CAE DIPLOMSKI-Numerička Simulacija Strujanja Fluida U Teslinoj Turbini

UNIVERZITET U ZENICI
Mainski fakultet u Zenici

Katedra za konstrukcije i CAD tehnologije
CAE Raunarske simulacije
Deli Emir
Numerika simulacija strujanja fluida u

Teslinoj turbini
Diplomski rad
Mentor:
Prof. Dr Senad Bali
Zenica, 2015
IZJAVA
Izjavljujem da sam samostalno uradio ovaj rad uz pomo znanja koje sam stekao na
Mainskom fakultetu u Zenicu i koritenjem navedene literature
Deli Emir
BIBLIOGRAFSKA KARTICA RADA

NAUNO PODRUJE RADA: Tehnike nauke
NAUNO POLJE RADA: Mainstvo
NAUNA GRANA RADA: Raunarske simulacije
USTANOVA U KOJOJ JE IZRAEN RAD: Univerzitet u Zenici, Mainski fakultet u Zenici
NAZIV ODSJEKA FAKULTETA: Inenjerski dizajn proizvoda
MENTOR RADA: prof. Dr. Senad Bali
DATUM ODBRANE RADA:.18. 07. 2015
LANOVI KOMISIJE ZA ODBRANU RADA:
1. Prof. Dr Amra Tali-ikmi, predsjednik,
2. Doc. Dr Ibrahim Plani, lan,
3. Prof. Dr Senad Bali, lan i mentor,
4. v.as.mr. Josip Kamarik, sekretar.
SADRAJ
Lista slika ............................................................................................................. i
Lista tabela ......................................................................................................... iv
REZIME .............................................................................................................. 1
1 Uvod Opis Tesline turbine ........................................................................ 2
2 Analitika i eksperimantalna istraivanja prema (Rice, Analytical and
Experimental Investigation of Multiple-Disk Turbines, 1965) ...................... 4
3 Ciljevi CFD analize Tesline turbine............................................................ 9
4 Matematike osnove CFD metode ............................................................ 11
4.1
Uvod .................................................................................................................... 11
4.2
Opi oblik zakona ouvanja fizikalnog svojstva u materijalnom volumenu 14
4.3
Konvekcijski i difuzijski protoci kroz kontrolnu povrinu ............................ 16
4.4
Metoda konanih volumena .............................................................................. 18
4.5
Integralni oblici zakona ouvanja za proizvoljni volumen i kontrolni

volumen ............................................................................................................... 23
4.6
Modeli diskretizacije .......................................................................................... 25

4.6.1 Ojlerov model ................................................................................................. 26
4.6.2 Lagranov model ........................................................................................... 29
4.7
Matematiki model ............................................................................................ 31
4.8
k- model turbulencije ....................................................................................... 33
5 CFD analiza strujanja fluida u razmatranoj Teslinoj turbini ............... 37

5.1
3D model i njegova ogranienja ....................................................................... 37
5.2
Numerika mrea ............................................................................................... 39
5.3
Granini uslovi ................................................................................................... 44

5.3.1 Granini uslov na ulazu u turbinu ............................................................... 44
5.3.2 Granini uslov na povrinama diskova........................................................ 45
5.3.3 Granini uslov na izlazu iz turbine .............................................................. 46

5.4
Optimizacija mree ............................................................................................ 47
5.5
Rezultati CFD analiza ....................................................................................... 50
5.6
Uticaj bezdimenzionalnog parametra protoka /( ) na efikasnost

turbine ................................................................................................................. 51
5.7
Uticaj bezdimenzionalnog parametra brzine r0v0 na efikasnost turbine . 58
5.8
Utjecaj hrapavosti diskova na efikasnost turbine ........................................... 60
5.9
Utjecaj broja diskova na efikasnost turbine.................................................... 62
5.10
Vizualizacija rezultata CFD analiza ................................................................ 64
6 Zakljunja razmatranja ............................................................................. 82

Literatura .......................................................................................................... 84
Lista slika
Slika 1.1 Rotor Tesline turbine ................................................................................................. 2
Slika 1.2 Tok fluida kroz Teslinu turbinu ................................................................................. 3
Slika 2.1 Koordinatni sistem ..................................................................................................... 4
Slika 2.2 Efikasnosti Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre protoka .......... 7
Slika 2.3 Efikasnost Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre brzine .............. 8
Slika 3.1 Efikasnost Tesline turbine u zavisnosti od parametra protoka i parametra brzine;
rezultati za: r0/b=50 i f=0.05 .................................................................................. 10
Slika 4.1 Procedura pri rjeavanju problema numerikom simulacijom ................................ 12
Slika 4.2 Konvektivni i difuzijski potok kroz elementarnu povrinu dS ................................ 17
Slika 4.3 Dio diskretiziranog podruja prorauna .................................................................. 19
Slika 4.4 Metoda konanih volumena dijeli prostor na kontrolne volumene u ijim sreditima
se nalaze vorovi u kojima raunamo vrijednosti varijabli ................................... 26
Slika 4.5 Ojlerovski metod diskretizacije fluida ..................................................................... 26
Slika 4.6 Dva razliita pristupa u podjeli prostora na kontrolne volumene ........................... 27
Slika 4.7 Oznaavanje koriteno pri izvoenju aproksimacija povrinskih integrala ............ 27
Slika 4.8 Lagranov metod diskretizacije fluida ..................................................................... 29
Slika 4.9 Matematiki opis fizikalnog modela ....................................................................... 31
Slika 5.1 Prikaz stvarnog diska i pojednostavljenog diska koritenog u CFD analizi ............. 37
Slika 5.2 Prikaz Tesline turbine sa jednim parom diskova ...................................................... 38
Slika 5.3 Pristup formiranju i vrste geometrijski mrea u 2D situaciji [4] .............................. 40
Slika 5.4 Dobra i loa diskretizacija unutar graninog sloja [4] ............................................. 40
Slika 5.5 ematski prikaz strukture graninog sloja [4] .......................................................... 41
Slika 5.6 Loa i dobra diskretizacija po debljini graninog sloja [4]....................................... 42
Slika 5.7 Mrea izmeu diskova .............................................................................................. 43
Slika 5.8 Mrea izmeu dva diska ........................................................................................... 44
i
Slika 5.9 Granini uslov brzine na ulazu u mlaznicu turbine .................................................. 45

Slika 5.10 Granini uslov obrtanja diskova ............................................................................. 46
Slika 5.11 Granini uslov atmosferskog pritiska na izlazu iz turbine...................................... 47
Slika 5.12 Prikaz vrijednosti parametra y+ .............................................................................. 49
Slika 5.13 Prikaz mrea pripremljenih za CFD analize ........................................................... 50
Slika 5.14 Mjerai na vanjskom i unutranjem radijusu .......................................................... 53
Slika 5.15 Utjecaj bezdimenzionalnog parametra protoka na efikasnost turbine .................... 55
Slika 5.16 Moment na diskovima i na unutranjem djelu statora ............................................ 57
Slika 5.17 Efikasnost vs. bezdimenzionalni parametar protokaQ/r03 sa unutranjim zidom
statora kao idealnim ................................................................................................ 58
Slika 5.18 Efikasnost vs. bezdimenzionalni parametar brzine r0 /v0 ................................ 60
Slika 5.19 Srednja visina neravnina Rz .................................................................................... 61
Slika 5.20 Uticaj hrapavosti zidova diskova i statora na efikasnost turbine ............................ 62
Slika 5.21 Uticaj broja diskova na efikasnost turbine.............................................................. 64
Slika 5.22 Raspored brzine fluida izmeu rotora Tesline turbine za parametre
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12; r0 /b=50;Parametri simulacije 3.;Tabela 8. .............. 65
Slika 5.23 Konture ukupnog pritiska sa iso linijama (Total Presure) na povrini diskova, za
parametre simulacije Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12;
r0 /b=50; Broj diskova N=4; Parametri simulacije 3.;Tabela 11. .......................... 66
Slika 5.24 Tangencijalni napon na povrini diskova; za parametre simulacije
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12;
Slika 5.25 Raspored brzine na izlazu fluida iz diskova; ; za parametre simulacije
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12;
Slika 5.26 Raspored brzine na izlazu iz diskova; za parametre simulacija
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =1; r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4. ................. 69
ii

Q/r03 =0.001; r0 /v0 =1; r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4. ............... 70
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12; r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 8. ............. 70
Slika 5.29 Putanja fluida na izlazu iz mlaznice; za parametre simulacije
Q/r03 =0.001; r0 /v0 =12;
r0 /b=50; Broj diskova N=4; Parametri simulacije 3.;Tabela 11. ............................ 72
Slika 5.30 Linije koje su koriene za dobijanje profila brzina izmeu diskova du rotora ... 73
Slika 5.31 Profil brzina izmeu diskova; ; za parametre simulacija
Q/r03 =0.001;r0 /v0 =1;r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4. ................ 74
Slika 5.32 Profil radijalne komponente brzine izmeu diskova; za parametre simulacija
Q/r03 =0.001;r0 /v0 =1;r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4. ................ 75
Q/r03 =0.001;r0 /v0 =14;r0 /b=50; Parametri simulacije 4.;Tabela 8. .............. 76
Slika 5.34 Linija kroz sredite rotora koritena za XY Plots .................................................... 77
Slika 5.35 Promjena ukupnog, statikog i dinamikog izmeu diskova; za parametre
simulacije Q/r03 =0.001; r0 /v0 =1; r0 /b=50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4.
................................................................................................................................. 77
Slika 5.36 Shematski dijagram koji prikazuje razliku izmeu impulsne i reakcijske turbine []
................................................................................................................................. 78
Slika 5.37 Stepen iskoritenja turbine vs. stepen reaktivnosti turbine ..................................... 78
Slika 5.38 Promjena ukupnog i statikog pritiska kroz rotor................................................... 79
iii
Lista tabela
Tabela 1. Koeficijenti k modela turbulencije .................................................................... 36
Tabela 2. Geometrijski parametri rotora sa slike 5.2 (iznad) ................................................... 39
Tabela 3. Poreenje rezultata ................................................................................................... 51
Tabela 4. Parametri izvrenih simulacija za razliite vrijednosti parametre protoka Q/(r03)
................................................................................................................................. 52
Tabela 5. Prikaz rezultata simulacije i prorauna za parametre turbine (/ 03 =
0.001; 0 /0 = 1; 0 / = 50; . 3 ) ............................................ 54
Tabela 6. Prikaz rezultata simulacije i prorauna za parametre turbine (/ 03 =
0.00025; ; 0 /0 = 1; 0 / = 50 ) .................................................................... 56
Tabela 7. Vrijednost moment na diskovima i unutranjem djelu statora (slika 5.16) ............ 57
Tabela 8. Parametri simulacija za razliite vrijednosti parametra brzine r0 /v0 ................... 59
Tabela 9. Stupnjevi hrapavosti povrine i srednje visine neravnina ........................................ 61
Tabela 10. Parametri simulacija za razliite vrijednosti hrapavosti Rz .................................... 61
Tabela 11. Parametri simulacija za razliit broj diskova ......................................................... 63
iv
REZIME
Teslina turbina je nekonvencionalna turbomaina sa rotorom sastavljenim od diskova,
a razmjena koliine kretanja izmeu fluida i rotora obavlja se dejstvom smicajnih sila izmeu
fluida i diskova. Postoji veliki broj radova sa analitikim i eksperimentalnim rezultatima koji
razmatraju strujanje u Teslinoj turbini. U ovom radu dati su rezultati dobijeni analitiki i
eksperimentalnim istraivanje (Rice, Analytical and Experimental Investigation of MultipleDisk Turbines, 1965) i rezultati dobijeni numerikom dinamikom fluida. Optimizacija dizajna
Tesline turbine uraen je koritenjem softverskog paketa za kompjutersku dinamiku fluida
(CFD) Flow Simulation, SolidWorks, Dassault Systemes, 2014. Uraen je veliki broj
numerikih simulacija strujanja u Teslinoj turbini sa razliitim geometrijskim, strujnim i
parametrima brzine. Nakon optimiziranja, pokazali smo da efikasnost Tesline turbine je vea
za manje parametre protoka, a najbolja efikasnost od 93 %, postignuta je za parametar protoka
03
= 0.001 i
parametra brzine
= 1/4.
Kljune rijei: Teslina turbina, numerika dinamika fluida, disk, granini sloj
SUMMARY
Tesla turbine is an unconventional turbomachinery with rotor composed od disks, where
momentum exchange between fluid and rotor is a accomplished with action od shere forces
between fluid and disks. There are a lot of papaers with analytical and experimental results,
that consider flow in Tesla turbine. This paper presents the results obtained by analyticaly and
experimental research by (Rice, Analytical and Experimental Investigation of Multiple-Disk
Turbines, 1965) and results obtained with computational fluid dynamics (CFD). Optimization
of design is done by using Computational Fluid Dynamics (CFD) software package Flow
Simulation, SolidWorks, Dassault Systemes, 2014. A large number of numerical simulations of
flow in Tesla turbine was done with different geometical, velocity, and flow parametars. After
the optimization, we shown that the efficiency of Tesla turbine is larger for smaller flow
parameters, and the best efficiency of 93% was achieved for the flow parameter
and velocity parameter
0
0
= 1/4.
Key words: Tesla turbine, numerical fluid dynamics, disk, boundary layer
03
= 0.001
Uvod Opis Tesline turbine

Teslina turbina je nekonvencionalna turbomaina s rotorom sastavljenim od diskova,
kod koje se razmjena koliine kretanja obavlja djejstvom tangencijalnih sila izmeu fluida i
diskova. Kod konvencionalnih turbomaina razmjena koliine kretanja izmeu fluida i rotora
obezbjeuje se lopaticama. Rotor Tesline turbomaine, Slika 1.1 (below), sastavljen je od vie
tankih, ravnih, blisko postavljenih paralelnih diskova upravnih na osovinu.
Slika 1.1 Rotor Tesline turbine [1]

Rotor se smjeta u blisko postavljeno kuite, da bi formirao hidraulinu ili gasnu
turbinu, hidraulinu pumpu ili kompresor. Fluid ulazi u turbinu kroz mlaznicu i usmjerava se
u meuprostor izmeu diskova, priblino tangentno na obim rotora, Slika 1.2 (below).
Slika 1.2 Tok fluida kroz Teslinu turbinu [2]

Izmeu diskova fluid se kree po spiralnim putanjama, pribliavajui se osi obrtanja da
bi napustio rotor kroz otvore na diskovima, a zatim strujei u aksijalnom pravcu paralelno sa
osovinom naputa turbinu. Pri svom kretanju izmeu diskova fluid djeluje silom trenja na
bone povrine diskova, to za rezultat daje obrtni moment na osovini turbine, pri emu fluid
izlazi iz turbine sa manjom energijom od one sa kojom je uao. Kada se pojavio poetkom
prolog stoljea, ovaj pronalazak nije izazvao veu panju s obzirom na mogunost primjene
u praksi. Meutim u posljednjih nekoliko decenija u nekim specijalnim oblastima javljaju se
zahtjevi koje konvencijalne turbomaine nisu mogle da ispune, a koje se odnose na rad sa vrlo
viskoznim fluidima, rad sa dvokomponentnim fluidima, izostanak pojave kavitacije u ovakvoj
vrsti turbomaina i druge prednosti. Zbog navedenih prednosti Teslina turbina nalazi primjenu
i tamo gdje ne daje najbolje performanse i koeficijent iskorienja.
Analitika i eksperimantalna istraivanja prema (Rice, Analytical and

Experimental Investigation of Multiple-Disk Turbines, 1965)
Profesor na Arizona State University,Arizona,U.S.A. Warren Rice izvrio je analitika i
eksperimentalna istraivanja Tesline turbine. On je koristio koeficijent trenja kao glavni

parametar koji uzima u obzir viskozni efekat da bi izbjegao opirne i komplikovane NS
jednaine. Rice je povezao teenje fluida u cijevima sa teenjem fluida izmeu dva korotirajua
diska. Za analizu su koritene idealizacije koje podrazumjevaju:
Podrazumjeva se tok bez trenja kroz mlaznicu do prostora izmeu diskova,
Uniforman tok fluida se podrazumjeva na vanjskom radijusu diska,
Aksijalno simetrian,dvodimenzijalan tok se javlja na plohama diska,
Volumen izmeu diskova je ispunjen vodom,
Glatki, paralelni diskovi se rotiraju konstantnom ugaonom brzinom,
Kuite rotora ne ograniava kretanje i nema curenja fluida,
Izlazni tok je uniforman.
Slika 2.1 Koordinatni sistem [3]

Slika 2.1 (above), prikazuje koordinatni sistem koriten za ovu analizu. Rice je razvio
jednaine za kretanje fluida izmeu dva diska na osnovi fluidnog djelia ogranienog vrstim
diskovima, sa vanjskim radijusom ro, i debljinom b. Sile koje se uzimaju u obzir su sile od
4
pritiska i smiueg napona dok se masene sile zanemaruju da bi se pojednostavila analiza.

