Strojarski Priručnik Bojan Kraut

BOJAN KRAUT STROJARSKI PRIRUCNIK DEVETO HRVATSKO ILI SRPSKO IZDANIE POTPUNO PRERADENO I DOPUNIENO A TEHNICKA KNIIGA, ZAGREBDosadans icdanja stovenska iedanja hats i saps dana se 1956 964 1968 1967 tos 1993 1970 Isat 1976 (980) 1981 (A) 1982 (1984) 1987 1986 (1987)" sy 1988 1987 Tada AS format, (Sa dag naj law A Format) IZ PREDGOVORA PRVOM IZDANIU Siroashi se strainiok — bio inser, tehnifar ii maistor — uw some ‘aa dnern sustece 8 mnogobrojnim, ponaece brani podacina © nas smo dosad upotrebijeval strane privatthe, no miova Je aporaba oer rikenaztog visoke lene 1 redovolinag snania rani jcika, Poshno aha ‘womenati ath prvatici ne prataia matere na takor natin Kakar bi bio porreban 20 mabe praksn 1 — io Je najznacayje — ui nema. domach Standards 4 dagih domacih props, ‘Da bik harem dfomice popunio tu praznin, edaio sam se sass ov Printni treba da je wijokpristapatan sage | svakome, pa je stopa ode ‘ram dep format. To fe dabako ogronitio opses. Zbog tage sam sept ior ‘radi odio 2 ono 0 dheimo weba srajarskimintejerima, thar 1 majstorima, pat stadenima srjasta 1 dacima sednithazhih wit Inter grada 20 tako rarlite stapfereznana nde bo lak. Zea sam fo ‘ike pili moke sia haven) een. Zate ce jednome bhi neteg previ 1 drwzome premule, fname é neko paplavie it pretetho, a drapyme pre: Indnstane dezra je ovge prrwnika Brokant materi, jdnako potreban 20 se stup- nieve noobrache. ta Shel praksn. Ortalo Jo gradvo saieto na namin ‘Poscna sam pattie posto rao nauk ‘omer novos ne tom ‘ol, oje tadew x srjarne, ednadsbe su wl ke. Time fe x neki porutima emeguien i poeta ‘ ukoreneihsastva mera — tenor | topliskog (Kalk), au svi Dodrudima si tehuckih prana potreha nope, apsolutnr tustna po Gio. 1. Tethote, hoje su kotlle uptrebu Gurgeva suttnd mjea x topline) te ‘ici, nastojao sam pedro sastavom adgovarauchtoptnshihtablce, U ovom {5 priaénik prvi put w sraéno} lieraur wpe abjvlene vitemanje potpane Lrorshe toplinske table. hoje sadrte sve orion preratunane | jednce Giorijevaststava mjera. Tone fe iu tpinho thn! bina liking rated je 5 eleganonjin, vel Jednadtbama, Liban, u toon 1984 Ye, aPREDGOVOR DEVETOM HRVATSKOM ILI SRPSKOM IZDANJU Prvo-slovensko (1954), izatin drag -vatskoilsrpsko (1956) —adaaje ‘vogaprtunik bi je rasprano w roku of po godin dana, to je pokazalo Kia je bi potrajn za djelime te ste nate store trate, Ocjene ‘els, objatjeneu strata asepsima i saopcene esobno, akoder se pov ‘ie cd st ob tadanj posta ste ci. “Tom priikom ponovno moeamo zabvalti ram koletvima ~ Toh zavoda oLitosuoja u Lyubljns + Tadestrje lokemotivs,stojva 4 motors "Duro DakovésuSlavonsKom Brodu, ko su kao maki omogu pv 1 drugo idan prruenika Tskastvom tet «prvim izdanina jedi su nova sano dopunjavana indanjaDjelo je + dosadatnih devet sovenskih te devet hreatskosrpakih iadana doego ukipow naklady od 290000 primjraka. Net je natn diem Sgosaie rien pita sve we doi w upteebs ne samo a anim ‘njestima, ee 1 ks0 pomagalo pri uty, ‘Kako se vee razabire 7 peedgovoraprvom i2dana, prvi je od 01 pote treboo da po dje gla sabe: da pomazestrojskim strunjacina pt studi i praks — dc, tude ‘ima, tehnidarim i indenerima ~ mnogim broksmim podacmn ic sre potebaim pi sakonevaom rad ~ da jedinteno prkaze sve zakonitosti 2a sve grane srojarstva vltnskim Jednadzbama, yu pritodnim meduscbnin odnosma vena (80 je io {Sjeme prog izdaya parucika peerani + veom sion zavat. Ste fe bilo potebuo piel na upotebu Koherent edi, ‘Uvea stim prank je vee poo ied, € 1984, wpounao tae st ‘suvremerim mjeraim jedtnicam (ta jo8 Ciorgive sustayajedica) te ‘bjaio Iu Um jedincama preracunane brokane podatke. Tim jedan (sala edunarodaog sustavayedines St) powetio eprruenk possbou pst 0 ovom iadana, hoje je potpuno unkindcno * jogcsaveminy2akonom © meri jediicama# mers ‘Osim toes pies Jeu skladusaajaoniim tanjem standaedizaie (JUS, 180, DIN) Gopunjen je presiten sowie pops, ‘Unovom gradi vl posebaospomenut: poten dopanjeno posh je © matematic; potpuno nanovo aapisana poglaja 0 osnovnm pomovins ‘podrutja regulcie i elekttomske obrade podntaka; nadopunjempodicl a scam waa, eed pou rebioans horn pow Ne atite Ww Da se novim graivom priuéak ne bi povetao preko prirucnog opsess ‘stom idan su wosale abc © poten + Kenjcnima Broevn (sto vile nije otrebno zbog iroke upoteberugnihracuraa) kao | posebai dodatak ‘informatie i radars er jew pirate ukludena novo poglsie stb podria), ‘avotita zahvalnost dugujem nakladh «Springer Verage Berlin Heidel berg New York, tune. pro dr E. Schmidt, Ho su-dopusi upoteby podataka za tabicevadene pare i dela Properties of Water snd Steam in SI- ‘Vaiss (1969) “Zabvaljyjem Jugosloveskom zavodk a standardizacu Beograd esta ‘ow sDeuticher Normenausschull u Beri za prstanak pomoe pt upoteb bron podataka i standard 72a poms pri sistavnju rukopisa dan sam zaalt w prvom red ‘dr Jdetu Puharu za mmoge Kons piedloge, apo pi lganom topes hom prienos te tehnolokim postpcima 1dr Pasi Mizon-Oblak za nepo ‘redno sudjelovane prt dopusjavamu.poplavss 0 matematici ur. prot Mirosinva Peeorita 2a konbretne pediogespodrugs Muromchaike iv ‘og zaka: me Dragu KelSins za pomos pe poste pop 0 elekrotel- ‘iG, d Zoranu Kandy Za sudjlovane pi oblikovanj poglla o rela 4 Jotety Duhovnku za predogeo cleXtronskoy crag podataks kao sia ‘ragima koji su mi pommogh konstim sajetima # upororenins "Topko zatwaljem takoder Anji Bares, 24 sudelovage pi dugotrajnom ssstavjanu ukopis | pazlivom popraijany ots Joa Puhar za tzorms feradene slike amino takvog prikara griva da je ~ sbog boleg preleds i vece upotreblvest~ nt jedno i die susjedne strane sabrano sve so je medar sano wjesno povezano,zahtjvala je mnogo dodstnog raga veé pe samom sblkoranjrukopsa, a potom josstalnutesnasuradm autora agar “iskarssLjuuske pravcee | jen! sade stepivo au spunjoval moze sine eje autora. Hela soma! U Ljubi, Kolovoen 1987 Bojan Kraut NAPOMENA PREVODIOCA Po ej makladika iv ovom je idan upotebjens strutn terminslogis. vtjedena my Fakultet a suojastvo | brodogradn Sveutita Zagreb, ‘0 je sabrana u Tehnickom een Viatka Dapes (2d, 1970). og veoma prosirenoggradiva ia mje potredia pomoew trminologi ‘To i'm pra prot d iB. Ostoie, mr, Lovorka Tomas 1 dip ng. ‘A’ Sok ta emu im se tone zabvauyem Jain je dojrivanjepreurc iadava6 Ricks, Kolovoen 1987 Mirsia Petorik vsapeeay PRVI DIO Sm teeeieai, AR ere isis SSGEM eincoaua SE ini ARERR Feo pierces Sere. ene rani, cae Saree eit mri ss aaanice AROLUTNAISREDAJA VRUEDNOST aes EBveciemime acini ene aie Ee arcana sauna ui od eR cca oe ee ra ae Se ce ge ee eee INTEGRAL epee Sears Ona oan DIFFRENCUAENE JEDNADZBE “Pep neemtc te Eepricnenreic eee poem rian ee! EE Sana ceo ii meena sea seman ms MEDUNARODNISUSTAVIEDINCAST ante foes ree Ser En Seca a ne ia cere Repke ee ie ce Sa care Be ae TERE dn mam Srota cere ee “Hideich ~ Oks i ES ee Ear csatiae sins Mee ‘in Sete nen se Rvgoreta lsh “eta ing,Wows jee {HEME . Bistoca tp — Geometric peek i Snjije= Sik Toa fone Sofemopeeeija pang iogaa ta TirapgomeHanina IMDROSTATIRA HIDRODINAMIRA akon sith signa Operatenwutieiy nm MIDRAULICKI STROBE SISALIKE FUMPE) Debanas vm” Bouin avon Sage StpacssujeeTabopumpe "Venu \VODNETUREINE Yodo saga Kein pa Stop eho thins ‘TORUINA ‘Tempera raeaon (isc) ORNOWNIZAKOM TERMODINAMIKE Bra renee IDEALNIPLINOV! hear Eo neninectiereen Ee Zante ona) et ack tAMSOME TT See eal nan SEN, Se ie Pao srgugpersnovs ina Touaerune’ teat canna ON iain pia Swe iar cea Conn " mea rumesron ne Toplinaka svopta aa es ‘TOPLINSKI UREDAIHI STROSEVI Sito PARSIKOMOM ‘puts gs) pao ol Koos Nips pre RADNA SPOSOBNOST PARE ‘sein pure inp pd cea Page STROSEM Stipe fra sje Pase roe KONDENZACUA PARNA POSTROJENIA ondenlst pra poste Regent geile Toone MOTORS UNUTRASWIIMEIZGARANIEM ‘fat Sake noe agi ‘Eooomnost morons ouatoen garter OMPRESOR reves pha este et Sapa Comet: Tatatonpe PURSKE TURBINE “TOPLINSKE FUE ‘anetponue opine ganpe abide sate KLUIMATIZACUAISUSENTEELEKTHOTEHNIKA ISTOSMUERNA STRUZA, ‘Ons kon Kachin, MAGRETSKO LELERTRICNO POLIE spe = Gusto magnetog pie tte Hskntso pole Kiger, WiBac se gnisiom pain wens sinhg eon SeSestan ter tresses, ‘Trantomucyatmenoe sve ELEKTRINOGRUANE ELERTRICNA RASUIETA ELERTROMOTOR Sir elektro abr devomaane ELERTRICNI VODOVINISKOO NAPONA “Transto” Orman eno MIERENIE ELERTRICNIN VELICINA AKUSTIKALOPTIKA ‘* ma LUPRAVLIANJE-REGULACUA~ AUTOMATIZACUA REGULAGUSKI CLANOU? {ONICKA GBRADAPODATAKA Princip amlogne whane Pn gee chee Koseeneiptain pssst ss RUGI DIO. |SPETVANIE MATERUALA xo isnwaseerara Mee i pee fot a Triana ion pent aca afaRNGr aa SS Nae tera ts SSneicherhettie sibs SEEN Muara Nines test eee a olehatogiantaadts tees = emusic eee See iri masa ieee dinars See tena REN tiie Tuer - Gin i ia KONSTRUKCHS CELICE Poses ‘Soren tonsa Sepectta Et eat CT pgs tence iy vos Sree "ean Sora Ne esta; aim pera ~Cele ogo pms abs caiaeetie Caicos ‘nina ten ia ore xIexes ty et Ue aaa noeeena oie Sa pins ak chert Te eacrai a ie peti Mit steric: Sein er eee (CINK ICINCANE SLITINE me oe ie oR ce RR ee cea ee, Secrest A Fania aR egos Sea A ‘opLictKoviNsKiH poLUPROIZVODA Oey ahaha Cys ren Fail civ konach ae POLUPRONOBT i wiptsnr” Rsk SEs epg Een ath 2a tne Ene Ene tettpergen (Center Cann tad Cet ac ALUMIMSKIPOLUPROIZWO01 ‘aon bk ocUPROlZVODI OD BAKRA I BAKRENISLITINA akrene pe en, aad Goewi tane alse Stn POLuPROIZVODI OD MEDI INKATOLOVA NeKoviNeK MaTERUALL BRORCANGHI NEROUINSKLMATERUALL ‘ilo~ewn= Kemi mate avo Past coenmee port an ou ea soa, commenti “Meck ku sora 1S Pre ar eee Ss eae ieee SE anna Bom crete veaarat, Sete, saat nn Ce eatman ian pene SSN ier, search wo Segoe: Locapis are eee ecole er sl Cee aati Beele pti ee ee casas Seto oon AE cat nc cea cea Sees See cane acai imc xiene UiinianjVuenicSivjanje™ 0a cme eon ery Sores ane Pr an Se Nah te Se seer bole oe ee hares ERR ee ea HRBaariia Seas Gretasors™ Rint ben oda xv upuTe 24 upotreba pratt 1. Pianje radomaka # kasom razlombovom rtom bog skutenog prosiora i radi pojednostavajena tskarskow slog, ra lomci a pisani Kesom raslomhovom ert. Prt tome se sinatra da 2 ane rzlomkove cme protete do prvog rmaka pls, minus ih puta é ab bled ~ abled) = (abyicd) = "% abled anfeyd= Pa tmfera=22% — athlesdmertod G+ oye += 228 pesdaas? 2. Omativane vktora Vektori sw u ovom prituéniu omni 1 testy — debijimtiskom sito (a) 1 alikama — gzzakom povth simbola (2) Jeri tekstu oznativanje povrh simbolapovetalograficke tek, dk bi sl- ama bilotetho mvedivo rariovane med obinog dbl uskanog sinboa. 3. Omnativane tfve mere Da u preratunavanju prema jednadabama ne bi dotlo do zamjene ir smedu mere a Kol () le mere (rad, simbolt su cana 2a hut (geometry « 2 Tote mera (anak ken) 3 ‘Osi toga Je u sie jednadtbama, aie se poiavje Tuina mjera, dodano {oS upozorene: (ra 4 Ratununjesvliinnkin jedoadiarna U ovom su prirutr w nagela upotrijebljene samo veins jednadthe (vii str 33). Prratunanjus veliiskin jednadbama morjy bit Kobe veltina lzaiene u kohere tale jedincama, Sve SI jedinice su medusobne koberentne Soga je ri atunanju's vel skim jednad2bama rezulat uvck pravian ako se sve mje ujedncama SI Za preglede, Jednostavne veiinske jednadibe mogu se upolaebt 4 deuge Koterentne jedi, ako s0prikladje Pr kompliciraninveliinskin ednadzbameibjegavaju se moguse powre- ‘Se iskljuvor upotcbom edi SL. Koliinskewijednost vena, zadanih ‘bilo Koj drugim njerama, vale stops ponaorie retort ujedince SI Pri proracunavanj velitin brani jedaad2bama (dhs. 83) mora ti zadan a sak vein | podst 0 nen} mienPRVI DIO Primperi* 2) Brain t= MATEMATIKA ze s= 3k 24000 Sonn 05390 = *hnoe Mateati ako ke 2oms emo 4 sen sree, Kent ae pte) 24m (= 20m) nie dak V-—Keadat toren ton jmako . aces = pee ni tonien toe Ra = Fl ee toe lop aa bab Siar 2008 = ho, ong ee Sa cee So 20 = 20-104 it Seren, pan Ih prod! opt age slg = a5 0 Wnt (0375 MP) Puen its = ete ; ; Steel py = BSN. a sno! (= 375 Mr) 3 tell jeio tah anges anarret see i jednako gt kotaogens ¢) Braina istiecanja v9 ~ V2ieh + Apia) = beskonaéno faktonijela ae = sat mie Sn nt (2) poms hh = Si0em_ | =5tm eee s hp nase ror aM PF naan jie e | 2 Teco ph saan een a Se ed otra tim lines ty VRIRAI SAF 2S VOTO — 245 mi \ eeee ae & Toplinski tok @ = (7) —T,)4 5 | puts - mnotenje JO taken Za A = 100W)me = 100 war siciesie ae home ete enone ¢ Eimecsa nome 0k 7 cettmbaton eva ) Ld | () kms | set Cee ey {Spt sade ee im () viitasta 1 gee Sues 6 anon to) Pr= ees wide 2 me sr1taie (28 8 iat Eprints drain | Stelle 34 ook pecet 7 : 15,0. 10 mts. % promt ere: isan om Spt na mijn (eee isa ai : pes ro mon) Ze omiln tion po 10-10-10 ge aes au Eanes + ete em pet ek ans B= Pipes Merona wee lhe kn eh cen, te ets Sanne sme x Soja psn 1Posebmi mater snakovi 6 jeclement shupa (aA ae clement skupa 4) nije clement skupa (EA: D nije element skupa A) C sadrdanuskupa [ACB skup 4 sadrtan jeu hupe B) 1 unja supra (UB: une skupova 41 B sade sve element, Koj suuskupovina Ail 8) 0) reek skupora (ANB prsjk skupova 4 B srt sve one ele nent, oj su wjedno w skupovima A) 1 abla (Hamitonov operator 4. Laplaceoy operator Serviranja) : 1 prion brojes Zoe bojev } A eal brojesi(aconaina i itaionaa bose) (2 racional oj radon) = (mins ne Zin +0) Iraconani su svi realm brojeei koi ns racionaln, (ogee prikazats kao reperodisk beskonati decimals raion). pe, Ve. © Compleat Caat hs i imagarnjedinia a realna ‘oo ima Vatae veda Latofov bro x = 3.141892 (6835... (= 2277, = 3581 ae = 6280188 an = 0.436620 Se = 9.24778 dx =09sevx0 ae = 12566371 ae = 4.273240 P= 18779. Un x = 190050 P= 1057197... te y 01321 PA = UNAS. Ve UR_= 0368190 0523599 an Vine = 0394902 In = 1.144730, gs = 0497149 uterov bj: = 2.718282 (Onova prion ogatam) ea raeense.. Vex 1a9sei2...et_= ssn Ve = iou721 |e = 0367879. Vile = 0608531 ge = 0434295 RACUNANJE S POTENCUAMA I KORIENIMA Potencje Keorjen ae (npn) %~ a~ osnova. baz * radians n= eksponent r~ Korjenshieksponent aso “Tak eksponent (a > 0) (tay = 40 hi eksponent (a > 0) (e0y"t = ea! L "te orn 2 Va = (Va)” re Vat = Tab Neodredeni zat: 1°, 0, =, 00, 20,0. =LOGARITMI Logarimirane fe radunska opera, pri Rojo teatimo eksponent b iz poanate potency ci bare @ ’ Bro je logartam bro ¢ a baz & b= bone (eis 0c porta brie. Za tla koja azu a> 0,2 1 wre loge = 1 loge = 0 imper S S cact lip tons acu tpi tog (0) = age + oe loge om = oa loggu’ = vlopyi ton, Va = toga Primer tog 22M tog 20'Vb) ~ lated = “toph = lop ~ Boge — opd = hog? + Slope + Protanane Iogaritms Yon = Moz (je modal retorbe) U upomeb su dekadski (Briggov) logan sbazom a = 10 pode: logartms barom a =e (e= 2.918282.) Dekada (Belgas) logare imajy base « = 10 Oznatujemo in Tone = ie " io=1 gt Svaki se dekadst logaitam saxo of 2) Rar akteristi ie (eielog broja ulogartm),.potenciebroje 10 kj odgovara mjesno|vredeosti pve brojkeu daniom bros 4: by mantise (decimate wlgartmy), koj2areoshjed broaka u danom ‘brow pratima w tablcama na st 6 7 Primer : vee oa teuia | 2% a aretotie | rs come Sree 6) | Shs Pod logit Omnene ton = nw - bean (Odo dekadshin prods logantama Tew = 0.4843 Inu In = 2.3026 Jy ‘eracunavane prod logaritama iz dekadskih In 6,82 = 2.3026 Ip 6,2 = 23026 0.8075 = 1.8693 coda logartmibroevaod 1000999 sabran su tablicma ns. B19. Za sve se druge brojeve atunayaju pomees Into ~ 2.3026: In10° ope In 642 = 6.4086 Ge 6,42 = in (662/100) = ln 642 ~ Un 10° = 6.4696 ~ 2- 2.3026 = 1.8598Ho [ Te 7a ya19 Tar 7459 Te fo 2s Zee 2 2 ee ae 9.) 