6.

Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

YAMURLA TETKLENEN HEYELANLARIN NCEDEN

TAHMN: BR LABORATUVAR MODEL ALIMASI
PREDICTION OF RAINFALL TRIGGERED LANDSLIDES: A
LABORATORY MODEL STUDY
Mohammad AHMADI-ADLI1

Nejan HUVAJ2

Kartal TOKER 3

ABSTRACT
Rainfall triggered landslides are common natural hazards with significant consequences all
over the world, including Turkey. Available methods for predicting rainfall-induced slope
instability are based on regional statistical data of past slope failures and rainfall records
rather than a physically-based model that takes the mechanism of the problem into account.
Current study aims to predict rainfall triggered landslides in a laboratory model study, by
obtaining rainfall intensity-duration (I-D) thresholds. In a 2-m long laboratory flume setup,
in fine sand, slopes are constructed having slope angles of 44 to 60 degrees, and are
subjected to rainfall intensities in the range of 4 to 67 mm/hr. Some of the conclusions in
this study are: (i) Rainfall intensity duration thresholds that would trigger a landslide (I-D
plots) can be obtained in the laboratory. (ii) The shape of the I-D threshold is demonstrated
to be mostly a linear relation in log-log plot for the soil used in this study. However, below
a certain rainfall intensity landslides are not triggered.
Keywords: Landslide, slope stability, rainfall,

ZET
Yamurla tetiklenen heyelanlar tm dnyada olduu gibi, Trkiyede de ska karlalan
ve nemli sonular olan bir doal afettir. Yamurla oluan heyelanlarn tahmininde,
problemin fiziksel mekanizmasn dikkate almak yerine, gemite olmu olan heyelan ve
ya verilerine dayal istatistiki yntemler kullanlmaktadr. Bu alma, laboratuvar
model deneylerinde, heyelan tetikleyici eik ya iddeti ve sresi (I-D) elde edilerek,
yamurla oluan heyelanlarn nceden tahmin edilmesini amalamaktadr. 2-m
uzunluunda laboratuvar flm deney dzeneinde, ince kum malzemede, 44 ila 60
derecede evler oluturulmu ve 4 ila 67 mm/sa yalar uygulanmtr. Elde edilen
sonulardan bazlar: (i) Heyelan tetikleyen ya iddeti ve sresi (I-D) eik erisi
laboratuvarda elde edilebilmektedir. (ii) Bu almada kullanlan zemin iin, I-D eik
erisinin eklinin log-log grafikte ounlukla lineer olduu gsterilmitir. Ancak belli bir
ya iddetinin altndaki yalarda heyelan tetiklenmemitir.
Anahtar Kelimeler: Heyelan, ev stabilitesi, ya
1

Dr., ODT naat Mh. Blm, ahmadiadli@gmail.com

Y. Do. Dr., ODT naat Mh. Blm, nejan@metu.edu.tr
3
Y. Do. Dr., ODT naat Mh. Blm, toker@metu.edu.tr
2

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

1. GR
Yamurla tetiklenen heyelanlar tm dnyada olduu gibi, zellikle Karadeniz Blgesi
bata olmak zere, Trkiyede de her yl ciddi boyutlarda can ve mal kaybna yol
amaktadr (ekil 1). rnein Ispartann Senirkent ilesinde Temmuz 1995te ar
yatan dolay meydana gelen moloz akmas, 74 kiinin lmne ve ciddi yapsal
hasarlara yol amtr [1]. Global iklim deiiklii dolaysyla nmzdeki onyllarda
yalarn iddeti ve extrem yalarn sklnn artmas beklenmektedir. Bat Karadeniz
Blgesinde, 1965-2005 yllar iin yllk ortalama ya miktar yaklak 600 mmden
1000 mmye ykselmitir [2]. Bu trende bal olarak yamur dolaysyla tetiklenen
heyelanlarn saylar ve sklklarnn da nmzdeki yllarda artmas muhtemeldir. Deien
iklim koullarnn yansra nfus artna bal olarak yamalardaki yaplamann
artmasyla heyelanlarn neden olduu can ve mal kayb da giderek art gstermektedir.
1959 ile 1994 yllar arasndaki 35 yllk zaman sresinde heyelanlarn yol at bina
hasarlar, Trkiyedeki doal afet kaynakl bina hasarlarnn %27sini oluturmakta ve
depremden sonra ikinci ana sebep olarak heyelanlar grlmektedir [3]. rnein, Haziran
2002de Rize genelinde 3 ileye bal kylerde 51 heyelan vakas gzlenmi ve heyelanlar
sonucu 177 bina hasar grmtr [4].
Bu heyelanlarn zellikleri asndan: (1) yala tetiklendikleri, (2) max. 3-4 m derinlikte
olduklar, (3) yksek al yamalarda yer aldklar, (4) yer alt su tablasnn derinlerde
bulunduu ve malzemelerin suya doygun olmayan durumda bulunduklar, (5) telenmeli
veya dairesel, kayma ve akma eklinde olup hzl heyelan snfna girdikleri (Cruden ve
Varnes 1996 snflandrmasna gre), (6) anakayann ayrarak bozunmasyla yamata
yerinde olumu rezidel zemin tipi denebilecek ve geni bir malzeme aral
gstermelerine ramen ounlukla kumlu, siltli ve yer yer killi olarak snflandrlabilecek
malzemelerde gerekletii tespit edilmitir. Bu heyelanlar ksa sreli iddetli saanak
ya ardndan olduu gibi, uzun sren daha az iddette yalarn ardndan da
oluabilmektedir [5].

