T.C.

KARADENZ TEKNK NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
ELEKTRK ELEKTRONK MHENDSL BLM

PLC LE AKILLI TRAFK KONTROL

BTRME ALIMASI
EREN BULUT
179942
TAHR BAKAN
179960

MAYIS 2011
TRABZON

T.C.
KARADENZ TEKNK NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
ELEKTRK ELEKTRONK MHENDSL BLM

PLC LE AKILLI TRAFK KONTROL

BTRME ALIMASI
EREN BULUT
179942
TAHR BAKAN
179960
TEZ DANIMANI
PROF.DR.SEFA AKPINAR

MAYIS 2011
TRABZON

NSZ
Karayolunda gvenli bir trafik aknn elde edilmesi, ounlukla kavaklarda doru bir
sinyalizasyon yaplmasna baldr. Gnmzde gelien teknoloji ile birlikte birok trafik
sinyalizasyonu kontrol sistemi ortaya kmtr. Gn getike artan trafik sorunlar
beraberinde trafik kontrolnn ve sinyalizasyonunun kamera ve bilgisayar sistemleri ile tek
bir merkezden kontrol edilmesi ihtiyacn ortaya karmtr. Fakat bu sistemlerin maliyeti
ve yetkili kiilerin srekli kontrol merkezlerinde bulunma gereklilii gz nne alndnda
farkl kontrol sistemlerine eilim olmutur. Tm bunlar trafik sinyalizasyonu ve
dolaysyla trafik akn kontrol edecek en makul sistemlerin otomatik kontrol sistemleri
olduunu ortaya karmtr. PLC (Programlanabilir Lojik Kontrolr) , kurulumunun kolay
ve byle sistemler iin olduka kullanl olmas nedeniyle trafik sinyalizasyonunda
ounlukla tercih edilen bir mikro denetleyicidir.
Trafik younluunun fazla olmad blgelerde, trafikte seyir eden bir aracn, trafik
kontroll bir kavaa gelmesi halinde dier ynlerden ara gelmedii takdirde krmz
kta beklemesi hem zaman hem de yakt kaybna neden olmaktadr. Yaplan bu almada
tasarlanan akll trafik kontrol simlasyonu ile yukarda belirtilen soruna bir zm yolu
bulunmas hedeflenmitir. Ayrca bu almann gerek sistemlere uygulanmas ile trafik
kurallarnn daha uygulanabilir hale gelmesi ve trafik aknn hzlandrlmas
amalanmtr.
Her eyden nce bizleri bugnlere getiren ailelerimize, bu almada bizden
yardmlarn esirgemeyen sayn hocamz Prof. Dr. Sefa AKPINARa, malzeme temininde
bizlere yardmc olan blm bakan sayn Prof. Dr. . Hakk ALTA hocamza ve
mhendislik fakltesi dekan Prof. Dr. Alemdar BAYRAKTAR hocamza teekkr bir
bor biliriz.
Eren BULUT & Tahir Burak BAKAN
Trabzon 2011

II

NDEKLER

Sayfa No

NSZ.................................................................................................................................. II
NDEKLER ....................................................................................................................III
ZET ..................................................................................................................................... V
SEMBOLLER VE KISALTMALAR ................................................................................. VI
ALIMA TAKVM........................................................................................................ VII
1. GR ................................................................................................................................1
1.1. PLC ( Programlanabilir Lojik Kontrolr) .......................................................................1
1.2. PLCnin Avantajlar ......................................................................................................2
1.3. PLC ile Rleli sistemlerin karlatrlmas .....................................................................2
1.4. PLCler ile bilgisayarl kontrol sistemlerinin karlatrlmas ......................................3
1.5. htiya duyulan PLCnin seimi .....................................................................................3
1.6. PLCnin Birimleri ve levleri.........................................................................................4
1.6.1. Giri Birimi ..................................................................................................................4
1.6.2. k Birimi ..................................................................................................................5
1.6.3. Merkezi lem Birimi (CPU) ........................................................................................6
1.6.4. Mikroilemci Birimi .....................................................................................................6
1.6.5. Bellek Birimi ................................................................................................................6
1.6.6. G Kayna .................................................................................................................7
1.6.7. Dier Birimler ..............................................................................................................7
1.7. PLCnin programlanma mant .....................................................................................7
1.7.1. Ladder Diyagram ( Merdiven Diyagram) ...................................................................8
1.7.1.1. Normalde Ak Kontak .............................................................................................8

III

Sayfa No

1.7.1.2. Normalde Kapal Kontak ..........................................................................................8