779 776 723 773 7760 mm lee ee me ae ae 218 Ba 8 a2 ae ah lg ae RB B Rt Rt go oS oe BRE o/s 2b Be nH E ER, RY Rt Re ie Re E = te ® x mm # = ee 3 si ie Be Be $ B Be * ne fe am ag H is mS : 2 te i ae £ 2 3S Be : iS Be : ig Bie 5 3 aS ER : es oe at ae 2 ES iS Bi é = ae e B i EG Bi : 2 cet ay Mt z mi ai ms Bt 2 & ie Set Soe 3 2 oS 3 3 a stDigits tia isdieniiy nes: Gali? oa1ig 63154 ASI 4190 ents watt Kaw BRDEL SRIIT 3bis 03583 6351 eine Stan as RIT 399 B3H7a A391 3809 63825 Giste Maser Mase 696 S363 lego 4 sens 3642 Saeps o:38 8353 G80 esTe) atee [S3aor 818 sms 63ND Cad Bane 6.902 C9T9 Esse RIBS! 3349 «39M 64003 6019 ganre 6.082 6069 60KS 62102 4aN18 lGatas sa1st eitiay gigs Sazop eazie w's2 oan elzes Salat lngi97 esa gay obtsts Sains we e.tso4 Guo eaias ftaal ledisr 348 sista kos Qash0 w'sie essa Rises ase) ess) [Saeis eta e-tote Steet Raer? bae93 sttos GaraD era) ase lear70 6.478 w.4500 Gusls 4.831 w.tha6 Gab? 64H? 44892 HK IGao22 ods eons Gases a abus aiden 83013 asoan msoes sass ie3078 eine esos 65117 gs)32 asia? gslea aI?) Bst0) esaun lSs221 82 e335) Ss2us faze) e294 estoy ein Wsttn ws3sd [S3ier OSim 83ive eS4i0 Rsazs #9 64s) 6S MSaRD SOT Ios811 63825 65530 65550 4568 o s942 6559 65510 65624 43630 305) See) soar Sise08 Senne o'i25 asia) 8 3708 sie e542 Gis Geuus Gua? eure est fe3)a0 94s A59sH 6S97L Ranks 3992 OLS ele ots? e080 66098 Gato? 4130 Helse Ha? Cote BITE KTR? 6201 w42is 60227 66244 4428s o4767 462K BDH KsET 4320, Sesss ease 689 94873 Gases baad gaat? Qeaas ante Soist Gate Gear? 0 Sasds Rasle Rasz9 Glsus eesst Nase? easH0 5308 aa mael9 Sientt Reset Wags? wenTO se? Rass Aare ova) fay%s garae gash GerTt werel Re Gone Geel) eakse 2s 69096 50 ‘rms Shes os8 eo Sine tage Sbaas ese 550m 5308 s3pm2 sare Sie Sos) sanrs Sanne Ses S37 aera Las Sinee S80 SBN S972 5215 ss255 5004 ssn say SSsor Sinus Sseas Ssras Sa0 S3im4 Sa0st Sos Sn $8131 SSS Stee S540 Sass $400 099 S08) Sue Sane Same 57098 STU $7108 57197 $770 Soe $780k Tako Staay Sune ftom Sota Srtue S287 Svat S001 $32) S08) Skomr SIN) Sao Shaio Stan Sart Skane Bose SORES SeoEE ruses BEEEE EE! Sass anon we 9859 Ga47l Goe GRd 6808 Bist Sn Some S500 eos Shes Son i) Sate Sr eh eon erst oo eset S30 S350 S226 She ohn nl ieee SHG ana eras eval? oman Bs nase octane 6299 67511 67503 «7534 Sane iss Bese Set G3 76d Gleae Oeas Shee ten Br ans ah6 SIM etter entee Gres oat sors0 id fore oan) (Shea Grace Caer Sot | Sie it eile Beton soe) Eis Chek costo Set ita e iis er Se. eae ass 6.088 64079 68000 6101 8112 S23 i ete Sr est Oates Sato ato wlan ees! ALS wane | e531 eres Suljehiag canis atte edie Cate? Cazes fate QOSI0 Oa030 sat tne clas SSS Ses RE AIK Gaoy adios Rene sales gees exes 3 ne oe Stakes) Shaw hts uni emsor masts easl® esas eases Rasse =| ‘ oz 35. GASOS ASTS GASES G56 6807 GAGIT 8528 BREDA Sa 9859 Pa 0 aan beri Se /etoe etka shoon wiron ekriy Geet eeeas Gaoas Gs erat 3 S330 chen S 4 Shae Genas AGES Sans ces 3 Sa S38) S380 03s Caer ig eke aise ease? Sans? eeT 2 G20nh Sus OSES G25) Cane CNe Cimy os leay7? Sioa? cor ior aU19 E5027 Goa? Gos? aukT G9NEE‘TRIGONOMETRUSKE FUNKCUE U pravokurno su roku: Katete —stranice a uz pravi ku, a ‘Nipotenuza™ stranica ¢ masuprot pravom ot "Tegonometriske funksije Kut some e si stranicapravokutnog wokura sinus sina=lc tangens tan @ = lb Kosines cor a= bie otangens cote = ba Veijednosti trigonometnishih funkeija katows of 0 do 90° sabrane st vs tabicama: 2a sin eo na tr 121 13.78 tan | cot aa str 14 in 1S Veiednosirigonometriskihfunkia tec potebaihkutova eC a ma_| 0 | me | ne | no | nz | ‘x | dan | On ops mw] fof-}e « [ave uliea| fodiens o ive) 1 vr fee] o | se] o selves li livsl oc leet o lee “Trigonometiskefunkeje u rani podrasima kutova = za [otal rea] Mesa] rsa = na | ta [otal nea |aury 2a] ee sin sana | sana] Suna | oma | zene cope teaa| =sina | cosa | ssina | +c0sa ots sonal sana! seta | tuna | sccta ‘Osmond duos tegonometeii Gnkcle Somat sina = Vitae fana=sinacosa —cosa= VI sin’ cota =corasing 1+ tna Vee tan cota = 1 6 cota = tint ‘Trigonometiskefmkcije dvaje tora sin (a f) = sn ceo f & 00s asin B 0s (a B) = cos cos BF sin sin a ae cout (at py = SSSR BEL. cope eota Za.a= Bute: sin 2a = 2 sin cos cos 2a = costa — saa tan 2a = 2 up a(t ~ tana) cota (eote~ Ie a [Nadale vie sin 3a=3sina~4siae cos3. a= deme 30s 2siw'a= 1 —conda deota= 1+ 2a sins ine Dain #58 og 28 sina ~ sin = 2608 222 sig #58 con cn B= Deon £2 oy SHB. tana tan p= SAL coe a cB cota t corp = Be} 2 sin asin g = ~c0s (a + B) + cos (a) 2sin a cos B= sin (a + 6) + sina 8) 20s acon = con (a+ B) + cos (a‘Telgonometriake fnkele: sinus od 45° do 90°, kosinus od 0° do 45" ro eae ae esha aH Uoias gm TINE are Be Se tion O52) ages ageret aoe 7318 ‘anes tase lar a | otis O38h ote Odiee Oyun Grane fiasste ere Bee Se | Sunn O17490) aoe soe FseK0 Oa8Nnt fare Suis Sg | 954th H5Se8t Laer e839 est e604 ‘aen6 fro4s3 see So [enn sent 38077 aout yen ons inate eater |B Se) OTe Taney algnons Wa Ohad Oath Se | tvannt tao rose Saostd teas gong S| Odom Camas Ganstt Saasse anno aos Se | tom: Oko Gane histo Cartan trots | osisis amon Gare Omasr7 Gamer GAzsos ote) SE |(iasmne Uiaboos ote Saisie OAavon Oaaaed Capt 57 | assey incoss Sasies Oinases olnses)Onaans es S| oeas chose desta Uiasite seer ast? cause sr | ossrit aston 6013 Daeslo| Games) seo. sea | dsso0s acres Goan enite Oaraat nates set Oeraee leoot ara) bhwoan tisisk asa SF [Games Oeass Oakes anon Osto02 $F |idapior asa Wieoea) 40782 oss SE [theouny Or Osos one oan G6 [Snes onss Osis O91336 aay Se Stas Suan staid si0s ane SFO st0s0 aszies Disei9 a92e0 aeons Ge lasagne Dosiae 93ase acer (ated Ge [tana oss Wiovreo aSaKe9 Gaaae2 Oat0s) O438ia Gassrs 6 e )09948 cons Howser ossss7 aie? Ditea) aed Gasia0 E1582 ssete Gpesze (asso Gaer7s bikeass Weed) ae [nadine castes Disess aeser aza0g theresa Garrie 991 Oanaoe Sr Fe |g sens Disine iauisy OsR73s goes Oao242 DaDees CasTaN Oe DSoiae aea8 Wonca sian ns2s2 Gsusoy Osu7se UstOos —UsL2st $35 98505 Hom eae? sisbe 51783 fsaoe2 Cs238) visas Oaeas Ie boraie Gsm? Suse Mshee Osis aS30s Osun & Fe Oiteod Be |0Siiar WSinoe USiesr O3siog ssute Ulsser see seus Be /0S5010, OS6ie0 UseH01 OSéest sse80 OSI S&F hionioy oats aan taweas lente As |osnise sree Ostman osier sass Se |tjaenl asst Oousto Kea) Conars Be oS Osos sana OSous Wisse43 St |aeres lsasis Gonnse gs oonous FF jopon2 Mant Oauess oso erst? Sf |Siauiay sant Govioe oaoes noniat we |isisee eras Oagize Os2351 ngs © igs? Gopsm saat Be inn082 Detise nase Oseae tose we te O38sit Hosta DSsse7 Host dger79 Opasor Oma eaoes esas ot Daeees 099492 ngmnne H9sTIe | Ussene Oesazs Ocoee nnd ses? = oe 099798 digonis Sout Ope F /osens neniae Garae tse oetoer ee Rooeos Sates Saas oes GE |obeto0 WSsit2 Oiskers ees seme Ulsbase ee N9998h Means 9897 MoH 6 |cssise DSsurs_Oone; 30091 nash Uosos oe, ‘gooot_nigeess 199904 _ooe99 soon ss cacee seer cceare Serra ara * ww Users ea se— — = ae ws wee (ae ee = oe ee ae = ioe ee ee 3 : ts UES ieee ee = ee ORE ee |e es 4 iit | ups = E ee = = ae = 7 Be Le £ Ge a = ime ERIE = : = iE a A Sate ie g ips Se Ee eee £ IER Re Bs So Gee = clear Ses ee tees feet daar same iE tas Sane Ra at et eet a ep Se Ae GA Se Se) fe BB ee SIS He AOS BS Be ie Sts GRRE GS Stee SS; Stat daa | Se oes Se Sas Sh OS RS ois, eh ds ine a eee ee ee ee ae IE ie ae Pie See AS Ge ie Sat ae |g ie ie IUiSS GRE GSS Ge Ue ie is ig ES = er Be ie Gent Sine GEE RS a £ Ge EGR Bis a Gat SE ae eg : ine ae ioe We HS ieee ER A a iae| ie ee ee a RE BBS] E SURES TEE UE Se ee A aOR RE GR A] & oe ees ye Pa[atunavanje scanea i kotor okt 8) Pravokunt roku (y = 91°) hs a4 p=" ale = sina = conf = hb cosmo +) fs ~ We» cosa snp = We Sinusov poutak asin a= Bin f= cin : ah tn = np Kosinsor pouak a= +E Dhecona bam cota = tap Baa +e~2eccop Visi nd hipotenuzom h = able Ptagorn putea? + BE = ead a Bebe y Poaaio “ratio Proje poutsk a = boos y+ con ab coVeee are bx acy scone tina at ew bom as aco p ees Baw @ __—Visna (aad steaicom 6) = asin B= bso ne poVene hewn a sin a> ale Peano Taino f= ae Rare ears ke cman (Oo wyRbe he aaVeoP he NEE @re- ene (+B cya sin f= ve p= or ~a yew (e+ ae ‘ba atn a= aco aby c= akin a tan a = asin (6 ~ aos y) ——_ tan B= Bsin la ~ Bos 7) ae a bana = beste bon aha . “a an csine i cana 2 reno tee a: = Bsa become oe 2 resin glen 2s: a> Bain 2) Sedna: roku sin = (ba) sn @ 2-0) ; pet a= = (p= 0" aay sn pain 9) sin yin (B+) he ENF = ote 1 pay 6LIKOVIETHELA Povrina i opt tikovs A= powtsina, opie Sranice abe itor aby Zoro} kotor gs Bey = IM Viinane haan thie, ordinate vifaka Afra, y4) Blt, Ju) Cle Ye). Dijagonala D Visa h Keadat (= y= = 90" ae a One p-ov? Prvokutnik «+ b= ha 90° a a+b DaVeee Romb a=) + hat or ahaa te heasing Paraelogiam a4 b= a # 9 A= ok = ab sin =e he bsina asbecedue 3. Viekut (pogo) Bro} strana n Portia odtedujemo rstvjanjem vekuta na wokute. Opsegje br) sik im 4. Pravld vide an straica Srey kat 2g = 27/n 2p = 360m Powrtina “A = lati) cot @ Opser o romjer opsane krutnice Promjer spate krateice d (ea) iow | eT a 3) ms or | masse! osTia weadrat a}aaas |e 4 peterokut | 5] ns 36° | tr2nsue | 50] 701se | 137600 Seserokut | 6 | us ar | 250814? | 60 | 20 mle osmerokot | 8 lant 22.1 aznaeel sal 201320 | 2uarsze 5. Krug Polumjer, _promer atin krtnice) Kui segak¥odjetak Polumjerr. sedis kut @ @(rad) LakT ep Teta = Drain : Visina odsjeeka =(0 = cxf ae 7 Boek ata Povrtina odgecka A, Powina sjecka A Kui vjenae ‘untar polumer Rr ‘untarn promer D. (Pyne (Oda w Usk viens sine 6 = R= 7 ‘rednj polumjer@ = (+ 92 Zend Poluos a,b TS Aaa Seed) -Vab | 19ovine |volumen! Hela V ~ volumen, obujam, Ay ~ povSina osnovke (baze), A, ~ povrtion ‘ats, A= opie (up powkina). hl ~ visa 1 Prisma aie %—Pravokut paralelepiped sa straicama a,b, € Va abe vA = lab ae + Bo) Dijagonala Kooks ridom a A= 60 Dijggonala “Ga VE 2 valk VaAh Lspravay sas plumjerom » Varah Agron A= arte e) Suplvalakspoluajerima ir VaR Plaka, Supt vaik stankom stienkom Debalina stjenke d= A Sredaipolimjer p= REE V=2endh A, = 20d 2. Pie - vetan Kearanapiramida sa steanicom osnovke = 4 visnom | Veena Kut a izmedsosnovke i pobotke tana= 2hie Pnkzacenakvadratm praia sa stranicama os novia vsinom hy ‘Visinapiramide h~ halle ~ 6) Vedat ab + DVS 4 Kile Statice osnovke@, Grohen ¢ VeQes obo Ap es NE OBIE + DEF =e ae ap + ab 5. Sitae Pah Re rnte +n) Prkracen store Ro = pomjer onnovks hts Visina tote = ARR — 7) Kut stotea——tan(ay2) = (R ~ rh Vm (ROR 4 Pah 6. Kugla Polumjer R, —promjer D vw ap! = 4808 e)= Lap =052360° 3 A= 4nk! = nD? Kuli jek iojetak Visina odjetha (Kalo) polumjer kughne paraele a= Viger = volumen odjtka . Vp = IPR = m3) volume isjtka q = 2 anh = 298 wh povetna plata oxeeka Ay = 2nRhKOMBINATORIKA Bro permucia(poredaka) 2a nazi elemenata Play =n = 123.000 Bro} perma za elemenata, medu Kojima je m jean Poy = Bro} hombinacia melemansts rt razreds eon-(1) = ati sponssiasion yay = ("87 ered ~ bee ponsviania Bro} sartacyam elemenatar4og razed = Sezponatiann vin) = ("Jer = sponaanem vin) = 0° NIZOVI1 REDOVI Red ata tat. tat Actes nis 4040s at 3d. sl), (ae aybiln 1) = Ronst Suma n anova aitmeticko nia = Ea) +09) = Pay + (n= thd corer errr Ten neh er ery teens Dane h Baa e de 2 Geomerijsi az 09. faq ag > ada Yada = hom ‘Suman elanova geometrshog ea wot a nema honaéne sume = 26 =e aro bn(h ea) = an via ea — menafesye $e) a(t] sing = aN! = 2984 2151 = 27 cots = Liat + tal — 6+ sreret teal bro} 2DETERMINANTE. Determinana 1. eda lan Determinants 2, red wae |ta en] eee [once (320 ~ a a) ayes ae = ayy en) (e099 ~ on aay) Vriednostdeterminanter-1ogtedaiaratunamo tako, da skalrno pomno- ‘imo Koo redak ih tupac a subdeterminantama fog retka stupa, npr 223). (pps)—33- \riednos determinant se ne mien, ako zaokrenemo determinants oko lane hjsgonale (ea 180): ant dv eka il va stpeajednaka il proporcionan, ‘ednose determinant ednaka je nl fav a MATRICE ‘Ako jen = 1, nacvaro matrcu = (spain) vektorom Manica A dimenaie mm ia rerodaka tn stupace et Dije su mathe jednake, ako imaju jednake dimencie | odgovaraiuce ‘lementejedntke, Matric ima Kojugod dimen, asst nj element 0 Zbvajat motemo mattce samo jednakib mens: Aloud B= [balm A+B 04 + Pal Mace A = eal» mnotino sa saloon & (elim oem) tak, svat clement bh fomtines£ kA = lk oaln » naotek mats A Uh» B= al pH mate C1 A8= Kala ee ca aa hie tao ae +t na Te clemcnata mace A [aq » meno bij eda pica vot deeeninante ih dove matt A= [ou obo tango rednm rpemo rte supe ape wee ty ako m= me muni Je Kadam Sak eh} ati pid tenn eterna ean sant, Maton 4 J ryan ak je Stem ima tao Kenda mr je since ako je A” = A, ese, aaj A” oe Maca A = fal roe rng, ak je Baja teint nog reda mate Arita 0 we werd Seteminat ps eat Rang matrices ne mie, ako. cto zamjento dv sup (2v eth) ment eto te eta) porno ben 4 #0) = frp tat) fomrotinn prov je eg Pibno X som (pe rte = Wbakew ako as[APSOLUTNA I SREDNIA VRUEDNOST Aprotena vejednost Definicja apsotune