(b)
(a)
ekil 1. (a) Karadeniz Blgesinde Heyelanlardan Bir Grnt, (B) Rizede Austos
2010da Meydana Gelen Heyelann Yol At Hasardan Bir Grnt
Yamurla oluan heyelanlar, suya doygun olmayan zemine yamurun szmas
(infiltrasyon), zemindeki su muhtevasnn artmas, emme gerilmelerinin (negatif boluk
suyu basnlarnn) azalmas ve buna bal olarak zeminin dayanmnn azalmas nedeniyle
tetiklenir. Zeminde dayanm kaybna bal olarak deformasyonlar oluur ve ev

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

durayszl grlr (ekil 2). Yamurla oluan heyelanlar, suya doygun olmayan
zeminlerin dorusal olmayan (nonlinear) hidrolik ve kayma dayanm zellikleri ve
yamurun iddeti-sresi gibi birok parametreye bal olduundan kompleks bir
problemdir.
Bu almann amac, laboratuvar model deneyleri ile, problemin fiziksel mekanizmasn
dikkate alarak, malzeme zellikleri belli olan bir zeminde, hangi yata heyelan
oluacann nceden tahmin edilmesidir. Bu amala heyelan tetikleyici eik ya iddeti
ve sresinin (rainfall intensity-duration I-D grafiinin) elde edilmesi hedeflenmitir. Bu
almann sonular, corafi bilgi sistemleri ile alansal heyelan erken uyar sistemlerine
ynelik fayda salayabilecektir. almann kapsam: (1) bir zeminin, suya doygun
olmayan durumda hidrolik ve mukavemet zelliklerinin laboratuvar deneyleri ile
belirlenmesi, (2) laboratuvar model heyelan (flm) dzeneinde farkl yalar
uygulayarak hangi yata heyelan tetiklenip hangisinde tetiklenmediinin belirlenmesidir.
Bir doktora tezi ve TBTAK aratrma projesi kapsamnda gerekletirilen bu almada
ayrca saysal yntemlerle de heyelan tetikleyen ya iddeti-sresi belirlenebilmektedir
[5], ancak bu bildiride yalnzca laboratuvar almalar anlatlacaktr.

ekil 2. S Heyelanlarn Yala Birlikte Tetiklenme Mekanizmasnn Geliimi

Yamurla oluan heyelanlar iin erken uyar sistemleri risk altndaki insanlarn uyarlmas,
ve gerekirse bu yamalara yakn yollarn geici olarak kullanma kapatlmas sayesinde can
kaybn nlemesi asndan nemlidir. Literatrde en yaygn olarak kullanlan erken uyar
yntemi, daha nce olmu heyelan ve ya kaytlarnn istatistiksel olarak incelenmesiyle
eik ya iddeti ve sresi erisinin belirlenmesidir [6, 7]. Bu tr almalarda, seilen bir
blge iin, arazi almalaryla veya kurumlarn ariv verileri incelenerek gemite heyelan
olmu olan yerlerde o heyelann hangi yatan sonra tetiklendii verileri toplanmaktadr.
Bu verilerin istatistiksel olarak incelenmesiyle erken uyar amacyla bir tetikleyici/eik
ya iddeti ve sresi ilikisi (rainfall intensity-duration I-D grafii) belirlenmektedir
(ekil 3).