Bezdimenzionalne jednaine kretanja su slijedee:
02

+
[1 + (
4 0
2
202
) 2 (
1
2 2
0
) ] = 0
0
(2.1)
1
0 2 2
(
)
(
)
(
) ( )
3
0
2 02
202
2
1
(
) ( 2 ) [1 + (
2
4 20
=0
2
202
) 2 (
1
2 2
0
) ]
0
(2.2)
gdje je:
=
0
odnos tangencijalnih brzina
= bezdimenzionalna radijalna koordinata

ugaona brzina
v0 je tangencijalna brzina na vanjskom obodu diska
Q je volumni protok za jedno par diskova diskova
pr je pritisak na r koordinati
Jednaina (2.1) opisuje kinetiku prirodu tok kroz turbinu a jednaina (2.2) opisuje
promjenu radijalnog pritiska. Jednaina (2.1) i (2.2) predstavljaju obine diferencijalne
jednaine koje se ne mogu rijeiti analitiki nego samo nekom od numerikih metoda za
rjeavanje diferencijalnih jednaina ili upotrebom nekog od programa za numeriko rjeavanje
kao to su MatCad,MatLab,Mathematica,itd.
Bezdimenzijonalni parametri turbine koji su ukljueni u gornje jednaine su:
Koeficijent trenja, f
Odnos irine i visine rotora,
Odnos brzina,
0
0
Parametar protoka, 3
0
Za zadate bezdimenzionalne parametre turbine pomou programa MatCad v.14, naena

su rjeenja obinih diferencijalnih jednaina (2.1) i (2.2); vrijednosti bezdimenzionalne brzine
y, i promjena pritiska u radijalnom pravcu , su odreeni za date bezdimenzionalne
vrijednosti koordinate x.
Karakteristika toka kroz turbinu, Rejnoldsov broj Re, se rauna primjenjujui gustinu ,
dinamiki viskozitet , brzinu na obodu v0, i hidraulini prenik dh=2b.
0 2
(2.3)
Nakon to se odredi vrijednost Rejnoldsov broj Re, na osnovu apsolutne hrapavosti

povrine diskova , oitava se vrijednost koeficijenta trenja f sa modijevog dijagrama.
Kompletna promjena pritiska pt kroz turbinu je odreen proirenjem izraza p r sa
vrijednosti promjene pritiska du mlaznice p n , izvedenog u opem bezdimenzijalnom obliku
kao:
2
1 0 2
[(
)
+
(
) ]
2 0
2 02
202
(2.4)
2 =
2+
2
2
0
0 2 02
(2.5)
Slijedei ovo, vrijednost bezdimenzijalnog rada W, je odreena koristei

slijedeu jednainu:
0
(1 )
2 = ( )
2
0
0
(2.6)
Stepen iskoritenja , je odreena kao odnos bezdimenzijalnog rada i

bezdimenzijalne ukupne promjene pritiska:

2 02
=
2 02
(2.7)
Na slici 2.2 data je zavisnost stepena iskoritenja od bezdimenzionalne koordinate x,
za razliite parametre protoka 3.

0
Slika 2.2 Efikasnosti Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre protoka

Sa slike 2.2 (above) vidimo sa je stepen iskoritenja vei to je bezdimenzionalni
parametar protoka manji. Drugi parametar od interesa pri analizi Tesline turbine je
bezdimenzionalni odnos brzina
0
0
. Na slici 2.3 (below) data je zavisnost stepena iskoritenja
od bezdimenzionalne koordinate x, za razliite vrijednosti bezdimenzionalnog parametra
0
0
Slika 2.3 Efikasnost Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre brzine

Sa slike 2.3 uoavamo da se najvei stepen iskoritenja postie kada je vrijednost
bezdimenzinalnog parametra protoka
0
0
= 1.
Ciljevi CFD analize Tesline turbine

Cilj ovakvih analiza je je optimiziranje dizajna Tesline turbine i time utvrditi uticaj
pojedinih geometrijskih parametara, strujnih parametara i ugaone brzine na efikasnost turbine.

ezdesetih godina prolog stoljea pojavio se veliki broj teorijskih i eksperimentalnih
istraivanja Tesline turbine, od kojih je jedna od najvanih dat u [12]. U ovom istraivanju
viskozni efekti uzeti su u obzir empirijskim koeficijentom trenja fluida koje povezuje
koeficijent trenja fluida u cijevima sa trenjem fluida izmeu dva diska, to je dovelo do
pojednostavljenja komplikovanih NS jednaina. Promjena pritiska i brzine kroz rotor data je
dvijema obinim diferencijalnim jednainama, to uz jednostavne granine uslove u mnogome
pojednostavljuje rjeenje problema strujanja fluida izmeu dva rotirajua diska.
Rjeenje je parametrizirano koristei sljedee parametre: parametar protoka Q/(r03);
odnosa vanjskog i unutranjeg radijusa r0/ri; i parametra brzina v0/(r0), dok su rezultati
prezentovani za fiksan parametar ro/b=50. Istraivanje je pokazalo da efikasnost rotora moe
biti visoka, ak i preko 95%. Meutim da bi se postigli tako velika efikasnost rotora, parametar
protoka mora biti to manji, to znai da za vee protoke potrebno je koristiti vei broj diskova.
Slika 3.1 Efikasnost Tesline turbine u zavisnosti od parametra protoka i parametra brzine;
rezultati za: r0/b=50 i f=0.05 1
Iz prethodnog dijagrama vidimo da efikasnost Tesline turbine raste sa smanjenje
parametra protoka. Zbog toga prvo emo izvriti vie simulacija sa razliitim parametrima
protoka za jedan par diskova, radi utede u vremenu i raunarskim resursima, za to vrijeme
neemo mijenjati ostale parametre turbine. Nakon toga za parametar protoka za koji smo dobili
najbolju iskoristivost turbine, mijenjati emo parametar brzine da bi utvrdili na koji nain ono
utie na efikasnost turbine. Nakon toga postavlja se pitanje na koji nain utie hrapavost
povrine na efikasnost turbine poto smo sve prethodne simulacije izvrili sa idealnim
povrinama, izvriti emo par simulacija u kojim emo varirati hrapavost povrine diskova i
odrediti na koji nain to utjee na efikasnost turbine.
Slika zbog nemogunosti pristupu orginalnom radu preuzeta iz [3]
10
Matematike osnove CFD metode
4.1
Uvod
Teorijski
Raunarska
Eksperimentalni
pristup
(Numerika)
pristup
Dinamika fluida
Parcijalne diferencijalne
jednaine:
o Nelinearne
o Nema opeg
analitikog rjeenja
Turbulencije:
o Stohastika priroda
Mehanika fluida je teorijsko eksperimentalna znanost. Teorijski pristup se temelji na
analitikom rjeavanju matematikih modela strujanja fluida. Analitiko rjeenje daje

kompletan uvid u fiziku nekog problema, a jednom odreeno analitiko rjeenje je pogodno za
analizu pojedinih parametara u matematikom modelu. Pod analitikim rjeenjima
podrazumijevamo i rjeenja koja su prikazana razvojem u red specijalnih funkcija (poput
Besselovih funkcija, ebiljevih polinoma i sl.) ili s pomou eliptinog integrala, koja se
raunaju numeriki, jer takva numerika rjeenja moemo odrediti sa eljenom tanou.
Na alost veina problema vezanih za strujanje fluida opisana je nelinearnim
parcijalnim diferencijalnim jednainama, koje nemaju ope analitiko rjeenje. To posebno
vrijedi za turbulentno strujanje, koje se zbog stohastike prirode toga strujanja niti ne moe
opisati analitiki. Npr. analitiko rjeenje Navier-Stokesovih jednaina mogue je odrediti
samo za sluaj laminarnog strujanja i to u vrlo ogranienom broju sluajeva. Navier
Stokesove jednaine koje opisuju strujanje fluida izmeu dva diska, takoer nelinearne, tako
da ne postoji analitiko rjeenje takvih jednaina.
To su osnovni razlozi to su se problemi mehanike fluida u prolosti uglavnom rjeavali
uz pomo eksperimentalnog pristupa. Eksperimentalnim pristupom dobiva se ogranien broj
11
informacija o nekoj pojavi ( bilo integralnih veliina poput protoka, sile, momenta, snage i sl.
ili podatke o brzini, tlaku, temperaturi i sl. u konanom broju taaka podruja strujanja). Iz
jednog rezultata mjerenja ne moe se zakljuivati o uticaju pojedinog parametra, kao to se to
moe u sluaju analitikog rjeenja. Naravno, ponavljanjem eksperimenta za razliite
kombinacije vrijednosti uticajnih parametara mogue je stvoriti sliku o pojavi.
Razvojem raunara stvorili su se uvjeti za numeriko rjeavanje matematikog modela
koji opisuje strujanje fluida, ime se poinje razvijati trea grana mehanike fluida: Raunarska
dinamika fluida. Iako se ova grana mehanike fluida temelji na teorijskom pristupu ima puno
slinosti i s eksperimentalnim pristupom, jer se iz jednog numerikog rjeenja nekog problema
ne moe zakljuivati o uticaju pojedinih parametara.
Slika 4.1 Procedura pri rjeavanju problema numerikom simulacijom [4]

Svaka simulacija zapoinje definicijom problema i izborom odgovarajueg
matematikog modela. Matematiki model je najee prikazan parcijalnih diferencijalnih
jednaina. Takav sistem jednaina ima ope rjeenje (kad bismo ga znali ono bi sadravalo
12
odreen broj konstanti (funkcija) integracije), a posebno rjeenje je definirano poetnim i

rubnim uvjetima specifinim za promatrani problem (poetni i rubni uvjeti definiraju funkcije
integracije inei rjeenje jedinstvenim). Naravno kada se radi o komercijalnim programima
tada je matematiki model ve ugraen u raunarski program, a korisnik putem suelja moe
odabrati podvarijante modela koja odgovara njegovom problemu.
Drugi korak u numerikoj simulaciji je numeriki rijeiti postavljeni matematiki
model. Numeriko rjeavanje sastoji se iz tri koraka. U prvom se diskretizira podruje
prorauna ( podruje prorauna se podjeli na odreen broj manjih volumena, a svakom
volumenu se dodijeli jedan ili vie vorova u kojima e se raunati vrijednosti polja fizikalnih
veliina, koja se pojavljuje u jednainama matematikog modela). Rezultat diskretizacije
prostora nazivamo geometrijskom mreom. U nastavku ne definiranoj geometrijskoj mrei
potrebno je diskretizirati parcijalne diferencijalne jednaine matematikog modela,
uvaavajui specifine rubne uvjete. Diskretizaciju jednaina provodi se nekom od metoda
(metodom konanih volumena, metodom konanih elemenata, metodom konanih razlika i sl.).
Rezultat diskretizacije parcijalne diferencijalne jednaine na zadanoj geometrijskoj mrei je
sustav algebarskih jednaina (ako je polazna diferencijalna jednaina linearna dobija se i sistem
linearnih algebarskih jednaina, inae nelineranih). Nelineralni sustav jednaina rjeava se
iterativnim postupkom koji u sebi sadri rjeavanje sistem linearnih algebarskih jednaina.
Nakon to je numeriko rjeenje dobiveno, slijedi njegova analiza, koja podrazumjeva
prikaz, skalarnih, vektorskih i tenzorskih polja, integracija protoka, sile, momenta, toplinskih
tokova i sl., te dijagramski prikaz eljenih veliina. U organizacijskom smislu numerika
simulacija se provodi kroz tri programa: predprocesor, procesor i postprocesor.
Predprocesor je raunarski program za generiranje geometrijske mree. Jasno je da se
pri generiranju mree treba voditi rauna i o rubnim uvjetima. Na primjer poznato je da u
graninom sloju koji nastaj pri opstrujavanju tijela, postoje veliki gradijenti fizikalnih veliina,
to zahtjeva popunjavanje tog podruja manjim volumenima. Ovo je veoma znaajno za
numeriku simulaciju Tesline turbine, zbog uskog prostora izmeu diskova, tako da podruje
uz diskove treba biti podruje gue podjele mree. Takoer veliki gradijenti brzine i pritiska
mogu se oekivati u podruju izlaska fluida iz mlaznice i ulazak u prostor izmeu diskova, kao
i izlazak fluida iz diskova, tako da na tome podruju mrea treba biti gua nego ne nekim
drugim
podrujima.
Generiranje
geometrijske
mree
geometrijski
sloenijim
trodimenzionalnim problemima uope nije trivijalan posao, a samo generiranje mree ini
13
znatan dio ukupnog vremena za provedbu simulacije. Moe se rei da je problematika

generiranja mree zasebni dio raunarske dinamike fluida, i da se danas jo uvijek intenzivno
radi na automatskom generatoru geometrijske mree koja bi na temelju rubova podruja
prorauna i zadanih rubnih uvjeta izradio mreu koja udovoljava svim zahtjevima numerikog
rjeavanja matematikog modela. Danas postoje i algoritmi koji rade sa adaptivnim mreama
(mreama koje se u postupku rjeavanja automatski proguuju u podruju velikih gradijenata,
odnosno proreuju u podrujima gdje se rjeenje ne mijenja znaajno). Jasno je da u toj
koncepciji generiranja mree treba biti obavljeno u istom programu koji rjeava jednaine
matematikog modela.
Procesor je program koji numeriki rjeava eljeni matematiki model sa zadanim
poetnim i rubnim uvjetima. Moe biti koncipiran tako da ima fiksnu ugraeni matematiki
model (a korisnik putem suelja bira hoe li koristiti puni model ili neki od njegovih dijelova)
poput komercijalnih programa Fluent, Flow Simulation, ili se temelji na objektivnom
programiranju gdje korisnik praktino slobodno zadaje matematike model koji e se rjeavati
poput programa OpenFoam. Ova druga koncepcija je puno bolja ako se uzme u obzir da e se
razvojem raunala naoko razliita podruja mehanike kontinuuma sve vie integrirati u smislu
istovremenog rjeavanja strujanja viekomponentnog, viefaznog fluida, uz izmjenu topline,
hemijsku reakciju i promjenu faza i to uz elastinu granicu, gdje je potrebno raunati i polje
naprezanja i deformacije u vrstoj fazi.
Postprocesor je program koji je u principu ope namjene a slui za vizualizaciju
rezultata prorauna, odnosno za izraunavanje pojedinih integralnih veliina.
4.2
Opi oblik zakona ouvanja fizikalnog svojstva u materijalnom volumenu