vijednost tat realnog bro & pas tomeco. Apsolna vnjednost kompleksaog boj a defnirana je jednadtbom bina Ver=oVEe amathi aaah 2a proivoline hompleksne brojeve ai Brij Toph = tas fel ~ IBS va + AS ion + WB Popresne wijednost Za resin rojeva a2, Bit ~ arimetih prosiek Anh tate ted ~ geomet prosick @ GNane aya > 0 ‘harmonic prosck HE BINOMI (us ofa tabs (ee by es 3a + San opeat (tates (rj ates ‘ ras roy (a cot gertats kon Be OF soe ' @ eR = (asi) @- i) paaa rere) PEDO (aE Oa Fab so 26 ALGEBARSKE JEDNADZBE tog stain mau opsegu Kompleksih brojeva n Konijena. Korjne hve jednadthe ode: emo pcm nas, pane nic metas mene me ‘ednadiba prvog stupa (lincarajednadta) atb=0 aso Jed tarsa=0 40 lima jedo ten edaadibadrogog tmp (vacratn jecinadzba) aehreced 040 imadragetnie = (-b 2 Vitae We Diskriminanajednadibe yyy gy, Za > 0 ima jednadtha da razicta reaina kosjena, ‘4 = O ima jednadba dvajedaks rena korjena, 12.4 < 0 4 konen jednadbe Konjugirano Kompicksoi bro ‘Ako su yas korn’ jednadibe x? + pe + q = 0, ened gaan in p= nls) #2) edmaion veg smn (ie, ees.) tevamo jednrtnne Siem dij linearmil jednadeb die nepocnanice (x,y) axtbyen aetby=e Metode retvana: 1) Metoda supstiucje Tz iuge jedadtbe y = (cr ~ a:x).b;wertavamo w pr jednadtb, by Metods homparacje le objajednact dobivamo nepoenani y= (c;~ ayy = (6; ~ ab. «) Metodasaprotsh Roefcjenata Jeanne mactimo takvim brojevima, da dbijemo pi eanovima sistom nepoznanicom suprotne hoefchente, a potom ih zroimo. bee + Dibay = Byey dsb = tybay = “bye Rcenje gas pe che air = ah ait matin iratumavamo nepoanasice ,Sistem near jedandibi Sistem jednadti s neposnanicama 8.5... ane + ayety = by aon + # aaeta be Sistem je howogen, ako je y ‘ng O-sistem mje homogen NNehomogen sistem jednoiko je ety, ako je determinants sistema at = ty og = 0. Ako je ma jecan Ajetenje tema pan ta A get, aye Ae, nowt oot naa, ae ws: bya... By by men. can abs a o Ae An bas ta a ol ‘Za aehomogen stem via arthyee, aethyne 2a hoje wie A boe0, as retenje bgt he ahaa abs = ashy TRANSCENDENTNE JEDNADZBE sponendjinejednadibe Jednostana se cksponencaln jednadtb, prearrr ees sjetava logaitiranjem (paravni it dekadnim logaritmia), Recfene eli = in bling Logarta jedaudibe Jednestavma logartamsh jednadtba loinh — a>datl ima een . ‘Trigonometise Jednadibe Zaljesavanje jedastovihtigonomsetniskih edad, apr, sin(mt += a me O, potrebne su tblice vijednost tigonometsiskih funkoja ih odgovarjuce ‘aunalo, Za jena sn (mu +8) = a eatin ie tain Kat te dobivame rete Peete aie! [Namerién rJeavanjeJodandibt ‘Voopéem sucea motemo Ronee trnscedennin edad ordi meto- dasa mumerihe maleate Reaine Konjene jedaadzbe f(x) ~ 0 pokutavamo iraéunati momerickim ‘metodima ako. funky ™ f(2) koja mora bis neprekida, pride talbicom i grafic, Korene dobivamo pu vijednont y= 0. NEJEDNADZBE ‘Linearnaasjednatdba + jedaom nepoananicom “ha ys abe Jina dea eens A reba are ce waco Keadsatnynejednad?u 5 jednom nepoananicom aE 4 be ve z0 motemo se gram fake nar tbe ve tako, da iz lke wanovimo interval, ge je y 2 0,ANALITICKA GEOMETRUA (Ope oii jednadobe Avs BysCn0 [Eup obik jednadtbe = oaecak nas y yo mesh Segmentn obi Mayet Sedna pravea kroz zadau toskuP; (91) x priklon ku a (prikhoski Aoetcjent oye mt =a) edad pravea bor dil adane 1o8ke Py (2,9) Ps (5.99) =m) =n) O19 Parabote kro wth Pe (to. ¥0) oh Y= veto) (peavey “y= yo(aney® —Avadratna parabola) y= plate)” (hubna parabola) Hiperbole koa tobks Pe (8) ye = yo = koast Korstrukia krvule V4 an = (1+ tan of Now. za tan a = 025 fe ie neat tan 0278 01307 0336 0367 ea ‘Opa edna ~ za sree uto8ki 20,90) 1 Gi t0- war Sreditjajednadaba~ za rete w shitty Gr=Oy= 0) ‘Tiemenska jednadtba ~ 5 ordinantom os kao genom (= "Jn = 9) lipsa 4, B~ poluos (u smevovima xy) ‘rej jedmadha wat + yi! ‘Temenska jednadtba y= (Pia) Ga xy onsale lps: 1) Ako dating, Su dajinw @ + b otha P djl na Irakove ab, pomicemo tako, da njene keine tobke Mit po medgesobao okomiim pravem, opie teh elie, »b)Preseitakruninspotumjerima 21 ix zjed- tkog sredta Os prozoliim pravoem pode ‘uj rocky Pelpe. Parabota Tjemenshajednadtha ~ soxdinunom os kao tan entom ins Koordinatama dante F (2.0) y= pe p= paramecar Za parabola + os w smjeey ordinate y su jednadah ootdinate xy zamjenjene “eanadta parabola tjeme skoowinatama 1,90) 0 90? = 2pte = 20) (Opt obi jedadsbe (2a 0 w sera ovate y) Konsrutti parabote Simetala udaljenoat St epresieca proto pr vac p ror tarts F's vodiicom v 4 parle * os patabole kroz pesjecBte odeduju tock P paraboleHiperbola (A ~ simpsote) ‘Stetina jednadtha Ha 78? = 1 ‘Temenska jednadtbe y= (ie) x («= 20) ‘aja s koordinatim osima hut 45" pees ibid nastae pe koteanj ke nce po praveu r=W@— sn) ye r(l ~ cos 2) ea oan eas) Epcioda nasa pn kotraniy vtnce po vanjsoy Sram drupe Krab = Hmsiny snmp) y= rom co8 y ~ cos my) me (Reeansl n= Rr youn Hipocikioida nasaje poi kottaniv evince po tutranj} tran droge rwance = romsin y ~ sin mp) Y= hon co + cor mY) m= (R-nr=n— n= Rr yan Eten neta rod es une = Ridin c= F005) Vo Sita r= Ricos a aN : ee Evolenma funkia iw a= tan a= @ we reese 7 zr TS] wr0e15 | waveser | wN6<7F | o.p067as | o.poraRs ] 0.07256 | 0.007499 | 9007736 G42 | aoe 756 1) Sibonias | 009300 Sornase | Strouse 14| Conoven | orion | ori se? | ore70s | o-oizeay | O28 18] Soiarts | Goro | oprsaie | siois72s | dotatas | 0.14328 20] soiss0s | ois39s | o.osase | ooteos2 | o.oies02 | oxios20 Zt] ootras | ooir77r | oomary | oo1sses | 9019320 | oo19sys 24) Wobboss | siozoazs | o.oatans | Obziste | Qozzors | sioza see 3] Wossom | oioansrs | ooaeris Dovssta | oipas79 4] oloaoase | Szeast | Oszrsot Doasa39 | disposes 2:1 no2se7s | oaaoets | o.ost2a» | o9s1917 | oos2s0 | v.oxs200 3e] nono | oarsess | o.03s3s2 | o.3e069 | 0.936704 | 9087337 35] doaeesr | Sonvour | Goyeeis | coweor | doses | Dow201 Se) nioanaiy | Ooesees | Geeats | Gausssr | vageago | nogr2re 45] ologstoa | owoane | S.sdore | Gososor | olastsse | nose ias Sol olosszst | nose7an | o.nssar7 | aasq720 | oasr7se | o,osa7es FUNKCUE koje sratojvnjednost x24 x bpidecten toto odeden ean bro} _y Nate so, dae itera a,b} dana funk ft se pte y= se «= argument i neodvanavanjabla Jes) tonkaiska vnjednost {o, 8] ~ defines porte fukaje {Gra foe f(s 2) J sup si toga (x, (2) ravi x Elementarne fuse Polinom it ela rctonalna funk mtg stupa je $0) 02" + a TA aye ay ae EO Ravlomljena raconsia facia je kvoient dau poinoma tye batt eet bb $0) TO aes Fa + ipEkeponencijaanloparitamstafonklje Exspomenciala fanksija Logartamska funk a>0041 ye loge a>0,041 Loparitamske s0 fake inverene eksponenijanin funk. ‘Kune fuakcje Sinus Kexinas = ampituds Za fzni ku pomakouta ssoids narie(e+e) M rival priguteno tivanja infor +6) T= 2nio Logarta dekrement si yu 4 ordinate diy susjednih iklometréne tankeje ‘Ark hese y= atecor® ‘rks sus Arkustangens— Arkus kowngens yeawtnr |, y= score Ciklometridke su funkie invernia etn funk. Medu nim postje sledete vere se dn (-1) = ~we sins are cos(-2) = x ae cos ares 4 ac eosr= 32 Hiperbolnetankcje axe tan (-¥ fietanx ¢ arecotr = 92 Sinus hperbont ‘Tange iperbolnt ore one fae iw eieee eee thy "eee Kosmas hipeboint Kotangens hiperbont cee sche eke! yaa 2 een aimee eae COsnowe veze medu hiperbolim funkejma: rahe = 1 sh (ey) = auxchy Scheahy La ae chi Shirsysehrenysshe shy ahs 1 = ten) ait hoe pressDERIVACUA FUNKCHE Derivaiafumkeje y = fla) v took v= Pin =m, (Osnovna praia derviranja [aay © sa = wen) = [e-wal ew'e) [uo stay = weapote utes Jucosncn) = rere) — wee UM falean}? = ws) ren Derivacia elementarih funk Samet teal raj Tierin a) 26 x) (UF oo x) pa aresine ye atceos Diteencjl facie y = f(x) w toes x je ‘Ossovna praia pri raCunana dferendata ‘uc * we = du # daa) aC] = wend + wee ty = peeyde = ay le win] = cd ld voint = Ioana — atssoeH CF Devvacife vitegs eda Ako je '(e) devvacia funky = fs), tadaje deriva drag teda (aeuga cervacia) Pea) = (Pony <9" = yd Derivain nto reds funk fla) Fa) = OM = 99 = ery % Derivaclja parametarskl zudane fuakelje Za funkciu x = x(t). y = y(t), gdje ¢parameta, bite v(x) — 9(AVR(t) 1y"G) ~ [2 5(0) ~ 412) Y(AVLE(OP, pribem je toskom oznacena denvacia funkeie sobzirom na parametar Geometrisko maéenje derivacie tunkeje Derivacia funkcije f(s) jednaka je Kocfici- jentu nakiona tangente na krvulju fl) w totki vetted fen ‘Tangenta na Keivaljy f(x) v toeki Py (89) yon = fen =) , Nomala na eve) 188 Py.) Ww yore Euragie= 5) > Ekstremne vnjedaost funkoje flr) bit & w 1otki, ee je) imuksimum (A): fra) = 0 fra) <0 minimum (B): Fp) = 0 FCs) > 0 Ineksija fenkije (x) ce btw took (C), ee pug eo in puch #0 Za keivulj y = fix) su ~ polumjce krudnce zakrivljenosti Ver yi oordinate sedista krudnice zakrivijenost pexb sve Parcljlna derivacja Parcijainy derivaci funkelje « = f(x ») ~ npr. po varjabli x = racunamo tako, da nezavisnu vanijablu x desiviramo, dok nezavismu variable y pritom smatramo konstantom, Parana denvaia po funk suey Parciaina desvaca poy funk ee 2/09) ie =f) Beg MES =f) yy H+ =f) ar “att ar ay ay ‘Tani irene! funkeije = Derivadje impiine Funke 7 te, 2 (ey cadanejednadtbom g(2.¥)=0 Be one Drat ye) = 22/2. ert ayINTEGRAL [Neodredent integral Sfley8x= 1k) +6 peje Fa) =H). ‘Ossovna prvila za zratunavane neodreden0g integrals Sluts) 2 veykte~ f weayde + f v(eyde HE" aaylde = ¢ false Parca intcgrci (neratia per pares) SF u(eyde = uta) y= Foe [Nek osnown integral Sade = ar 4c Fades (eye HC ed Feyte = tn + Jeter = attna + € Jedme+e Jinede=x(iny—1) +f (iin x}de = cots 4 € Jsinxdr=-cors+C — f (icos'ayde ~ une + C feosxdr=sins + fUNE= a de = aresinx + C Juande = -Insoex + C Foote de = insine + € Fut s)) de = arctan pC JON =e ye =ine + Vm ay +c ‘Uvodene nove integrase varible ae= Hiya Fitedde = fan} x ot ren Primer 1 SG iy de = f PUD} = (V6) (a4 PTI + eC met atinn=t ace (ibydr 2 feMde= (mye + Ssinn ede = ~(1lm) cosa + C nest ode = (inde 14) f U(x) + 1} de = (12) ae tan 2) + € ote ng we} 10) =H. Kare) = ft joo ae tasiae Proratunanie dine oka krivulje i povrine like 1. rive zadanajednadthom y = fx), ogee. lina taka kevaje ped wee Povrtng A tka irmeds taka krvulj i osx azfine 1 on an para vatey yeh nStSt bj ee We rein Ata =4fm-me 3 re nd poi or titan eens eatin eae | Povetina A isetha ”Feratunavane povrsine i volumena roxaciskis tela Roxacisho jel mista otaijom krvuljey = fe) oko os aS «5 b Thy At patina rts A= rf yVTay de Volumen ¥ rotacisko tls | venjre Guldinoes provi Povttina A rotajshog tela jedaaka je umnotke 0 vektori a f ma at tog smisla za m=O veklori a i ma su suprotace smisla 1) Skala’ produkt doe vekora a ib je skalar b= 2b, + by + 6,8, a) |b |cosa Je Kut medu vektorima a | b; dobivamo ga iz f sora ~ abja)| 6) aba ba as benact be x20: ab=lailb: e ab~0 6) Vekiork produks dua veiora a je vektor eran oj stot okomito na ravning vektora ab, Negons speolatna vrijednostjednaks je pov paslelo- rama, omedenogs vektorma a 1. Vektor ¢ ies mica, adveden po prvi desnovjnog vk Koordinte vektorskog produkta = (en fy.) St Fa mhn ah Kabob Gah mah xa et bxe Povetina A, koju odkedyjvekton bie ‘a paralelogram A = la x a trokut &) Micon produkt vekioa a, b ee shalt (8,0) = ald e)= (ax be Apsolunawrijednost yjetovitogproduktaednaka je volomena V paalelo- piped, Koatrttanoga nid vektonma a, BI eu prostora = abo) Rasalan vekiora s ras j protons Ako vekton a = (au ea) 1B = (bby b,) ns pasalen(a x b+ 0). td sesvak te vehtore= (¢ ), Kojealumhow}ravnin rast voli je su m im sla, odreden’jednadsbem: me SEG peer haa be wb abe Ako vektora bi ens wnt vin rijetan produkt (8 6) + 0), ade sak der tektor du preston sustavijmo & OBER sje su shale m,n jp oreden jednadbaem: ho. ea (ab,0) (he) tab) 2 tebe _Krivaljew prostore Dobiow taka s prosiomse dsivulle x= x0. y= yl. # = 0) za a S15 B romtanavamo jodnadzbom fare ‘Ako fe hvala dana jednadibamay = y(2), 2 seas rb jednaka ). bi ce dina aka ao )Viay era Za Avs duno u vetorskom oblika jeddzbom 0) = (0, 0.200) F= (409,300.40) biter lnfleksiske zarijenost, 1 ex Ceased tories zakrivenost Skalano poe Vetzorsho pie ¥ = (Xt. 2). Mr. Zs. ¥.2)} Operator sermacie ontoy v= (2.