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(a)

(b)
ekil 3. (a) Seattle ehri in Heyelan Tetikleyici Ya iddeti Ve Sresi Grafii [6], (B)
Dnya Genel Eik Ya iddeti Ve Sresi Grafii [7].
Ancak bu yntemlerin erken uyardaki baars, verilerin olmay/eksik oluu, verilerin
doruluu, tarafll (heyelan tetiklemeyen ya bilgisine gre heyelan tetikleyen ya
verilerinin daha ok olmas) gibi nedenlerden dolay snrldr. Verilerin eksiklii:
ounlukla yerleim yerlerinden veri mevcut olup, belli bir yata heyelan olduysa bile bu
heyelan yerleim yerine yakn deilse, veya hasara yol amadysa, bunun kaytlara
gememesi eklinde bir eksiklii vardr. Bu verilerin farkl heyelan trlerini (kaya dmesi,
s moloz akmas, derin kayma vb) ayrd etmeden kaydedilmesi de bir eksiklik
yaratmaktadr nk farkl heyelan trlerinin oluma mekanizmalar farkldr. Erken uyar
sistemi gelitirilmesi iin heyelanlarn fiziksel oluum mekanizmalar dikkate alnmaldr.
Bu gibi sebeplerle, literatrde sklkla rastland gibi, bir lke iin genellenmi bir eik
yamur iddeti ve sresi belirlemek yerine, o lkenin belli blgeleri iin lokal eik yamur
iddeti ve sresi belirlemek daha doru bir erken uyar sistemi yaklam olabilir.
Heyelann fiziksel mekanizmasn hesaba katmak ve tetikleyici ya belirlemek, zemin
zelliklerine dayal saysal analizler yaplmasn gerektirir.

2. DENEYSEL ALIMALAR
Deneylerde kullanlan zemin, uniform gradasyona sahip, temiz, quartz ince kumdur.
Malzeme zerinde ASTM standardlarna gre indeks deneyleri yaplmtr (Tablo 1).
Suya doygun olmayan malzeme zellikleri; (1) zeminin su tutma erisi (soil water
characteristic curve, SWCC) ve (2) hidrolik iletkenlik fonksiyonu (hydraulic conductivity
function, HCF), ilgili ASTM deneyleri ile belirlenmitir [5].
Tablo 1. Deneylerde Kullanlan Ince Kumun zellikleri
D10 (mm) :
D30 (mm) :
D50 (mm) :
D60 (mm) :

0.09
0.14
0.18
0.202

Cc :
Cu :
nce dane yzdesi (%) :
USCS Snflandrmas:

1.08
2.24
3
SP

Gs :
d max :
d min :
ksat :

2.663
1.648 g/cm3
1.332 g/cm3
1.145e-6 m/sec

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

Zeminin su tutma erisi, ODT naat Mhendislii Blm Zemin Mekanii

Laboratuvarnda, basn plakas dzenei (90 kPadan yksek emme gerilmeleri iin)
(ekil 4a) ve asl kolon dzenei (90 kPadan daha az emme gerilmeleri iin) ile
belirlenmitir. Bu deney sonucunda matrik emme gerilmesi ile hacimsel (veya arlksal)
su muhtevas arasndaki iliki elde edilmektedir (ekil 4b). Suya doygun olmayan zemine
suyun szmas zelliklerinin belirlendii infiltrasyon kolonu yntemi ile de (ASTM D7664)
hidrolik iletkenlik fonksiyonu (HCF) belirlenmitir (ekil 5).

