im
lm vic tnh, hay ni cch khc, im lm vic tnh Q l giao im ca 2 ng ti ny.
Bi ging K thut in t
2.4 Cc ch lm vic ca phn t khuch i
Tu theo v tr im lm vic tnh trn ng ti xoay chiu, ngi ta phn bit cc
ch lm vic sau y:
2.4.1 Ch A
Khi chn in p phn cc sao cho im lm vic tnh Q nm khong gia on
MN trn ng ti xoay chiu (trong M v N l giao im ca ng ti xoay chiu
vi c tuyn ra ng vi dng cc i IBmax v dng cc tiu IBmin) th ta ni phn t
khuch i lm vic ch A.
c im ca ch A:
- Khuch i trung thc, t mo phi tuyn.
- Dng tnh v p tnh lun khc 0, ngha l ngay trong trng thi tnh, tng khuch
i tiu hao mt nng lng ng k. Bin dng v p xoay chiu ly ra (I Cm, VCEm)
ti a ch bng dng v p tnh. V vy ch A c hiu sut thp, thng thng hiu
sut ti a ca lp A l 25%.
- Ch A thng dng trong cc tng khuch i tn hiu nh.
Bi ging K thut in t
2.4.2 Ch B
Nu chn in p phn cc sao cho v tr im tnh Q trng vi im D hoc im
N th phn t khuch i lm vic ch B l tng. c im ca ch ny nh
sau:
- Khi dng in vo (hoc in p vo) l hnh sin, th dng in ra v in p ra ch
cn na (hoc gi na) hnh sin, ni cch khc: mo phi tuyn trm trng.
- trng thi tnh, dng ICQ 0, do nng lng tiu th bi tng khuch i rt
nh. Ch trng thi ng, dng in trung bnh IC mi tng dn theo bin tn hiu
vo. Do nng lng tiu th cng t l vi bin xoay chiu tn hiu xoay chiu ly
ra. Nh vy ch B c hiu sut cao (khong 78.5%).
- Ch thng dng trong cc tng khuch i cng sut (cc tng cui ca thit
b khuch i). khc phc mo phi tuyn, n i hi mch phi c 2 v i xng,
thay phin nhau lm vic trong 2 na chu k.
Bi ging K thut in t
Trn thc t, ngi ta cn dng ch AB (trung gian gia ch A v ch B):
im Q chn pha trn im N v gn im ny. Lc pht huy c u im ca
mi ch , gim bt mo phi tuyn nhng hiu sut km hn ch B.
2.4.3 Ch D
Ch ny cn c gi l ch kho hay ch ng m. Ngoi ch
khuch i, BJT hoc FET cn c th lm vic nh mt ci ng ngt in (ch
kho). Lc ny, tu theo xung dng in vo (hoc in p vo) m BJT lm vic 1
trong 2 ch i lp: trng thi kho (trng thi tt) khi Q nm pha di im N,
trng thi dn bo ho (trng thi m) khi Q nm pha trn im M, gn im C. y l
ch BJT lm vic vi tn hiu xung.
I CQ
Bi ging K thut in t
I CQ =
V BB V BE
R
RE + B
1
1
VCEQ +
VCC
RC + RE
RC + R E
1
( + 1) R E ICQ n nh.
10
3.2 Dng in tr RB
VCC VBE
RE + RB /
Bi ging K thut in t
=> VCEQ = VCC (RC + RE)ICQ
=> ICQ =
1
1
VCEQ +
VCC
RC + RE
RC + R E
Theo nh l Thevenil:
RBB = RT = R1//R2 =
VBB = VT = Uh =
R1 R2
R1 + R2
R2
V
R1 + R2 CC
VBB V BE
R
RE + B
1
1
VCEQ +
VCC
ICQ =
RC + R E
RC + R E
I CQ =
Bi ging K thut in t
RC RB
+
)=0
Bi ging K thut in t
VCC VBE
=> IC = R + RB + RC
C
Bi ging K thut in t
ID = IDSS
VGS
1
VP
=> ID =
1
VGS
RS
ED
1
VDS +
R D + RS
R D + RS
VP
R .I
VP
Bi ging K thut in t
y l phng trnh bc 2 i vi ID. Nghim ca n chnh l IDQ. T xc nh
c VGSQ v VDSQ.