-£.Z) Grade salar pa uj vein Plc grad ve ae ay" Divernsia vektorskog pois Ve shalo poli, odredeno jedndsbom he an oy ee Rotor vektonkog poj Vj vetorsto pole, odedenojednadtbom ey, ax we ave vy nev av [ By a oe Oe ‘Vektorsko je pole potenajaino, ako je iveden kao grin skaarnogs pola V = grad Vektorsko je pale soenoialno (bez ievra) ako je dv V = 0. ‘Vekiorko pole V nema velga, ako je fot V = 0. Bezvilcino je ‘ektrsko pole smo td, ako je poten, ‘Vektonko poe Ve harmontko (Laplaceovo), ako w jem nemaniivora, ni slog Tada posto takvoskalarno pole 1 hod hoya fe ‘Desivacj i intepracja vehi fone Definice vektorske funk) eae vatabe 1 nene devivace suse ao pr shalermo) fake, ‘Benvacia bros iaztke vektora Irma © (9) = mare) * no’ Deva skalrnog produkta [axoseo) Dervacia vektorskogs produkia fate Ha’ = 2) x m9 + at = HO Vetzor a) 5 komponentama X, YZ (koe su skal funk) at9 = [X(, Ye, 20) #0 = KO. YO.70) -Funksja af, 9) ima ve pacjanedervace ax oY 22, ax av. az (B22) o-( eZ (omy + a0) inn deriva or 6 er or iota diferencist a= adit acs [Neodredeni integral vektorske funkie au) = (X40. YU. 200) an je jednadsbom Fale de = (FX(0 a, SVC $209 &) ‘dren imepal za 5 1 fl jednadtbom Jana (frie frre faa) oLAPLACEOVA TRANSFORMACUA Laplaceov trantormat Fi) funk 0) (ea realni broj 1) definitan je Jednadtbom . Fay = Lye) = fersinar ree ‘Soja transormacte: Lia fly +b (0) = a LUMO) +b List) ay Lyfan} = te Fura) Lie*yin) = Fir + @) Luria) = xFt2) ~ 0) LYE) = 2PFEa)— 2 MO) PLO) ~ af PO) — FO MOY Lien) = (1PM) Primjervanstormacie 1 1 ave = a) 6 st e say sin a dante + 2 ovat (P= aye oa men inverene transformacie: Y ‘(0 (impute Fuki) ut PMR 1 Me ay Penta Dt MW + as) Mase“ ae = 69 + a] ioe sin ar (= oor FF eos ae ~ 8) ~ 2 a sesh at fe bylte =F = Moher “ STATISTIKA, ka bavi metodama veednovanja pokusina dobi- wstanowla yerojamne ‘Statatitka verojatost Retains utestelos p dogadaja A odredena je omjerom aie ate : vn — bro} poneviianja pokusa im bro} Kaliko se puta dogada) A zbio, Relativna je udestalos uve ospst ri demu vied Je m=0: dogads} nije mogué pri jednom opatani, Je m=: dogada) se zbiva pri swakom opazanj, ‘Ako je bro} m vio velk, uzimamo, da je relatives utsalot p pribizno Jednaka Manso verayort dogadaia Api pokush. ‘Statistchpeosiek [Najmnacsnje karakteriike sucjnih veltina su provcina vriednost Prosietna wiiedhos! & je bro} oko kojeg su hanizane pokusima dobi- ene vrjednos slutane vligine sie in ~ bro} jednakih. pose Xi seiednon suaine velisne pri 40m pokuss Ako su vrijednost x brojeano velike, motemo odabrat piblitnw pro- slesou vejednont 24 ratunath x razikama Zero} odstupania wijednosi slutjne veliine +, of njene proveéne wiednosti jedma jeO Se-a-o $5 Stok pci »”‘Mera rsapas (wares) je pi pokusa dobivena prosjeéa vrijednost vote kvadrat odstapan las veces, od mone prosjeene vijednost Standardna dea $e tealns Koren were easepa ff Relais standardea devia (Kooiet vane) £ para) [Ako pokusom iemjesimo dij uae veitine xy. pin ern obivamo za nih vrjedoest Botte MS ake to Ge au welitine Ly il karakerstican boy, (Rovaianea) ores Zao vel nov skup vis akupmn evince djesu: N -kaginan bry (brjaastestovaog supa). sted ened. Rerdioha wcstlot Hesogram je diagram, kot pokazvje zesaloat vnjednost uta veltine U jem se ta apse tanose myenene snjednost na ordinata wtestalost Tr pafkona raze aston (2) otivamo spajaajem stedine sthova i omens crt (6) hoja se Yo we pia sa nepekidno Kv toy sma po Sela a apse okusom debiven’ itogram epi Jenjetakonu raadiobe suajne vee Normainerasioba Ps normalnojrazbi tee kale afesaost po Gawsove rakons el We ile see Gaussovakrivalaprotete e od ~= do +, a simetriéna je sobirom na ‘ajednost xm, ae Je ajvec utstalot ov ‘edaja vnjednost, 0 standardna deja (09 te wrijednost Rival vo naglo pada simetiéno obje strane ¥ ima ine u tockama x = m'= 0 ae fe wesalst FEMS 2 OMT yg = 28210 Nadaj vie ems 2e y= 138 sna = O.0540 m2 30 y= 11011 ya = 0.0080 od manjihvrijednon o krvla je novmalne randiobe sta, a kod ves ‘oe poloia “Gelokupoa povkina ik medu Gassovom krvajom apacisnom oem Ae fart a poneine med Gaussovom kiln pscsnom os pojedinim interval winery m= 0.67 0 A=05 Sintervaly m= 0 A= 0.983 interald m= 20 A= 085s inerala me = 30 A= a0? Gavsows knvajy (koja wae 2a ‘lo vellki bro} pokusa N) mo¥emo do ogom fonoseu upotrebi pri ma ‘jem troja pokusa, ako w jo} ukup ‘mv device @ tamijenimo standard ‘hom dewjacjom sa seed vrjednast im prnjonom viednote Drug snake recdobe: binomina, Possonova, todentov,razdoba 7Regresija{korelja Krivls oj aja pokasom dobivenih tock, apa 1.43. j onsinatama yy, 9s. 94 mazvamo rereskom Kiva cdgovarajeah selina ei “elmo esanowt forksionalngzavsnost(korlaci)y = fx) Linewra korelcija Pravac reese (P) 4— oajetak na 05 ondinat 1b Koeticjent smjera be(y~ aye mune Vojednos: bjs ai b odredujemo meto- om rani vadrat, aera protzla voles aula : Jednadtbe repress pravea yopeteung roteto- Greske mjerenja Pr svakom Se jerena bez abzirs na okonst—pojnue mernagretha ‘Axo je ranks tamedstamyerene vnjedot «sane vijednont = arent Ir izmjerene vnijednost.kojv po pated alia popavih (npc. greta ‘mjernog uredja I nakradno preracunat, point morn reudat “Sisematse get pas se pod ednakin okolnostina wuek sje kom yrjedoséuijednakim predenakom. Motemo ih ako estanovt | odgova aye radunsh isan (Aprnetogost = gretka jer ured). Shcaine grethe java se po mjestioa | viemenu potputo nestedeno, ‘rahinim vijednostima predenacima (ape. zbogstroenost tens). Ne rmatemo th predvdjet. a he mazemo Bt popraiiall jer fezlate. 2008, Sock greaks posta myer rerulla nepoundant” Ov mane moked many samo vedi Brjem meres U suprotnsti sa sistematskim i sicajnim arefkama koje prate svako ijerene, su mere ges, to st jer odstupaja koja patey od zabuna Injeriocs. neprailng mjemog postupka,ostedenog ih pokvarenog mjernog aja itd. Mier preske ticba bezujeino ii pi oxjeat myjeraih sel SUSTAVI MJERNIH JEDINICA ‘Veliinsejednadibethoterenta jedinice Veliging je saki (Gikales) pojam ot se mote ment, npr. pu bain, tezing,temperatra, lek opr Po srodnost fk poor ‘soja su vezane. djelimo ebine nu geometrike, vremenske, mehanie (ea, ila, rad snag, eck, magnetke kali akon! odreduje medisotne rasisnost rznovrsaih vlna, Sea imatematith iran. kot pokazuye samo meduscbno zvisost vlna vem veliginskom jednudtbom" Veliine mjerimo wsporedivanjem s odredenom vrjednoity ie vebene oj smo odabrala jer, lames rath mjeraodabirem0 naprikadniy jedi Teinice koje odgorarjyvltinskim jednadibama su dimenzijski koherentne jedimice (Od dimentisk kohereatnih jedinica motemo samo ackeodsbrat po vol Nasivamo th osnovnim jedinicama, Sve onal jediice Koje odte {ujemo fe esnova jedinica's pomou odgovarjuch veins jedmad20, (definite jednadite-) nazivimo tzvedenit jedinicama Broj estovaihjediica veoma je malen. Za sve geomeinjske velgne vols ye samo jedna esnovna edinicx za dubjine. Kinematika ea vee Are Osnavne jean” 2a dain vnjeme. U Kinetic moran tim éjema ‘dda ecu: 24 mase, a elektine | magnetske Veli Hate jos tv 2a |akort lekrene srje Orin ti, potrebae su js osnovne fence 2 erpers tory syetosn jakost Klcina van (mater). ‘re druge Jeni modem izes 2th osnovni jedi Sustavi jedinica povezsjuosnovme | 2vedenejedniee wzajednichs Simenzisku Kohereneju. Now medunarodal sustay jediavea (SI) faikuje se dimenzipkom Kaberencijom 24 se zidane teliine fet Teh Brojéan jedandive ‘Ako sep izbory rai veld ne bist obairal a jesinic onalih ‘elitina, magi bismo fatale kone prkazati samo edadibama wks bt “yao paranine Koefcjente twcbaio eimai u obs | medusebne omer: rach jain, Tokay matemacichl igre, prilgoden povelino odabranim dimenzist sckoherentnim jedinicams, nije vite veitinnksjednadiba, vet samo bro} Cane jednad2ba Brojgane se jednadabe upotrebjavsu samo kag se njima lt prikazt medusobn’ omer wsiina (opr prema rezultatin njerenia Kod pokin) kos ‘medusobpa fzkalnaovsnost os) aie poznata. U iim stajevina ka 5 fakin ovisnostpoznate,opravdane su samo veins jednadibe ‘U ovoe piu se jedadthe ane veekom ahhMEUNARODNISUSTAVJEDINICASI Godine 1799. vFrancsko| su uredownoustanovteneednice: metar 28 Aufinu Fkilogram za mas, GGodine 1875. u Parey je 17 drtave potpsla Medunaradnu metarsku omenci, koj $0 postupno pritpate nove drtave Sane, tak Ga fe Konvenai mon to gina mala 43 aicepoplsnice (med jms Juss iu), dok je metas sani poteebava vee ike 120 dean Za primagjezakljucaka Medunarodoe metaske konvencje tile ro zac ene Generane honoree xe wee t jee Godine 1901. prof. Gior predltio now -apslut usta esinica, kot Je bio probiano sastanjen za prrebeeektrotchnke te ce jenn meta Tuloprame te sek unde kao jedinice za vijeme, poveakn sve nance clektotehnthejedinice. Ta) (Glories) sintay pei je pokacao vel ‘rednosti na drug teighim podria, nape & mehanih, Sto Be 9. fenerana Konferencia za lege mere u Parenpod. 1988, definition pie ao opee priladansustay jens, Loja, cui oxnovnih esc (mer, Iclograma sekunde) jos cetvrtu esaovna jeinicn~ ampe kao jedi 2 lek stra, mazvan je, po tim canovnin jedinica osu jednics MKSAS 10 peneraina konferencin god. 1954. dol je ot die snovne jeinice stupan) Kelving (godine 1969, prcinenovan u.kelva) za temperatara iikandelu zajakostsjea. I. generalnaKonfercoijje go. 1960 ores rmnogokratmke jednica 1 nowome sustv yeinin dala mn Medunarada, ‘Sista eal SU (Systeme Inernational Unter). Na 13 generalna) kote ii god. 1967. ustanovjena je nova defini ta sekundu, an 14. general) Konferenoi god. 1971 ddan je jos i sedma cenovna jedinica ~ mol Kao ‘osnovns edie 28 koitine fan” COsnovne edinice medunarodnogasustava SLs sad 22 duline ~ mete 2 za mass gram ie Eivnjeme sekund : 2a cekiién sro amper a fa temperstira Kevin kK ajpkost syetla— kandela “a hota wan — ml ol 1 dosti je medunsrodn sus jesinica SL uzskonjen g. 1976. Novi ‘akon o mers edimiama I mjeramaobjalien je w vel 19K, atno8sy 8 TT. sibs 1, Osmornejeinice 8 Oxnovnajedinia2a dana meta (m),jebila apne odredena rtm om dij ere na medunarodnom prametry of patine | ris pt fempes: tern 0°C. Prametar fe Bin odreden mjerenjem Zemina Kvadrants 10 E30 Iesov JO-mulijons do, ai je kssnitm mjetenjima usanoven neznstne Castupanje od te defini (ra e 2 0.2), 17. generalnakonterendja 24 mre | utege u Patz je g, 1983. odes mova defini meteu: 1 f Galina puta Kops u vakoume preva stent 9 11299792554 sekunde Osnovns jeinics 28 masu— kilogram (hg) ~ ie odredena masom medunaroeng praklograma od plainer, Praklogram je map bo edreden masom I dn destiirane ve pri °C Fak 1.01525 ba. Kesnjijemjerenjna ustanovjenoodstupanje pri teradi praklograma, ko stvaroo odgovara mas od 1000028 de® vode pt °C snovna jens za vjeme - sekun da (¢)~proobitno bila odredems ao 46400. do seednjey Sunceva dana 13, generainakonferenj za jeri utege 1967. god w Paz uve je | pow defini sekunde: to je trojanja 9192631770 peroda zracenja cents ier snovna jens jhost eektine suwje— amper (A) — je sosmyerna elekandna stra Koya proves u vakuome Kroe da ravi | medisobno 1 ‘ajo paralelna voica beskonaéne dane | ranemarlivo malens preseka srokoje meds vod po svakom metru dle a 210" N COsnovna jediniea 24 temperatura (ermodinamitks) — kelvin (K)— je 273.16. dio temperatumog interval izmedn apwoluine noe tone tabke vod Osmovna jedinics 23 jakestsjetla ~ kandel® (cd) ~ je jakost set Jedoovaloga sratenj trekvence S410! Hei snage W683 War. (He, Wist Mid e.37), Jedinica 2 koicinu vari~ mo (mol) jest ona Kolin warisustava koja sac oko elementarih festa Kolko je atomaw 12 ughika °C. Kad wpotredjavamo mol, mora elemantane Cesc Bilt posebno oxns cone. To mogs bth atoms leh, on, elekionl dre ese poseboo cunaeeneskupine takin cesta, Brojestica v molt odreduje Avogadrovakonstants Na = 6:022088 10 motlnvedene jedinice St (0d osnovsi jeaiicamedunarodnog sostava jee I ivedene su dimen tisk koherentne jedince geometrisich#vremensh vein ‘mapovsiny 2a ubreanje ms exvolumen i eakotnw briny = th mbites a kutno ubvzane — Us Jedinica 22 ily pra iz Newtonova zakona, da je ala F jedoaka unos nase ms tanem a(F=), i oe se ens Hobe: asilu~ kg ms? = N ‘Taji site ~nazvana nnn (N)>—jeona sia koja jeu mase Teg dake brzaje Imi Tr define, da je rad W amnotak sle F's putem ¢ (HW = Fe) ses dimen Roberentna jediica tard —Nm= 5 “a jena energie (rads) ~ nazvana dul (J}e— je rad le LN na put od 'U medunarodnom sustavujdinica Se istovremeno i koherentnajeinica ‘za toplin, Koja fe samo poseban ob ene. ‘Denia 2a snag P, koja je rd W obanjen u veemenu (P= Wi) je imenzisi Koberentna jedincs za snags — Js = W Jediica a snag ~ nazvana vat (W)+—je ad LJ, ven ws Jeni ra nerpu ead) e dake 1 = Ws [Nate slave dimensishi hoherentae jedinice medunarodnog stay je ie S asta se fediniceelektniémh | magnets velinn, Te zakona osnal P isoumjerne elekrine sje koe fe wmmolak napoma Uisue I(P = UD, shea dmenziphskoherents josie za napon— WiA = V ‘a jediica napona ~ nanan wilt (Ve ~ je potensain razhika med | fas 13] oo (6 "| 83 (3 | Mi | or Jedinica 28 prosorni Kut je 1 steradian (61) 1st = uni peostoeni kut/4‘Veemenahe veiine Vim Jedinca SE 1 sckund(6) Drage mere msekunda” ms = 10-%s Kiloskunds Uke = 10° ‘miata Tine 60s Si vhora) Th = 0 min = 3600's inidies) 1d = 24h = Bh als fodina (annas}*1 a= 8760 b= 31 S36 ky 2 Brana v5 Jediniea SI_— 1 metarw sckundi (rs) Drage mjere meta v minut 1 mimin = 160 mvs Kilometarusekund emis = 10 avs elometar na sat ‘vor (ja mast) bina setts 3. bream a, 08 Tams = 13.6 0s 1.882 kav = 0518 as 6) = 209-792,458 kms Jedivica SI 1 metarwsekundi na kvotat (mis) Drugs mjera zemalsko braanje = 9.80005 ms! 4, Frokvencij f Jesinica SI t here (hertz) (He = 5) Daige mjere kobere t KHr = 10? He megahere I MHe= 10? He bBratere | 1GHs = 10° He 5. Krutna febvenea os Jesiica St 6. Brzina vm m Jesiica St 1 okretsw sekund (ok 9)" Druga yjeraoretay minut ok. min = 160 okt 7, Kuna brine 1 sekund na snus prve (5) esis SI 1 rajan w sekund (0s) 8. Kuno ubrcnie€ Jesinica SI sadjanw sekundt na kvadsat (ads?) + Setarommaprenupne gain red uroyehu: a= 8765.76 31 6.73685 <* Medina preten, aot mje uvjen, ca fv a revels kvl leds otctay pps adfvas eo pnt ht 0) Maveoe vetting Masa ms Jedinies SI 1 togram (ke) Drage mjere miligram eentiram ecgram gam Selagram ‘megagram Siotona megatora iM "stoma jdinca mase™ Daalinska masa om Jedinica St 1 hlogram po metar (kg) Drage mjere kilogram po klometes teks tx ime = H0-% kg = 1072p hee 107g 66053110 kg 10°? agin 0-* kgm = 1 km Plots masa my Jessica St 1 kilogram po kvadratnom met (ke) Volurna masa, gust¢a(apecifna masa) Jedinca SE 1 bloga pokubignom mete (kn) Drage mjere gram po kubnom decimetro 1 giim! = 1 kpim’ fram po kubnom centnetry 1 gem Kilogram po kubnons decnetnu | Kp | _ : ‘megagram po kubnom metzu 1 Mpin? | = 10" Kel! ona po Kubaom metre 1 Un Specie! volume» Jedinia SI 1 kubi metar po kilogram (og) Druga mjera kun decimetr po ilogramy 1 dm'hg = 10° mks Moment tomo ase J Jedinica SL__ 1 Klogram-kvadeatn meta (ham?) DDruge mere gram-kvadatni meta tem {ogram-kvadrotoimlimetar {Upoueta je dave saa w Kemi “Upon fe dvs sao a subbu mas lana ak1. Preto mate an Jedica SI 1 kilogram usekundi (kes) Droge mjere pam usekund ys = 10" igs ram sinus I plain = 10°60 kps fem aa st ph = 10773600 bps Elogram s minsti 1 kaimin = 60 k's Iblogram nasat™ LB = 12600 kes tons usekundi = 1's = 10 ky toot uminuti 1 Ymin = 1O%60 bys tons mass Tah = 1073600 kps 2 Volumensts prowok an V Jedinica St kab meta sekund (ms) Drage mjere kubaimetary miouti I mimin = 160 ms, Kuba meta nas Lavih = 1/3600 ms tar sekundh tis = 10m far w ut mia = 10-7160 ms itr mn at Tub = 10773600 ms Velie a ila 1. Sila F Jedinica St 1 jata, newton (N = kg a’) Drge mere mikionuta 1 yN = 10° fiona = ON Kionjun TKN = 108 mmeganjutn 1 MN = 10° ‘Upocorenje! Velie stetinas | ospocfina tetinax nsy spomenute w jagpsavenskom akon o mjeim jecicama | jess. ‘Tedina G je sla, koja poise te prvnostiZemje 28 masu m (G = ‘= mg) mero je die Wao sie (N). U svakidanjem fvotuupotrebevamo setinus 28 vagagjem ustanonjens mast (KE) Speci tela y= je (hog predacst’ nepromjenive mase prema po: ‘ejealjvo} tet) izgutitawoy sms, ops Je teh x potpunos zamen suslocom oy = 08) = To ew ata JUS A.A1.025 (198) Po Dit va ranikoal stein (Geushilegmjerens we iets (Cw te ke 22. Moment sile M, okrem moment T, M, Jedinia St 1 ajutn-metar (Nem) Drage mjere iijutnmetar 1 mN m= 10° Nm Sjutm-mtimetar 1 Nm = 108 m logutammeter kN ~ 10! Nia imeganjutemetar 1 MNim = 10° Nm 3. Tak p naprecane 0, € Jesinica SL 1 paskal, (pascal) (Pa = Nie’) Droge mere mipaskal mPa = 10-1 Pa lope vies = 10's imegapastal IMP = 10 Ps Aslonjain na keadrtni metar 1 kN! = 1 kPa rmeranjutn na kvadratn miter MNin = 1 MPa ttn aa Keadrat milmetar | 1 Nm! = 1 MPa Talonjutn a Kade. mlimetar 1 kNimm?