1.7.1.3. k (Sanal Rle) .....................................................................................................9
1.8. Zamanlayclar ................................................................................................................9
1.8.1. Kapamada gecikmeli zamanlayclar (TON)..............................................................10
1.8.2. Kapamada Gecikmeli Kalc Tip (Toplamal Tip) Zamanlayclar (TONR) .............10
1.8.3. Amada Gecikmeli Zamanlayclar(TOFF) ...............................................................10
1.9. Set ve Reset Komutlar ..................................................................................................10
1.10. Trafik Sinyalizasyonu .................................................................................................11
1.10.1. Trafik Sinyalizasyonunun Faydalar ........................................................................11
2. YAPILAN ALIMALAR .............................................................................................12
2.1. Kavak Tasarm ............................................................................................................12
2.2. Kavak Tasarmnda Kullanlan Trafik Iklar .............................................................13
2.3. Tasarmda Kullanlan Sensrler ....................................................................................14
2.4. almada Kullanlan PLC ............................................................................................16
2.4.1. almada Kullanlan PLC Program .........................................................................16
2.4.2. Yaplan almann S7-200 Simulatrnde Testi ......................................................22
2.4.3. Yaplan almadaki Programnn Simatic S7-200 Dilinde Yazlmas .....................22
3. SONULAR ....................................................................................................................25
4. NERLER ......................................................................................................................26
5. KAYNAKLAR.................................................................................................................27

IV

ZET
Nfus younluunun fazla olmad krsal kesimlerde veya kalabalk nfuslu kentlerde
trafik younluunun az olduu zamanlarda, trafikte seyir eden bir aracn trafik kontroll
bir kavaa gelmesi halinde dier ynlerden bir ara gelmedii halde krmz kta belirli
bir sre beklemesi vakit ve enerji kaybna neden olmaktadr. Yaplan bu almada PLC
ile akll trafik kontrol simlasyonunu gerekletirilerek, dier ynlerden gelen ara
olmad halde krmz kta
salanmtr. Bu,

yakalanan aralarn

uzun sre beklemeden gemesi

herhangi bir yolda krmz a yakalanan bir ara olduunda, bu

kavaktaki dier tm ynleri ve aracn geldii yn sensrler vastasyla kontrol ederek,

dier ynlerden ara gelmedii takdirde PLC ye yazlan program sayesinde bekleyen
aracn bulunduu ve onun gzergahndaki tm trafik klar krmz ktan yeil a
evrilerek salanmtr.
almann ilk blmnde PLC ile ilgili temel bilgilere yer verilmitir. PLCnin yaps,
giri k balantlar ve programlanmasnda kullanlan yaplar hakknda bilgi verilmitir.
kinci blmde ise simlasyonda kullandmz kavak tasarm ve bu kavaktaki trafik
klarnn kontroln salayan PLC programndan bahsedilmitir. Son blmde ise
yaplan bu almada elde edilen karmlar deerlendirilmi ve bu almann gerek
uygulamalarda nasl yaplmas gerektiinden bahsedilmitir.

SEMBOLLER VE KISALTMALAR
Bu almada kullanlm olan semboller ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte aada
sunulmutur.

Semboller

Aklama

volt

mV

milivolt

amper

mA

miliamper

C
cm
2

santigrad derece
santimetre

cm

santimetrekare

Ksaltmalar

Aklama

AC

Alternatif Akm (alternating current)

DC

Doru Akm (direct current)

Led

Ik yayan diyot (Light emitting Diode)

PVC

Poli Vinil Klorr (polyvinyl chloride)

PLC

Programlanabilir Lojik Kontrolr

CPU

Merkezi lemci Birimi (Central Process Unit)

PC

Bilgisayar (Personal Computer)