Ekstenzivna fizikalna veliina (koja moe biti masa, energija, koliina kretanja,
entropija i sl.) se moe definisati po jedinici mase (specifino fizikalno svojstvo) = /

ili po jedinici volumena = /. S obzirom da je masa definirana gustoom =
vrijedi = = , odakle je = .
Openito zakon ouvanja fizikalnog svojstva se moe iskazati rijeima: Brzina
promjene neke fizikalne veliine unutar materijalnog volumena jednaka je izvoru ili ponoru
tog fizikalnog svojstva. Izvor moe biti raspodijeljen po prostoru ili po povrini materijalnog
volumena (u tom sluaju izvor se prikazuje fluksom vektora kroz povrinu, a taj povrinski
14
integral primjenom Gaussove formule uvijek se moe svesti na volumenski integral). Ako se
sa oznai specifino fizikalno svojstvo (izraeno po jedinici mase), tada se moe napisati:

=
+

()
()
()

()
(4.1)
Povrinski dio izvorskog lana najee je povezan s difuzijskim procesima koji su

posljedica postojanja gradijenta fizikalnog svojstva (npr. provoenje topline kroz granicu
materijalnog volumena zbog postojanja gradijenta temperature). Ako se oznai koeficijent
difuzije, tada se moe pisati:
()
()
=
(
)
()
(4.2)
Brzina promjene fizikalnog svojstva unutar materijalnog izvoda, tj. lijevu stranu
jednaine (4.1), moe se prikazati i u obliku
() ( )
=
[
+
]
()
()
()
(4.3)
Uvrtavanjem izraza (4.2) i (4.3) u izraz (4.1) slijedi integralni oblik zakona ouvanja
za materijalni volumen uz = .
()
()
=
(
)
()
(
)

()
=

()
(4.4)
{+ }
Ako u gornjoj jednaini smanjimo materijalni volumen do veliine estice fluida i
podijelimo cijelu jednainu s diferencijalnim volumenom, dolazimo do diferencijalnog oblika
zakona ouvanja:
15
()
4.3
(
)=
(4.5)
Konvekcijski i difuzijski protoci kroz kontrolnu povrinu

Promotrimo sada poblie karakteristike konvekcijskog i difuzijskog protoka fizikalnog
svojstva kroz elementarnu povrinu , kontrolnog volumena prikazanog na slici 4.2

(below). Konvekcijski protoka kroz elementarnu povrinu je definiran izrazom:

=
=
(4.6)
U kojem oznaava projekciju brzine na smjer normale, odnosno oznaava visinu

volumena fluida koji protee kroz povrinu u vremenu (osjenani volumen na slici 4.2).
Unutar toga volumena sadraj je odreen koliinom fizikalnog svojstva, te je prolaskom
osjenanog volumena kroz povrinu pronesena i ta koliina fizikalnog svojstva od
kontrolnog volumena prema njegovoj okolini. Protok je po definiciji jednak prenesenoj koliini
u jedininom vremenu, a omjer volumena i vremena ini volumenski protok, a volumenski
protok pomnoen s gustoom maseni protok. Oito je konvekcijski protok fizikalnog svojstva
razmjeran masenom protok fluida kroz povrinu (jaina konvekcije) i vrijednosti fizikalnog
svojstva na povrini i pozitivan je kada vektor brzine gleda u smjeru vektora vanjske
normalne, odnosno kada fluid naputa kontrolni volumen. Pozitivni protok fizikalnog svojstva,
dakle, oznaavaju iznoenje fizikalnog svojstva iz kontrolnog volumena. Ovaj protok je
jednosmjeran i uvijek se odvija u smjeru vektora brzine.
16
Slika 4.2 Konvektivni i difuzijski potok kroz elementarnu povrinu dS [4]

Difuzijski protok kroz elementarnu povrinu je definiran izrazom
=

=
(4.7)
Iz kojeg je jasno da difizijski protok zavisi od derivacije u smjeru normale. Ako se na

normali dvije simetrino smjetene toke udalje za , od kojih je jedna unutar kontrolnog
volumena u kojoj je = , a druga izvan (o okolini) u kojoj je = , aproksimacijom
usmjerene derivacije dobija se da se difuzijski protok sastoji iz dva dijela: jednog pozitivnog
koji govori o prenosu fizikalnog svojstva iz kontrolnog volumena u okolinu i drugi negativni
koji govori o dotoku fizikalnog svojstva iz kontrolnog volumena u okolinu. Naravno da se oba
protoka dogaaju istovremeno, a neto protok jednak je njihovoj razlici. Ako je vee od
kontrolni volumen e predavati fizikalno svojstva okolini, i obrnuto. Ako je jednako
nee biti difuzijskog protoka. Dakle, za razliku od konvekcijskog protoka koji je
jednosmjeran, moemo uoiti simetrini karakter difuzije po kojem se prenos istovremeno
dogaa u oba smjera. Odnos veliine / se naziva jaina difuzije i oito je da se izborom
po volji malog uvijek moe dobiti po volji velika jaina difuzije.
Dakle za sluaj pozitivne konvekcije (fluid izlazi iz kontrolnog volumena) definirane
kao (gdje je normalna komponenta brzine na kontrolnoj povrini) kontrolni volumen
e predavati okolini fizikalno svojstvo konvekcijskim protokom i difuzijski protok
17
(/) , te primiti iz okoline fizikalno svojstvo difuzijskim protokom (/) .

Odnosom jaine konvekcije i jaine difuzije je definiran Pecletov broj
(4.8)
Naravno, ako elimo Pecletov broj koristiti kao kriterij vanosti konvekcijskog i
difuzijskog prijenosa, onda ne moemo veliinu birati prizvoljno. Uzimajui u obzir da se
jaina konvekcije mnoi s , a jaina difuzije s razlikom , veliina u definiciji
Pecletova broja emo tada definirati kao udaljenost na kojoj je razlika istog reda
veliine kao i . U tom sluaju male vrijednosti Pecletova broja oznaavaju dominantnost
difuzijskog transporta, a velike vrijednosti dominantnost konvekcijskog transporta.
4.4
Metoda konanih volumena

Metoda konanih volumena je poput metode konanih elemenata integralna metoda
koja se temelji na integriranju konzervativnog oblika transportnih jednaina
=
+
( = )
(4.9)
po konanim volumenima na koje je podijeljeno podruje prorauna. Integral jednaine

(4.9) po konanim volumenima prema slici 4.3 (below) je
= (
) +
18
(4.10)
Slika 4.3 Dio diskretiziranog podruja prorauna [4]

Iz jednaine (4.10) je jasno da je brzina promjene sadraja fizikalnog svojstva unutar
konanog volumena razmjerna brzini protoka tog fizikalnog svojstva kroz granicu konanog
volumena i brzini nastajanja (izvor) i nestajanja (ponor) tog fizikalnog svojstva unutar
konanog volumena. Protok fizikalnog svojstva je definiran kao pozitivan kad se odvija od
konanog volumena prema okolini, a minus ispred integrala kazuje da e se uslijed takvog
protoka sadraj fizikalnog svojstva unutar konanog volumena smanjivati.
U izrazu (4.10) pojavljuju se volumenski i povrinski integrali, koje se mogu
aproksimirati prema integralnom teoremu o srednjoj vrijednosti. Tako bi npr. uz = .
integral u lanu koji oznaava lokalnu promjenu mogli pisati (uz = )
(4.11)
gdje je srednja vrijednost fizikalne veliine unutar konanog volumena. Ako se

pretpostavi da je konani volumen dovoljno mali, tada se promjena veliine unutar konanog
volumena moe aproksimirati lineranom raspodjelom, tj. prvom potencijom razvoja u Taylorov
red oko vrijednosti u voru C, u obliku
19
( ) = +
| ( )

(4.12)
gdje je vektor poloaja bilo koje take unutar kontrolnog volumena. Uvrtavajui
(4.12) u (4.11) slijedi

= = +
| [
| ( )]
] = [ +
(4.13)
Integral u drugom lanu desne jednaine (4.13) je po definiciji umnoak vektora

poloaja teita volumena i volumena . Ako je taka C teite volumena drugi lan
desne strane izraza (4.13) otpada, pa se zakljuuje da e se za sluaj linearne raspodjele
unutar biti = . Slino vrijedi i za integral izvorskog lana koji se moe aproksimirati
(4.14)
gdje je srednja vrijednost izvorskog lana unutar volumena .

Povrinski integral u izrazu (4.10) oznaava protok fizikalnog svojstva uslijed
konvekcije i difuzije kroz povrinu konanog volumena. Vektor konvekcijskog toka je
definiran izrazom , a vektor difuzijskog je . Ova dva vektora u opem sluaju nisu
kolinearna, a njihov zbir ini ukupni vektor toka . Protok fizikalnog svojstva doprinosi samo
normalna komponenta vektora toka .
= (
) = ( ) = [(
| ]
(4.15)
gdje je (
)
srednja vrijednost proizvoda na povrini , a | srednja vrijednost normalne
derivacije polja na povrini . U izrazu na normalnu derivaciju je uobiajeno uvesti

bezdimenzijsku koordinatu = , gdje je udaljenost vora C i N prema slici 4.3, a
srednja vrijednost proizvoda (
)
aproksimirati proizvodom srednje vrijednosti, pa se moe
pisati:
20
)

(
=
| =
|
(4.16)
gdje je = ( ) jaina konvekcije, tj. maseni protok fluida kroz povrinu , a

=
jaina difuzije. Omjer = =
se naziva lokalni Pecletovim brojem, za
razliku od Pecletova broja koji bi se dobio svoenjem polazne diferencijalne jednaine (4.15)
na bezdimenzijski oblik, u kojem bi karakteristina duljina bila definirana kao udaljenost na
kojoj je promjena istog reda veliina kao i karakteristina vrijednost za konvekcijski
transport, te bi tako definirani Pecletov broj sluio za ocjenu vanosti pojedinog transporta.
Oito je lokalni Pecletov broj manji to su volumeni sitniji (manji ), ime lokalni uticaj
difuzijskog transporta postaje uticajni. Teorijski gledano u graninom prijelazu kada tei
nuli konvekcija postaje zanemariva, to znai da ostaje uticajni samo lanovi s drugom
(najviom) derivacijom, to zovemo principijelnim dijelom parcijalne diferencijalne jednaine,
a kod ispitivanja karaktera diferencijalne jednaine samo se taj dio analizira. S obzirom da je
u jednaini (4.15) sve poznato osim polja , jaina konvekcije i difuzije u izrazu (4.16) se
mogu izraunati, a jedino su nepoznanice srednje vrijednosti i normalne derivacije
/| na povrini . S obzirom da se u numerikom postupku pamte i raunaju samo

vorne vrijednosti polja i to u glavnim vorovima, biti e potrebno definirati (aproksimirati)
traene vrijednosti na stranicama konanih volumena s pomou vrijednosti u glavnim
vorovima, a to se naziva emom diferencije ili numerika ema. Aproksimacija e biti
najtanija ako se te vrijednosti definiraju u teitu povrine . Ako se izrazi (4.11), (4.14) i
(4.16) uvrste u jednainu (4.10) slijedi:
= ( | ) +
(4.17)
=1
gdje suma po oznaava zbrajanje po svih stranica konanog volumena.

Primjenom neke od ema diferencije, koje koriste samo vorne vrijednosti i za
aproksimaciju i
/| , izraz (4.16) se moe prikazati u obliku
| = + ( ),

21
(4.18)
gdje koeficijent zavisi od primjenjene eme diferencije, kao to e poslije biti

pokazano. Uvrtavanjem (4.18) u (4.17) dobija se:
[ ( ) ] + ili
= 1
1
(4.19)
= + [ ] +
gdje je centralni koeficijent
= [ ]
(4.20)
U opem sluaju izvorski lan moe biti nelinearna funkcija od . Ako se jednaina
(4.19) integrira nekom eksplicitnom metodom (Eulerovom ili prediktor korektor metodom)
tada izvorski lan ostaje originalno zadan kakav je, a ako se primjenjuje implicitna metoda,
uobiajeno je izvorksi lan linearizirati u obliku = + , kako bi se dobila linearna
algebarska jednaina, npr. za sluaj potpuno implicitne metode i navedene linearizacije
izvorskog lana, jednaina (4.19) bi izgledala
[ ] + + ili
= 1
+ 1
(
+
) = [ ] + +

1
1
(4.21)
= [ ] + +
1
(4.22)
Jednaina (4.21) je linearna algebarska jednaina dobivena diskretizacijom integrala po

konanom volumenu s centralnim vorom C. Ako se postupak ponovi za sve konane
volumene unutar podruja prorauna dobiti e se sistem linearnih algebarskih jednaina u
kojem su nepoznate vrijednosti polja . Broj jednaina je jednak broj konanih volumena,
22
odnosno broju nepoznatih vornih vrijednosti polja . Sistem jednaina se moe simboliki
zapisati u matrinom obliku
[ ][ ] = [ ]
(4.23)
gdje je [ ] matrica sistema u kojoj kolone ine koeficijenti i

iz jednaina oblika
(4.21), pri emu su koeficijenti na glavnoj dijagonali, [ ] oznaavaju vektor nepoznatih

(vornih vrijednosti polja ), a [ ] vektor desne strane u kojeg ulaze sve poznate veliine
(zadnja dva lana desne strane jednaine (4.21)). Polje mora zadovoljavati rubne uvjete, koje
e trebati ugraditi u diskretizirane jednaine prije njihovog rjeavanja. Informacije o rubnim
uvjetima se preteno ugrauju kroz desnu stranu sistema jednaina. Naravno ako je izvorski
lan bio nelinearna funkcija od , tada e se numeriki postupak nuno imati iterativni
karakter, pa e sistem linearnih jednaina trebati rijeiti vie puta unutar jednog vremenskog
koraka. Naravno, umjesto linearizacije izvorskog lana je mogue koristiti i druge metode za
rjeavanje nelinearnih jednaina, poput Newtonove metode.
4.5
Integralni oblici zakona ouvanja za proizvoljni volumen i kontrolni volumen

Polazna osnova za metodu konanih volumena ine integralni oblici osnovnih zakona,
za volumen koji ne mora biti materijalni. Najee se radi o kontrolnom volumenu (koji je
nepromjenjive veliine, poloaja i oblika), a moe se raditi i o volumenu koji je promjenjiv u
vremenu (npr. promjenjivi volumen u unutranjosti cilindra motora pri analizi jednog takta),
kada govorimo o proizvoljnom volumenu.
Razlika izmeu proizvoljnog i materijalnog volumena je u tome to kroz granicu
proizvoljnog volumena postoji protok mase. Ako uoimo u nekom trenutku jedna materijalni
volumen u polju strujanja, tada moemo zamisliti i jedan proizvoljni volumen koji se u tom
trenutku poklapa s materijalnim volumenom. U trenutku poklapanja svi volumenski i
povrinski integrali po ta dva volumena su isti (dakle i sadraj fizikalnog svojstva u ta dva
volumena su isti). S obzirom da se granica materijalnog volumena giba brzinom kretanja
estica fluida, a proizvoljni volumen brzinom , ve u iduem trenutku e se volumeni
razlikovati, pa e i sadraj fizikalnog svojstva u ta dva volumena biti razliit. Iz toga
zakljuujemo da e i brzine promjene sadraja fizikalnih svojstava u ta dva volumena biti
razliit. Brzina promjene fizikalnog svojstva u proizvoljnom volumenu definirana je izrazom
23

()
()
= ()
()
()
()
+
(4.24)
( )
()
+
()
()
Dok je prema izrazu (4.3)
() ( )
=
[
+
]
()
()
()
(4.25)
S obzirom da se u trenutku poklapanja dvaju volumena povrinski i volumenski integrali

ne razlikuju, oduzimanjem gornjih izraza dobija se
[( )]
()
= +
()
()
( )
{ ()
(4.26)
Primjenom izraza (4.26) na opi oblik zakona odranja (4.1) i (4.2) dolazi se do
integralnog zakona ouvanja za proizvoljni volumen
+ [( )
] =
()