VGM = E D
R G2
= const
R G1 + R G 2
ID =
V
1
VGS + GM
RS
RS
Bi ging K thut in t
Quan h ny (th hin bng ng thng AB) ct trc honh ti honh VGM, ct
VGM
). Giao im ca ng ny vi c tuyn truyn t I D =
RS
f(VGS) l im tnh Q.
Bi ging K thut in t
H phng trnh thng s h:
iC = h fe i B + hoe vce
vbe
iB
hie =
=
vce = 0
mVT
I BQ
=
Q
mVT mh feVT
=
I CQ
I CQ
25(mV )
I CQ (mA)
h fe =
hre =
hoe =
iC
iB
vce = 0
vbe
vce
iB = 0
iC
vce
(thng s ca BJT)
(-1)
iB = 0
Bi ging K thut in t
* in tr vo :
RiE = (RB //hie)
Thng thng tng khuch i E.C c in tr vo c 600 2k
* in tr ra :
R0E = RC
* li dng :
AiE =
RC
R R
i L i L iC i B
RB
= =
h fe
= h fe iE ~
i S iC i B i S
RC + RL
R B + hie
hiE RL
* li p :
AvE =
R
RC
v L v L i L iC i B
1
=
= RL (
) h fe . = h fe ~
vi
i L iC i B v i
RC + RL
hie
hie
* li p ton phn :
Atp =
RiE
v L v L vi
R
=
= h fe ~
vS
vi v S
hie RS + RiE
Bi ging K thut in t
h
mVT
= ie
I EQ
h fe
hfb =
h fe
iC
iC
=
=
1
i E i B (1 + h fe ) 1 + h fe
* in tr vo :
RiB = (RE //hib)
* in tr ra :
R0B = RC
* li dng :
AiB =
RC
R R
i L i L iC i E
RE
= =
h fb (
) = h fb iB ~
i S iC i E i S
RC + R L
R E + hib
hib R L
* li p :
AvB =
vL
v EB
RC
v L i L iC i E
1
= R L (
) h fb ( ) = h fb
i L iC i E v EB
RC + R L
hib
* li p ton phn :
R~
hib
Bi ging K thut in t
Atp =
RiB
vL
v v
R
= L EB = h fb ~
v S v EB v S
hib RiB + RS
Bi ging K thut in t
RL' = (1 + h fe ) R L
* in tr vo :
RiC = RB//(hie + RE//RL)
* in tr ra :
tnh tng tr ra ca tng khuch i, v li mch tng ng ca hnh 2.24a.
RoC = RE//(hib + (
RS
RB
//
))
1 + h fe 1 + h fe
* li dng in :
AiC =
iL iL vL iB
RB
1
=
=
( R E' // RL' )
iS v L iB iS RL
RB + hie + ( R E' // R L' )
* li p :
AvC =
v L vL iB iS
RB
1
=
= ( R E' // RL' )
'
'
vi
i B i S vi
RB + hie + ( RE // R L ) RS + RiC
Bi ging K thut in t
I DSS
VP
VGSQ
1
VP
* in tr vo :
RiS = (RG // ri) RG
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 92
Bi ging K thut in t
Vi ri l in tr vo ca JFET (in tr ca chuyn tip P-N gia ca v ngun)
thng rt ln v chuyn tip ny phn cc nghch (IG 0).
Trn thc t, RiS thng c mt vi M.
* in tr ra :
RoS = (RD // rD) RD
Vi rD l in tr vi phn ng ra ca JFET, thng c gi tr c (0.5 1) M
* li p :
AvS =
vL
v GS
vL iL iD
= RL
i L i D vGS
RD
RD + RL
rD
g m
rD + R D // R L
= g m ( RD // RL // rD )
Nu JFET mc theo s mng chung (D.C) hoc ca chung (G.C) ta vn phn tch
theo phng php tng t. Tng D.C vn c c im v ng dng gn nh mch C.C
ca BJT: in tr vo ln, in tr ra nh li p xp x bng 1 v tn hiu ra ng
pha vi tn hiu vo.