VI

VII

Sunum

Bitirme kitab
hazrlanmas

Pratik alma

Kullanlan malzemler
hakknda teorik
aratrma

Uygun malzeme seimi

ve sipari edilmesi

almada kullanlacak
malzeme seimi iin
aratrma yaplmas

alma iin teorik

aratrma yaplmas
X

MART
3.
4.
Hafta Hafta

1.
Hafta

NSAN
2.
3.
Hafta Hafta

4.
Hafta

1.
Hafta

MAYIS
2.
3.
Hafta Hafta

4.
Hafta

1. Hafta

HAZRAN

alma Takvimi

1.GR
1.1. PLC ( Programlanabilir Lojik Kontrolr)
PLC ksaltmas, ingilizce yazl olan Programmable Logic Controller kelimelerinin ba
harflerinden olumutur. lk defa 1969 ylnda otomotiv sanayinde retim bantlarnn otomatik
kontrolnde kullanlmtr. Gnmzde de endstriyel otomasyon sistemlerinin nemli bir
alann oluturan kumanda ve geri beslemeli kontrol sistemleri PLC ler ile gerekletirilir.
Modler yaps ile de kapasite artrm ok kolay yaplabilmektedir. Ayrca mini, mikro ve
hatta nano tiplerde retilen ok kk PLCler de zellikle makine otomasyonu iin
idealdir[1].
PLCler aritmetik ve zel matematiksel ilemlerin yaplmasn salayan komutlar
iermektedir. Komut kmesinin gelimesi ile daha karmak kumanda ve kontrol ilemleri
yaplabilmektedir. PLClerin en yaygn olarak kullanld alanlar endstriyel otomasyon
sistemlerinin kumanda devreleridir. Bilindii gibi kumanda devreleri yardmc rle, kontaktr,
zaman rlesi ve sayc gibi elemanlarla gerekleen devrelerdir. Gnmzde bu tr devrelerin
yerini ayn ilevi salayan PLCli kumanda sistemleri almtr. PLCler endstriyel
otomasyon sistemlerinde dorudan kullanma uygun zel giri ve k birimleri ile
donatlmlardr. Girie basn, seviye, scaklk alglayclar ve buton gibi iki deerli lojik
bilgi tayan elemanlar, ka ise kontaktr, selenoid valf gibi kumanda devre elemanlarnn
src elemanlar dorudan balanabilir. PLCler lojik, sralama, sayma, veri ileme,
karlatrma ve aritmetik ilemler gibi fonksiyonlar programlama desteiyle girileri
deerlendirip klar atayan, bellek, giri/k, CPU ve programlayc blmlerinden oluan
entegre cihazlardr[2].
PLC temel olarak;
a) Bir saysal ilemci bellek,
b) Giri ve k birimleri,
c) Programlayc birimi,
d) Besleme g kayna
gibi temel ksmlardan olumaktadr. ekil 1.1de PLCnin blok diyagram verilmitir.

Alglayclar,
Anahtar,
Buton

Giri
Birimi

lemci

k
birimi

Kontaktr,
Selenoid
bobini

Programlama
Cihazlar

ekil 1.1. PLCnin blok yaps

1.2. PLCnin Avantajlar

PLC'lerin, daha nce kullanlan klasik sistemler ile karlatrldnda bir ok avantaj
vardr. Eski sistemlerin getirdii birtakm zorluklar bugn PLC'lerin yaygnlamas ile
almtr. PLC sistemleri nceki sistemlere gre daha az yer kaplamaktadr. Dolaysyla
kontrol sisteminin yer ald dolap ya da pano boyutlar olduka klmektedir. Snrl
alanlarda kontrol mekanizmasnn kurulmas imkan ortaya kmtr. Sistem iin sarf
edilen kablo maliyetleri nispeten daha azalmtr. Ayrca PLC sisteminin kurulmasnn
kolay olmas ve kullancya, kurulu hazr bir sistemin zerinde deiiklik ve ilaveleri
kolayca yapabilme esnekliinin salanmas, PLC'lerin giderek yaygnlamasna ve
endstride her geen gn daha fazla kullanlmalarna neden olmutur[2].
1.3.PLC ile Rleli sistemlerin karlatrlmas
zet olarak PLC ile Rle maddeler halinde aadaki gibi karlatrlabilir :
a) PLC ile daha karmak kontrol ilemleri yaplabilir, dolaysyla endstriyel
otomasyona rlelere gre daha uygundur.
b) PLCler daha gvenilir ve daha uzun mrldrler.
c) PLCler daha hzl alrlar ve grlt sorunu yoktur.
d) PLCler daha az balantya ihtiya duyarlar, bu yzden rle kullanlan sistemlere
gre kablo maliyeti daha dktr.

e) PLCli sistem daha uzun sre bakmsz alr ve ortalama bakm onarm sresi
daha azdr.
f) Teknik gereksinimler deiip arttka PLCli sistem az bir deiiklikle ya da hibir
deiiklie gereksinim duyulmadan yenilie adapte edilebilirken rleli sistemde bu
olduka zordur.
g) PLCler daha az bir yer kaplar ve enerji harcarlar.
h) Endstriyel bir sre zerinden yaplan bir deerlendirmede PLCler ile yaplan
kontrol ilemleri daha ucuzdur.
i) PLCler matematiksel ilem yapma, sayma, geciktirme, kayt etme, kaydrma
yeteneklerine sahiptirler[1-3].
1.4. PLCler ile bilgisayarl kontrol sistemlerinin karlatrlmas
zet olarak PLC ile PC hakknda unlar sylenebilir:
a) PLCli sistem endstriyel ortamdaki yksek dzeydeki elektriksel grlt
elektromanyetik parazitler, mekanik titreimler, yksek scaklklar, nemli, yal ve
kirli ortamlar gibi olumsuz koullar altnda alabilir.
b) PLClerin yazlmlar kontrol ve kumanda iin gerekli programn yapmna
msaittir. Endstriyel amal PCler bu zellie sahip olmasna ramen normal
PCler bu zellie sahip deildir. Ancak uygun uyuum program ve devreleri ile bu
PClerde PLC grevi yapabilirler.
c) PLCler retilirken zellikle kontrol ve kumanda yetenei zerinde durulur. Bu
amala statik anahtarlar ve statik rlelerle donatlmlardr. Bunlarda merkezi
ilemci birimi tarafndan belleine yerletirilmi zel bir program yardmyla alp
ve kapatlr. Bununla birlikte PLCnin k birimlerindeki cihazlar durdurulur veya
altrlr.
d) Ayrca PC tabanl sistemin, gncel teknolojideki yeniliklere adapte olabilmesi
asndan kullanm sresi daha ksadr.
e) PLCde arzlara tehis koyma ve arzay giderme PClere gre daha kolaydr.
1.5.htiya duyulan PLCnin seimi
PLCyi seerken ele alnmas gereken hususlar aada maddeler hallinde sralanmtr.