()
()
(4.27)
Volumenski integral na lijevoj strani jednaine predstavlja brzinu promjene fizikalnog

svojstva unutar proizvoljnog volumena, povrinski integrali oznaavaju konvekcijski i
difuzijski protok fizikalnog svojstva kroz granicu proizvoljnog volumena (konvekcijski protok
se odvija relativnom brzinom ), a integral na desnoj strani jednaine doprinos izvora
odnosno ponora fizikalnog svojstva. U gornjoj jednaini se brzina pomicanja povrine
proizvoljnog volumena, smatra poznatom, te je mogue izraunati brzinu promjene zapremine
proizvoljnog volumena.
24
()
(4.28)
Numeriki postupa se ee primjenjuje na kontrolni volumen (KV), koji je nepomian

( = 0), pa iz izraz (4.28) slijedi da je zapremina kontrolnog volumena konstantna =
., to znai da se operator vremenskog deriviranja ispred integrala po kontrolnom
volumenu slobodnu moe uvesti pod integral i primijeniti samo na podintegralnu funkciju. U
tom sluaju jednaina (4.27) prelazi u sljedei oblik opeg integralnog zakona ouvanja za
kontrolni volumen
()
+ (
) =
()
()

(4.29)
Primijetimo da su integralni oblici opeg zakona ouvanja (4.4) za materijalni volumen

i gornji izraz za kontrolni volumen, slini jer se izrazi razlikuju samo za podruje integracije.
Ako se u nekom trenutku kontrolni i materijalni volumen poklapaju, vrijednosti integrala e
biti potpuno jednake. Razlika je samo u fizikalnom tumaenju pojedinih lanova. Prvi lan u
gornjoj jednaini oznaava ukupnu brzinu promjene fizikalnog svojstva unutar kontrolnog
volumena, dok istovjetni lan za materijalni volumen oznauje samo dio ukupne promjene
sadraja fizikalnog svojstva unutar materijalnog volumena nastao usljed vremenske promjene
polja . Isto tako lan
oznaava promjenu fizikalnog svojstva unutar
kontrolnog volumena nastalu usljed protoka fluida kroz kontrolnu povrinu (naime fluid
naputajui kontrolni volumen iznosi sa sobom fizikalno svojstvo i obrnuto pri utjecanju ga
unosi).. Kroz materijalnu povrinu nema protoka fluida, a istovjetni lan u jednaini za
materijalni volumen oznaava dio ukupne promjene fizikalnog svojstva unutar materijalnog
volumena nastao kretanjem materijalnog volumena. Pomicanje volumena, on naputa odreeni
prostor, a odreeni osvaja. Budui je gustoa fizikalnog svojstva u tim prostorima razliita,
dolazi do promjene sadraja fizikalnog svojstva unutar materijalnog volumena.
4.6
Modeli diskretizacije
Postoje dva naina za modeliranje fluida: Ojlerov i Lagranov.
25
4.6.1 Ojlerov model

Ojlerov model diskretizira fluid kad reetku konanih volumena. Jednaine ouvanja se
primjenjuju na svaku od elija.
Slika 4.4 Metoda konanih volumena dijeli prostor na kontrolne volumene u ijim sreditima
se nalaze vorovi u kojima raunamo vrijednosti varijabli [5]
U centru svake elije se nalazi vor u kojem se izraunavaju vrijednosti varijabli (u
nekim sluajevima neke od vrijednosti se postavljaju na stranice elija). Ostale vrijednosti se
dobijaju interpolacijom, povrinski i volumni integrali se aproksimiraju prikladnim kvadratnim
formulama. Kao rezultat dobiva se algebarska jednaina za svaku eliju u kojoj se pojavljuju
neke vrijednosti susjednih elija. Ova metoda podrava bilo kakav tip mree te je prikladna i
za kompleksnu geometriju.
Slika 4.5 Ojlerovski metod diskretizacije fluida [6]

Najei pristup je definiranje elija odgovarajuom mreom i odreivanjem raunskog
vora u centru elije. Mogue je definirati (za strukturne mree) vorne lokacije prvo i onda
26
konstruisati elije oko njih, tako da stranice elija uvijek lee na jednakoj udaljenosti od
susjednih vorova. Prednost prvog pristupa je da ta vorna vrijednost predstavlja srednju
vrijednost elije s veom tanou (drugog reda) od drugog pristupa, s obzirom da je vor
postavljen na centru elije. Prednost drugog pristupa je u tome da aproksimacija derivacije na
stranicama elija su tanije kad su stranice postavljene na polovini izmeu dva vora. Prva
varijanta je ee koritena u praksi.
Slika 4.6 Dva razliita pristupa u podjeli prostora na kontrolne volumene [7]
Za rjeavanje sistema jednaina ovom metodom potrebne su aproksimacije povrinskih
i volumenskih integrala. U nastavku e biti ukratko opisani naini aproksimacije u 2D prostoru.
Na slici 4.7 (below) prikazana je koritena notacija.
Slika 4.7 Oznaavanje koriteno pri izvoenju aproksimacija povrinskih integrala [7]
Povrina elije sastoji se od 4 ( u 2D prostoru) ravne stranice, oznaene sa malim
slovima koja odgovaraju njihovim smjerovima ( engleski nazivi e, w, n, s) u odnosu na vor P
koji se nalazi u centru elije. Tok kroz granice elija se tada moe zapisati kao suma integrala
kroz sve etiri stranice:
27
= ,
(4.30)
gdje je komponenta konvektivnog ili difuzivnog vektora toka u smjeru normale na

stranicu elije. Zbog odravanja zakona ouvanja, bitno je da se elije ne preklapaju, tj. da
svaka stranica elije je unikatna za svaku od dvije elije koje lee sa svake njezine strane.
Za raunanje povrinskog integrala potrebno je poznavati integrant du cijele povrine
. Ta informacija nije dostupna, osim u vorovima (koji se nalaze u centrima elije) te je
potrebno aproksimacija koja se odvija u dva koraka:
Integral se aproksimira izrazima sastavljenim od vrijednosti varijabli na jednom ili vie

lokacija na stranicama elija,
vrijednost na stranicama elija se aproksimiraju do vrijednosti u vorovima (centrima

elija).
Najjednostavnija aproksimacija integrala je pravila sredinje take: integral je aproksimiran

kao produkt integranta u sreditu stranice elije (to je samo po sebi aproksimacija srednje
vrijednosti povrine) i podruja stranice elije:
= =
(4.31)
Ovakva aproksimacija integrala je drugog reda tanosti i zahtjeva vrijednost integranta

na lokaciji e. S obzirom da vrijednosti od nije poznata lokaciji e, potrebno ju je dobiti
interpolacijom. Da bi se sauvala tanost drugog reda koje donosi pravila sredinje take,
vrijednosti treba se izraunati postupkom koji je isto tako barem drugog reda tanosti.
Drugi nain aproksimacije povrinskog integrala drugog reda tanosti u 2D prostoru je
pravilo trapezoida, koje vodi do izraza:
( + )
2
(4.32)
U tom sluaju potrebno je izraziti tok u kutovima elija.
28
Za aproksimaciju vieg reda, tok mora biti raunat na vie od dvije lokacije.
Aproksimacija etvrtog reda je Simpsonovo pravilo, koje aproksimira integral kao:
( + 4 + )
6
(4.33)
Kao to je uoljivo iz jednaina, za izraunavanje su potrebne tri lokacije. Za dobivanje

vrijednosti na tim lokacijama je potrebno interpolacija vieg reda, barem kubina.
Ovakav pristup je moda najjednostavniji za shvaanje i programiranje. Svi izrazi koje
je potrebno aproksimirati imaju fizikalno znaenje, zbog ega je ta metoda popularna meu
inenjerima. Nedostatak metoda je taj to metoda integracije vieg reda je tee razviti u 3D
prostoru.
4.6.2 Lagranov model
Lagranov model prikazuje fluid kao skup konanog broja estica koje se slobodno
kreu po prostoru, dakle nisu ograniene mreom. Svaka estica je opisana svojim poloajem,
brzinom te vektorom dobivenim sumiranjem svih sila koje djeluju na nju (na primjer
gravitacija).
Slika 4.8 Lagranov metod diskretizacije fluida [6]

Modeliranje meudjelovanja tih estica sa svrhom da se ponaaju poput fluida moe se
izvesti na vie naina. Najee koritena metoda jest smoothed-particle hydrodynamics
(SHP). Ona se temelji na skupu estica ija svojstva (brzina, sile, pritiska, itd.) se zaglauju
29
odreenim funkcijama sa svojstvima susjednih estica ako su one unutar tzv. radijusa
zaglaenja. U simulacijama fluida po uzoru na Navire-Stokesove jednaine izraunavaju se
utjecaji viskoznosti, pritiska, te naravno drugih sila poput gravitacije ili vrstih objekata.
Slika 4. 8. Primjer lagranovog sistema, estice se slobodno kreu prostorom, nisu ograniene
mreom [8]
Prednost ovog model jeste znatno manja zahtjevnost u smislu memorije i kapaciteta
raunara, stoga se ovakva metoda vie koristi u interaktivnim simulacijama i video igrama.
Glavni nedostatak je vea grubost simulacije to onda za posljedicu ima manju
uvjerljivost. Rjeenje je naravno poveanje koliine estica meutim onda naravno raste i
raunarska kompleksnost. Jo jedna zadatak je to je ouvanje nestiljivosti fluida tee
izvodivo jer se jednaina za tlak ne rjeava na cijelom fluidu kao u ojlerovskom modelu ve
samo unutar prije spomenutog radijusa zaglaenja. Danas je najzastupljeni metod konanih
volumena Ojleov metod, dok je Lagranov metod jo uvjek u razvoju, tako da u teksta kada
govorimo o metodu konanih volumena podrazumjevamo Ojlerov metod.
30
4.7
Matematiki model
Slika 4.9 Matematiki opis fizikalnog modela [4]

Svaka simulacija se temelji na matematikom modelu, koji oznaava matematiki opis
fizikalnog modela. Fizikalni model obuhvaa niz pretpostavki (hipoteza) pri aproksimaciji
stvarnog svijeta. Najea pretpostavka koja se koristi u opisu strujanja fluida je da je fluid
kontinuum. Kontinuum je zamiljena tvar koja bi u potpunosti ispunjavala prostor i zadravala
fizikalna svojstva i za sluaj infinitezimalno malog volumena.
Naravno da je to idealizacija koja ne odgovara stvarnom svijetu, jer je materija
diskretne strukture (sastoji se od atoma ili molekula), te se smanjivanjem volumena ne mogu
definirati makroskopska svojstva (poput gustoe, viskoznosti i sl.) u smislu hipoteze
kontinuuma, pa se vie ne moe koristiti hipoteza o fluidu kao kontinuumu, ve se mora
analizirati gibanje pojedinih molekula. Naravno za problem strujanja u kojima je dimenzija
podruja strujanja dovoljno velika u odnosu na meumolekularni razmak ( tanije put koji bi
molekula prevalila izmeu dva sudara) hipoteza kontinuuma je dovoljno dobra aproksimacija
stvarnog svijeta. No i pored hipoteze kontinuuma, potrebno je uvesti jo niz pretpostavki poput
homogenosti i izotropnosti fluida.
31
Homogenost podrazumjeva da su fizikalna svojstva ista u svim takama fluida. Tako

emo npr. zrak smatrati homogenom smjesom plinova jer je udio pojedinih plinova koji ini
zrak jedan te isti u svim takama fluida. Izotropnost podrazumjeva da su fizikalna svojstva
fluida ista u svim smjerovima. Zrak smatramo homogenom mjeavinom plinova i tretiramo ga
kao jednokomponentni fluid, no za sluaj da je npr. koncentracija kisika i duika razliita u
razliitim takama, morali bi ga promatrati kao viekomponentni fluid, i modelirati mijeanje
tih komponenti. Ako se u strujanju pojavljuje promjena faze to takoer treba dodatno
modelirati.
esto je mogue zanemariti promjene fizikalnih veliina u nekom od smjerova pa se
problem od trodimenzionalnog (3D) svodi na ravanski ili osnosimetrian (2D), ili pak za
strujanje u cijevima, gdje imamo uzdunu koordinatu puno veu od poprenih, ak na
jednodimenzijsko (1D). Nadalje strujanje je u stvarnosti uvijek manje ili vie nestacionarno
(vremenski promjenjivo), a na onome ko modelira strujanje je da odlui je li mogue uvesti
pretpostavku o stacionarnosti, koje pojednostavljuje problem. Strujanje fluida u prirodi je
najee turbulentno (izrazito nestacionarno strujanje sa sluajnim pulsacijama fizikalnih
veliina, pa se polje u turbulentnom strujanju ne mogu opisati analitiki), a laminarno strujanje
se u prirodi pojavljuje samo pri niskim vrijednostima Reynoldsova broja. Pri problemu toka
fluida oko tijela mogu se pojaviti oba vida strujanja (laminarno u blizini take zastoja, a u
ostatku podruja turbulentno).
Modeliranje turbulencije je jedno veliko podruje samo za sebe, danas postoje razliite
razine pristupa (od direktnog rjeavanja Navier-Stokesovih jednaina DNS, preko
modeliranja malih pulsacija i direktnog rjeavanja velikih-LES (Large Eddy Simulation), do
modeliranja svih turbulentnih pulsacija uz pomo pristupa temeljenom na Reynoldsovom
osrednjavanju jednaina RANS (Reynolds Averaged Navier Stokes)). U klasi RANS modela
postoji vie razina modela od modela u kojima se rjeavaju jednaine za turbulentno naprezanje
(RSM Reynolds stress models) do najjednostavnih modela temeljenih na Bossinesqovoj
hipotezi i modeliranju turbulentne viskozonosti. Turbulentna viskoznosti se modelira s pomou
dva parametra turbulencije, ija raspodjela moe biti definirana s pomou diferencijalne ili
algebarske jednaine. Najpoznatiji modeli s dvije jednaine su k i k modeli, a s jednom
jednainom Spalart Almaras model. U nekim sluajevima kada su inercijeske sile puno vee
od viskoznih (npr. kretanje broda na valovima) mogue je uticaj viskoznosti zanemariti, ime
se pojednostavljuje matematiki model. Dakle moe se zakljuiti da je svaki stvarni problem
32
potrebno fizikalno modelirati, pri emu je potrebno uzeti u obzir sve znaajne fenomene za
promatrani problem. Rezultati fiziklanog modeliranja (uvoenje odreenih pretpostavki i
zanemarivanje nebitnih efekata) rezultira matematikim modelom, koji je za problem strujanja
fluida zapisan sustavom parcijalnih diferencijalnih jednaina.
Pri modeliranju se balansira izmeu jednostavnosti matematikog modela (da bude to
jednostavnije za rijeiti),ali i bolji fizikalni model (koji e to vjernije opisivati stvarnost, tj.
modelirati sve relevantne fenomene u pojavi). Ako za strujanje Tesline turbine uvedemo
aproksimacije nestiljivog i stacionarnog toka tada emo pojednostaviti poetne Navier
Stokesove jednaine u cilindrinim koordinatama na jednostavni oblik:
+ +
= 2 + + 2
1
= +
(4.34)
2
1
2 2
+
=
+ 2 +
+
2
I jednaine kontinuiteta:

+ +
=0

(4.35)
Prethodne jednaine u potpunosti opisuju stacionaran tok nestiljivog fluida izmeu dva
rotirajua diska.
4.8
k- model turbulencije
U dvodimenzionalnim tankim slojevima sa izraenim gradijentima u profilu
osrednjenih brzina promjena u smjeru strujanja su dovoljno spore da se turbulencija sama

prilagoava lokalnim uvjetima. U sluaju kada konvekcija i difuzija uzrokuju razlike izmeu
produkcije i destrukcije turbulencija, npr. u strujanju sa recirkulacijom, kompaktna algebarska
prezentacija duljine mijeanja vie nije odriva. Zbog velikih gradijenata koji se mogu
oekivati na izlazu iz mlaznice i interakciji fluid i diskovi izabran je ovaj model turbulencije.
k model se fokusira na mehanizam koji utjee na turbulentnu kinetiku energiju. Standardni
k model sadri dvije jednaine, jedna za k i jedna za , baziranu na relativnim procesima
koji uzrokuju promjene tih varijabli. U tim jednainama se potpuno odvojeno rjeavaju dvije
nove varijable: brzina turbulencije izraena kinetikom energijom turbulencije k i turbulentna
33
duina izraena koliinom disipacije turbulencije . Derivacija transportnih jednaina za k i

provodi se pod pretpostavkom da je cijelo podruje domene modela potpuno turbulentno, a
efekti molekularne viskoznosti su zanemareni te je stoga ovaj model primjenjiv samo za
potpuno turbulentno strujanje. To je polu-empirijski model kod kojeg se izvod jednaina
modela zasniva na fenomenolokim zakljucima i empiriji.
U k- modelu, dakle postoje dvije diferencijalne jednaine, a to su jednaine turbulentne
kinetike energije i jednaine energije disipacije. Prema definiciji, turbulentna kinetika
energija k predstavlja kinetiku energiju pulsirajue brzine:
1

(4.36)
Turbulentna disipacija energije uvijek je pozitivna veliina, te je prema definiciji

jednaka:
(4.37)
Tanu jednainu za k dobija se skalarnim mnoenjem transportne jednaine pulsirajue

brzine sa samom pulsirajuom brzinom:
1
2
[ ( ) ]
2
= =
=
+
=
( ) +
(

)
(4.38)
U prethodnoj jednaini mogu se prepoznati tipini lanovi opeg zakona ouvanja

fizikalnih svojstava:
L lokalna promjena k
K konvektivna promjena k
G produkcija/destrukcija k putem masenih sila
34
P produkcija k prenosom energije strujanja

disipacija k u toplinu putem viskoznog (molekularnog) naprezanja
D molekularna i turbulentna difuzija
Molekularna difuzija oznaava difuzni transport k putem viskoznosti. Turbulentna
difuzija sastoji se od dva lana, od kojih prvi oznaava difuziju uslijed kaotinog mijeanja
estica fluida, a drugi difuziju uslijed pulsirajueg pritiska. S obzirom da se u jednaini (4.39)
pojavljuje s negativnim predznakom, oznaava ponor, odnosno smanjenje kinetike energije
turbulencije, tj. brzinu njene pretvorbe u unutarnju energiju. Sada se moe napisati modelska
jednaina za k:

= ( + ) +
[( + )
]
(4.39)
Modelska jednaina za , za razliku od jednaine za k, se manje oslanja na tanu

derivaciju utjecajnih lanova, a vie na koeficijente koji su ovisni o empirijskim
pretpostavkama:

= (1 2 + 3 + 4
) +
(
)
(4.40)

= (1 2 + 3 + 4
) +
(
)
(4.41)
Veliina /k u jednaini (4.40) predstavlja recipronu vrijednost karakteristine

turbulentne veliine. Ovako jednostavnu zapisanu jednainu za lako je implementirati unutar
CFD koda. Po pitanju prezentacije fizikalnih zbivanja, ona je ograniena, no danas jo uvijek
ne postoji univerzalna modifikacija modelske jednaine, koja bi davala prihvatljive rezultate
za sve tipove strujanja. U tabeli 1 prikazani su koeficijenti k modela turbulencije.
35
Tabela 1. Koeficijenti k modela turbulencije 2
0.09
1.44
1.92
0.8
-0.373
1.3
Najslabija taka k modela je jednaina, budui da se modeliranje ove jednaine ne

moe verificirati mjerenjima.
2
Izvor: Foschio, D. (2012). Utjecaj modela turbulencije na rezultate numerike simulacije izgaranja
ugljene praine. Diplomski rad, Zagreb: Fakultet strojarstva i brodogradnje, Sveuilite u Zagrebu
36
5
5.1
CFD analiza strujanja fluida u razmatranoj Teslinoj turbini

3D model i njegova ogranienja
Dimenzije diskova tokom prorauna kao i ostalih parametara tokom simulacija
odreene su na osnovu prorauna, koje je dato u poglavlju 2.

Poto bi kompletan 3D model turbine sa odreenim broj diskova i sa prihvatljivom
rezolucijom mree zahtijevao velike raunarske resurse i dosta vremena, onda simulacije
poinjemo sa pojednostavljenim modelom od samo jednog para diskova. Kod ovog modela
pojednostavili smo diskove, tako to smo pojednostavili izlazne rupe u blizini osovine, kao to
je to prikazano na slici 5.1 (below).
Slika 5.1 Prikaz stvarnog diska i pojednostavljenog diska koritenog u CFD analizi
a) stvarni disk,
b) pojednostavljeni disk
Mlaznica iz koje fluid priblino tangentno na obim diskova ulazi u meuprostor

diskova, takoer je pojednostavljena. U ovoj analizi biti e izostavljen uticaj zazora izmeu
statora i rotora, kao i uticaj gubitaka i pada pritiska u interakciju fluida pri izlasku iz mlaznice
sa obodom diska. Na slici 5.2 (below) prikazan je model sa jednim parom diskova koji je
koriten u CFD analizi.
37
Slika 5.2 Prikaz Tesline turbine sa jednim parom diskova

Tokom analize nisu mijenjani geometrijske parametre rotora kao to su: vanjski radijus
0 , unutranj radijus , razmaka izmeu diskova . U slijedeoj tabeli 2.2 prikazani su
geometrijski parametri rotora.
.
38
Tabela 2. Geometrijski parametri rotora sa slike 5.2 (above)

Parametri rotora
Dimenzija [mm]
Vanjski radijus 0
100
Unutranji radijus
25
Razmak izmeu diskova b
Geometrijski parametri
5.2
0 /
50
/0
0.25
Numerika mrea
U pravilu se diskretizacijom podruja prorauna formiraju konani volumeni koji se
meusobno dodiruju (ne preklapaju se) i u potpunosti ispunjavaju podruje prorauna. Skup
konanih volumena se jo naziva i geometrijskom mreom. Geometrijska mrea moe biti
struktuirana, ili nestrukturirana. Poloaj svakog volumena u podruju prorauna je opisan
parom indeksa (u trodimenzionalnoj situaciji su potrebna po tri indeksa). U nestrukturiranim
mreama ne postoji pravilo za numerisanje vorova, pa treba voditi rauna koji vor je kojem
susjedni, to komplicira programiranje metode. Metoda konanih volumena je tanija na
strukturiranim mreama nego na nestrukturiranim (za isti broj volumena) te kad god je mogue
treba koristiti strukturirane mree. Osnovni nedostatak strukturiranih mrea je da ne doputaju
lokalno usitnjavanje mree, a ne postoji automatski generator mree za sloene geometrije, kao
to je sluaj s nestrukturiranim mreama.
39
Slika 5.3 Pristup formiranju i vrste geometrijski mrea u 2D situaciji [4]

Temeljem opisa metode konanih volumena, moe se rei da bi idealna geometrijska
mrea trebala imati slijedea svojstva:
vorovi bi trebali biti u teitu konanih volumena za potrebe to tanije aproksimacije

volumenskih integrala
Spojnica vorova treba probadati stranice konanog volumena u njenom teitu, za

potrebe to tanije aproksimacije povrinskih integrala.
Slika 5.4 Dobra i loa diskretizacija unutar graninog sloja [4]
Teite stranica bi trebalo biti na polovini spojnice susjednih vorova, za potrebe to

tanije interpolacije
40
Spojnica bi trebala biti okomita na stranicu konanog volumena, jer se tada difuzijski
protok mee modelirati bez potrebe za interpolacijom gradijenata iz centralnih vorova
na stranicu konanog volumena.
Posebno, prvi vor do granice podruja prorauna treba leati na okomici na granicu
povuenu iz teita rubne stranice, zbog tanije ugradnje rubnih uvjeta.
Naravno da sve ove uvjete zadovoljavaju samo mree sastavljene iz elemenata
pravilnog oblika (npr. kvadrata u 2D ili kocke u 3D), u mreama koje opisuju sloeniju
geometriju, nikad nisu zadovoljeni svi nabrojani uvjeti. Poto je u programu Flow
Simulation generiranje mree polu automatski ne moemo uticati na sve navedene uvjete, ali
za simulaciju Tesline turbine generiranje mree uz same diskove je od velike vanosti zbog
uticaja graninog sloja.
Slika 5.5 ematski prikaz strukture graninog sloja [4]

Unutarnji dio graninog sloja, koji ukljuuje viskozni podsloj, prijelazni sloj i inercijski
podsloj, zauzima 10 do 15% debljine graninog sloja. U viskoznom podsloju se moe
zanemariti turbulentna viskoznost, a profil brzine je linearan, dok se u inercijskom podsloju
moe zanemariti molekularna viskoznost, a profil brzine slijedi logaritmski zakon. Pri visokim
vrijednostima Reynoldsova broja uz tijelo se formira granini sloj unutar kojeg postoje veliki
gradijenti, i gdje e mrea biti gusta. to je Reynoldsov broj vei granini sloj e biti tanji, pa
e geometrijska mrea ovisiti o Reynoldsovu broju. Pri analizi strujanja tipa graninog sloja,
nee se moi izbjei upotreba izduenih elemenata kao to je to prikazano ispod na slici 5.6
(below) mree izmeu dva diska, jer je granini sloj tanak a dugaak. Jasno je da maksimalna
41
duljina konanog volumena u mnogome zavisi od zakrivljenosti stijenke. to je stijenka

zakrivljenija, to e konani volumeni trebati biti manji da bi spojnice izmeu dva susjedna
volumena prolazio to blie teitu stranica, kao to je to prikazano na slici 5.4 (na stranici 40)
kao kriteriji vidljivosti vora. Poto je geometrija Tesline turbine sastoji od ravnih povrina
onda konani volumeni u blizini diskova mogu biti dui jer nee naruavati kriteriji
vidljivosti vora.
Po debljini graninog sloja treba smjestiti dovoljan broj volumena, da se dobro opiu
gradijenti veliina, a za podruje izvan graninog sloja, gdje su gradijenti manji, mogu se
koristiti vei volumeni. Meutim prelaz s malih na velike volumene treba biti kontinuiran da
bi se faktor linearne interpolacije uvijek bio blizu vrijednosti 0.5, kao to je to prikazano na
slici 5.6 (below).
Slika 5.6 Loa i dobra diskretizacija po debljini graninog sloja [4]

Mrea izmeu diskova je napravljena tako da je to je to vie mogue ispotovana gore
navedena teorijska razmatranja povoljnih i negativnih faktora diskretizacije prostora. Izmeu
diskova je postavljeno dovoljan broj konanih volumena, koji su gui i ui uz vrstu granicu
diska radi oekivanih veih gradijenata u graninom podsloju. Da bi se efekti u graninom
sloju Tesline turbine za sluaj turbulentnog toka, a veinom je tok izmeu diskova turbulentnog
karaktera, pravilno tretirao pri koritenju standardnog k- model, parametar + u blizini zida
diskova mora ispunjavati uslov + < 5 (Haroutunian i Engelman (1991), citirano prema [9])
42
Slika 5.7 Mrea izmeu diskova

Takoer je koritena bolja podjela mree na obodu diskova, gdje se takoer moe
oekivati vei gradijenti pri izlazu fluida iz mlaznice i ulazak u prostor izmeu diskova. Mrea
na izlazu iz diskova, takoer je finija radi promjena koje se mogu oekivati pri izlasku fluida
iz diskova i promjene smjera toka fluid, gdje fluid poinje strujati u aksijalno pravcu i naputati
turbinu.
43
Slika 5.8 Mrea izmeu dva diska

5.3
Granini uslovi
5.3.1 Granini uslov na ulazu u turbinu

Granini uslovi se postavljaju pomou alatke
Boundary Conditions, pod
Faces to Apply the Boundary Condition odabrana je ulazna
povrina mlaznice, pod opcijom

Flow Parameters oznaeno je
Boundary Conditions. Unutar
Flow Openings oznaeno je Inlet Velocity. Pod opcijom

Normal to Face gdje je odabrana vrijednost brzine normalne
na ulaznu povrinu mlaznice. Pod opcijom Turbulence Parameters oznaena je vrsta

turbulentnog modela kao
Turbulent Energy and Dissipation.
44
Slika 5.9 Granini uslov brzine na ulazu u mlaznicu turbine

5.3.2 Granini uslov na povrinama diskova
Unutar opcije
Faces to Apply the Boundary
Condition oznaene su unutranje povrine diskova koje su u kontaktu sa fluidom, slika 5.10
(below), pod
Wall oznaeno je Real Wall , pod Wall Motion odabrana je opcija
Angular Velocity i izabrana vrijednost ugaone brzine od 100 rad/s koja u svim simulacijama
ostala ista. Postavljanjem graninog uslova obrtanja diskova na ovaj nain definisali smo
tangencijalnu brzinu fluida na povrini diskova.
45
Slika 5.10 Granini uslov obrtanja diskova

5.3.3 Granini uslov na izlazu iz turbine
Unutar opcije
Faces to Apply the Boundary
Condition, oznaena je izlazna povrina diskova, slika 5.11, pod

odabran je statiki pritisak sa referentnom vrijednou od 101 325 Pa.
46
Pressure Openings
Slika 5.11 Granini uslov atmosferskog pritiska na izlazu iz turbine

5.4
Optimizacija mree
Prethodno smo spomenuli bezdimenzionalni koeficijent udaljenosti zida (+) i njegovu
vanost za ispravno tretiranje graninog sloja uz diskove a samim tim i ispravnosti simulacije.
Bezdimenzionalni parametar udaljenosti zida y+ za granini sloj moe se definisati na slijedei
nain:
(5.1)
47
Gdje je brzina trenja uz zid, y udaljenost do najblieg zida, je gustina fluida,

dinamiki viskozitet fluida. Karakteristina brzina, nazvan brzina trenja , moe se definisati
na slijedei nain:
(5.2)
Gdje je i , tangencijalni napon i gustina fluida uz zid, respektivno.