Bi ging K thut in t
ra). Mi mng c c trng bi cc thng s c bn: tr khng vo, tr khng ra,
li dng, li p, v thng thng, cc thng s ny thay i theo im lm vic v
theo tn s tn hiu.
Nh vy tn hiu ra ca tng trc ng vai tr tn hiu vo ca tng sau, in tr
vo ca tng sau lm nhim v ti ca tng trc. li chung ton thit b s l tch
ca li tng tng :
Av =
on = AV 1 AV 2 AVn
Vi1
V I 1 V01 V02
Von 1
Bi ging K thut in t
thng s cn thit. Sau xt cho phm vi tn s thp (tr khng cc t khng cn ln)
v phm vi tn s cao (xt vi vai tr cc t k sinh v s thay i theo tn s ca cc
tham s transistor nh , ).
6.2 Ghp trc tip
khuch i cc tn hiu mt chiu hoc tn s rt thp (tn hiu bin thin
chm) khng th ghp tng bng t in hoc bin p m ngi ta ni trc tip ng ra
tng trc vi ng vo tng sau. Trn hnh 2.30 l mt v d v kiu ghp ny.
Bi ging K thut in t
qua nhn p R1 - R2) in p phn cc cho Q1 s tng v dng IC1 tng. Nhng do ghp trc
tip:
VB2 = VC1 = VCC (IC1 + I B2) R4
Cho nn khi IC1 tng th VB2 gim. in p phn cc ny gim s lm IE2 v IC2 gim,
ngha l hn ch s tng dng tnh ca Q2 do nhit gy ra.
Nh vy mch ghp trc tip c hi tip trn y c im lm vic kh n nh.
li p ca mch cng kh cao. D dng chng minh c rng:
Khi R4 >> Ri2 th:AV hfE1 hfE2
RL 2
Ri1
Bi ging K thut in t
cch ghp phc hp, transistor Q1 ng vai tr quyt nh loi dn in (N-P-N hay P-NP) ca transistor phc hp, cn Q2 ch lm nhim v khuch i dng ra.
I E2
= 1 + h fE 2 h fE 2
I B2
R i2
ri = h iE1 + ( h fE1 + 1)
// R i 2 h fE1
// R i 2 = h fE1
1 + R i 2 h OE1
h OE1
h OE1
ri h fE1 h fE 2
RL
1 + h fE 2 h OE1 R L
1
h OE1
thay gi
Bi ging K thut in t
Khi hfE2 . hOE1 RL << 1 th:
Ri hfE1 . hfE2 . RL
in tr vo ca mch hnh 2.31, k n c vai tr RB:
Ri = (RB //ri)
Do ri rt ln nn tr s RB ng vai tr quyt nh.
li dng ca tng Q1
Ai1 =
I E1
IS
Trong :
IE1 = (1+hfE1)IB1
Cn IS xc nh t in p vo:
Vi = IS (RB // ri) = IB1Ri
Cho nn:
=> Ai1 =
IS =
I B1 ri
R +r
= I B1 B i
(R B ri )
RB
(1 + h fE1 )R B
R B + ri
RB
RB
h fE1 .h fE 2
R B + ri
R B + ri
Bi ging K thut in t
AV 1
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
Hnh 4.3 gii thiu v chi tit ca mt b khuch i thut ton. Cp transistor Q1
v Q2 to thnh mt khuch i vi sai ng vo. Tn hiu ra t cc C ca Q1 v Q2 c
a n cc B ca Q3 v Q4. Cp transistor ny to thnh mch khuch i vi sai th hai.