= 1 GPa tae bar = 108 Pe snbbar mbar = 10° Pa rmikrober bar = 10-1 Pa Sindarin stmosfersi tak py = 1013.25 mbar -Relativn tak pee je salika apslutnoga take p i (nekoR dene a redovno)stmostrskog taka 4: Pe P ~ Pa pep Per Demo peo pret pod 4. Imps se Fe kottina giana ms Seainia S11 ajun-sekunde (Ns) = = Thlggram-metru sekund Ag mit) Drage mjeremilinjutnsekunds I mNs= 10" Ne= 1 ems Mionjtnsekunda1KNe = 10! Ne = 1 Meme S. Dinamitha viskosnost 9 Jedinica St Druga era 1 pasa sehunda (Pas = N se’) milpsskelsekuoda I mPa-s= 10" Fas 6. Kosematiha vishornost Sesinies St Druga aera 1 Avadratai meta sen (5) vadrates miimeterw ekndi 1 mms 10 msEnergetse velicine 1. Energie, rad W; topline O edie SL 1 aul Joule (= N em) Droge mere toda Tk = 105 regal TMs = ay fesatal 1G) = Ws farsekenda 1Ws sty vatsat TWh = 36003 Inlovatsekuoda TkWs = 1 ovatsat RW h = 36004 smepavarsa TE MW h= 3600 MA lekton-volt TeV = 0.160219 ab 2. Snape P,tptinck tok , Q esdinica SIU vat (wat) (W Drage ajere mila! imw = 10° Kilovat iW = 10 mopavat IMW = 108 Beret 1Gw =10W Elodia wselond Ss = 1 kW ‘tala at Tesh = 1/3600 bw 1 Temperatura Topline vetting ‘Tedina St (Cermodinamicku) temperatura je 1 kelvin (K) Jess Kelvin 273,16. do temperatrme rake ted spsolutne sale | woje tzke vee (Drugs mjera 24 temperatura je supanj Celaja CC) Stupan)Celriaje 100, do temperature rake (pt daku od 1, 0132S bar), tamed eda acia vde, esimis Kelvin step Cea sw jedeak: 1K = 1°C 8) Temperatura sla ‘Apsoltna se temperatura Tmjer od apioluin nel (0,00 ky). Cinjeva se temperatura ter od lesa vse (0,00 °C), T(k) = HC) = 273,18 Dakle sje ' ‘psoutna mula 000K ams" Ted vse ask 00°C trojnarotka vode 26K orc ‘rehitevode MMISK 100,00°C by Meds ii je tmperatorams tempersorna riba AT, mjetena u kek sini (ke), edoaka temperatrmoj raze Or, myereno)vstpejevima Cela ey ATOR) = axe) 10, Temperaurn raiezane a, 8 Jedinca SL 1 metar po etna jkeviw vn K) = K) Druga mjera_mikrometr po metra i elsna tumvicn-K) = 10°° K“! Brcina zagnivanja i ohladvanja Tt (780) ‘edinica SE {Kevin w ekund (Kis) Droge mjere Kelvin u minut 1 Kimin = 160 es kevin na sat 1K = 13600 4s Specfien’toplinski hapacies © Jedinica SI 1 dtl po klogramu i Kelvinw (kg K) Drugs mera kod po kilogram Kevin TERE K mali H Jediniea St 1 dtu) Drnga mere kilodts i or Specftnaemapia h Jedinica St 1 dtu po kilogram (kg) Drvga mera kilo po kilograms Tkg = 107 ig Entropia $ Jetiaien SL dtl po kelinw (ik) Druga mers kilodts po kelsns TMI =1073K Spectitna enropjas edota SI dfs po kelvnw shlogramy (IK ks) Druga mjera lod po ken ilograms 1 IK Rg = 107K kg Oxrevna mee gomma Hy dona Hy Jediica Si 1 dbl po kilogram (kg) Drage mjere lod na kilogram ky = 10° ky imeqadtal po biograma 1 Ming = 10°Sig Toplinka vodlivost 2 Jedinica SI 1 vat po mete | kevin (Wie -K) Drags mjershilowat po met i kelvina 1 KW/(m K) = 10° Wim -K) Toplink piel, oplinki profes k Jediiea 1 vat po kvadratnom mete: kevinw (Win K) Druga mjera lov po Kvadatnom met etvinw 1AWin?K = 10? Win K oMolne veliine Molna mae me edinica St wlogam po mol (kgimel) Druge miere gram po molt 1 ymol = 10" kgfmot ‘loge po ilomols Kokmot = 10-?xginol Mont volume Ve Jedinia SI Kaba metar po mola (ene) Drugs mjerakubnimetat po hlomolu I m%kmot = 10 imo! Koncentracia ari (molanot) Ww Jediiea Smo po kubpom metry (mol'm') Drugs mjerakslomel po kuhaom meta" 1 kevin’ = 10° olin! Motnsopinshikapactet Fesnce SI Lupo mol Hein me Drage mjere dul po klomoly Kelas 1 JkmolK = 10°%Smo tilotiht po Klomoli kelvin tklrkmo}K = 1 iol K Kill po motu kelvin 1 kllmel K = 10° Jewol K Mona ena Jeainica SI dbl po mols nay Drage mjere dul po kilomoty 1 keno \Glodbul po hlomohe 1 kite! ‘lobule mols kot Molina enropia sy Jediica SI dbl po Kevinw tol (IK mo) Drage mjere dul po Kilemolu ieling 11K mol ~ 10°Kmo! (lol po Klomolu i kevinw 1 ANAC mol = 117K mo (lol po motu Keine 1 RIK mol = 10° IK mol Vestine rakenin Akinmossradioakisnogacvora A = ANI bro eegN asp u wement a 1 hekere, beequerel (Bq = 5") Jeiniea St ‘Apsorbirana doza ioneirucegazracerja D = Eim (ener rater E. Adovedena welt ase m) Jedinie SIU re gray (Gy = Je) Eksvalentna dove onsiaaceg zratena BD = (bolo wtin ani vista 2rateajasobvitom na tendgetsko zatenje: B = 1; npr za eatenje ae ae Seinica SIT iver, sever (Sv = kg) Ekspocaiska dozaionivajucegazratenia Qin (ioniacjom tazvannabo} (Quzraku mase m) Jedimes SI" 1 Kalo po kilogram (Cikg) iekréae vecoe Eleiriéna sina 1 Jeainiea SI amper ampere) (A) Deuge mere sasoamper TA = 107A Tua 10-8 Ima 1038 KA L108. olin elekviteca (leven naboi) @ Jeainica SI 1 kulon (eoulomb) (C= A) Drage mere mitkulon| Ime =102¢ Elokslon ie 210 ampersckundy TAs = IC amper-sat TAR = Moc Flekrientnapon U Jeinica St 1 wot (V = W/Ay Druge mete mikrovelt luv =10sv iilvot Irv 102 Klovot iy ip smegavott tay Sy letiriénajekost pia E Jeaisiea St 1 olt po mete (Vln =N/C) Deuge mete milivolt po metru I mV jm = 10-9 Ym love po meira KV) ~ 10° jm ole po mime Vn = 109 Vim Eleven omor Jesiniea St 1 om (ohm) (= V/A) Druge mere mim Im@ = 1099 sioom 1 100 ‘Specifien (clektvén) omer ¢ Jeainica SI omer (Om) Druga mera onkvadeaini milimetar na metar 1 Qsmmtjm = 10-* Om Brekirena vdtivest G Jediica SI sens (teens) (S 0)5 Kepaciter © Jediniea S11 Sarad (F ~ C/V) Drage mere pikotarad Ine 10-2 F anofarad Inf = 10+F rmikroferad Tak ier clifared Ime 21038 Indehistet L Jedinica SL henri(heny) (H— VajA) ruse mere pikoheni tp 10 rahe ink 10-78 rikrohens Tak Sion, rlhenet tii 102 Gustoce magretskoga tka magretha inka) Jesiniea SIT sla (T= N/Am = Whim) ruse mere nanotesla ter 10° rvertela iar 210-87 rela Im? D197 Magneski tok Jediniea SI veber (weber) (Wo — Ta?) Druga mje milveber = 10° Wo Magnetska jakest poe H Jediaica SLU amet po aera (A/m) Droge mere miliamper po metru { mA/en — 10° Am ioamper po mtr 1KA/m ~ 102 Ajm amper po miimetrs A/mm = 10° Aja Sriosne veltine Jakostenergekoga racenia Jedinica S11 vat ma steradian (Wj) abort sea 1 Jedinica SIT handel (eandels) (8) Luninaneia B Jediiea SIT handela na kvadratn metar (ed) Siem: tok Jeinica SL amen (lm = 68-88) Rasnijetenos: E Sesiniea SL 1 tubs (ux) (he ~ ij) STARE JEDINICE I MIERE (ukjutivi i anglosaske mjere) Zakonom omjerim jesiicama i mjeiima (1988) ove sujedinice zara njene za javau wpocrebu u Juponlevii. Za ula sratea pod) opattene su tnimke (kaye protlze ie medunarodnih ugovorsJugosenie) 1. Za duljina fongsuem, (Angstrom) 1A = O,L m= 10° rmikren te = tum) = 10m pale, co, och O.0284 Sopa, foot 053068 jand Gard) va. 09188 m fadom, fathom fm. = 2yds, = LRDSS m 2. Za powrtina oon tb 10° w sire inch Tq 645,16" 10°% m sauare fot isa 92.503 10°? square yard 1s = 083613 a 4, Za volumen sae inch 1 ex, i= 16,387 c= 16.387 10°" m? ube foot 2832-10 bie yard Ojos Feptarka tora T RT, = 1000, = 2.832 m 4. Za brine foot per minute 1 fia, 6.00508 mis foot per second I fsec 0.3068 ms yatd persecond 1 yd.ec = 019184 ms S. Za ubrcane a 1G) =1ems? = 001 ms {oot per see. per see. I fuse. se = 013088 mie? ytd per see per see I yes. sec olata4 ms 6 Za mata bot metic cent g 10g byl yt 9 80665 kg fara, pound (idee) 11h Tonto. long ton LUT = 2240, Aart (metaek) 1k 1, Za gustoéu ound per cubic neh 1 Te. in pound pe eae foot tihiew Pound per exbie yard 1 Ihe. = 0145359 ke 1016.08 ke oe 27680 kp? 16,017 kp = 0159328 kgm?2 Za sila rilipond pond Ktopond ‘megapond din pound Za lak i naprecanie Friaina atmostera tehnitks atmostera Stupae tive (0°C) Stupae vade (420) ‘elopond —pokvadratnom mera —pokeadtainom center | Kp? —pokeadrataom miles bane pitze hectopidze inch of water pound per square inch ound per square oot pound pet squere yard long tom per square inch Jong ton per square foot 2a danamichu viskornost teatipous Boas (pote) Aekapoas Za kinematona vices! Eentivoks Soks (stoke) stupniest po Engleru °E "Eo mms 00 192 cas 30 ntfs 167 2h Imp 10%» = 9,80665.10-¢ N ip HOt = 9.80665 10-7 N tp 9150565 N IMp = 10!p = 980665. 10° 8 Ign S10uN S103 N ist ION pe. 0.138256 Vim = 760m Hg = 101525 Pa ta Tiplen? = 980658 1m He = 133,303 pa Timm H{0 Lipa? 9.80665 Pa 1 kp/m? = 1 mmH,0 ~ 9.80665 Pa Sia = 94066 Pa ce plo 06650 Pa Taye =0,1Nmt = 10° Pa Ipr TKN? = 109 Pe the thar” = 108 Pa is = 3386 Pa tin. HO = 20.1 Pa Ips = 6985 Pa Inst = 748 Pa Insy 320 Pa iors 5444151 Pa Lurse 107251 Pa 1p 10 Pas IP = 10 Pas ap Pas Lest =I mms = 10-% ms 1st =o ms 1213 1d LS 1s 20 dar Ser sme 2s Te S60 118 40 50 60 720 80 90 100 BS M4 482 29 Os ofA 760 lunad 10°E ~ 761mm" eha 28 svaki 1°E dati 746mm" 2a energie rad. opin Lloponaimeae Lipm = 9.80005 3 oop soagasat RMR (KS 8) = 2! 688 1083 kale lel Sigee ‘Giosalorie 1 heat s1n6.8) ‘Mar stmowtern ita 98,0605 1 oe Lene 0a Foor pound Tic Lasse horse power-hour THe A 2685-108 ‘bei thermal nit Btu = ss 10s 2a snag, oplinski wk bhlopond’metarw sekund Lkpms = 9.40668 W ‘ona snags TRM(KS) = 735,499 W Kaori w sexu 1 cals cise ‘kaon na sat 1 Keath Lig w exp usckundh ‘ers iw foor-pound per second Tielbsee, = 1.3558W howe power THe rst tra ermal uit per Hour iptum — Zaz03w 2a temperatura supan} Fahrenbisn (7) je definiran temperaturama: lite vode 32°, ‘elite vode 212 F, Petacunavane na temperaturto) shalt reed mes Sq-m) sank 2a elkine veitine ‘za gustocu magnetsoga toka 1 gauss ~ oT 25 magnets (ok Tmawet) > 104 Wy a magnets Jost pola {oersted 106 Am Za syeosneveitine a akost sj 1 hetaerova siege osires 1 medunaradna svjeca = 1.02 cd 24 luminance sa Ts Ui cin? a im ean 23 rasveljenost phot Tpke = 10 Zaveline sracenja a aktonost radioaktvnogs iors cue = 1G 3,7 10" Bg za apcorbirana doze lonizrajteg racena rad 1rd = 001.Gy sa ekoalentnu dors ‘oncvajtce cadena rem = Trem = 001 Sy a ekepontipku doze onvzanogs tatenja oayen = 1 R = 2,58: 10- kgPOSEBNE MIERE |. sStandardas (normal) kabot meter jz masa plina koja pri standardnom ‘tanju(pritemperauriO “Citak 1 013 25 bar) apeemtavolumen od Im ‘To je masa pln (kg) Koj Brojeano ednaka mepovo}pastoe (Rye) pa ima stogs 28 svat pln droge wrednost, npr 1250S kpdutkes 1 AQ00Kgkidka 1.9768 kg uifnogdioksids Volumen asandardnoga kubnog metas je 2 ravtite temperature veoma raat pa nos za deans pin pritemperatiC 10001001000. Volumen? 063 3864,6683 (ioe ne wzeto u obzirodstupanie reat pinova od ponssan ideal It aihova dsochcia pa isokimtemperatrama ) Standatdns Kabel meters je eprepleaa, zanala mera (u jugoss ‘venom zakonu 0 mjerim jednicama jena wopce mje spomenua), 2. sBaumé-ova arcometarsashalax sti za odrotivane gusto kaplevna ppomecu stupjeva Baume-e (Be) 28) Za kapjevine gustoceo 2 1pldm” odredens je Bauméova sala vrs DBE prio = 10 ketdm! (96 °BE prio = 1.8427 kgm! Za preratunavanie weeds = 144,33(04432— 8) (apt) ') Zakaplevne gustoce o'S lkgldm’odredena je Bauméova skal vrs N= 10°BE prio = 1,0 kuti? Ne 90°Be pa O= M3 Kgldm? Za preratunavanie vied = 43003432 +N) (held) 3. sBeanfortova shales ornatsje brine vjetra (a metcorologi) pomoca Poschne mjeresboforsu ovsost 9 brain teat bofor kav foe kt Ta ar Tisai 2 6. A ehor 8 2. Fol vetar 3 3958) 88 420000 aevjewie | 1089.) En winor 329.3 mM 1032.0117 © 390.49 joc yetar OST onan 1" ‘TVaRE SASTAV TVARI ‘Toa (matria se sstli od Kemiskih eomenae i aihovih soja. Sve spojeve rmatemo rata na elemente koje dale ne modemo rasta lt nike vim lemiskim sredtvima, ‘Die eementa ho} dalje ne mokemo vite dielitinazivemo atom. (Pro inj atoma izes po reda veltne prio 0, nm = 10m) ‘Naklearn je fika po svojim otkricima ra zvila (Bohtoy) model 0 rgraah atoms, prema Nojem se sto atom srakoga element od Je> are, sie a sabean mellem. poco ne Dyes pron elektithi tout neutron a Jeratu okra2uje neztiono nabien elekron "U jezgri stoma (promis redaveliioe | += 10-1) skupjons je gotovo #va masa stoma, Mase i nabof nukizons¥ elektrona ano Se 4 masa abo} proton 1,672 +1034 + 0,160. 10-!A8 ae revtron 1.678. 104g ° 7 rn n= ao cektron 09108 10-7 — 0,160. 10-8 As Nabe) jezgre rede je brojem protona Kole edeak »rednom bro Ze ‘lementa, Tim su nabowem odredena hemiska | fikalna svotva elements ‘Ukupan bro} nukleoma, tj} protona } neuroma, daje nmasea! Wo) aw (elaivng atomsku mass) element 'Nor. uranoy atom (Z= 92) relatine atorshe mate A = 238 sastoi se | 92 proton i 146 nevton rt elekvi8hi neutalnim atomima je bro} clektone jedaak broje protons rednom broja 2) Elekioni krute oko atomske jzpre po odredenim stazama (krunim od ‘nosno elisa) hose teku po energeths razmjsteni. oma K. Ly My 0, PQ (kojih se polumperiodose bao kvadeatl eh brojea, 2,31; Bro elekteooa w svako Insel je ogranin ska arieactee len eee aa) ave bro} sekarona 2 68 1 2 GM cd OH Eektronima su sasvim popusjne samo juke K, Ly M iN 6Kemishi clement Simbol, rai (atomski) bro} Z (= bro} protons w atom), retin tomsha mas 4 (6 dbezom na ulikow top HC) fraspored dlktrona po Huskama (K do Q) Beet] Sib a ae a ° ‘oak 4 pop sebeo | ae gine 28 T e e ae ee 3 fe & at ee i = ‘ a BH Es : ee ‘ i ee ; ie e os Ve it fy = & ff Sk Ma ph a s te a if ti tees a 23 id ti | a ua a if he, : ae mS Bt ii m | iE ee os ae ii te a pig Eg if bi = g oe 8 it ti ‘ate, [& Vite are Reena Dy 6 eae a bg Pi} Be it ii go | E ae A ii i & Pb BR ; ee Bad ti oe z ae ae gi i S Pbk ee a S g ae BR we] ad i Fa a bb eee ; Bengt as (baa aves ‘ae i seen < poe é | a 8 Herter! 