Poto FlowSimulation nema parametar y+, ali ima sve parametre koji figuriu u
prethodne dvije formule, tako da je jedno od rjeenja napraviti takav parametar u inenjerskoj
bazi podataka ili izbaciti sve parametra u Excel i onda u kombinacijom prethodne dvije formule
izraunati parametar y+. U naem sluaju smo se odluili za prvu varijantu i definirali novi
parametar pomou opcije FlowSimulation Tools Engineering Database CustomVisualization Parameters
Parametar y+ smo vizualizirali tako smo povukli crtu uz samu povrinu diska a onda
pomou opcije XY Plot oznaili novo kreirani parametar y+ i rezultate prebacili u Excel .
Vrijednosti parametra uz samu povrinu diskova ne smije prelaziti vrijednosti + < 5 prema
preporukama s ciljem ispravnoga tretiranja graninog sloja a samim time i ispravne simulacije.
Na slici 5.12 prikazana je vrijednost parametra y+ za parametre simulacije 3. (tabela 4.).
48
Slika 5.12 Prikaz vrijednosti parametra y+

Sa slike 5.12 (above) vidi se da vrijednost parametra y+ ne prelazi vrijednost 5, to je i
zahtjev koji treba biti ispunjen za pravilno tretiranje graninog podsloja. Takoer vrijednost
parametra y+ je vea na izlazu iz mlaznice gdje je brzina fluida vea, i na izlazu fluida iz
diskova gdje dolazi do promjene pravca strujanja fluida i veih turbulencija.
Takoer je izvrena i simulacija sa veim brojem elemenata i sa manjim brojem
elemenata. Nakon toga su rezultati tih simulacija usporeeni pomou opcije FlowSimulation
Results Compare... Mree koje smo poredili su prikazane na slici 5.13 (below).
49
Slika 5.13 Prikaz mrea pripremljenih za CFD analize

a) mrea sa 1 116 061 kontrolnih volumena, b) mrea sa 514 271 kontrolnih volumena
Mreu izmeu diskova nismo mijenjali i ona izgleda identino i za model sa

kvalitetnijom mreom i sa slabijom mreom a prikazana je slici 5.7 (na stranici 43), jer smo
prethodno utvrdili da ta mrea zadovoljava kvalitetu u pogledu zahtjeva za parametrom y+
odnosno dobro pokrivaju deavanja u graninom podsloju koji je od izuzetne vanosti zbog
velikih gradijenata u samom graninom sloju. Tako da nam ostaje samo da utvrdimo da li
kvalitetnija mrea a koju smo dobili poveanjem fluidnih elemenata u x i y pravcu utjee na
rezultate simulacije. U tabeli ispod prikazani su rezultati tih simulacija.
5.5
Rezultati CFD analiza

U tabeli 3. dat je pregled CFD analize turbina sa razliitim brojem konanih volumena,
s ciljem utvrivanja razlike izmeu rezultata a samim tim i optimalnog broja elemenata.
50
Tabela 3. Poreenje rezultata

Turbina
Q/(r)=0.001 sa
1.116.061 fluidnih
Surface Average Goal (Value)
elemenata
Pritisak na ulazu u mlaznicu [Pa]
227628.5282
Volumni protok na ulazu u mlaznicu [m^3/s]
0.0001
Brzina na ulazu u mlaznicu [m/s]
10
Pritisak na obodu diska [Pa]
195994.8475
Brzina na obodu diska
9.185590706
Pritisak na unutrnjem radijus diska [Pa]
103270.7162
Brzina na unutranjem radijus diska [m/s]
5.998378407
Pritiska na izlazu iz turbine [Pa]
101285.4379
Volumni protok na izlazu iz turbine [m^3/s]
-9.99997E-05
Brzina na izlazu iz turbine [m/s]
0.7292126
Moment na diskovima [N*m]
0.06605489
Pad pritiska kroz turbinu [Pa]
126343.0902
Pad pritiska kroz rotor [Pa]
92724.13132
Efikasnost [ ]
0.524099436
Turbina
Q/(r)=0.001 sa
514.271 fluidnih
elemenata
229471.9207
0.0001
10
197501.076
8.979119261
103292.6333
5.882531108
101284.883
-0.000100003
0.74758621
0.068518469
128187.0378
94208.44266
0.535825968
Iz tabele 3. vidimo da se rezultati sa modelom od 514. 271 fluidnih elemenata i modelom

sa 1.116.061 fluidnih elemenata, to je otprilike duplo vei broj fluidnih elemenata, me
razlikuju puno to vodi do zakljuka da je daljnje poveanje kvalitete mree nije potrebno. Sve
ostale simulacije za razliite parametre /( 03 ), uraene su sa istom kvalitetom mree i
otprilike svi modeli su imali oko 500.000 fluidnih elemenata.
5.6
Uticaj bezdimenzionalnog parametra protoka /( ) na efikasnost turbine

Kao prvi parametar od interesa koji je praen tokom simulacija je bezdimenzionalni
parametar protoka definisan slijedeim izrazom:

/( 03 )
(5.3)
Gdje je:
Q protok kroz turbinu;
ugaona brzina obrtanja diskova;
0 vanjski poluprenik diska.
Prema slici 3.1 (na stranici 10) vidimo da efikasnost turbine je vea to je
bezdimenzonalni koeficijent protoka izraz (5.3) manji, zbog toga je prvo izvreno vie
simulacija kod kojih smo mijenjali parametar protoka. Geometrijske karakteristike kao to su
51
vanjski radijus 0 , razmak izmeu diskova b, unutranji radijus , ugaona brzina obrtanja
diskova , ostali su isti tokom simulacija kao u tabeli 4.. Parametar protoka je mijenjan tako
to smo mijenjali povrinu poprenog presjeka mlaznice, s tima da je irina mlaznice ista kao
razmak izmeu diskova i ona je ostala nepromijenjena tokom simulacija. Na taj nain nismo
uzeli u obzir tokom simulacija interakciju fluida pri izlasku iz mlaznice sa obodom diskova.
Simulacija br.
Tabela 4. Parametri izvrenih simulacija za razliite vrijednosti parametre protoka Q/(r30 )

Ugaona
brzina
obrtanja
diskova
Povrina
mlaznice
A[mm2] (irina
x duina)
Odnos vanjskog i
unutranjeg
radijusa
100
2.5 (2 x 1.25)
0.25
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
50
0.1
100
10 (2 x 5)
0.25
50
0.1
100
20 (2 x 10)
0.25
50
0.1
100
30 (2 x 15)
0.25
Parametar
protoka
Parametar
brzine
/( 03 )
( 0 )/0
1.
0.00025
50
0.1
2.
0.0005
50
3.
0.001
4.
0.002
5.
0.003
Odnos
0 /
Vanjski
radijus
0 []
[/]
/0
Prvo e se uporediti rezultate simulacije za jedna parametar protoka npr. za parametar

Q(r30 ) =0.001 sa parametrima koje smo dobili proraunom. Za tu svrhu pratit emo brzinu
i pritisak na ulazu u turbinu, na obodu diska, na unutranjem radijusu i moment na diskovima.
Da bismo odredili parametre na obodu diska i unutranjem radijus diskova postavili smo
mjerae na ta mjesta kao to je to prikazano na slici 5.13 (na stranici 50).
52
Slika 5.14 Mjerai na vanjskom i unutranjem radijusu

U tabeli 5. prikazani su rezultati numerike analize i prorauna za parametre simulacije
pod brojem 3.
53
Tabela 5. Prikaz rezultata simulacije i prorauna za parametre turbine
( 3 = 0.001; 0 = 1; 0 = 50; . 3 )
0
Proraun
CFD Analiza
Surface Average Goal
Unit
Razlika
Value
Pritisak na ulazu u mlaznicu
[Pa]
Pritisak na obodu diska
[Pa]
197501.076
Pritisak na unutranjem radijusu diska
[Pa]
103292.6333
Pritisak na izlazu iz turbine
[Pa]
101284.883
Volumni protok na ulazu u mlaznicu
[m^3/s]
0.0001
Volumni protok na izlazu iz turbine
[m^3/s]
-0.000100003
Brzina na ulazu u mlaznicu
[m/s]
10
[m/s]
8.979119261
Brzina na unutranjem radijusu
[m/s]
5.882531108
Brzina na izlazu iz turbine
[m/s]
0.74758621
Moment na diskovima
[N*m]
0.068518469
0.085 0.016482
Pad pritiska kroz turbinu
[Pa]
128187.0378
136900 8712.962
Pad pritiska kroz rotor
[Pa]
94208.44266
87000 7208.443
Efikasnost
[]
0.535825968
0.618 0.082174
229471.9207
6.08 0.197469
Iz tabele 5. se vidi da rezultati koje smo dobili simulacijom i proraunom dosta slini,
tako rezultati pada pritiska kroz turbinu i rotor se razlikuju u manje od 10 %, brzina na izlazu
iz diskova simulacijom iznosi 5.88 m/s dok proraunom iznosi 6.08 m/s, moment na diskovima
su takoer slini. Nakon to smo detaljno prikazali rezultate za parametre simulacije 3. (tabela
4.) i uporedili ih sa onim dobijenim proraunom, na narednoj slici 5.15 prikazati emo uticaj
promjene parametra Q(r30 ) na efikasnost.
54
Slika 5.15 Utjecaj bezdimenzionalnog parametra protoka na efikasnost turbine

Sa slike 5.15 vidimo da rezultati numerikog prorauna dobro prate rezultate dobijene
proraunom, ali samo do odreene kritine vrijednosti parametra protoka Q(r30 ), gdje
daljnje smanjenje parametra ne vodi poveanju efikasnosti kako je to prikazano na slici 3.1 (na
stranici 10). Da bismo bolje analizirali ove rezultate prikaimo rezultate simulacije npr. za
parametar Q(r30 ) =0.00025 u slijedeoj tabeli 6. i rezultate koje dobijemo proraunom.
55
Tabela 6. Prikaz rezultata simulacije i prorauna za parametre turbine
( 3 = 0.00025; 0 = 1; 0 = 50 )
0
Surface Average Goal Name
Unit
CFD Analiza
Pritiska na ulazu u turbinu
[Pa]
195621.5991
Pritiska na obodu diska
[Pa]
156866.4215
Pritiska na unutranjem radijusu diska
[Pa]
101668.5868
Pritiska na izlazu iz turbine
[Pa]
101314.4383
Volumni protok na ulazu
[m^3/s]
Maseni protok na ulazu
[kg/s]
0.024939043
Volumni protok na izlazu
[m^3/s]
-2.50012E-05
Brzina na ulazu u turbinu
[m/s]
10
[m/s]
8.518051508
Brzina na unutranjem radijus diska
[m/s]
2.722409391
Brzina na izalzu iz turbine
[m/s]
0.314871131
Moment na diskovima
[N*m]
0.004430556
Proraun
2.5E-05
10
4.2
0.022
Surface Bulk Average Goal Name

Brzina na ulazu u turbinu
[m/s]
10
[m/s]
9.237166835
Brzina na unutranjem radijus diska
[m/s]
2.739906197
Brzina na izlazu iz turbine
[m/s]
0.409810206
Pad pritiska kroz turbinu
[Pa]
94307.16081
114600
Pad pritiska kroz rotor
[Pa]
55197.8347
64740
Efikasnost
[]
0.19
0.78
Equation Goal Name
Iz tabele 6. vidimo da se rezultati najvie razlikuju u momentu, dok su rezultati par

pritiska kroz turbinu i rotor kao i brzine na unutranjem radijusu diska (na izlazi fluida iz rotora)
poprilino odgovaraju onima u proraunu. Ako znamo da u Ojlerovoj jednaini za moment
koja je takoer koritena u proraunu za izraunavanje momenta figuriraju maseni protok i
proizvod vanjskog radijusu i brzine na ulazu u turbinu i unutranjeg radijusa i brzine na izlazu
iz rotora:
= (0 0 )
(5.4)
a ti parametri se ne razlikuju puno u rezultatima koje smo dobili proraunom i CFD

analizom, postavlja se onda pitanje otkud tolika razlika u moment na diskovima. Ako
upotrebimo CFD rezultate iz tabele 6. i uvrstimo ih u jednainu (5.4) dobijamo:
= 0.02494 (10 0.1 2.72 0.025) = 0.023 []
56
(5.5)
Iz izraza (5.5) vidimo da je moment koji smo dobili puno blie momentu koji trebamo
dobiti proraunom. Ako oznaimo u programu Flow Simulation pomou alatke Surface
Parameters umjesto diskova oznaimo i unutranji dio statora kako je to prikazano na slici 5.16
(below).
Slika 5.16 Moment na diskovima i na unutranjem djelu statora

I oznaimo kao parametar moment dobijamo slijedeu vrijednost:
Tabela 7. Vrijednost moment na diskovima i unutranjem djelu statora slika 5.16 (above)
Integral parameters
Parameter
Value
X-component Y-component Z-component Surface Area [m^2]
Torque [N*m] 0.023079073 -0.000381701 -0.00106448 0.023051351
0.060387093
Iz tabele 7. vidimo da je vrijednost momenta skoro identina izrazu (5.5) iz ega

zakljuujemo da proraunom nije uzet u obzir gubitak koji se deava interakcijom fluida sa
unutranjim dijelom statora zbog ega tolika razlika u momentima dobijenim proraunom i
CFD analizom. Taj gubitak je upravo vei za manje vrijednosti parametre Q(r30 ), to i jeste
logino jer je tada mlaznica ua, pa zbog toga i onaj nagli pad efikasnosti dobijen CFD
57
analizom sa slike 5.15 (na stranici 55) u odnosu na proraun. Ako sada izvrimo analize
podrazumijevajui da je taj unutranji zid statora idealan zid, to znai da na njemu nee biti
gubitaka momenta dobit emo slijedee rezultate.
Slika 5.17 Efikasnost vs. bezdimenzionalni parametar protoka Q(r30 ) sa unutranjim

zidom statora kao idealnim
Sa slike 5.17 (above) vidimo da je slinost rezultata, sada kada unutranji zid statora
smatramo idealnim, dosta velika i rezultati prorauna prate rezultate CFD analize. iz toga
zakljuujemo da u proraunu nisu uzeti u razmatranje gubici u interakciji fluida sa unutranjim
zidom statora, a ti gubici u stvarnoj turbini mogu biti jo i vei jer u ovoj analizi nije uzeto u
razmatranje postojanje zazora izmeu statora i rotora.
5.7
Uticaj bezdimenzionalnog parametra brzine r0 v0 na efikasnost turbine

Drugi parametar od interesa kojeg smo pratili tokom simulacija je bezdimenzionalni
parametar protoka i njegov uticaj na efikasnosti turbine:

0 0
...(5.6)
gdje je:
ugaona brzina obrtanja diskova
0 vanjski poluprenik diska
0 brzina na ulazu u mlaznice.
58
Tokom simulacija mijenjali smo bezdimenzionalni parametar brzine (r0 )v0 za vie
razliitih parametara protoka Q(r30 ) i pratili kako se mijenja efikasnosti turbine. U slijedeoj
tabeli 8. dati su svi parametri od interesa za izvrene simulacija.
Simulacija br.
Tabela 8. Parametri simulacija za razliite vrijednosti parametra brzine (r0 )/v0

Ugaona
brzina
obrtanja
diskova
Povrina
mlaznice
A[mm2] (irina
x duina)
Odnos
vanjskog i
unutranjeg
radijusa
Parametar
protoka
Parametar
brzine
/( 03 )
( 0 )/0
1.
0.0005
50
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
2.
0.0005
50
0.1
100
5 (2 x 1.25)
0.25
2.
0.001
50
0.1
100
10 (2 x 5)
0.25
3.
0.001
50
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
4.
0.001
50
0.1
100
2.5 (2 x 1.25)
0.25
5.
0.002
50
0.1
100
20 (2 x 10)
0.25
6.
0.002
50
0.1
100
10 (2 x 5)
0.25
7.
0.002
50
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
8.
0.002
50
0.1
100
2.5 (2 x 1.25)
0.25
Odnos
0 /
Vanjski
radijus
0 []
[/]
Na slici 5.18 (below) dati su rezultati simulacija iz prethodne tabele 8.
59
/0
Slika 5.18 Efikasnost vs. bezdimenzionalni parametar brzine (r0 )/v0

Sa slike 5.18 se da zakljuiti da je efikasnost najvea za vrijednosti bezdimenzionalnog
parametra (r0 )/v0 = 1/4, to znai da nae simulacije Tesline turbine pokazuju da se najbolja
efikasnost postie ne za vrijednost bezdimenzionalnog parametra protoka (r0 )/v0 = 1, kako
to pokazuje proraun, ve za vrijednost (r0 )/v0 = 1/4. Razlog tome moe biti to proraun
ne uzima u obzir odreene gubitke kao to smo to pokazali na parametru protoka, gdje rezultati
simulacija i prorauna skoro poklapaju ali za sluaj kada smo zanemarili gubitke u interakciji
fluida sa unutranjim zidom statora, odnosno kada smo taj zid smatrali idealnim.
5.8
Utjecaj hrapavosti diskova na efikasnost turbine

Sve simulacije dosada smo radili sa pretpostavkom idealno glatkih zidova turbine sa
parametrom hrapavosti povrine Rz=0. Postavlja se pitanje kako promjena hrapavosti zidova
turbine utie na efikasnost turbine. Za tu svrhu izvriti emo par simulacija gdje emo za fiksne
ostale parametre turbine mijenjati parametra hrapavosti povrine Rz. U programu
FlowSimulation hrapavost povrine je definisana parametrom srednje visine neravnine Rz, koja
predstavlja razliku srednjih aritmetikih vrijednosti visina pet najviih i pet najniih taaka
profila na referentnoj duini l.
60
Slika 5.19 Srednja visina neravnina Rz 3

=
51| |51| |
...(5.7)
U slijedeoj tabeli 9. dati su stupnjevi hrapavosti povrina.