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 101
Bi ging K thut in t
Tn hiu ra ly t trn cc C Q4, a vo cc B Q5. Q5 v Q6 to thnh mch ghp
Darlington dch mc DC, tng h s khuch i dng v vi kiu mc C chung c
tr khng ra thp. Tn hiu ra ly trn R4, in tr phn cc E ca Q6 Q7 l ngun dng
cho cp vi sai Q1 v Q2. R7, R6, D1 v R5 to thnh mch phn cc v n nh nhit cao Q7.
Tng t, mch phn cc v n nh nhit cho Q8 gm R10, R9, D2 v R8.
Bi ging K thut in t
Vi = Vi - Vi nm trong khong VS
Vo = - VCC , Vi < - VS
Bi ging K thut in t
- Tng tr ra RO 0 (thng RO < 1 )
- Dng phn cc ng vo: Iib = 0 (thc t Iib t vi chc nA n hng trm nA)
n gin trong vic lp cc cng thc tnh ton phn sau, ta xem b KTT l
l tng.
Cc cng thc tnh ch l gn ng nhng kt qu kh chnh xc, thng c p
dng trong thc t.
Vi
V
= O
R1
R2
- H s khuch i:
Av =
VO
R
= 2
Vi
R1
- Tng tr vo:
Zi =
Vi
R1
I
Bi ging K thut in t
- H s khuch i:
Do ni tr Ri , Ii 0 nn dng qua R1, R2 l bng nhau
I=
Vi
VO
=
R1 R1 + R2
+
Mt khc, coi Vi Vi = Vi . T rt ra:
Av =
VO R1 + R2
R
=
= 1+ 2
Vi
R1
R1
1
R1
=
AV
R1 + R2
Vo = AVo Vi
Vi = Ii Ri.
Bi ging K thut in t
Vi = Ii Ri +
Zi =
AVO
IR
AV i i
A
Vi
= Ri 1 + VO
Ii
AV
VO
=1
Vi
R2
Vi1
R11
Vo2 = -
R2
Vi 2
R12
Vo3 = -
R2
Vi 3
R13
T :
R2
R
R
Vi1 + 2 Vi 2 + 2
R12
R13
R11
Bi ging K thut in t
Vo = -
R2
(Vi1 + Vi 2 + Vi 3 )
R1
Vo1 = 1 +
R2 R12
Vi1
R1 R11 + R12
Vo2 = 1 +
R2
R1
R11
x
VV 2
R11 + R12
R Vi1 + Vi 2
Vo = Vo1 + Vo2 = 1 + 2
R1
R4
Vi1
R3
Bi ging K thut in t
R2
R1 + R 2
Vo2 =
R 4
Vi 2
1 +
R 3
R2
R1 + R 2
Vo = Vo2 + Vo1 =
R 4
R
Vi 2 4 Vi1
1 +
R3
R3
Nu ta chn R1 = R2 = R3 = R4 th:
Vo = Vi2 Vi1
i = -C
Mt khc: i =
Vi
R
Suy ra: Vo = -
1
idt
C
Hay Vo = -
1
Vi dt
RC
dVi
dt
Mt khc: i = -
VO
R
Bi ging K thut in t
Suy ra: VO = - RC
dVi
dt
Bi ging K thut in t
Bi ging K thut in t
1.5. Cc h thng m
C c s l 10, s dng 10 k s: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
K s tn cng bn tri c gi l k s c trng s ln nht MSD (Most
Significant Digit), k s tn cng bn phi c gi l k s c trng s nh nht
LSD (Least Significant Digit).
V d: 123,4 = 1.102 + 2.101 + 3.100 + 4.10-1 = 1.100 + 2.10 + 3.1 + 4.0,1 = 123,4
Ta thng thm k hiu D (Decimal) hoc 10 dng ch s di vo ng sau
phn bit s thp phn vi cc h thng s m khc.
V d: 123,4D hoc 123,410
1.5.2. H nh phn (binary)
C c s l 2, s dng 2 k s: 0, 1
K s ca h nh phn c gi l bit ( = binary digit).
Bit tn cng bn tri c gi l bit c trng s ln nht MSB (Most Significant
Bit), bit tn cng bn phi c gi l bit c trng s nh nht LSB (Least
Significant Bit).