(b)
(a)
ekil 4. (a) Basn Plakas Dzenei, (b) Islatma Ve Kuruma Durumlar in Elde Edilen
Zemin Su Tutma Erisi

(b)
(a)
ekil 5. (a) nfiltrasyon Kolonu Dzenei, (b) Hidrolik letkenlik Fonksiyonu
2.1. Laboratuvar Model ev Dzenei
Heyelan tetikleyen eik ya iddeti ve sresinin belirlenmesi iin ODT Zemin
Mekanii Laboratuvarnda model ev dzenei ve otomatik yamurlama sistemi imal
edilmitir. Model ev dzenei kutusu, 187 cm uzunluunda, 48 cm eninde ve 70 cm

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

yksekliindedir. Zemindeki emme gerilmelerinin llmesi iin minyatr

tansiyometreler, boluk suyu basnc lerler, ve kayma yzeyinin belirlenmesi iin elastik
bir ipte dm noktalar ile oluturduumuz basit inklinometreler, ev uzunluu boyunca,
kutunun ortasna ve kenarlarna yerletirilmitir. Yamurlama sistemi, mistleme yntemi
ile ev zerine 4 ila 70 mm/saat iddetinde niform yamur uygulayabilmektedir.
Uygulanan yamurun ev zerine niform bir ekilde uyguland her deneyde kontrol
edilmitir [5]. lm cihazlarnn zemin iine yerletirilebilmesi iin kutunun cam
kenarnda belirli aralklarla 12 mm apnda delikler almtr. Bu kenardan deney sresi
boyunca video kayd alnmtr. evin topuk ksmnda granler filtre kullanlmtr.

ekil 6. Model ev Dzenei Ve Numune Hazrlanmasndan Grnt

Model ev dzeneinde zemin, yataydan 56.5 derece eim ile, balang su muhtevas
%1.5 ile, 5 cm yksekliinde tabakalar halinde, istenen sklkta sktrlarak
hazrlanmtr. Malzemenin niform bir ekilde serildii, farkl seviyelerde ve farkl
lokasyonlarda yerletirilen birim hacim arlk lme kaplar ile tespit edilmitir [5].
Hazrlanan deney numunesi su kaybetmemesi iin zeri naylon ile kaplanarak 1 gn
boyunca su dengesine ulamas iin bekletilmitir. Daha sonra heyelan tetiklenene kadar
devaml olarak, sabit iddette (mm/sa) ya uygulanarak, zemindeki emme gerilmeleri,
slatma bandnn zeminde ilerleyii ve zemindeki deformasyonlar llmtr. Deney
sonunda kayma yzeyi, yerletirilen basit inklinometre dm noktalarnn kazlarak
koordinatlarnn tespit edilmesi ile belirlenmitir.

3. DENEY SONULARI
Laboratuvar model ev dzeneinden elde edilen sonular rnek olarak ekil 7de
sunulmaktadr. FLM_04 deneyinde, balang emme gerilmeleri, zeminde farkl yerlerde,
16.5 ila 19.7 kPadr. Deneyde heyelan olana kadar devaml olarak sabit 46.3 mm/sa ya
uygulanmtr. Zaman iinde su zemine girdike, tansiyometrelerde llen emme
gerilmeleri azalmtr. Tansiyometrelerde en erken cevap, yzeye en yakn tansiyometre
olan TNS-01de, en ge cevap ise en derinde yer alan TNS-03te grlmtr. TNS-06 ve
TNS-08, yaklak 19-19.5 kPa emme gerilmelerinde balayp deney boyunca bu deerde
kalmtr, nk su deney boyunca hi onlarn bulunduu derinlie ulamamtr. Su szma
bandnn (wetting front) zaman getike zeminde ilerleyii, belirli zaman aralklarnda,
suyun ulat derinliin, dzenein cam kenarndan llmesi ile kaydedilmitir. FLM_04
deneyinde yamur uygulanmaya balandktan 60 dakika sonra, kayma yzeyinin derinlii
yaklak 15 cm, ve kayan ktlenin ev aa yndeki deplasman yaklak 3 cm olarak,
telenmeli ekilde heyelan olumutur.

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(a)

(b)
ekil 7. (a) Zemin ine Yerletirilen Minyatr Tansiyometrelerin Lokasyonlar, (b)
Yamur Uygulanmaya Balandktan Sonra Zeminde Emme Gerilmelerindeki Deiim

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

ekil 8. FLM_04 deneyinde (a) ev stnde Yaklak 3 Cm Yanal Deplasman, (b)

Kaym Ktle.
Bir baka deney sonucu olarak FLM_08 deneyi ekil 9da gsterilmektedir. Yamur
uygulanmaya baladktan 74 dakika sonra telenmeli bir heyelan hareketi (yaklak 9 cm
ev aa ynde deplasman ile) olumutur.