a) PLCnin, k birimlerine balanm olan kontrol ettii cihazlarn gerektirdii gc

karlayabilme yeteneine sahip olmas gerekir.
b) PLClerin programlama konsolu olmal bunun yannda PCde de program yapma
imkan olmaldr.
c) PLCnin giri-k kontak says ve tipleri ihtiyac karlayacak trden olmaldr.
d) Analog ve Dijital giri-ka olan ihtiyac PLCnin karlayabiliyor olmas gerekir.
e) Ayn ilevi gerekletiren ve ayn kaliteye sahip farkl fiyatlar olan PLClerden
ucuz olann tercih edilmesi.
f) PLCnin, ihtiya duyulan bellek tipini ve kapasitesini karlayacak yetenekte
olmaldr.
g) Kullanacak programlama dilinin PLCde bulunmas gerekir.( Ladder, Boolen,
Grafset)
h) PLCnin, kendi arzasn kendi ihbar eden ( kl, sesli uyar ) ve arzalarn en ksa
zamanda, en ksa abayla giderilebilecek yetenekte olmas gerekir.
i) PLCnin dier PLC veya PCler ile haberleme yeteneine sahip olmas gerekir.
j) PLCnin kullanm klavuzunun yeterli olmas PLCnin kullanm hakkndaki btn
bilgileri iermesi gerekir.
1.6.PLCnin Birimleri ve levleri
PLC, temel birimden oluur.Bunlar giri birimi,k birimi ve merkezi ilembirimi
(CPU)dir. Ayrca hafza (bellek), g kayna, dier birimler ve programlayc birim de
olmaldr.
1.6.1. Giri Birimi
Kontrol edilen sistemle ilgili alglama ve kumanda elemanlarndan gelen elektriksel
iaretleri lojik gerilim seviyelerine dntren birimdir.
Kontrol edilen sisteme ilikin basn, seviye, scaklk alglayclar, kumanda dmeleri
ve yaklam sensrleri gibi elemanlardan gelen iki deerli iaretler (0 veya 1) giri birimi
zerinden alnr. Gerilim seviyesi 24 48 V DC veya 100-120V, 200-220 V AC
deerlerinde olabilir.

ekil 1.2. de 200-240V AC gerilim ile uyarlan bir giri birimi devresi verilmitir. PLC
giri birimi devresine gelen bir iaretin lojik 1 ve lojik 0 kabul edildii alt ve st snrlar
mevcuttur.

ekil 1.2. PLCnin giri birimi[1].

1.6.2. k Birimi
PLCler de retilen lojik gerilim seviyelerindeki iaretleri, kontrol edilen sistemdeki
kontaktr, rle, selenoid gibi kumanda elemanlarn srmeye uygun elektriksel iaretlere
dntren birimdir. Bu ksmda optokuplrler yardm ile +5V DC gerilim, i
elemanlarnn alma gerilimi olan +24 DC veya 220V AC gerilimlere dntrlr. ekil
1.3 de PLC nin k birimi verilmitir.

ekil 1.3. PLCnin k birimi[1].

1.6.3.Merkezi lem Birimi (CPU)

lemci, PLC sistem program altnda kullanc programn yrten, PLCnin almasn
dzenleyen ve bu ilemleri yapmak iin gerekli birimleri bulunan bir elemandr. lemci
btn mantk ilemlerini ve hesaplamalar yaparak programn derlemesini ve almasn
yrtr. Bu birim g kayna, bellek modlleri, giri ve k birimleri arasndaki
haberlemeyi salar.
CPU, mikroilemci, bellek ve g kayna alt birimlerinden olumaktadr.
1.6.4. Mikroilemci Birimi
Bu alt birimin grevi matematiksel ve lojik ilemleri yapmaktr.

1.6.5. Bellek Birimi

Bu alt birimin grevi verileri ve bilgileri saklamak ve gerektiinde bunlar ilgili
birimlere gndermektir. Alt tip bellek(hafza) birimi vardr.