Bi ging K thut in t
S nh phn c k hiu bi k t B hoc s 2 di dng ch s di.
V d: 1101,01B hoc 1101,012
- Chuyn i gia h nh phn v h thp phn
+ H nh phn H thp phn
Tnh gi tr ca s nh phn cn chuyn.
V d: 1101,01B= 1.23 + 1.22 + 0.21 + 1.20 + 0.2-1 + 1.2-2 = 8 + 4 + 0 + 1 + 0 + 0,25 =
13,25
+ H thp phn H nh phn
~ Phn nguyn: chia lin tc cho 2 cho n khi thng s bng 0, ly d s ca
cc php chia sp xp theo th t ngc li ta c s nh phn tng ng.
V d: i 1910 sang h nh phn
19 (2
1 9 (2
1 4 (2
0 2 (2
0 1 (2
1 0
1910 = 100112
~ Phn l: nhn lin tc vi 2, sau mi ln nhn ly i s phn nguyn, tip tc cho
n khi kt qu bng 0 hoc t c chnh xc yu cu.
V d: i 0,2510 sang h nh phn
0,25 x 2 = 0,5 ly bit 0
0,5 x 2 = 1,0 ly bit 1
0,2510 = 0,012
V d: i 0,69D sang h nh phn
0,69 x 2 = 1,38
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 112
Bi ging K thut in t
0,38 x 2 = 0,76
0,76 x 2 = 1,52
0,52 x 2 = 1,04
0,04 x 2 = 0,08
0,69D = 0,10110B
- Mt s tnh cht ca s nh phn:
+ S nh phn N bit c tm gi tr t 0 (2N - 1)
+ S nh phn chn (chia ht cho 2) c LSB = 0
+ S nh phn l (khng chia ht cho 2) c LSB = 1
+ Bit cn c dng lm n v o lng thng tin
- Cc bi s ca bit l:
1 byte = 8 bit
1 KB (kilobyte) = 210 byte = 1024 byte
1 MB (megabyte) = 210 KB
1 GB (gigabyte) = 210 MB
1.5.3. H bt phn (octal)
C c s l 8, s dng 8 k s: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
H bt phn c k hiu bi k t O hoc s 8 di dng ch s di.
V d: 367O hoc 3678
- Chuyn i gia h bt phn v h thp phn
+ H bt phn H thp phn
Bi ging K thut in t
Tnh gi tr ca s bt phn cn chuyn.
V d: 2738= 2.82 + 7.81 + 3.80 = 2 x 64 + 7 x 8 + 3 x 1 = 18710
+ H thp phn H bt phn
Chia lin tc cho 8 cho n khi thng s bng 0, ly d s ca cc php chia sp
xp theo th t ngc li ta c s bt phn tng ng.
V d: i 57210 sang h bt phn
572 (8
4 71 (8
7 8 (8
0 1 (8
1 0
57210 = 10748
- Chuyn i gia h bt phn v h nh phn
+ H bt phn H nh phn
Mt k s trong h bt phn tng ng vi 3 bit trong h nh phn
V d: i 7238 sang h nh phn
7238 = 111 010 011 B
+ H nh phn H bt phn
Nhm cc bit ca s nh phn thnh tng nhm 3 bit k t bit hng n v, ri
chuyn sang k s bt phn tng ng.
V d: i 10010111000110B sang h bt phn
10010111000110B = 10 010 111 000 110 B = 2 2 7 0 6 O = 227068
Ch : H bt phn thng c dng biu din ngn gn cc s nh phn.
1.5.4. H thp lc phn (hecxadecimal)
C c s l 16, s dng 16 k s: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F
H thp lc phn c k hiu bi k t H hoc s 16 di dng ch s di.
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 114
Bi ging K thut in t
V d: 16EH hoc 16E16
- Chuyn i gia h thp lc phn v h thp phn
+ H thp lc phn H thp phn
Tnh gi tr ca s thp lc phn cn chuyn.