3 fe & oad 7 \ Ra as 3 ie 3 : BE it i uted Rb ae eich BAS dees: s ‘strove = ee | si | Po 28 6 iF Pb gd ge a : Shen Pag SE it wie Pig Bt a ft Ee a & ee a it gi ce Pb wt Bho | Be Pt od paladd Po lope cy ran Scere 128 92‘Transurani ss wet dobiveni(adioaktivn) clement, kj u prio nema: Tiassa 2 | See ee Seale ot cee ge |B | BTS Siwy | AB] iat | Ss wes, (E| tomy | Al ts |} Roda se rani vera nano raj wed ain Zotop x jednakom rednom bro 2 (tpi jedaakom broju protons) moguce su ‘alte atomske mase 4 (bog razistog bro aeutona). Elemente sjedna in rednin beojem (jednakin sabojem jezge), als tazkSum relativnm _tomskim masama (mavenim brojvima), nazivamo icotpima, T201pi sear ‘dau kemijski porpuno ednako, rari Se samo po Hizkalnim soi. Pa youiku apr pozzamo te zotopa: vodik H = 'H (s protonom | ber neutrons), dewter D = "He protonomjedsim neutonom) trip T = H(s ‘rotonom i ama nevtronimg. Prrode Se clement sastoje vedio od salne mesavine svoj atop, (Samo 22 priodna clementasstje sod sto jednops teotopn, pr, F, Na ‘ALP. Coit) Napeimer prod uran sade 99 280% i2oopa"U0,7199% izotopa U4 0,006% 2otopa U Pi jednakom positivnom aaboju jerre (i ri jednakom broju protons) bo} elekrona mate bit vel nj. Takav atom, koji je vie elekek ewtralan,nativamo im Ponitvn or (baton) masa od atoms, Koji mogu odavaiclekirone, fod takin, Koj sje na aaj) Huse samo jedan il dha elekwona (pn ‘letentima vec bojem prota ve). Tosu signe kev ine (dobro vode ‘lekerén soja) Vecin Kemski lemenata shoving ‘Negativlsoat (anon?) nastaj od atoma, ko} mogu prima clektrone, ‘od tak, Kojtimajnn vans sc sedam dest elektona (pi clement malimojemprotons\manje) Tosatpiene nekovine (eevode clektnent smu), ‘Medu clementima, koji formiraju samo katione ii anione.postje element, koji pod odredenin okolnowima formirja jedoe ik druge atome. Elementi sa Str elektona vvanjsko esl samo ponekad fomirju lone, ‘Pein sistem clemenata (p> Mendetsjeva) ‘Brojev pow sboa su rei braen Z ‘Omak 4 lament (kvine), Koj tore samo pontine fone (atone Ornaka —: eet (nove), Kal ore sano oegaine fone (aioe) z-8. sporeino) supine ements samo kovie M1 nani, 2 = 90.13: abt* Yelecjiaj bo} vaiovih soma Ke ‘uty thy no] ott madomest, we v9nee oz apes! » 7 Sent yun aKEMUSKI SPOIEVI Kemijhe vere 1. Atomske veze(homeopolare, kovaenne) Atomske veze su eae med nekovnskim atomima. Zajednitki dektront vile atoma tore molekule, {10 od priprostih dvoetomalh do vo veliih rmolekula 5 vigestotna ii vile sues soma, Spojevi atomskim verama (mek zgradu) obuhvadajyrazmerno sani bro} anorganskh spojva: poseboo su zetajni organs spose “Anorganski spojvi s atomskim verama Spreteano plinoite var (aiken tala veitima), npr nekovi. ski Sements (Hj, Oy, Ny) tekovinski obsdh | hidridh (CO S03, NH, HES) | spojevi nkovina (SCL, PCL), vas djamaninog tia (s vsokim cali i yrelitima) svt aki. ‘atoms verama (tvrdota!), ap ijamant (C) nekovinsk kari (SIC, BKC) ‘Tima wa shen takoger nekonnnkstidi (BN, SiN. “Oreanskspojertsetu od malin molekula apr. priprosth vslikovodika (CH, CiHlp, do veoma selkin: molekuis, np. pliviktorida (C3HjC)y Poresior Grojaatoma v molekuli pelae t Tari iz plinovth u fekuee | tom krule, Ne vodeelektriée sre 2 fonske vez (heteropolare, elektrovalenine) Tonsk veze nas med Kovinskim i nekovinskim atorims nat} nati, da Koviski atom oda vanjske (valentne) clektrone Gednoga I ile) te esta) posiivaim ionima—kationims, ackovnsk tom pak primaja vane Sekzone + postajy neativnim ionima — anionima. U pinovtom ik tekueew Stanj (iu otopnt) su postin’ 1 negation! slobodno git, dok u ‘rutom stan formic skapau Resta reset, Tonske aa. vere karakteriine 21 Kovinske oksie (npr, NaO) i hiro: ‘side (ape, NAOH) a marotito 2m soli, koje su spaev pozitivaih (kovinskih) ‘Pregaivih (aekovinskihy iona (NCI = Na* + CT). ‘Soli imaju visoka tala + wait te su pravi lktroliti;w taenni otopini vode eli sia, pri emu font notoc! mabe, 3. Kovincke veze Kovineke vee su veze medu kovnekim atom. U tussalnim reedama, koe Wore se Kovine, su atomt — odavanjem valesuih elektrona — pestisno nabijen, valenen elektoal pa se kre med jma y reteki razmjern slobodno. ‘Kovinske su year harakterstifr 22 sve kovine {nove sli, 8 oi ‘ja se naretito dobeom slektrgnom | toplinskom vodhivasea te itdogom ‘anedivosey (moguenas prenblikovanja, Kovkost Kemi rete Jesnabe Kemishihreaeiapikazuukolitinske odnove sujeujih va 2H; + 0; =24,0 2inols mol” 2 mola 22g 3p DINE U pliowtom stan mim 2m Pi ehsotemiekim reakejama se topia oslobada (odvot ‘ricki reakejuma se toptna 08 (vod): 1 9, = 1:0 - 286.7 tmal | CF He +40, = 1:0 ~ 286.7 mot z 04-4 0,=c0, ). prendre Oo ~ 124,00 282,9 hav 0 = H+ Lo, +2867 amet © + 0, = COs ~ 406.9 mot ‘ri kemisoj reat advedens it dovedenatpina nj ovsn 0 oke reakeje pe medustupnjeri i neposredno (Heo zakon) Reakije edukcja~oksidaja (ored ok) nasa ie dctomieihreakeia sedukaje (oduzimane Kika spa) | oksidace (spajnje skim). Hida ides naa spojen vodka nekovinama il nekim kovinama, Hint ss pinot, tka Rrut (nekovinsi se hii pinoit i te). Svojiva vodka énekovinshh dria ar | moire feet | opm rar] He | ian Stix | 133 | fesbeovoa TF Vos wsiow perks staan hd os 2 Boman mits enonca spin NZ =oOsa (Oks su bina spojesi Kaka sclementia es lini teku ii rat lemons valemcjs mop inats vse taxi oksida Karbidi arbi su biaarai spojevi uglika s Kovinsma, te + ekoviname Bi Si Karol su twde ( lo evede) var vsckog tlt Sofia kis obs (pn py = 4.01325 bat) ae eer ae ] Reet | THE | vine | Guna | S | vate | Sa ont Vette | Gee way) © |S | | Ope ne | = a9 fustataamontces | Boke | Le eacna x niniane | 10 ren | oct || | ia | wave EN | 1853 | Bas ie Re Bigs | an weno TN | "ist | ae = [is | geo 738) To the we | ss | = 1 | asSul su bina spojsi sumpora + hovinams, # medu nekovinsma naro- 05a C (FH md: Bd, st 3). Soja sumpora ule ox [mactar| Tate | VEST | Gonos pas masa is= subt)| 2 iain Sampo tmoran |, 9206) pp | sige | ig | timate] 6465 | {ig | WR 2070 | ortaromben, seu : Als, 1 1550s | 2020 we ML RS oe = | 88 | come Bes | | iss | am | 1 250 ban) | est Foi a a spe ofr Koi, Sona ofr oa pRelatvnc) Talitte | Veetite | Gustoge vow [rai] Ta | vege | Que [pm Fawr Sea | 1353 Joo a mn] hen | plimae 128°e gee | 123,92. eta eT tao | mae Sin | Be > | se Fer | toes | = | Se ‘iseline 4 baze rtine 9 (ar, koji molekule il ion ako adsvas protone (voihove eae ‘Kieline a4 vodene otopine spojeva vodika s halogeniaa ii drugim oe: ovinaen (okistine bez Kaka, it pak nasa pl raked nekovinkihoksd ‘ vedom (kisi = Kiskonn npr — Kielne bez isk ‘uorovodina = vodena otopins HF lorovodies (olna) = vedena otopina HCI ‘romovodiene = vodene otopina HBr jdovedina = sodera otoping HI Simporovodiins vodena otopina HS fouorovodizna = vodera stopina HP slanovoditna = vodena otoping HCN Iiselne « iskom ualiéma HCO, (CO; + H,0-+H,C0,) sumporasta 380, (SO; + H,0-- H,S03) Sumporna H3S0, (S05 + H,0 + H,S0)) Guliéna” HNO; (N05 + Fh 2 HNO) fosforma HPO, (P03 4 31,02 HPO.) arakerisién satok svih Kslina je voi, Koj je w vodeno) opin potitvno mabyen ion H", dk je Grup dh Mteline negation nabjena neko. na toma EOP ee cy HCO, = #4 Coe Aare (Iitine) 4 spjei, kojih molekule Ht ko primal protne ‘Baze su ldrolsid. koji nastaju pri reat odedensh kovina, kovneki tsda i amoniaka ¢ vodom, pr. rau hideoksid NOH 2Na + 21,0 + 2NAOH + Hy1 Ngo + #0 2 NaOH lalley hidrolsid KOH 2K +2H,02KOH + #1 K,0 4 H,0--2KOH kaj hidroksid Ca(OH). Ca + 250+ CalOH + Hat (gatero vapn0) 30 +150 + CalOHy monje hidroksld NHJOH NH, + Hi0 —NHOH Karaklersina sartavina baza je negativao nablensjednovalentns sue pina OH — shidroksite ‘Vodene otpinebaza sade ponitivne kovinse ione i negativnehidroksil- ne skupine (e su dobri vedi elekrgne ste), 80 vied ize talevine bere NaOH = Nat + OF ”Svoling hiseina F basa eo ace | once aoe | ev | HON 2 100" Retina | Taie | vine | Suso% | ma [meee 7 es nas sumporna. kiselina se | 2 | elton Nein ae Bs ee ms | ‘eksplozivna) eee! ieee om | uty | are an | us = ara Se | | BP | = | I tu Vode en Miera 22 stupeny Kell vodenih otopin je wredost pe (= potentia ydrogent), koja defnitana nepatvnim dekadskim logaritmom koncetr fe vedikovih Sona a (met 1-8 pH Ie (Otuda peoalze vijednost a Hele otopine o> 107 ped fe neurnine otopine (sta ode) = 10-7 pH=7 — za bathe otopire 22107 pH> 7 h..14) \riednost pH mjerimo pomacaelektrkemiih mera, 2 motemo je oc Jenishraznobojim indikalorima ko} pit odtedena} velednost pH promijene ois, ar a rmeorant eve} aga mre crenlo | enn 44 6? 240 ims | Soren So ode artim (mote | ‘he @ = 3.8 moder ‘natal, | season # <0" even So Soli nasser reakeit Katine « bazom: HCI 4 NOOH NaCl + HO HCO, + CAlOH), + C2005 4 2,0 Soli nasa § pe: — diclovanju halogens 2a kovine (Oh, + 2Na-+ 2NACI = sietovanu vekovinskih obsida na Koviske obside il base $0} 4C20-+C280, CO; + 2NAOH - Na;COs 4 1,0 — Getovenu kiselioa na neplemenita Koviw ii ovina obs 2HCL+ Zo-+Z0Ch + Hat HS, + CuO+ CuSp4 + HO Nasivi 0 sot Tena sol iz ksetioa ber isha sean na id CaF; — Cafuorid §— CP — Cu fentid NaCl — Nablorid = KCN = Kenid ‘AgBr — Ag bromd ——K4Fe(CN)g — K Fell) anid KI — Koais KGPeICN)g — K etl ind Pos — Posultt mens Sli iz kiseling & Ksibom svetvaju na -at (it) NaCO) — Na karbonat KCI, — K Korat NaHCO, — Na hidrotarbonat Kid) — Ksilkat NasSOs” — Na sulfe K,CrO, — K kromet NaSOy — Na sulfat KiChOy — K bikromat NaSi0s— Na soe MO, — K manganat NINO; — Ne oles KANSGQ: — K Al slat NayPO, — Ns fosat [Na:HPO, — Na hirotostat NalL;PO, — Na bihidotosar Posebno znatujne alkane sl ee ca tts eaeues Rican eaee ness OR eis wscr KG GG, ma, NG sania ot stniat tartonat | "NECOs,KjC0)_C4CO, ACO, NHIHCOS halen Sade pla! vapende oe saa ESO." KO, "EO." so, ts. ia Nano, xno, HNO, co ten ina sien »Rear) Tale sol at ‘Bac, "20825) 962 BACO, 197.5 | 1380 BuO, 23340 | 1433 BUND), | 20138) 9s BacrO, asa) caCy | hio99 | 7=2 GC, | 898,65) — CaCO, Meco, tt cas, uso a804.21,0 8 | 18 CaxPOO: 1670 CaliPO,: 2140 23 | 100 CaCi0,! 21,0 oo | casio; we | = cue, 1344s) 298 | 9p as | 9860) 103 | 220 GiC0}-CHOHy 122108, 200 | caso, |139.60| 200 | 650 Gis0,-5H,0 124968) Ho | 150 Fec, 12673) 672 | 1003 re221 262 | 315, 16932 a jaa! | 30 1456) 776 (1417 | 612) 64s 100.12) 130" | 13821) 896 | — 17427) $38 | 1069 | yout! 337 | 400 21238! 340 | =| rae) | 13609) 2526 | 300 | 1335) 610 | i340! g76 | 3a 04) 240 | = |i9420/ 968 Kic0) 29419, 236 | 500 0 2711 | vapnenae, breda = | dolomit 2960 | sada (gps) 2320 | 50%0 | 26 | 2] 2905 | tos4 | 4600 | 4000 3400 2284 | modra glca 298s | Fe ond 2994 | Fell Mord 5000 | 1898 | zelena. glia 1989 | 1360 | cjankat 2180 | biarbonat 2267 | pepeika(potats) 2664 | 2100 | iniska sara 2564 a | 2325 | 2703 | permanganat mm | 3690 Bese | TAR Nrcgng Some te se tg KAISOp,-17H,O 47439) 92 Korat," /sa9a6, KibwcN-3H0 2a | 70 Mach V"ssa2) ma Macs ee Maso, 037) ae Mas01-71%0 [24648 | '150 Mr 4199) 903 Ne Shae! for xan j30290) P36 Nal 14989! 665 Now 01) Sea7 Nasco, seo! 0 Nuc, 10899], $00 Rncoy-t0H0 [26a *S N80. Tazon) sae NaSO, + 10H;0 [32219 | ~ Niko! 3439 | 3058 NGPOL- 10140. |34409| 100 NtnrO,.210 [17799 | ‘9s NaiaPOL HO |13799) 100 Bsio; 122.6) 188 NeSy-s140 [2488 as NRuCI 30) Nir 9s) sas Nwtico, | Maes! tans sp3C0,-149 [11410] "0 GxHs0. Nsatal 100 Nuno, 'S00e| tere Gitte, | staee| |S NHWHPO) 11508) > rs 2935) 1114 PSO, {303,25 | 1000 Pod, sate | ‘tae Zac, po zs 1020 Zao, 288) "sao =| 1750] stipsa (aiaun) pasa = 1896 | crvena kev st = | 1850 | ce treme sob an | 2316 900 | 3010 | magnet 2660 1636 | gorka sot 2190 2165 | kohinjska sot 503 28s nn = | 2533 = | as = | 268 = | 46s so | 2267 = | 2536 2066, 200 | 1910 =| 2400 70 | 1780 = jis = | a9 = | ass = | m0 210 | 1n25 1619 = | i796 7300 = | 6390 = | 300 0 | 2510 ‘102 = | 440 | tasers st ska slit Siksina so} salma (ciao) Djela sot (oe)Organs spojert vim organskim spojevima sadrtan je upik. Medutim, u orpanske spojeve ne ubrjame aijedete anorgnske spojeve sa C ‘aliéneobside CO,CO; ugha isulid CS ‘opens ksetinu HCOs chanosodik CN Karbonate apr CaCO, chande spr. KCN karbide apr CAC ia COnpanski su spojeimajegesasavien od uaa i vodia (ugiikovodi). eso obs Ni 8. U praca su organkim spojenima mogut sv element U organs spojeviaa prevadavajuu prvom redo atomske vez [Nazi organs spojeva po broju atoms Cu motel: et 5 stoma: pent a 6 koma: eke pro 7 stoma: kept bar 8 atoms: okt Za molekule organskih spojera tarakteitiéna je atomska stuktura ghia, hoy se vet lance (ean = ac, last spojev) iw Kolute (tuts = lens spojen). Molekue jednakog sastava mogu imati rane strukture (zome. usm CMe wun HCC GH awn 9 stoma: non 10 stoma: ek faobutan Calle ciklsburan CaM, CHy-CH.— CH=CH h Uptikovodi! mogu 8 = ascent, © peranen = aka, ape etan CH=Ch = ken, mpe.etea CH=CH, stk npe etn CHECH. sdvoinvezama_ Nezasieniusbikovodic teteprevorbi u spojeve sa stabinijom vezom (u signe) Sigs su aeasicen op) kovedie Kemah veo akin! pase kode ‘pays veike moleule (poimer), "Ankit (Opea Omak -R) eu atomske skupine koje imaju jedan vodikow som manje nego I odgovarajuc alkani. ape met —CHy prop, —Gilty car GH, bath CE pent (amt) Cally COrganske spojeve Koi, osim CH, sadrte 4 drug elemente, motems rasta» obuirom na Karakterisine skupine stoma [prema koje aaj Fina kemiska soo), Sites skupine orgnskih spon — ‘Bec oma Cw mole in ary 7 3 z aia Cla Gi cai, (osraiay | Cots sin ronan ies me = Gi cH (cli Ms ser prose acetieny_| Coltoe-2 tin aceilen)|___propin aval —on | Giron aot {atohowy | mses) | teem epana (essa) | eae aaa Gio} HCHO. CHLCHO, ‘otek | ane | maa ropa inane} —coow | “coon GaicOoNT Ticime | arta | metance Propane fate Care) oe ‘amos =o icin. co Tieton | arto ropa iso) Primer smacanihorgonstihshupina eae Chace gecn, — Rbeepoks ia cnn a = EHR onmis oo GaN fcr Aroma’ wslikovodici(enzenskog ipa) enzen chon, Ney) Gi ec oat HOH feo! HCH esto GHCH, total HCH, stoi GHSO.H sulonska kistina CHACOOH), terefaina ‘eeeSant poate TROBE | rate | vce (So | ee Tea ea ESR] ease | vee ope es Ee | tase [rae SS] ome ae) eS | Om [Tie | ne | ean CH 1604|— 1825 —161,7) 0.717 ipmouaoe cee ae friar (eis eagle can Git 4097 172" 886) 1356 | mee ca | vot |e | 88 | a ropa 410 1877, a2 Zo1s oe | tl ewan Cy Sea 1383 33 ey | an | 967) a0 a |S Hoban CH | $81a|—asot6| 1127) 2 | ae fogs | eee | ge ciklobutan CHe 36,11 —30 | 10 | 703 ame: nas | as) 612 / ‘orm nokian Hy 11433 590, 1258) 4 | valor iooktan He Iason 393) ot ‘mean CCH ts3a2 | 226/168] 1595 on Gite 28,05) 169 |--103;5| 1,260 sien” mono | a Ru ropes Cy | #208] 185] 29°7] 1515 | sprepine “kl. CFO asaya | 249] 1406 | Feo toes Cle Sa05 130" | —a5| 2500 | Tene” aiond epee | eg | ee) lobuten CAMs Seog tal aay Mormetan CF*C2 ost |—tss | 9. feo 12 fini 2604 815 836/171 srlen — PNOBCE- Cyc, ee ee eee ee propia Clk fp) wo 332 ‘iktorm. | | 186 | butin CH | 08) —322) 27" | oss | monoklor: Hc] | 6452) 139 | 13917 | exon rwtanol HOH 3204) —978) 647] 792 | meuanonor 8B win final HOH A607 112, TRA) Fad | etter MEPOHO™ cc caso 160-12 | oon | i, froparal CLOH 00 —127 | 9738) S04 | propiattonol 1, | “1 Soutg)—127 5978] 204 | penal action Cute agi 402) 2179) 145 | eatana ame | eee |r te | ee ees amit | SS] #0. | 879 | stem ce | BELSR.