Tabela 9. Stupnjevi hrapavosti povrine i srednje visine neravnina
Stupanj
hrapavosti
N1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9 N10
N11
N12
Rz [m]
0.1
0.2
0.4
0.8
1.6
3.2
6.3
12.5
25
100
200
50
Za nae simulacija odabrali smo parametre srednje visine neravnina Rz koje odgovaraju
kvaliteti povrina N5 i N10. Svi parametri od interesa u simulacijama sa razliitim
vrijednostima hrapavosti povrina dati su u narednoj tabeli 10.
Simulacija br.
Tabela 10. Parametri simulacija za razliite vrijednosti hrapavosti Rz
Parametar
protoka
Parametar
brzine
( 03 )
( 0 )
0
1.
0.002
2.
3.
Ugaona
brzina
obrtanja
diskova
Povrina
mlaznice
A[mm2]
(irina x
duina)
Odnos
Rz
[m]
100
5 (2 x 2.5)
0.25
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
1.6
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
50
Odnos
0
Vanjski
radijus
0 []
50
0.1
0.002
50
0.002
50
Na slici 5.20 (below) dati su rezultati za simulacije u prethodnoj tabeli 10.
Preuzeto iz helpa programa SolidWorsk 2014.
61
Slika 5.20 Uticaj hrapavosti zidova diskova i statora na efikasnost turbine

Sa slike 5.20 (above) se vidi da sa poveanjem hrapavosti efikasnost turbine se
smanjuje, ali taj uticaj nije znaajan za manje vrijednosti hrapavosti Rz to se vidi sa poetka
dijagrama gdje za vrijednosti Rz koja odgovara kvaliteti povrine N5 dobijamo skoro istu
efikasnost kao i u sluaju kada smo zidove smatrali idealno glatkim. Daljnje smanjenje
kvalitete povrine na N10 dovodi do znaajnog smanjenja efikasnosti, to vodi do zakljuka da
pri konstrukciju Tesline turbine ili pumpe treba teiti to boljoj kvaliteti obraenih povrina to
se pogotovo odnosi na kvalitetu povrina diskova.
5.9
Utjecaj broja diskova na efikasnost turbine

Do sada smo vidjeli kako na efikasnosti turbine utjeu promjene parametra protoka i
brzine, kao i kvaliteta obraenih povrina diskova i statora. Sve simulacije dosada smo vrili
za jedan par diskova, slika 5.2 (u poglavlju 3D model i njegova ogranienja na stranici 37),
radi utede u vremenu i raunarskim resursima ali sada se postavlja pitanje kako poveanje
broja diskova utie na efikasnost turbine.
Zbog toga emo sada izvriti par simulacija gdje emo za fiksne ostale parametre turbine
poveavati broj diskova kako bi dobili sliku o uticaju poveanja broja diskova na efikasnost.
U ovim simulacijama uzeti emo u obzir i uticaj interakcije fluida sa obodima diskova pri
izlasku iz mlaznice, jer kod svih prethodnih simulacija irina mlaznice bila je jednaka
rastojanju izmeu diskova tako da fluid nije dolazi u interakciju sa obodom diskova. Poto kod
simulacija uticaja broja diskova uzimamo u obzir kompletnu irinu rotora zajedno sa
62
diskovima, mlaznica e biti ua za iste vrijednosti protoka i brzine nego sa jednim parom
diskova.
Svi parametri simulacija od interesa dati su u slijedeoj tabeli 11.
Simulacija br.
Tabela 11. Parametri simulacija za razliit broj diskova
Parametar
protoka
/( 03)
Ukupni
protok
kroz
turbinu
Broj
diskova
3
]
Debljina
diskova t
[mm]
Parametar
brzine
Odnos
0/
( 0)/0
Vanjski
radijus
0 []
Ugaona
brzina
obrtanja
diskova
Povrina
mlaznice
A[mm2]
[/]
(irina x
duina)
Odnos
vanjskog i
unutranjeg
radijusa
/0
1.
0.001
0.0001
50
0.1
100
5 (2 x 2.5)
0.25
2.
0.001
0.0002
50
0.1
100
10 (7 x 1.43)
0.25
3.
0.001
0.0003
50
0.1
100
15 (10 x 1.5)
0.25
Na slijedeem dijagramu dati su rezultati simulacija sa parametrima iz prethodne tabele

11. Kod ovih simulacija fiksirali smo bezdimenzionalni parametra protoka Q(r30 ) na
vrijednost 0.001 kao i vrijednost bezdimenzionalnog parametra brzine (r0 )/v0 na vrijednost
. Poto se protok rauna po jednom meurastojanju izmeu diskova tako za tri diska imamo
dva meurastojanja izmeu diskova tako da je protok duplo vei nego za dva diska gdje imamo
jedno meurastojanje. Kod prve simulacije debljina diskova nije ni uzeta u razmatranje jer je
irina mlaznice upravo jednaka meurastojanju izmeu diskova, a kod ostale dvije simulacije
debljina diskova je uzeta u razmatranje tako kod npr. druge simulacije irina mlaznice je 7 mm,
od ega 4 mm otpadaju na dva meurastojanja izmeu diskova i 3 mm na tri diska po jedna
mm. Na taj nain smo uzeli u razmatranje i interakciju fluida sa obodom diskova.
63
Slika 5.21 Uticaj broja diskova na efikasnost turbine

Sa dijagrama vidimo da na efikasnost ne utjee negativno poveanje broja diskova,
naravno da za kompletniju sliku treba izvriti simulacije sa dosta veim brojem diskova da bi
se vidjelo koja je gornja granica kada daljnje poveanje diskova nema smisla i dovodi od
smanjenja efikasnosti.
Poveanje efikasnosti koje se moe uoiti na dijagramu pri poveanju broja diskova
moe se objasniti uom mlaznicu zbog toga to debljina diskova sada ulazi u kompletnu irinu
rotora a ua mlaznica dovodi do poveanja referentnog radijusa koji predstavlja duinu od
teita mlaznice do ose obrtanja a znamo da referentni radijus ulazi u empirijske formule za
moment i impulsnih i reakcionih turbina.
Vei referentni radijus doputa fluidu veu razmjenu koliine kretanja sa diskovima, to
objanjava i veu efikasnosti za manje parametre protoka to se moe vidjeti i sa slike 5.17 (na
stranici 58) , gdje za manje parametre protoka imamo veu efikasnosti.
5.10 Vizualizacija rezultata CFD analiza
U ovom odjeljku je dat prikaz alata raspoloivih u softveru SolidWorks Flow
Simulation za vizualizaciju rezultata CFD analiza.
Jedna od najboljih alatkih za vizualizaciju toka fluida je
nam pokazuje putanju fluida od ulaza u mlaznicu do izlaza iz turbine.
64
Flow Trajectories koja
Slika 5.22 Raspored brzine fluida izmeu rotora Tesline turbine za parametre
(
r30
=0.001;
r0
vo
1 r
= ; 0 =50;Parametri simulacije 3.;Tabela 8.)

2 b
Sa slike 5.22 se vidi da fluid ima najveu brzinu na ulazu u rotor odakle fluid postepeno
gubi na brzini kako predaje svoju koliinu kretanja diskovima. Takoer moemo uoiti da je
putanja fluida izmeu diskova spiralna i da je region sa najveom brzinom zbog ventilatorskog
efekta rotora pri izlasku fluida iz mlaznice i ulasku u meuprostor izmeu diskova, a taj efekat
je takoer opisan u teoretskim i eksperimentalnim razmatranjima Tesline trubine.
Jo jedna od jako dobrih alatki za vizualizaciju rezultata je
Cut Plots, koji nam
slui da prikaemo odreene vrijednosti od interesa kao presjek kroz povrinu. Ovom prilikom
pomou te alatke prikazati emo vrijednost Total Presure koja predstavlja vrijednost energije
pritiska, brzine i visine u bernulijevoj jednaini izraenu u jedinici za pritisak Pa na povrini
diskova. Na tak nain moemo vidjeti promjenu energije fluida kroz rotor i mlaznicu, a takoer
prikazati emo linije sa istom vrijednou Total Presure.
65
Slika 5.23 Konture ukupnog pritiska sa iso linijama (Total Presure) na povrini diskova, za
parametre simulacije
Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
1 r
= 2 ; b0 =50; Broj diskova N=4; Parametri simulacije 3.;Tabela 11.)
Sa slike 5.23 vidimo da je vrijednost ukupnog pritiska najvea na ulazu u mlaznicu,

takoer moemo vidjeti da je raspored ukupnog pritiska aksijalno simetrian poprimajui
koncentrine vrijednosti neposredno poslije izlaska iz mlaznice, prije toga mlaznica uzrokuje
nesimetrinost.
Slijedeu alatku koju emo upotrijebiti je
Surface Plots, koja nam moe posluiti
kao za prikaz odreenih parametra na odreenim povrinama, u naem sluaju parametar

tangencijalnog napona na povrini diskova.
66
Slika 5.24 Tangencijalni napon na povrini diskova; za parametre simulacije

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
1 r
Prikaz raspodjele tangencijalnog napona sa slike 5.24 (above), moe nam pomoi da
odredimo podruja u kojima tok proizvodi najvei moment. U ovom sluaju transfer energije
je vei nakon mlaznice i na unutranjem radijus diskova na mjestu gdje fluid izlazi iz diskova.
67
Slika 5.25 Raspored brzine na izlazu fluida iz diskova; ; za parametre simulacije

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
1 r
Na slici 5.25 (above) prikazan je raspored brzine na unutranjem radijusu diskova, gdje
vidimo da je vektor brzina vei uz diskove, ali i vrtloenje do kojeg dolazi na izlazu fluida iz
rotora to doprinosi poveanju gubitaka. Takoer moemo prikazati i vektor brzina na
unutranjem radijusu za jedna par diskova gdje je slika moda malo jasnija od prethodne to se
tie pravca vektora.
68

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
=1; b0 =50; Parametri simulacije 3.;Tabela 4.)
Prikaz putanje fluida od ulaza u mlaznicu do izlaza iz turbine za razliite parametre

brzine (r0 )/v0 , moe nam dati odreene odgovore na rezultate koje smo dobili a koji govore
da je maksimalna efikasnosti postie za vrijednosti za toga parametra (r0 )/v0 =1/4.
69

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
1 r
= 2 ; b0 =50; Parametri simulacije 3.;Tabela 8.)
70
Sa dvije prethodne slike 5.27 i 5.28 (na stranici 70) vidimo putanje fluida izmeu
diskova za dva razliita parametra brzine (r0 )/v0 =1 i (r0 )/v0 =1/2, dok je parametar protoka
ostao isti. Kao najvea razlika uoava se da fluid mnogo vie struji po obodu diska za
vrijednosti parametra (r0 )/v0 =1, slika 5.27 (na stranici 70) to je i logino jer tada je vea
jednakosti centrifugalnih i centripetalnih sila koje djeluju na fluid. Zbog tog strujanja po obodu
diska i dolazi do veih gubitaka zbog interakcije fluida sa unutranjom povrinom statora.
Naredno mjesto od interesa za efikasnost turbine je mjesto izlaska fluida iz mlaznice i
ulazak u meuprostor izmeu diskova, gdje zbog interkacije fluida sa obodom diska moe doi
do turbulencija i veih gubitaka.
71
Slika 5.29 Putanja fluida na izlazu iz mlaznice; za parametre simulacije

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
1 r
Sa slike 5.29 (above) vide se putanje fluida pri izlasku iz mlaznice i ulasku u
meuprostor izmeu diskova, vidimo da diskovi predstavljaju prepreku toku fluida na samom
izlasku iz mlaznice to doprinosi gubicima. Zbog toga treba voditi rauna pri konstrukciji
ovakvih turbina da debljina diskova bude to manja tako da diskovi stvaraju to manji otpor.
Jo jedna od alatki koja nam moe posluiti za dobijanje to vie informacija o toku
fluida unutar turbine je
XY Plots. Pomou alatke XY Plots odrediti emo profil brzina
izmeu diskova i to na razliitim pozicijama du rotora. Za tu svrhu povui emo linije izmeu
rotora i to tri, na obodu diskova, na sredini diskova i na unutranjem radijus, kao to je to
prikazano na slici 5.30 (below).
72
Slika 5.30 Linije koje su koriene za dobijanje profila brzina izmeu diskova du rotora
Oznaiti emo ove linije i izabrati parametar brzine i izbaciti ga u Excel i na taj nain
dobiti profil brzina izmeu diskova.
73
Na ulazu u rotor
Na sredini rotora
Na izlazu iz rotora
14
12
Brzina (m/s)
10
0
0
0.0005
0.001
0.0015
0.002
Aksijalna pozicija izmeu diskova(m)
Slika 5.31 Profil brzina izmeu diskova; ; za parametre simulacija

Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
Povrina izmeu profila brzina na ulazu u rotor i izlazu iz rotora proporcionalna je

razvijenom momentu na diskovima rotora, to znai da je iskoristivost turbine vea to je ta
povrina vea i obratno. Sa slike 5.31 (above) moemo uoiti da je povrina izmeu profila na
ulazu u rotor i profila na sredini rotora dosta vea nego od sredine do izlaza iz rotora, to vodi
do zakljuka da se veina transfera energije sa fluida na diskove posredstvom viskoznosti
odvija u prvom djelu rotora. Poznato je da tangencijalna komponenta brzine proizvodi moment
, dok radijalna komponenta brzine pravi samo gubitke. Zbog toga daemo profil i za radijalnu
komponentu brzine kao to smo to uradili na slici 5.31 (above).
74
Na ulazu u rotor
Na sredini rotora
Na izlazu iz rotora
0.4
Radijalna komponeta brzine (m/s)
0.2
0
0
0.0005
0.001
0.0015
0.002
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-1
-1.2
-1.4
-1.6
Aksijalna pozicija izmeu diskova [m]
Q
(r3 =0.001;
0
r0
vo
Sa slike 5.32 se moe uoiti promjena pravca radijalne komponente brzine koja je
izraenija u unutranjosti rotora, a ta pojava se slae sa izvjetajima (Matsch (1968), citirano
prema [9]) za laminarno rjeenje toka izmeu diskova. Takva pojava promjene pravca radijalne
komponente brzine a prema takoer se moe sresti za sluaj Tesline pumpe za sluaj Reb=20.
Poto znamo da radijalna komponenta brzine utjee samo na gubitke, uporediti emo radijalne
komponente brzina sa prethodne slike za parametar (r0 )/v0 =1 i za parametar (r0 )/v0 =1/4 za
koji imamo veu efikasnost, slika 5.18 (na stranici 60).
75
Na ulazu u rotor
Na sredini rotora
Na izlazu iz rotora
0.2
0
Radijalna komponenta brzine(m/s)
0.0005
0.001
0.0015
0.002
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-1
-1.2
-1.4
Aksijalna pozicija izmeu diskova (m)
Slika 5.33 Profil radijalne komponente brzine izmeu diskova; za parametre

Q
simulacija (r3 =0.001;

0
r0
vo
1 r
= 4 ; b0 =50; Parametri simulacije 4.;Tabela 8.)
Vidimo da za parametar (r0 )/v0 =1/4, slika 5.33, nema promjene pravca radijalne
komponente brzine na ulazu u turbinu, plava crta, a i promjena pravca radijalne komponente
brzine u unutranjem djelu rotora je manje izraena, to moe biti razlog veoj iskoristivosti za
tu vrijednost parametra.
Prikazat emo jo parametre dinamikog, statikog i ukupnog pritiska na linije koja
prolazi kroz sredite izmeu diskova., slika 5.34.
76
Slika 5.34 Linija kroz sredite rotora koritena za XY Plots

Statiki pritisak [Pa]
Ukupni pritiska [Pa]
Dinamiki pritisak [Pa]
(Pa) 300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
0
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
Radijalni poloaj du rotora (m)
Slika 5.35 Promjena ukupnog, statikog i dinamikog izmeu diskova; za parametre