a) RAM (Random Access Memory) Bellek : Bu bellek PLC nin enerjisi kesildii
zaman tamakta olduu program bilgisini kaybeder.Ancak PLC deki DC batarya
kullanc programnn CPUdan silinmesini engeller.
b) ROM (Read Only Memory) Bellek : Bu bellek PLCnin enerjisi kesildiinde
hafzasnda bulunan veri ve bilgileri kaybetmez, her trl koulda sakl tutar.
Ayrca ROMa yklenmi olan program alma esnasnda deitirilemez ve
silinemez.
c) PROM : Programlanabilir ROM olup kullanc bir defaya mahsus olmak zere
programlar ve daha sonra silinemez.
d) EPROM : Silinebilir PROM olup stnde bulunan bir pencereden ultraviyole n
ile ykl olan program silinebilir.
e) EEPROM : Elektrik ile silinebilir EPROM olarak tanmlanabilir. Daha hzl ve
daha kolay bir ekilde silme ilemi gerekletirilir.
f) NOVRAM (Nonvolatile RAM) : Enerji kesildiinde bilgisi kaybolmayan bir bellek
tr olup EEPROM ve RAMn kombinasyonudur.
1.6.6. G Kayna
AA kaynandan alnan g DA ya dntrlerek PLC nin ilgili birimleri beslenir.
Enerji kesilmesi annda PLC yi besleyen yedek g kaynana ihtiya vardr. PLC, pil
veya ak ile dhili olarak veya ebeke gerilimi ile beslenir. ebeke gerilimi 110 / 220 V
AC veya 12 / 24 V DC olan tipleri vardr.
1.6.7. Dier Birimler
PLCler de giri-k birimleri dnda , yksek hzl sayc, kesme ireti girii, analog
giri ve analog k gibi birimler de bulunur. Yksek hzl sayclar ve kesme iareti
girileri, PLC tarama sresinden daha hzl deien iaretlerin alglanp deerlendirilmesi
amacyla kullanlr.
1.7. PLCnin programlanma mant
PLCde programlamay deiik ekilde yapmak mmkndr.

a) Ladder diyagram(merdiven diyagram)

b) Komut listesi ile yaplan programlama(STL=Statement list editor)
c) Fonksiyon blok diyagram (FBD) ile programlama

Bu programlar arasnda en ok kullanlan Ladder diyagramdr. Bu programda devrenin

almasn izlemek daha kolaydr. Bu program gerek balanty verir. PLC Ladder
diyagramyla hazrlanan bir projeyi, STL ve FBD yazlmlarna kendiliinden
evirmektedir. Program hangi yntemle yazlrsa yazlsn dier yazlm ekillerini
bilgisayar ekranndan grmek mmkndr. Ancak bu uygulama her marka PLCde yoktur.
1.7.1. Ladder Diyagram ( Merdiven Diyagram )
Ladder diyagram ile programlama, ak kapal kontak simgeleri ile mantksal ilikinin
gsterildii bir programlama dilidir. Elektriksel kumanda devrelerine benzediinden en
yaygn olarak kullanlan programlama dilidir.
1.7.1.1. Normalde Ak Kontak
Normalde ak kontak lojik 1 iaretini aldnda kontan kapatr. Normalde ak bir
kontak kontan kapattnda enerji ak olur. Seri baland zaman, normalde ak
kontak, takip eden ladder eleman ile lojik olarak ANDlenmi olur. Paralel balandnda
ise OR mant kullanlm olur. ekil 1.4 de normalde ak kontan Ladder
diyagramdaki gsterimi verilmitir.

ekil 1.4. Normalde ak kontak

1.7.1.2. Normalde Kapal Kontak

Normalde kapal kontak lojik 0 deerini aldnda enerji akna izin verir. Lojik 1
deerini aldnda ise kontan aarak enerji akna izin vermez. Seri baland zaman,

normalde kapal kontak, takip eden Ladder eleman ile lojik olarak ANDlenmi olur.
Paralel balandnda ise OR mant kullanlm olur. ekil 1.5 de normalde kapal
kontan Ladder diyagramdaki gsterimi verilmitir.

ekil 1.5. Normalde kapal kontak

1.7.1.3. k (Sanal Rle)

Ladder diyagramnda merdiven basamann en sonundaki elemandr. Bu eleman
enerjilendiinde PLCnin ilgili kndaki ilemi devreye sokar. ki veya daha fazla rle
birbirlerine seri balanamaz, ancak paralel balanabilirler. ekil 1.6 da k kontann
Ladder diyagramdaki gsterimi verilmitir.

ekil 1.6. k(Sanal Rle)

1.8.Zamanlayclar
Zaman gecikmesi reten sisteme zamanlayc ad verilir.Otomatik kontrol sistemlerinde
bir ilemden dier bir ileme gei, zamanlayc elemanlarnn belirledikleri sre ile
gerekletirilebilir. Bu tr kumandalara sre kontroll kumanda veya zamana baml
kumanda ad verilir. Zamanlayc ierii 16 bitlik bir veri alannda tutulur ve zamanlayc
durumu ayn simgelerle adreslenen 1 bitlik bir veri alannda bulunur. Zamanlayc adresleri ile
ilgili bir ilem yaplrken uygulanan komuta bal olarak zamanlayc ierii yada zamanlayc
biti kullanlr. rnein, 1 bitlik ilem yapan komutlar yrtldnde zamanlayc biti, 16 bitlik
ilem yapan komutlar yrtldnde zamanlayc kaydedicisi ierii (16 bit) ile ilgili ilem
yaplr[1,3].
Genellikle tr zamanlama eleman kullanlr.
a) Kapamada gecikmeli zamanlayclar
b) Kapamada gecikmeli kalc tip zamanlayclar