| hal am | Nsoue Con gain | a2 | 2 | sont | ean Propanal GM,CHO—SROR BI” 4855, 07 amino | ' futanat GHRCHO | 721] 99 | 757, B17 mln GHGNH, | 9813 | —62 1844; 1022 | ann wvetasks io20 | mgy eer GHig,O 7412 | 1163346) 708 Tien HCOOH | 463) 86) 1008) 1220 | nny SERS, TSS) GRE) aD ant anata cama fenot fal Tieng CH:COOH | eo0s) 18118 104 HB, ao, gaa er || 299 swopana | «1 sae | cello (CiHy0n, (16210, — | — | 1380 iain COO | ond ae | ta | Bukora Gude noe” fas | 1544 dtatrona butane | a7 mulaton —aharin CHAOS UID 28, etna CoVCOOH [ees 4.7) 164 | 964 | ME Sicnakis HOCALCOOH 13812 | 139° | — ets sa ropanon (CH};CO_ | S808! 94.6) 565 792 | seton fosen COC 9992 104 | 82 | 1392 Dropantiol CHOHCHOM) 9209) 179) 290° (1260 gen ir (G CS | 15908 | ate | TaD a Stem (ONONGHs | 22799 133 company Ot | Sin * Zara imena! * Ratna formals vod = formalin vento — woycanct,| azras| #1 | 2 ese ‘Setter = 972mbae taluen (NOWNCHACH,| 227.13 | eso. 8Poteet Polimert (jen orgaski sje) su makromoleklar’ organs spojen ‘oj nasaj nzanjem moekulacunovah wart - monomers s makromolekle Sato vebkim brojem atoma (do 1000 | sie). Relations molekularna mass pomera os prosjetno oko 10° do 10" ‘Brojem molekula - monomera, od kojh se sat molekula potimer, je ‘odreden pan polimersarfe porssiom stipnjapaimerzase mijejaju se Seon pliers (wiskoznont, mopucnos:preoblkovanj, toca, topos a). Pojeine molekulepolimer isu jedaake veitne. Siogs te stupa palime rizae mots mata samo proretim, Buds da je bro} Kemet vezanih tmolekul (monomers) a moiekul potipera velo vel, to mane razikev ve {int makromolekula rede Wino seca! aa promjenunjihowh svojtava ‘Najobiem bik makromolckale prota lanéanog nzaja monomes Palimcre dative ie monomers snttigh ii pretorbom priodnih wan ‘Gave postupl za dabivanje polimera su: 8) Polimerizacia je organs kemisha rake spsjari edoakih ira ‘sh nezascenih spoyevs# malenim molekulama u makromolekularne (ati, Feo ber nitajanis nuspredukats ») Polikondenzai je kemiska reas pi ojo se ossovne wan male. im molekulama ved makromoletle uz aucvane nuspeodukata(narosto ‘ode, alkanol halogens) ©) Poliadica je orgaka Kemiska reaksja spjania rantih spojeva ‘malenim molekslama & makromolekularoe fai, Der Masa nusproda tan. Kopolimeriaciia je plimerzadjabarem duu razinin monomers, pri- em nasaju mabromolhule koje sade meduscboo povezane monorerne molele hao oxsovneskupine ‘Kopotimeracjom najapolimerne vai a svjtva mogu Bi Soke sranicama piagodena potebama 24 mihOvs pment Primer njenatsnih potimer: cetlors (GH). pte (Gio. arava bautuk (C3) polpropilen (GH) netics atu poset (CoH buna S (Cube palviikiont — (CH,CD, tins NCHA, Polskrinenl (COHN, siiton(RSIG2\. potamid| (Gow, rented tart ‘iti element (smo jedan fed stoma) lomentt Ga | een element (sje de iztop) tar tore poe ia ee ene [ose apt | Tmarené | plnovte sje (a) i impress emt) (mmole | tekués otopine i ier Spe Osea tant ia) | ore) | — fehl oto! Yd Som” [Signe | _— ttn ot van Se ‘rue oorine pied crm inal (use “rexucinn (mag) lee jai iby sme | emsse Tek pera ape daa | tice | tet toon pe ‘ten | oar ure: | nie (ape) Touts win | —sekcing holds emulin (othe | ce treton 5 Sees | TeTemom|_— rina: ote oon |S © eva Wate : amet: —plinova | ktute pene st Tire) lone vcitna Satine ott eek esta Suspect | vetting mia Talozenje (sedimentac) (extize 40 talote shog tetne ih pomotu cent fupe) grubodsperane suspen ako se alte, = Holoidee opine aloe se pomoeu (ultracentrifuge, = prave se otpine ne alate Fiore spent se Hitiraju kro obine fire (otvort ica 100 wm), oli se iksiraju kroz specisine le (otvont aes | a), rave se otopne ne mop flenatMEHANIKA Masai ena Masa (kg) svjsvo tela koe se fue w useaost protiypromjena baja iu acajamnom privlagenju drug ela, Mase odredujemo usporcaiv ‘jem s dri tela poznate mase (9. vaganjem pomoco utepa), Masa se ne ijn + promjenom polos. Masa je takoder vaganjem odredenakoliina tas Gustocs o hsm’) je anor mate m vatumena V:¢ = mit. Gustocom iratena masa: m= oV. ‘Te tina G (N) je sis, Kojom Zemba privat el. Qdredena je masom im jel ubrzanjem semaljke sl tte g = 9.80665 miss G = mg ‘efina nije Kontaning, veC se anjenja promjenom ubrranja g se rete (oja se mena od ehvatoa do polars d 9,98 da 9.83 mis), 'U swakidatnjem tivots oznatuje stein i vaganjem ustanowjenu masa (g. He. 1. (Vid wpocorenje na st 60) Gusto teboihta materiale (kgm) is clement spe Gusto ith clemenata pojevasbrana Jew podacims o Warne ‘int elementi st. 40,81 ‘selne,baze ste BE dnd obs Se 8,85 sol 90,91 bid iti ste 6 Stzaasi spojevi st. 94,95, Tehnichekovine i spew alumi —Wjevani 2560 es kovina soon “Kova 250 ‘drstmin 2600 stuminjeve sitine 2600... 2900 | eektron 00 bahar tekst 8220 onstantan 800 Ftekwctisks 5900. 8950 | Kosta ~tekuet 7025 leven: 8300, 8020 | “evant 7200 ovani, vajan) 8800 |" 9000 | manganin 5400, tijels Roving 7500. 10100 | myjed(mesing) 8400. 8800 Drones ~Honirena #730... 8800 | mone Koviaa asio STluminisha 7400. $200 | Slovo —tekute 0640 ‘ink tect ato evan ino aievane 900 slum 250. 2650 Cowart ‘00.7200 | sv tiew 7250 elk = evant 7850 frebro~ bevano 10400... 10800 Satan 7850, “yoreno 10300 10600 “braoremsi 8100... 9000 | ao, Ijevano 1250 sft 1050 pn 2100 fetestea epenka tors aco salofan sluoid cement 2200 sat 2000 uma, weda 1180, iment proizodi 1000. Kautik, soi 910, eramilhiproivodi 1600 ole 1600 kolooni 1070. koran 350 rede too | Semen (kvare) 2100 ‘ot red (H30) 0 mas 310. amok apie 00 enzin — taki 680. wet < ilindarsko wie katran iz —"kamenos uslens 1100, = smeges apiena 850 taraneko ube = Kamenog ugient smedeg uplens 780 Tanero ube mmoriks voda 1020, ratte 700 Paratisko ule 900 petro 760 Nekovnake bratine 1380 2800 ‘eo 2600 a0 130, 3250 2300 1700. 2000 930 4900 1900 1090 4000 00 280 2200 2950 920 360 io 1200 Peps 1800... 2400 pluto 200.1350, Porc 2180... 2450 fovea 000 Sola privodna 1250... 130 sano 24003000 Sila, wmjeina 1250. 1600 amet 18002600 ese ‘io sao 150 sine 2500... 3200 west, posuten 00.1600, trosk 2500 3000 uplen 00..1300 Bele, drveni 1400. 1300 pent bike 1350 ‘apoenae 1500. 1700 ‘ammo — ho 900.1300 ten 150.1250 vou 980.1080 vine 1300. 1400 emi 1500; 2000, Zemia (planer? 30 ‘Tipe masa Zemle iznesi $960 10" Kephvine (14 15°C) 180 30 1200 310 "oa S40 1030 010 1020 $60 plinsko ule ie watrana 880... 990 = Kemeny uaina 1020-1080 = nane 369.890 — fmedes vglena 880 "900 repitino ule on 918 eimusovo vile 959.974 Solna otopina (Nach — 10% texpeninsko ue ube za lotenle ao 390,..980 = tetko 10201080 vod 98.5,Grea 234 of pirodoog kamen: apn stat, pore 2600) ‘apnoscement ear 2700, beton (od sunk) pyeteemak 2400 | arvo (prososenoy apnense- gst 2000) "eorovina Spowean 2200) ‘rezone ‘dd umjetog eradiva: bukoving ‘obieaa opeka 0 Irssowna poroana pura opeka 1100 jnvorovina poroena Sopa opeka 1000 Jelovina| Supls opeka 1430 Sipovina ook sanrekovina ‘ment 2100 tipolonina sacra 200 Sipte wart bike pens 750.1250 | sot cement —rastesen 1200. 1200 | treet saben 100 | 2000 | open dest dno wjepaniame 330.520 | od mcka drveta ols sap. 1480 | odtveds ders mate phen, amen a naspavane meh ‘mak = sh 1700 sapnenae Naan 2000) ‘apno,gateno fwoska (joka) 1000 oie emf, piesa vats zeal = nok prio vata 2o, ramp, oe brio, ratrseno ihe jecam piesa, jevaoniht Keampir aren Peenca = nabojen 650 iy sama 6 vote Sales svete zapa0 80.190 | aa “oksr 200.300 ‘Kutov pried polos cement “ nies a2 fab, grat as Sahen, mens Jeams ob oa ome tors 35.150 | seme 1700 1900 2200 a0 500 700 00 650 $50) 500, $50) 450 SE8z8253 3 aso 300. 900 130 200 00" 900 700. 00 1400 uso. 1350 1060 600... 2000 00 650 350 760 oto 560 ss aot oe 330 soe alias STATIKA sie Sila F () je wok promen vetitinom, smjerom | hvatsem. anja i oblik tela Sila je veKor odreden Sila u revi F = sila s ative Uy. 39) - — komponente Tout So ga zatvara ser sile F's qecal FR +E, soe Fo Fema 6” Fine iit esate POVEPE RE tana FF a : Sie «proton ran tmeme es) Fenn amon O05 an toh are Poe se, fe Fooun Bev Feap | B= Fes? PaVER SRT Cora 4 corps cat Sostovane dvi sau rains Sle koje sastavjamo A, Fy — komponente Kut modu slams 7 ‘Ukupna sta fe renttana Grabtho Hee: servidogram sa £27 woke a Anaiigho eee RaR ABA VRETR, ROVRR+ RE 4 DF Fes Rei Ry su projekcieeezutame R na onl iy R=R+ Romy — R,~Fsiny voPri sasaljnju diju paralenih sila A, | F do Aajemo dvie jednake, al suprotne le 4 Fi —F Samaiane vite sta sa sajedichi hraitem Graficko seen: potigon sil “AS Amiviso tere RS Projkciarerultante na os +1) jedatha i sbroprokii vih kompo- enata na of +0) ri in ee Rey oatiterezatante je vate sta Sastre vite sla ralitnim hraitima (0 po vol edabran pol) Acaltisho rsteje RSF, pomots projkeja kao u piafajem prnera Rawasiane lle F u vide hormponeata (3,213), Kole se me fu sve sat) took Dajje detavane Grate retene C.p.= Culmennov pravac spaja Secite prave djelovana sle Fi jednog od zadanih pravaca st siecftem osaih dvaju pravaca Stati8ki moment site Staticki moment site M (Nem) s obsirom na neku toeku (pol 0) Je umnotak tle F'i-njos Araka a (. okomite udalienost te totke od fertile F) eae Po dogororu moment je pottvan ako niegovo dlovani ime smisao suprotan sie Stu haze na sat. Moment le je vektor kojemu je smjer okomit na ravainu Odredena smjerom sil aka, Vektor momenta le ima taka sito da je moment, gledan w suprotnom sms, poritivan. Moment slew rant Moment komponenata sie F Moment sie F Mm (OM) + My = My My ‘ajanje momenata « obrirom waist to&ku (es) my 3M, Moment slew prosore : Moments abrram na pojedine koorioatn osx,» iz (vii sku: sil prostrate 101) M.— Fie Be Fate Fate Me = pte Fade kup moment — M = YMET MSE MF Spres sits (par sl) su dvie jako vette, usporedne | suprotno usmjetene se F i F's medusobnio razma om a. Te se dvie sie ne miogu sastavi rerutant. Moment spree sila anos: Spreg sla mote se u iso ili paalelno| ravini po voli! premietiai ii amijenit drug speegom sa koi ima ist momen. 13Ravnoeta sila Sie su u raynotei ako Kruto Wel, ne hojeg dieu, ostaje w mitovaniy (oan ne mienia sani sibania) sit raves 2) Renta sh la mora it jdnaka ma rife Sogu moray bij etn Korps jake na R= 3h.=0 R= 3F,-0 RaSh H-0 ri erathom rsaanin polgon sin mare Bi zavorn (R= 0 6) Zia} sin momenata mor i eda al Ma=Sm,~0 Zato mora abioevi momensta « obzizom na pojedine koordinatne os ar oder it jednaki nul Mas—SMa—0 My =SMy=0 Mae = SMe sila Koje imal ito huaite nije potchan uvet a moment Stabitnost “Tixlo je stabino s obcivm na prewtanie ako ie S momenta sablnostt > 5 momenata prevetania Pi tome ragunana sve momente s obziom na tid prevtana Reaketie w ostoncima (smier) [Nepomitni oslonae Pomiéntoslonar ith eslonae al SS c A Ap. A Nowats Noasd na dva oslonca Reakeiew osloncima nich 7 ide (oksei) nos Reaksieu osloncima A p.-Fe a F (Cp. = Culmannoy pravac) Retetkasti nosag (retettay Reakcie w osioncima anpea= 2 NG Cremonin plan sAstalen e of (zatvorenih) ptigona sila koje ‘Getuu'w svakom vor, 4 mhlaze se w ravaoe ‘ef Naiprle odredujemo reakiJe u oslonsima AX B. Zatin crtamo plan tako da kod svih Srorova vsioame u obsi redosed sl kaka Jena slic, pel fem treba uot mt smisao Promatrania opr.) + vlatno napreanie) tag naprezanie‘Sasha wet ‘Ute upeto na razmaku Js prosiom J: Tena jedinice duline p= Aer (Nim) A (okupniyprsick vita © — gusta muterjla usta = Ubrzane tee (= 981 0/5, 1. Mateni progib Ute Ge poprimiti(doveljnom tognoKé) oblkparabole yx Afi? Dutjina vie 2561 Tetina uiets G9! Progb f= pFy8H ——Priklont ket tana» 4/ff Ste v vlew: Komponente Vs p/2 = ph/8y remltnta $= pls Vs + 16 2 Proizvolini progib ‘Uze Ge poprimitlobiklantanice FORD eM — hha Hips BS Daljina uiets 22 = 2/777 37h Telia uieta G=2ps Progib Ja WME + eh Priklond kat tana = fh Sle u view: komponente V= pr H = ph reallanta S$ ~ p+) ‘Te2ISTA Tetista tia 1, Dotina Tete je na potoiei dune. 2 Obed teokuta yal bbe a arbre 3. Krubi tks potumiorom + i kulom & st Sad a= = 90», —2r/n x 0.6667 zan[ba4s y= rn. Y2 = 090037 aa n/6= 30" y, 3x 0.95497 “Tete korn Trokut aa Paralclogram, Tete je w Secidts diagonala Teapez A ates paces = Pravin vide i krug Tedite je w sedi Keri ists dees enZawe ya nor 2 ie aakaas y= 42s o,oo2r ‘ 7 i = 7 x 0,366r é = ra Bee eam tg Isefak krwsnos wenes 2 W—P sing a2 Be Ses) oar ea) Sestak Poxdine powsine 4, soordinate texita waSiamjia 4-34, a= Etaaaja bh oe a Ee10 edie Weta Kocka | prima, Tevite jew sedis Pramida# sotae 4 Kugla, Tesi jew sedi, Polke Koglinodsetak (halo) 3 anche ar) Kogin ea : arm wee Kosios rom rer Ghia + Oy + 2=VRQr—h) b= Visa) Sestaleno tito Pojeini volumeni oordinate tenia mofo vada veo TRENIE “Trenie je otpor pri Kiran doa ila kon ve dodinuj plohama. Sil ltenja F ovis © hrapavosti | mately klznib poha, sedstvu za podme ianie | © okomito (normal) sl Fo, Kojom jedna ploha ttt dup 1. Trenje mirovanja si tenia F.—aoFe ty — Keefcijent trenja mirovania 2.Trenje gibania Sia tenia R= uF, — Keoicijent rena ganja 3. Koetleljenti trenj Parovi E ieee material Tho suho__|podmazano Baik na este [OIR...0,30 Oor...a0s eee aie te- | Yezo il Broney | 019. .0.20 oot...005 ovina na devo | 0:50. -0.65 devo na devo 040.0365 0.50 | 002: .-0.10 040 | 0.08.