ekil 9. FLM_08 Deneyinde Farkl Zamanlarda llen Islatma Band Ve Kayma Yzeyi
(ekilde Daireler Emme Gerilmelerinin lld Tansiyometre Yerlerini stermektedir.
Deneylerde elde edilen heyelan tetikleyici ya iddeti ve sresi grafii ekil 10da
gsterilmektedir. ekil 10da ii dolu semboller heyelan oluan deneyleri, ii bo
semboller ise heyelan olumayan deneyleri gstermektedir.
Deney sonular ksaca u ekilde zetlenebilir: (1) Deneylerde heyelan hareketleri yava
yava gelimek yerine, ani olarak olumutur. (2) Deneylerde oluan heyelanlar telenmeli
(translational), kayma zeyi ev yzeyine yaklak olarak paralel olarak, sonsuz-ev tr
hareketlerdir. (3) Deneysel olarak, hem yksek iddetli-ksa sreli yalarn, hem de
dk iddetli-uzun sreli yalarn heyelan tetikleyebildii gsterilmitir. (4) Eik
yamur iddeti ve sresi grafii log-log eksenlerde dorusal ekilde elde edilmitir. ok
dk yamur iddetlerinde heyelan tetiklenmesi iin yan ya ok uzun sre devam
etmesi gerekmekte, veya bu ok dk iddetteki yalarda heyelan tetiklenmemektedir.
Bu yalarda ya iddeti o kadar dktr ki, herhangi bir heyelana yol amadan, su

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

zeminin iine girdii hzla zeminden dearj olabilmektedir. Deneylerde 15 mm/saden daha
dk iddetteki yalar heyelan tetiklememitir. Bir dier deyile, ya heyelan tetikleyen
belli bir minimum ya iddeti deeri vardr ya da eik ya iddeti-sresi grafii ya
sresi eksenine asimptotiktir (ekil 10). (5) Deneylerin byk ounluunda kayma
yzeyi, slatma bandnn ulat derinlikte veya ok yaknnda olumutur. (6) Heyelan
tetikleyen eik ya iddeti-sresi grafii, zeminin sklk durumundan etkilenmektedir.
Belirtilmesi gerekir ki, burada sunulan sonular, deneylerde kullanlan temiz, ince-kumda
yaplan deneyler iin geerlidir. Ancak bu almann sonularnn, [5]te sunulan saysal
yntemle birlikte, yaa bal heyelan erken uyar sistemleri iin faydal olabilecei
dnlmektedir.

ekil 10. Laboratuvar Model ev Deneyleri Ile Elde Edilen Eik Yamur iddeti Ve
Sresi Grafii (Ii Bo Sembollerde Heyelan Tetiklenmemitir)

TEEKKR
Bu alma TBTAK proje no 109M635 destei ile gerekletirilmitir.

KAYNAKLAR
[1] Ulusay, R. (2007) Heyelanlar ve Mhendislik evlerindeki Durayszlklar: Trleri,
Etkileri, ve Zararlarn Azaltlmas, Sel-Heyelan- Sempozyumu Bildiriler
Kitab, TMMOB nsaat Mhendisleri Odas, s.157-185.
[2] Can, T., Nefesliolu, H., Gkeolu, C., Snmez, H., & Duman, T. (2005)
Susceptibility assessments of shallow earthflows triggered by heavy rainfall at
three catchments by logistic regression analyses. Geomorphology, vol.72, 250271.

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

[3] Ildr, B. (1995) Trkiyede heyelanlarn dalm ve afetler yasas ile ilgili
uygulamalar 2inci Ulusal Heyelan Sempozyumu, Sakarya Universitesi, Sakarya,
pp. 1-9.
[4] Reis, S., Bayrak, T., Yaln, A., Atasoy, M., Nisanc, R., ve Ekercin, S. (2008) Rize
Blgesinde Ya Heyelan likisi, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Ynetimi
Dergisi, Say 99, 2008.
[5] Ahmadi-adli, M. (2014), Shallow Landslides Triggered by Rainfall in Unsaturated
Soils, Doktora Tezi, ODT naat Mhendislii Blm
[6] Godt, J. W., Baum, R. L., & Chleborad, A. F. (2006) Rainfall characteristics for
shallow landsliding in Seattle, Earth Surf Proc Land, 31(1), 97-110.
[7] Guzzetti, F., Peruccacci, S., Rossi M. & Stark C. P. (2008). The rainfall intensity
duration control of shallow landslides and debris flows: an update. Landslides 5:317.