10

c) Amada gecikmeli zamanlayclar

1.8.1. Kapamada gecikmeli zamanlayclar (TON)

Giriine enerji geldikten bir sre sonra kn aktif yapan yani kontaklarnn konumunu
deitiren, giriindeki enerji kesildiinde ise kontaklar hemen konum deitiren
zamanlayclardr. Klasik kumandada kullanlan dz zaman rleleri gibi grev yaparlar.
1.8.2. Kapamada Gecikmeli Kalc Tip (Toplamal Tip) Zamanlayclar (TONR)
Bu tip zaman rlesinin daha nce aklanan TON zaman rlesi ile temelde ayn
olmasna ramen aralarnda birtakm farkllklar vardr. Bu farkllk iki zaman rlesinin
girilerine verilen iaretlere verdikleri tepkilerdir. Her iki zaman rlesi de giri varken
sayar, giri yokken saymaz. Giriinde bir iaret olmadnda TON sfrlanr. Oysa, TONR
sfrlanmaz, daha nce sayd zaman deerini saklar. TONR zaman rlesi tekrar
enerjilendiinde nceki sayd deerin zerine ekleyerek yeni sayma ilemini gerekletirir.
TON zaman rlesi tek bir araln zaman kontrol iin kullanlrken, TONR birden ok
araln zaman kontrolnde kullanlr..
1.8.3. Amada Gecikmeli Zamanlayclar(TOFF)
Giriine enerji gelir gelmez kn aktif yapan yani kontaklarnn konumunu deitiren,
giriindeki enerji kesildiinde ise zamanlayc sayma ilemini balatr ayarlanan zaman
sonunda kontaklar konumunu deitirir. Klasik kumanda devrelerinde kullanlan ters
zaman rlesi gibi alr.

1.9. Set ve Reset Komutlar

Set komutu bir hafza alannn istenilen bitinden itibaren n adet biti set (lojik 1) yapmak
iin kullanlr. Set yaplan klar hafzaya alnr ve reset yaplana kadar aktif durumda
kalr. Reset komutu ise bir hafza alannn istenilen bitinden itibaren n adet biti reset (lojik
0) yapmak iin kullanlr.

11

1.10. Trafik Sinyalizasyonu

Trafik aknn kontrol altna alnmas, ofr, src ve yayalara gerekli bilgilerin
verilmesi, ikazlarn yaplmas iin dier trafik iaretleri ile birlikte kullanlan ve genel
olarak elektrik ve eitli renkli klar ile alan trafik iaretlerine kl iaret veya sinyal
denilmektedir. Trafik akmlarnn birbirini kesmeleri halinde, gecikmeleri ve kazalar
azaltmak iin uygun kontrol sistemi kullanmak gerekir. Alt st geitler, dur iaretleri,
polisle kontrol gibi tedbirleri ile beraber kl iaretler de mevcuttur ve daha ok
kullanlmaktadr. Ikl iaretler ayn anda btn akmlara geit hakk vermezler. Bugn
kl iaretlerde kabul edilen renklerden krmz durmak gerektiini, yeil yolun ak
olduunu, sar ise iaret sistemine gre durmay veya harekete hazr olunmasn ifade
etmektedir.
1.10.1. Trafik Sinyalizasyonunun Faydalar
Trafik sinyalizasyonu kullanldnda salanacak yararlar maddeler halinde aada
belirtilmitir[4].
a) Trafik ak daha dzenli bir hal alr.
b) Trafik kazalar azaltlabilir.
c) Trafiin youn olduu taraf

zaman zaman durdurularak, trafik aknn zayf

olduu tarafa da gei hakk verilmi olur.

d) Trafik younluunun fazla olduu blgelerde yayalara da gei hakk salanm
olur.
e) Trafik kontrol otomatik olarak yapldnda sz konusu blgede trafik akn
kontrol edecek bir grevliye ihtiya duyulmaz.

2. YAPILAN ALIMALAR
Yaptmz bu almada PLC ile akll trafik kontrol simlasyonunu gerekletirerek,
krmz kta dier ynlerden gelen ara olmad halde krmz kta yakalanan aralarn
uzun sre beklemeden gemesini saladk. Bunu, herhangi bir yolda krmz a
yakalanan bir ara olduunda, bu kavaktaki dier tm ynleri ve aracn geldii yn
sensrler vastasyla kontrol ederek, dier ynlerden ara gelmedii takdirde PLC ye
yazm olduumuz program sayesinde bekleyen aracn bulunduu ve onun gzergahndaki
tm trafik klar krmz ktan yeil a evrilerek aracn beklemeden

gemesi

salanmtr.
almann bu blmnde simlasyonda kullandmz kavak tasarm, kullanlan
trafik klar, sensrler ve trafik klarnn kontroln salayan PLC programndan
bahsedilmitir.
2.1. Kavak tasarm
Kavak 68x60 cm2lik bir zemin zerine tasarlanmtr. Bu tasarmda yollar 8 cm
geniliindedir. Yol kenarndaki refjler 1,5x1 cm2 boyutlarnda tasarlanmtr. ki
blnm yol arasndaki aklk 13 cm olup, yollarn kesitii kavak 13x13 cm2 olacak
ekilde boyutlandrlmtr. Tasarlanan kavan benzetimi ekil 2.1de verilmitir.