HEX
Nh
phn
0000
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
Bi ging K thut in t
V d: i 10010111000110B sang h thp lc phn
10010111000110B = 10 0101 1100 0110 B = 2 5 C 6 H = 25C616
Ch : H thp lc phn thng c dng biu din ngn gn cc s nh
phn.
1.5.5. C s i s BOOLE
Bin v hng trong i s Boole ch nhn mt trong hai gi tr l 0 hoc 1.
Cc bin Boole (hay bin logic) thng c s dng biu din mc in p
trn mt dy dn hay ti cc cc vo/ra ca mch.
Cc gi tr 0 v 1 khng phi l cc con s thc m ch biu din mt mc in p,
v chng c gi l mc logic.
Mt s k hiu khc cng c s dng biu din hai mc logic thay cho cc
con s 0 v 1.
Logic 0
Logic 1
False
True
Off
On
Low
High
No
Yes
Open switch
Closed switch
Bi ging K thut in t
1a
0.0=0
2a
1.1=1
3a
0.1=1.0=1
4a
0 = 1
0+0=0
b
2
1+1=1
b
3
0+1=1+0=1
b
4
1 = 0
Cc nh l ca hm 1 bin
5a
A.0=0
A+1=1
Phn t trung ho
A+0=0+A=A
ng nht
A+A=A
Gi tr khng i
b
6a
A.1=1.A=A
6
b
7a
A.A=A
7
b
8a
(A) = A
9a
A . A = 0
Ly b hai ln
9
A + A = 1
Phn t b (o)
Cc nh l ca hm nhiu bin
10a A . B = B . A
A+B=B+A
Giao hon
(A + B) + C = A + (B + C)
Kt hp
0
b
11a (A . B) . C = A . (B . C)
1
1
b
Bi ging K thut in t
12a A . (B + C) = (A.B) +
(A.C)
2
b
13a A . (A + B) = A
A + (A . B) = A
Hp thu
A + A . B = A + B
Dn
(A + B) . (A + B) = A
T hp
(A + B) = A . B
DeMorgan
3
b
14a A . (A + B) = A . B
1
4
b
15a (A . B) + (A . B) = A
1
5
b
16a (A . B) = A + B
1
6
b
1.5.6. Cc phn t c bn
1.6. Cng o NOT
Y= A
1
0
Gin xung:
A
B
Trng H Giao thng vn ti TPHCM
Trang 118
Bi ging K thut in t
B
0
1
0
1
Nhn xt:
Y=A.B
0
0
0
1
Y=0:
Y = 1:
Gin xung:
A
B
Y
B
0
1
0
1
Y=A+B
0
1
1
1
Nhn xt:
Y=0:
Y = 1:
Bi ging K thut in t
Cng OR logic:
Gin xung:
A
0 0
1 1 0
1 0
1 0 0
1 0
1 1 0
B
0
1
0
1
Y= A .B
1
1
1
0
Nhn xt:
Y=0:
Y = 1:
Gin xung:
Bi ging K thut in t
A
B
Y
B
0
1
0
1
Y= A + B
1
0
0
0
Nhn xt:
Y = 0 : khi c t nht mt bin vo bng 1
Y = 1: khi tt c cc bin vo u bng 0
Nhn xt trn cng ng vi trng hp tng qut c N bin vo c lp.