Q
simulacije (r3 =0.001;

0
r0
vo
Sa slike 5.35 (above) vidimo kako se mijenja ukupni, dinamiki i statiki pritisak du
rotora. Najbitnije promjena ovdje je promjena statikog pritiska kroz rotor, jer od njega zavisi
vrsta turbine. Turbine dijelimo na impulsne i reakcijeske, pri emu kod impulsnih turbina
cjelokupan pad pritiska se javlja u mlaznici odnosno nema pada pritiska kroz rotor, dok kod
reakcijskih turbina cjelokupan pad pritiska se deava pri kretanju fluida kroz rotor. Na slici
5.36 (below) shematski je prikazana razlika izmeu impulsnih i reakcijskih turbina.
77
Slika 5.36 Shematski dijagram koji prikazuje razliku izmeu impulsne i reakcijske turbine
[10]
Eksperimentalna istraivanja Tesline turbine pokazuju da ona moe raditi u dijapazonu
od isto impulsne do isto reakcijske turbine, ali da je najee veim djelom impulsna. Iz
teorije turbomaina poznato je da impulsne turbine imaju vei stepen iskoritenja od reakcijskih
turbina, kao to to prikazuje slika 5.37 (below).
Slika 5.37 Stepen iskoritenja turbine vs. stepen reaktivnosti turbine

Stepen reaktivnosti turbine definiemo na slijedei nain:
78
(5.6)
Upravo zbog ove zavisnosti stepena reaktivnosti turbine i efikasnosti turbine je

interesantna promjena statikog pritiska kroz rotor, koja nam moe rei da li je turbina vie
impulsna ili reakcijska, odnosno to je razlika izmeu promjene ukupnog i statikog pritiska
du rotora vee turbina je vie reakciona i obrnuto . Zbog toga emo u narednom dijagramu
dati promjenu statikog i ukupnog pritiska kroz rotor za vie razliitih parametara brzine
(r0 )/v0 a pri istoj vrijednosti parametra protoka Q/(r30 )=0.001.
Q/(r)=0.001; (r)/v=1; R=0.73

Ukupni pritiska
Statiki pritisak
300000
Pritisak [Pa]
250000
200000
150000
100000
50000
0
0
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
Radijalni poloaj du rotora [m]
Slika 5.38 Promjena ukupnog i statikog pritiska kroz rotor
79
0.08
Q/(r)=0.001; (r)/v=1/2; R=0.57

Ukupni pritisak
Statiki pritisak
500000
450000
Pritisak [Pa]
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
0
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
Q/(r)=0.001; (r)/v=1/4; R=0.35

Ukupni pritisak
Statiki pritisak
1000000
900000
Pritisak [Pa]
800000
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
0
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08

Sa slika 5.38, 5.39, 5.40, vidimo da za manje vrijednosti parametra brzine (r0 )/v0
razlika izmeu statikog i ukupnog pritiska kroz rotor je manja to prati i manji koeficijent
reaktivnosti turbine R. Manji koeficijent reaktivnosti, znai vea efikasnost turbine emu
odgovaraju i rezultati koje smo dobili simulacijama, slika 5.18 (na stranici 60), tako imamo
1
najveu efikasnosti za vrijednosti parametra (r0 )/v0 = 4 ; r3 =0.001 od preko 90% dok je
o
80
koeficijent reaktivnosti turbine najmanji upravo za te parametre, slika 5.40 (above), i iznosi
R=0.35.
81
Zakljunja razmatranja
Realizacijom CFD analize Tesline turbine smo utvrdili:
Da gubici Tesline turbine pri interakciji sa statorom mogu biti veliki i da su

posebno izraeni za manje vrijendosti bezdimenzionalnog parametra protoka
03
a pri vrijednosti bezdimenzionalnog parametra brzine
0
0
= 1. Gubici od
statora su zanemareni u proraunu Tesline turbine, to dovodi do znaajnih

odstupanja rezultata prorauna i izvrenih CFD analiza za manje odnose
03
dok za vee odnose odstupanja nisu toliko velika, slika 5.15 (stranica 55). Nakon
to smo zid statora smatrali idealnim dobijeni rezultati CFD analize dobro prate
rezultate prorauna, slika 5.17 (na stranici 58).
CFD analizom Tesline turbine za razliite vrijednosti bezdimenzionalnog

parametra brzine 0 0 , utvrdili smo da se najvei stepen iskoritenja postie
za vrijednost 0 0 = 1/4, a ne kako je proraunom sugerirana vrijednosti
0 0 = 1. Razlog tome su upravo pojednostavljenja koja su koritena pri
analitikom razmatranju strujanja u Teslinoj turbini poglavlje 2., i
zanemarivanjem gubitaka u interakciji fluida sa statorom, a upravo za vrijednosti
bezdimenzionalnog parametra brzine 0 0 = 1, fluid ima takvu putanju da
je vie u kontaktu sa statorom, zbog ujedaenijeg odnosa centripetalne i
centrifugalne sile koje djeluju na fluid, to dovodi do poveanja gubitaka upravo
za taj odnos 0 0 = 1, slika 5.27 (na stranici 70.) i 5.28 (na stranici 70).
Analizom uticaja hrapavosti na efikasnost Tesline turbine, utvrdili smo da

stupanja hrapavosti diskova Tesline turbine nebi trebao biti vea od N5, to znai
da diskove treba fino obraditi to poskupljuje cijenu izrade ovakve turbine.
Ovim se namee upotreba keramikih diskova koje su vee predlagali neki drugi
autori (Rice, Tesla turbomachinery, 1991)
Poto je efikasnost Tesline turbine vei to je parametar protoka manji, namee

se upotreba ovakve turbine za male hidroelektrane gdje teko moe izboriti
mjesto u konkurenciji sa Peltonovom i Turgo turbinom koje imaju efikasnosti i
preko 95% (Bryan, 2011).
82
Zbog navedenih problema u postizanju visokog stepena efikasnosti i primjene u

praksi ovaj pronalazak nije izazvao veu panju svojim pojavljivanjem
poetkom prolog stoljea. Meutim u posljednje vrijeme pojavili su se zahtjevi
koje konvencionalne turbomaine nisu mogle da ispune, a koje se odnose na rad
sa vrlo viskoznim fluidima, rad sa dvokomponentnim mjeavinama, lako
uravnoteenje, nizak nivo buke, jednostavna izrada, niska cijena. Tu se prije
svega misli na pomone pokretae u projektilima i pogonske ureaje na
satelitima. Zbog prednosti koje su nabrojane, Teslina turbina nalazi primjenu i
tamo gdje ne daje najbolje performanse i koeficijent iskoritenja, kao to su
pokretai za ispitivanje drugih maina pri velikim brojevima obrtaja, u
ispitivanjima ureajima na zemlji koji rade sa specijalnim fluidima, kao
pokretae za alate koji rade sa vazduhom, i kao pomoni ureaji za automobile i
avione. (Kozi, 2009)
Zbog navedenih mogunosti primjene Tesline turbine potrebno je nastaviti

razvoj i poboljanja iste s posebnim naglaskom na poboljanje dizajna mlaznice
i izlaza iz turbine gdje zbog promjene toka fluida i pojave vrtloenja gubici
mogu biti veliki. Zbog toga na izlazu iz Tesline turbine moe se postaviti difuzor
s ciljem smanjenja takvih gubitaka, takva poboljanja nisu razmatrana u ovom
radu i njihov uticaj na efikasnost ostaje nepoznat, to moe biti tema nekih
buduih istraivanja.
Ovaj rad pokazuje da CFD analiza moe znatno skratiti i smanjiti trokove
konstruisanja turbine eljenih karakteristika, jer je mogue u razumnom
vremenu napraviti vei broj numerikih simulacija, sa razliitim geometrijskim
i strujnim parametrima i na taj nain doi do rjeenja bliskog optimalnom koje
se
03
u
= 0.001 i
ovom
0
0
radu
pokazalo
rjeenje
sa
parametrima
= 1/4 sa efikasnou od 93 %. Daljnji korak u konstruiranju
Tesline turbine bi bio pravljenje eksperimentalnoga modela i dotjerivanje

finalne konstrukcije.
83
Literatura
[1] Gyroscope.com (2015). Tesla turbine. [Internet] Dostupno na:

http://www.gyroscopes.co.uk/d.asp?product=TESLATURBINE3 [Pristupljeno 12. maj
2015].
[2] HowStuffWorks (2008). How the Tesla turbine works. [Internet] Dostupno na:
http://auto.howstuffworks.com/tesla-turbine3.htm [Pristupljeno 12. Maj 2015].
[3] Bryan, P. Ho-Yan (2011). Tesla Turbine for Pico Hydro Applications. Guelph
Engineering Journal. Str. 1-8
[4] Dijan, I. (2010). Raunalna dinamika fluida. [E-book]. Dostupno na:
https://www.fsb.unizg.hr/hydro/web_pdf/Racunalna_dinamika_fluida/RDF_Predavanje_2010
_2011.pdf [Pristupljeno 20. Mart 2015].
[5] targel, K. (2006). Vizualizacija simulacije dinamike plinovitih fluida. Diplomski rad,
Zagreb: Fakultet elektrotehnike i raunarstva, Sveuilite u Zagrebu.
[6] Bai, J. O raunalnim metodama za simulaciju dinamike fluida. [prezentacija]. Dostupno
na: https://elearning.fesb.hr/pluginfile.php/71089/mod_resource/content/1/CFD-metodeuvod.pdf [Pristupljeno 05. Aprila 2015].
[7] Ferziger, J. H. i Peri M. (2002). Computational Methods for Fluid Dynamics. 3. izd.
Berlin: Springer
[8] Ljubej, T. (2013). Animacija toka fluida. Diplomski rad, Zagreb: Fakultet elektrotehnike i
raunarstva, Sveuilite u Zagrebu.
[9] Rey, A. F. (2004). Numerical Simulation of the Flow Field in a Friction-Type Turbine
(Tesla Turbine). Diplomski rad, Be: Institute of Thermal Powerplants, Vienna University of
Technology
[10] Wikipedia (2015). Turbine. [internet] Dostupno na:
https://en.wikipedia.org/wiki/Turbine [Pristupljeno 15. Maj 2015].
[11] Kozi, M. [2009]. Numeriko istraivanje strujanja u Teslinoj turbini. Tehnika
dijagnostika. Vol. 8 (1), str. 11-16
[12] Rice, W. (1965). Analytical and Experimental Investigation of Multiple-Disk Turbines.
Journal of Engineering for Power. Vol. 87, str. 29-36.C. A. Lack, Urban Wind Turbines,
Master Thesis, Tallin Univeristy of Technology, Tallin, 2010.
[13] Breiter M. i. Pohlhausen K. (1962). Laminar flow between two parallel rotating disks.
Virginia: Armed services technical information agency.
84
[14] Jeffrey, S. A. (1990). A model for fluid flow between parallel, corotating annular disks.
Diplomski rad, Dayton: University of Dayton
[15] Rice, W. (1991). Tesla turbomachinery. Arizona State University, IV International
Nikola Tesla Symposium. USA 23.-25. Septembra 1991. godine
[16] Tesla, N. 6. Maj, 1913. Turbine. SAD. Patent broj 1,061,206
[17] Flow Simulation, Dassault Systmes SolidWorks Corp, 2014
85

CAE DIPLOMSKI-Numerička Simulacija Strujanja Fluida U Teslinoj Turbini

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CAE DIPLOMSKI-Numerička Simulacija Strujanja Fluida U Teslinoj Turbini

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U ZENICI

Mainski fakultet u Zenici

Numerika simulacija strujanja fluida u

BIBLIOGRAFSKA KARTICA RADA

Opi oblik zakona ouvanja fizikalnog svojstva u materijalnom volumenu 14

Konvekcijski i difuzijski protoci kroz kontrolnu povrinu ............................ 16

Metoda konanih volumena .............................................................................. 18

Integralni oblici zakona ouvanja za proizvoljni volumen i kontrolni

Modeli diskretizacije .......................................................................................... 25

Matematiki model ............................................................................................ 31

k- model turbulencije ....................................................................................... 33

5 CFD analiza strujanja fluida u razmatranoj Teslinoj turbini ............... 37

3D model i njegova ogranienja ....................................................................... 37

Numerika mrea ............................................................................................... 39

Granini uslovi ................................................................................................... 44

5.3.3 Granini uslov na izlazu iz turbine .............................................................. 46

Optimizacija mree ............................................................................................ 47

Rezultati CFD analiza ....................................................................................... 50

Uticaj bezdimenzionalnog parametra protoka /( ) na efikasnost

Uticaj bezdimenzionalnog parametra brzine r0v0 na efikasnost turbine . 58

Utjecaj hrapavosti diskova na efikasnost turbine ........................................... 60

Utjecaj broja diskova na efikasnost turbine.................................................... 62

Vizualizacija rezultata CFD analiza ................................................................ 64

6 Zakljunja razmatranja ............................................................................. 82

Slika 5.9 Granini uslov brzine na ulazu u mlaznicu turbine .................................................. 45

Slika 5.27 Raspored brzine na izlazu iz diskova; za parametre simulacija

Uvod Opis Tesline turbine

Slika 1.1 Rotor Tesline turbine [1]

Slika 1.2 Tok fluida kroz Teslinu turbinu [2]

Analitika i eksperimantalna istraivanja prema (Rice, Analytical and

eksperimentalna istraivanja Tesline turbine. On je koristio koeficijent trenja kao glavni

Podrazumjeva se tok bez trenja kroz mlaznicu do prostora izmeu diskova,

Uniforman tok fluida se podrazumjeva na vanjskom radijusu diska,

Aksijalno simetrian,dvodimenzijalan tok se javlja na plohama diska,

Volumen izmeu diskova je ispunjen vodom,

Glatki, paralelni diskovi se rotiraju konstantnom ugaonom brzinom,

Kuite rotora ne ograniava kretanje i nema curenja fluida,

Izlazni tok je uniforman.

Slika 2.1 Koordinatni sistem [3]

pritiska i smiueg napona dok se masene sile zanemaruju da bi se pojednostavila analiza.

= bezdimenzionalna radijalna koordinata

Za zadate bezdimenzionalne parametre turbine pomou programa MatCad v.14, naena

Nakon to se odredi vrijednost Rejnoldsov broj Re, na osnovu apsolutne hrapavosti

Slijedei ovo, vrijednost bezdimenzijalnog rada W, je odreena koristei

Stepen iskoritenja , je odreena kao odnos bezdimenzijalnog rada i

Na slici 2.2 data je zavisnost stepena iskoritenja od bezdimenzionalne koordinate x,

za razliite parametre protoka 3.

Slika 2.2 Efikasnosti Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre protoka

. Na slici 2.3 (below) data je zavisnost stepena iskoritenja

od bezdimenzionalne koordinate x, za razliite vrijednosti bezdimenzionalnog parametra

Slika 2.3 Efikasnost Tesline turbine za razliite bezdimenzionalne parametre brzine

Ciljevi CFD analize Tesline turbine

pojedinih geometrijskih parametara, strujnih parametara i ugaone brzine na efikasnost turbine.

Slika zbog nemogunosti pristupu orginalnom radu preuzeta iz [3]

Matematike osnove CFD metode

analitikom rjeavanju matematikih modela strujanja fluida. Analitiko rjeenje daje

Slika 4.1 Procedura pri rjeavanju problema numerikom simulacijom [4]

odreen broj konstanti (funkcija) integracije), a posebno rjeenje je definirano poetnim i

znatan dio ukupnog vremena za provedbu simulacije. Moe se rei da je problematika

Opi oblik zakona ouvanja fizikalnog svojstva u materijalnom volumenu

entropija i sl.) se moe definisati po jedinici mase (specifino fizikalno svojstvo) = /

Povrinski dio izvorskog lana najee je povezan s difuzijskim procesima koji su

Konvekcijski i difuzijski protoci kroz kontrolnu povrinu