13

ekil 2.1. Kavak benzetiminin kubak grnm

2.2. Kavak Tasarmnda Kullanlan Trafik Iklar

Trafik klar, 3Vluk krmz, sar ve yeil ledler kullanarak tasarlanmtr. Bu ledleri
0,8x10 cm2lik bir plaka zerine, ledlerin negatif ( - ) ular ortak alnp, pozitif ( + ) ular
ise krmz, sar ve yeil iin her biri ayr bir kablo ile ekilmitir. Btn led ve kablo
balantlar lehimleyerek yaplmtr. Ledler plaka zerine gerek trafik klarnda olduu
gibi sras ile alt alta gelecek ekilde krmz, sar ve yeil olarak konumlandrlmtr. ekil
2.2de tasarlanan trafik gsterilmitir.

14

ekil 2.2. Trafik

2.3. Tasarmda Kullanlan Sensrler

Bu almadaki sensrler, kavaa gelen tm yollardaki aralar kontrol etmek iin
kullanlmtr. almada kontrol edilecek her bir yolun kenarna bir sensr yerletirmek
suretiyle toplamda sekiz sensr kullanlmtr. Bu sensrler, MEFA SENSR firmas
tarafndan retilen M18 4 telli dc(cisimden yansmal) plastik gvdeli optik sensrlerdir.
Kullanlan sensrn teknik zellikleri Tablo 2.1de, grnts ise ekil 2.3de verilmitir.

15

Tablo 2.1 Kullanlan optik sensrn teknik zellikleri

Hissetme mesafesi (Sn)

0 - 150 mm

alma gerilimi (V)

10 - 30 V dc

Anahtarlama akm (Ia)

200 mA

Anahtarlama frekans (f)

100 Hz

Kalnt gerilimi (Vk)

< 2.5 V dc max.

Akm istemi

< 15 mA, 24 V dc

Histerezis (% Sn)

< %10

Durum gstergesi

Krmz led

Korumalar

Ters balant, ar yk ve ksa devreye

kar korumaldr.

alma scakl

-25 60

Koruma snf

IP67

Gvde malzemesi

Siyah plastik

Balant

2m PVC kablo

ekil 2.3. Kullanlan sensrn grnts

16

2.4. almada Kullanlan PLC

Bu almada mikrodenetleyici olarak Siemens S7-200 tipi PLC kullanlmtr. Siemens
S7-200 serisi programlanabilir mikro denetleyicileri, maksimum 64 giri, 64 k noktas
bulunan kk boyutlu otomasyon sistemlerinin kumanda devreleri ve 12 analog giri, 4
analog k noktas gerektiren geri beslemeli kontrol devrelerinin gerekletirilmesi iin
tasarlanm bir endstriyel otomasyon cihazdr. Bu PLClerin beslemesi 24 V DC dir.
ekil 2.4 de Siemens S7-200 n grnts verilmitir.

ekil 2.4. Siemens Simatic S7-200[1].

2.4.1. almada Kullanlan PLC Program

PLC ile akll trafik kontrol sistemi gerekletirilmesi iin PLC ye yklenen
programn merdiven diyagram ekil 2.5 de gsterilmitir. Programn yazlm iin
Siemens firmasnn yazlm olan V4.0 STEP 7 MicroWIN kullanlmtr.

17

18

19

20

21

ekil 2.5. Yaplan tasarmn ladder diyagram

1.admda k, bala ve durdur butonlar ile flip flop devresi zerinden aktif hale
getirebilir veya devre d brakabilriz.
2.admda ana yollardaki sensrler arac algladnda Q0.1 aktif hale gelir.
3.admda tali yollardaki sensrler arac algladnda Q0.2 aktif hale gelir.
4. admda
5. admda k aktif olduunda T33 zamanlaycsn 47 saniye saymasn salanr.
6. admda ana yoldaki sensrlerden biri veya birka tanesi aktif hale geldiinde T33
zamanlaycn 36. saniyeden ilemine devam eder.
7. admda tali yoldaki sensrlerden biri veya birka tanesi aktif hale geldiinde T33
zamanlaycn 20. saniyeden ilemine devam eder.
8, 9 ve 10. admda T34 ve T35 zamanlayclarn kullnarak yeil klarn 0,5 saniye
aralklarla flar yapmas salanr.
11. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, ana
yollarn yeil klarnn yanmas salanr.
12. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, ana
yollarn sar klarnn yanmas salanr.
13. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, ana
yollarn krmz klarnn yanmas salanr.
14. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, tali
yollarn krmz klarnn yanmas salanr.
15. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, tali
yollarn sar klarnn yanmas salanr.