Cng NOR logic:
Gin
xung:
Bi ging K thut in t
A
B
Y
B
0
1
0
1
Y = AB
0
1
1
0
Nhn xt:
Y = 0 : khi tt c hai bin vo c gi tr ging nhau
Y = 1: khi tt c hai bin vo c gi tr khc nhau
Bi ging K thut in t
Y = AB
Bi ging K thut in t
V d: Lp bng chn tr cho hm 3 bin sau y:
A
B
C
Bng s tht:
A
Bi ging K thut in t
Y A
0
B
Y A
0
B
1
1
3
- Ba K hm 3 bin: Y = f(C,B,A)
Y BA
C 00 01 11 10
Y BA
C 00 01 11 10
- Ba K hm 4 bin: Y = f(D,C,B,A)
Y
BA
00
DC
01
11
10
BA
00
DC
01
11
10
00
00
01
01
11
11
12
13
15
14
10
10
11
10
Cch in vo ba K
BA
00
DC
00
01
11
10
11
10
01
x
1
1
1
Bi ging K thut in t
BA
00
DC
01
10
00
01
11
10
11
0
x
B
0
0
1
1
0
0
1
1
A
0
1
0
1
0
1
0
1
Y BA
C 00 01 11 10
0
1 1 x
1
F
0
1
x
1
0
0
x
1
Y BA
C 00 01 11 10
0 0
x
1
Bi ging K thut in t
V d: Cho hm F sau, hy in vo ba K
F(A,B,C,D) = ABCD + ABC + BCD + AD
F = ABCD + ABC(D+D) + (A+A) BCD + AD(B+B)(C+C)
= ABCD + ABCD+ ABCD + ABCD+ ABCD+ ABCD+ ABCD+ ABCD+
ABCD
= ABCD + ABCD+ ABCD + ABCD+ ABCD+ ABCD+ ABCD+ ABCD
= (11,7,6,10,2,15,13,9) = (2,6,7,9,10,11,13,15)
Y
CD
00
AB
01
11
00
10
01
11
10
1
1
CD
00
AB
01
11
10
00
01
11
10
1
1
Bi ging K thut in t
c. Nu hm Boole c dng tch cc tng th ln lt xt cc tng v in 0 vo
mt hay nhiu tng ng. Nu tng cha y cc bin th in vo mt , nu
tng thiu mt bin th in vo hai , Tng qut, nu tng thiu n bin th in vo
2n . Nhng no in ri th khng cn in na (do nh l A . A = A). Ch l
bin khng b tng ng vi 0, bin b tng ng vi 1.
V d: Cho hm F sau, hy in vo ba K
F(A,B,C,D) = (A+B+C+D) (A+B+D) (B+C+D) (A+B)
Y
CD
00
AB
00
01
01
11
10
11
10
Bi ging K thut in t
- Trong qu trnh ti thiu ha hm, 1 c th c kt hp nhiu ln vi nhiu
khc m khng lm thay i gi tr ca hm.
- i vi hm xc nh b phn, ta c th li dng nhng m hm c gi tr ty
nh m gn gi tr thch hp rt gn hm.
Lu :
+ Khi kt hp cc , cn u tin cc ch c 1 lin kt trc.
+ Khi tt c cc c kt hp th khng cn c thm kt hp no na.
+ Sau khi rt gn hm Boole bng ba K, c th rt gn biu thc (thu c) mt
ln na bng cch p dng cc dnh l.
f(x,y,z) = x yz + xyz + xyz + xyz
V d: Rt gn hm:
Cch 1:
yz
x
00
0
01
11
10
xy
yz
Rt gn hm ta c f = xy + yz
Cch 2:
Biu din hm f bng ba Karnaugh:
f
yz
00
01
11
10
x+ y
y+ z
Bi ging K thut in t
Rt gn hm ta c f = ( x + y )( y + z )
V d: Rt gn hm:
f(x,y,z) = x yz + xyz + xyz + xyz
Biu din hm f bng ba Karnaugh:
f
yz
x
00
0
01
11
10
z
xy
Rt gn hm ta c f = z + xy
Mt s v d rt gn hm Boole bng ba K:
a. F(A, B, C) = (0, 1, 2, 5)
b. F(A, B, C) = (0, 2, 4, 6, 7)
c. F(A, B, C, D) = (0, 1, 8, 9, 10)
d. F(A, B, C, D) = (0, 1, 2, 3, 4, 9, 10, 12, 13, 14, 15)
e. F(A, B, C, D) = (0, 1, 2, 3, 6, 8) + d(10, 11, 12, 13, 14, 15)
f. F(A, B, C, D) = (3, 6, 8, 9, 11, 12) + d(0, 1, 2, 13, 14, 15)