22

16. admda T33 zamanlaycsnn srelerini karlatrma komutunu kullanarak, tali

yollarn yeil klarnn yanmas salanr.
2.4.2. Yaplan almann S7-200 Simulatrnde Testi
ekil 2.6.da gsterilen simlatr yardmyla programmz derleyip, koarak
simlatrde hangi kontaklarnn enerjilendiini ve sensrlerin bal olduu kontaklarda
ak veya kapal konuma getirerek klardaki deiimi gzlemledik.

ekil 2.6. S7-200 iin hazrlanan simlasyon program

2.4.3. Yaplan almadaki Programnn Simatic S7-200 Dilinde Yazlmas

Burada yaplan almadaki programn Simatic S7-200 dilinde yazl gsterilmektedir.
ekil 2.7. de programn S7-200de yazl verilmitir.

23

24

ekil 2.7. S7-200 dilinde programn yazlmas

3. SONULAR
Gnmz dnyasnda nfusun ve teknolojinin artmasyla birlikte ara says dolaysyla
da trafik younluu gittike artmaktadr. Trafik younluunun art da beraberinde trafik
klarnn daha yaygn hale gelmesine neden olmaktadr. Artan trafik klar ise trafiin
youn olmad zamanlarda, trafik klarnda dier ynlerden ara gelmedii halde
aralarn gereksiz yere beklemesine, dolaysyla vakit ve de yakt kaybna neden
olmaktadr. Yaplan almayla aralarn gereksiz yere trafik klarnda beklemelerini
nlemenin mmkn olduu kantlanmtr.
zerinde allan prototip gerek sistemlere uygulanrken daha gereki bir
yaklamla, kavaklarda trafik klarnn bulunduu yollarnn her birine alglayclar
belirli aralklarla dizilerek hem trafiin youn olduu zamanlarda trafik younluuna gre
klarn yanma sreleri belirlenebilir hem de trafiin youn olmad zamanlarda aralarn
gereksiz yere trafik klarnda beklemeden gemeleri salanabilir.

4. NERLER
Gerekletirilen PLC ile akll trafik kontrol simlasyonu ile bir aracn kontroll bir
kavaa gelmesi halinde, dier ynlerden ara gelmedii takdirde gereksiz yere krmz
kta beklemeden geebilecei kantlanmtr.
Bu almann gerek sistemlere uygulanabilmesi iin, uygulanacak blgenin artlar
ok iyi bilinmelidir. Bu proje nfusun youn olmad dolaysyla trafik younluunun da
fazla olmad krsal blgelere uygulanacaksa, simlasyonda anlatlan ekliyle gerek
sistemlere uygulanabilir. Ancak bu proje, nfusun youn olduu ve bununla beraber trafik
younluunun da fazla olduu kentsel blgelere uygulanacaksa, farkl bir yntem
izlenmelidir. Byle bir blge iin trafik klar ile kontrol edilecek kavaktaki yollarln
tmne belirli aralklarla alglayclar yerletirilip, bylece trafiin youn olduu gndz
saatlerinde trafik klarnn farkl ynlerdeki younluklara gre yanma sresi
belirlenirken, trafiin youn olmad gece saatlerinde ise aralarn, dier ynlerden ara
gelmedii takdirde krmz kta beklemeden gemesi salanabilir.
Burada zellikle bir hususa dikkat edilmelidir. Simlasyonda kavaa bir ara gelip
krmz a yakalandnda dier ynlerde ara yoksa dier koullar gz nne alnmadan
k yeile dntrlerek, aracn beklemeden gemesi salanmtr. Oysa gerek
sistemlerde bu eklide bir yaklam ok tehlikeli olabilir. Gerek sistemlerde trafik
kontroll bir kavaa gelen ara krmz a yakalandnda dier ynlerden ara
gelmiyorsa ve yakn zamanda gelebilecek bir ara krmz a yakalanan aracn geiini
tehlikeye drecek bir durum tekil etmiyorsa, krmz k yeil a dntrlerek
aracn belemeden gemesi salanabilir.

5. KAYNAKLAR

[1] etin, R., S7-200 PLClerle Otomasyon, Ankara, Trkiye, 1-167, 2005.
[2] http://tez2.yok.gov.tr/ Baran, L., Fazl Asenkron Motorun G Katsaysnn
Kontrol ve zlenmesi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Yksek
Lisans Tezi, Ankara, Trkiye, 17-23, 2009.
[3] Tekzgen, E., PLC ve Uygulamalar, Birsen Yaynevi, stanbul, Trkiye, 1-45.
[4] http://tez2.yok.gov.tr/ Demirci, O., Akll Trafik Sinyalizasyonu, Kocaeli
niversitesi Yksek Lisans Tezi, Kocaeli, Trkiye, 1-4, 2007.
[5] Ayfer, M.., Trafik Sinyalizasyonu,Karayollar Genel Mdrl Matbaas
Ankara,Trkiye, 40-46, 1977.