-0.16 ota pm Kovinw | 0,60 on Kota pa liao ‘eno ise tte | 0.8 02 Koefejent wenja w 24 gumeni kotat na dobro} ces (asl, Beton): suho: 05...0,68; latno: 0,2...0.35; seg: 0,1 ..0.5 led: 008...0.18 4 Trenje tijela na kosini Sila okomita na pologs Fy=Geouz— G—tetina Situ smjeru podloge (nie kosinu) Fea Gsin ‘Tielo miruie — zhog wenja — u svakom polozaju kosine ako Je FER jztna 2a = soFy = tacos Kut tena tinge =e @y— Kut Henja minovania tune =e @— Kut tren eibanja5. Trenje uw klinastom utoru pr djelovan sll Fa kin , Fa 2hysna Trenje mirovanja R= m2 hy = i = av E 4 f R= wad Fy = cing Ft £19 Koeicient tenja Mina ws) = win 6 Treaje vijke 2) Vik s plosmatim navojem rae Srednipolomjer ry = 244 Kut upon ane = SP Koeficjen trenja tan 9 = a Djelvanje wk nasuprt sil optrecena 0 Sia ganja bee tenje = Quna Fe Oun(aso=0 Ps ts Konsnost > FulP = an tan (a + 0) Sila samokoénos_ F = Q tan (a ~ e9) set samokotnost wks @ oy Cal = posi navojem by Vink s trapeamim navojem Koefisjent tenja a’ = leas (82) 1. Trenje w kliznom le2ajus kojem debe sla Fna pour A Speatiepritiak p = 1A Moment rena: za adja tts} promjeradpolumjera 1 i dujine 1 Meurk p= Pld akan ess polumjerom rukavea¢§polumjerom otvora lela Fie = 4°) 8 Trenje kotrljanja Kota (kolut,kugl, vat, opterden som (ope. tetinom 6), Kouta se po ravno} podloss hog se Kotjanje F koja na 8) deuje odnosto ‘hog moments hotlans M. Hyatise (prema sredisw Kola upeens) sie ctpora pomaknuto je za krak pred kotatem. Komponete se olpora R: Ry=G R= F Trenje Kotania: fr = RyRy = F/G Sila kottjania i moment: F=/je-G M=/6 Kotrlanje pote smo pe nagibu poe tan a > fr Pri kottanjoabog moments horjanja M mora bi Keefsifnt tenia ‘amet kotaa | podloge (trata, sete) n> fr "Krak momenta kon Aaljena éeliéa tele (ule, vale) a éeliéno}podion (hota}o Teta) f= 0,01 men elk, cle tev i i jew is eb (Vola na tratnicama) vo na dete f= 05 mm F250 mm ees S ma Fore8— 1)evast0ea Napresan Pri deforma nasal u materials naprezana Koja dehy suprotne var defermacia “Mhormalne sie Fa djehju okomito na promatrani presck S { vrokojs normalna aprezans @ o= FyS Z— tangeneinesile F delujs v prescky § samom | weokvj y— anencjalne maprecana t RS 2) Normalna naprezanja_ uzrokuju produllnie ill sradenie ma teria (pr Kod visa il tak). ri tom se posuive aps produlene Al=/—b tel. produlenie «= Als apa suene Ad=q—d el steve ey = Ddly 1. dy prvobltna dubina odsosno promier epruvete (be? napezana), 1d —duljins i promer epruvete pri naprezaniy ley=m ——Poisonow bro} a= 1m za kovine m= 3.4 (ea lk: 1983) sil lew m= S.9 Hookeov akon vei ako je rastezane learn proporcionano nape saci lA, Poteniaii akon (ostanovjen na temelju precian mjeren)& = aye sriedi osbito zu sv lew. pie Je 29 1/8, dok je m= 108 74 vik a m= 104 2a dak. Za neke drige materiale Je np. ‘n> | — a Ivan clk, rani, beton (2 = 1.8... 116) nel — ma kotu (n= 0,7), uta od Konople toe B — kofetjent rastezena x — mod elstiznot Hooteov zakon wid (do gratice lineare proporcional oat 22 Eliya praktino 421 Bakar alumini i vo. Deformacshi ad W’= o6)2 Modul eltinosti E (Nm?) ‘ik 210000 Ali Atsltine = 70000 in es 200000 Mgt Mgslitne = 39000 nodular Hew = 180000 haar 125000 lier 100000 med 90000 Katbidn twrdi metal 80000 va = 10000 b) Tangencijalna aaprezanja r uarok su klzanju matejala (ope, kod smeanja) Pe tom a6 java tangensjalna deformacjay. Sino Hookeov vakons enjedi za poduaje w koje Je tangencialno narezanje linear proporcionsino Kizanje(deformac 9) ye Br B— Koefclentsmicania =¥G = UB ~ modu smicanja Deformacishi ad W= ry (Odnos meds modula elastitnost Ei modula smicana © Emnim + 1) = BD + 0) (Za elk je m = 103 paje G = 0,385 E.) Goometrstekarakterthe pesjka Staticki moment plone sobaromna ek oy est sima omnobaka elementarnih pose ‘ate poe | wdaljenostnjihowh tet od taba M,=fyas=En5, 2 jednak je umnotku povitine 81 udaljenot yy ‘ena tebe Tod os Me 0S Stalchi moment ple sobzieom na os kro tet je nul 4 Moment tromosti plone Alksjaini moment ploe je sua umnotaka clementarih povtia ikea ea udaenosti iho testa od iaabrone es, pro st fyrds=Eys, ha frase Das, Polumer tromont i= Vis Pola momen roma ploke je sums umnotaka elementarih porting ‘ivadrataudajenost ajihovi testa of zabrance pola (0) fy= fotds ~ 5 of, Pr tor ved neh “Moment tromostplohe uve je poativan. Steinerave pravilo . Aksjal moment tromost ple x obrrom ma 0s koja je paralcna ot hror ete ines. Hah tes . o.Vink dak Opteresenje F, koe 2amithamo dae jednolikoraspodijejeno po presjek S.uarokuje napreranje oe ton £ OFT ite 0g r f es Deformacja kod vlaka (Waka) ~ produljenje(shracenje) l= ole Temperaturna saprezanja oy pojavuju & pe zagrjvnjy it coladivanj €vrto upeta predmeta ore cE Baby je linearn temperature prodalene (skatene) (st. 157) Al= ark AT je su: ly prvotitns dulina, AT ~ temperatuena razika, a ~ linea oeticjen temperaturnog raslezanja (K#) (vst. 1581189) y= Bay AT Temperaturna aaptezeja ne zavise od dimenaljapredmeta | mogu bith hatha rio velika Savane ‘Moment ssiaja M urokje naprezare , koje zamitiamo raspoieeno to preseku raznjema prema iajenost od eutain os ‘Neutrainsos pola koe teste promatranogpresjeka (nash kroztoeku 0) : Maksimalno napreranj na sa¥i}}e Ooty pojnsje se 0 (OE Koja ye njualena od | eure ot (24, 2,1 03 Te Ona MET tg ® Mest Mo je pres smetnitan + obirom 9a n(qn enews me” Mel = MW 1 ~ moment tromost preseka $ x obirom nan Women: oporapresjeka w= le Prog nosataf sled i dferenianejednadthe elation ie y= MIE Man f 1, Wa aise sucjeve dani su na st. 115 1116, Moment prosibimosata ot, | SER [A ., Be py. er ays FI Ceres in eae * ci Em 1 fl @ 2 oP 2 Ele A ic i conn cern usMoment romott et moment ofpora W, i i b | 6 | Za tanke stjenke T= (Day reDean Momente tromost i momente ofpora za standards teiéne proile vidh _ pop: Obl! hownskih poluprzvoa (tr. #26 do 430). 16 ‘Smik (Osse2) Popretna sila F koja delve w samom presicku rupodietionom po presku 5, uzrokuje naprezanj Bars ‘aprezana na smik uvijck su vezana naprezanjem na sani Ulrath svornjakstzakovica mazemo naperanje na savjanje napemarit i vit proragun Samo as “Medutin, im se smcanjy pdr moment saviana, naprezanja na sik se rasa popes needa Zag ae pone nae mare ‘anje na sik amiajmo je jednoiko ‘nik od pravokutnog presjeka 2) FIs od okvulog preseka Gn) Fs ‘Kod okrugiogprtenastankom “sijenkont imac ~ 205 ‘Tore (Usjni) Moment tore T T= Fa roku toriono aprezane koe ami Samo jedotio razdiejeno po presieku {razmjero prema uialjenort oa tebe Najede torsion naprezanje pojvle 51 Toi ajuda} od tea (7) nas (Tilp)r = Ty 1p ~ porn moment tomostpresika 4, — polar’ momen oipora presjeks W, = tyr Zaknisi presiekjenpe, [p= RavA2~ 0.1 d4 Wyn adii6~o.2d Kut tortie # o= TUG), a) ‘Kt trae sveden ma edincu dine O= 7G! dyradim) Polar moment! otpora Wi kutow trae sedens nt jedinic dune sabrani so m2 naan preseke na ste 118Polar moment otpora | futon ove Polar Kut tora na Presek ‘moment jediniw dubine tpona Wy 3 (adm) zw 2t 6 x6 Zs tanke stienke (Day? Pas aie snr © att = ©: Le ome 18 Opteecene proaib prea norman naprezanje Fopterecenje bh ohh FOP ae 2 SVE VEE = 1 bry tamela ipteeeascteratt gies gett 100) 1,160 1.234 1.288 1.318 1,390 1,500, a: fase Fae fo-Fen tee wE 7 Fie. TE oe peasy aire ene ane IEG Axo? Din a Ga fn — bro) aja pre 1 dana tee ope (Te jednasthe wijede simo ako je projer ice to man prema prom Fens oprage) Fe as Gejanje [Najmanja sila prt Koj) © pojvive ivijaje je sila ievijania A Djelovene tele na noeae prjeka S uroigje & njemu ‘naprezanje iavijanion A ars Sita inion Fi} naprerane evans & ove 0 vitkosti & ae adje nace: y-slobod dui invijana, i polumjer tromost ‘Sloboda duns ivjnja 23 taiteshcaeve opereceja na ievianie hea Plumer tomost Vill ase jeSprescknosats, © Iya ne80V naman skin moment tromost ulerowa jednadiba 7m easino avian Elgin i ee rede acum ncn opie ee swith 3> 108. ‘Stvarusla Fhojom matemo oper nose odredyjemo pomotufaktora sigurnost A Fktorsigumosti inos: 2a svi Wev ¥ = 8, 20 Gel ¥ = 5,20 do <6. 120 Tetmajerove jednadibe 2a naprezane pi neelaticnom invjanju ‘ojma se sadimo pi grad strojeva ena Matcat Ninn? _| Nim? Vikow watiev 100000 | 776-20x> 00s P [ac a0 fcientiew | 200000 | 3031292 sen fet Siretan | 210000 | 310 116 Actos Seed roooo | 335 ~ 062 4 ile GN roooo | 470 = 330 4 iE ts ano toe 129 ojiaua 2100 meee pe Fk 5S. Frtorsgunos vin: za majeojve ¥ = 8.10 wenigee ¥=6 =Postupak om upoteebliavamo 2 line | drvene konstukci [Naprezanje v not odredujemo iarazom Lae Fyne plies: S— presek nota, F— tnt ils kojom je operecen, 0 ~naprezanie (oormalno), 0 Kocijent ievjanjaovisan 0 wtkos Ai materjal nosata Kocficijenti izvijania & a belie Eostode 360 Nem (0) 1510 Nini! (Os 7 020 3) 40 SO gO 9 100 eyo 1.00 1.08 LOK 114 121 130 Lat wl 190) e100 106 CT 19 138 Tat 158 208 283, A” 0120130140160 180200, 240250 fing OAT 240 ONS SM 482 SAP G78 RIT 9.73 10,55 fone 306 365 428 496 GAB SE IOI 1226 14.99 15583 zasivitjev a ow 29 30 40 $0) 70 wo 1.00 101 1,05 UL 122 1.39 167 2213.50 radno a 0 10 2 30 40 60 8 100 120 140 150 @ 1.00 101 1,03 1.08 1.14 142 207 3.22 464 631 725 atoken operesenja 8) Viak i savijanie [Not optredon nak slom Fkoja dele nan ekscem 4 win ma walenont 2 od st nosaéa dodatno je optereden momentom = Fa f'Naprezane og vaka 0 = PIS Navete naprezanje zbog sina $o)= Mel= aes Meut = ~Facsit Najvedsukupra maprezanja oy = 6 + 6; = AS-+ Facil! On = 0-8 = AS Foes by Tlak i savijanje “THata sit F koja glue na nosat u wdalenont a od cst nostta urokuje opterecenje na tak 4 ddan opterecene ‘momentom Mf = Fa [Naprezana bog taka “Hs Naprezanje 20g sajna ta= Mell Fast To's -Medt = -Faest Najveéa ukupaa naprezanja ay = ~0+ 0,» -FS + Fant On = ~o- on = -FIS~ Faey Nowa kai su razmjerno vii (velke dunes obsiom na presck tebo proragonat na lane. Sto se atte ile F vite wae od ot nosada, dae tose udljenost 4 povecnva, to se wile ean théna naprezania u fubu esata Kot Je fratuprot hvala le F.Ta lagna naprecinjs poprimaju konatnu vrjednost Fedak ult kad a arase do vtjednosti a = Se, Povea ise udalenost 1 znd te wnjednost, usuproinom rubu nosata pojavt ce se lagna napeezi- ja. Sama tena naprezana (ape kod matenjala koji ne podnose wae ‘npezsns) bam ako sla deuje na powesin }eze re preeka koja je fomedcna splumjerom jeeee re r= Se olumier fra r anos 2a ealiite noice za kvadrat’(sstanicom hw smjerswasice r= WG Ue smjes dagenale f= 041179 2 okrupli( peomerom @) ‘a pestenai (2 promjerina di D) , as Dis- 11 + (ay) irs ©) Smik i torzija Silu Fkoja deluje na obods éepa promjerad motemo zamijent ‘jeljeusteits epa i momentom para sla T = Fr Fa Sila krz sredise uzokuje naprezane nasi, = (43) FS = (1603) Fae? Oks) moment dvi sia uzrokule angencl- Jaina naprezane f i = 16 Tied = 8 Rind? [Najvegeukupno naprezane anos! 5 2m UN) Find? «BF? = AOA? 4) Savijanie i torzija Presek nosuta Je optereéen itovremeno momentom saijanja Moke nim momentom T: 1 okeugog peesika i Krunog vienea)pojaiu se nave vriednost normalnog naprezanja | angenejlnog naprezanja ¢ na rubl na istom ‘Okrupl pesiek ina ‘moment otpora (32 polar moment otpera Wy — ea/I6 — 20° Kuan viene dna ‘moment otpora w Polar moment otpora Ws Pojedinaéna saprezana nose rnormalsa napterania rhog savin fangencalns naprezanja zbog torzie (3/32). .0— ay (6) D848) 0 = 2 om <2 TW, Tew Ukupna su mapezania eas = MW ‘ie wre — po Bache = 035-4 O68)'1 + GOTIMI 40 = 26m 3Raee = po Huters ide) =) > O75¢a9 790 0 ~ Gal T3a0p —poMone =|! Fa Tan 9 ~ Cup! aop U vim je shéajevima etry dopuiteno normalno aaptezanc, tap ie puttena tangerine napretane (ist. 533). 3DINAMIKA. Dinamika je aauka o sibanu ie, S obrirom na ile koje se avi pri idan, ralicujem kinemariv, Koj proutavagibane ela ber obrira fa se koje na nj clu, | Aimetih, koja proucava utes} detovania sit ft gibanie tela, Kincmatia 18) Provecrin eibanie meterane rohe o ‘Oza: put 5 berina =e oteinl put sq poets breina viene ubreanie Jednoliko gibanie 1G Sie salt samt let wor Fans agile roe Pam regtan? ane Primjer — slobodas pad ubranje a= = 9.81 ms? fbi = vaer=\3eh oie = Vile ns 1) Krivocron sible materiale tothe Srako je krioertno glbanje ubreano, jet se mieniasmjer brzce. Ube- zarje je uvigk usmjeteno prema onkavbo) strani putane. (Smet ubraanja ‘ne podudara se sa smjerom brzne) Kosi Bitac (a zrakopramom prostors) Poéetna bezina ny pod kutom 2 EX meyteosa 7 eptsina—erp2 y= Hycosx 8) = rysina —eF ‘Trajaie vspona (e, <0) fh= wsinale Visi hica A= og)20 sit yay = 28 pri a = 90" Domet hice I= ege-sin2 — Igue = elle ri a= 45" ©) Reutnogibanie . Omake: est F¢x8) —hataa brtina SF me # —kutno ubrranie = wie wt ee 4“ Jednoliko kruzno gibanie = honst ar Trajanle I okey (period wine) T= 24/0 Kerutoa frekvenc sour wy Bezina vee neope (okt) Obedna bezina (oa polumiery -) w= rar 27m Harmonie tone Harmonisko tirane zanje razmjeroo pat, favocrino gitenie arom pri kojem Je ube Otklon x=rsing 7 — amplitude Gras) = 07 (w ~ kon) Period (jane tala) Frekvencia| Braina racosest Ubraanie = —ratsingt ~—a8 psa ) Newtonoy eakon (norm mon Sait) Sul jefdsuunnaty mcm trae F = mt Zion Wet le ube ogo ed =e Sana konponent Fry) at ee masa propos onan stoupoen a Thus me lan (matinee tone [Mehangk je sustavw namo} ravnotei ako je soma shh vj sla koje nao ej | sin sil tromost sustavnjednaka nl (D'Alembertov prince) LA- Lmao b) Zakretat moment Tse Pra krakus T= Fr Obedna sla F= Tir c)_ Rad W'sle Fina put si zakremog momenta Ti zakretu 2a kt @ (rad) i snage Pu remem anos, Wa frée= {Pode Wa J Tap = f Tow w= fra Kau u vekton F, #1 stg smjea vied Fehon Weks Takeo WaT@ P= hoa W= Pr Red pomaka F = F,= komt ; East deformaciki rad aks > Konstan elasiost opruge Pon Fe we lear ts FFL 5p 4) Saga P je rad obavlen u tiie vremena £ ra pyar part ra a a U isto usmjerenih vektora Fv i pri Ronstantnoj she P wie Wi P= Fe P=To= Tien ©) Korisnost Korimost nekos proces, soja ili uredaa jst omjer izmedu Korisno dobivene energie WY (snage P) i ulrolene enersie My (rage Py) 1= y= PIPL <1 1) Kineticha energija je eneelia mase u gibanu Pri pravocrinom gibanjs era2avamo kiaeticku energy masom im | breinom | emai i kruznom ganja iaratavamo kinei energy momentom tomes smase J (vii str 129) kusnom brinom © Waser Za promjens kineticke eneraie od y= mie(2 + Joghf2 na Wi mel]2 + Jel poueban je rad 2 agty2 + Hoos Zamatnjak [Nejedotik!zakretnt moment T pogonskog soi ‘ji se mienja 22 vijeme Jednog okrelaya 2m), po veava Runs brzinu zamainjaka do ty (8 108k! 1) Female Je do mi (u t084i 2) rosietna kuna brzina gas ~ (mas + On| Stupan) nejedaoikosti 3 = (par Oia we Primjend odnosno predani rad zamatnjaka, Koji ima moment tromost rmase J proseenu brzna viaje, (2s W = Sedna — Oia |2 = Serna = JA Mead @ Potencijaina energija Wp je eneriia polotaja (sani). Tielo rmasem, 1 tet G~ me, ima, § obzrom na nek ravi, inad Kol x ‘az! na visit A, poteclaina eoerpu (energy poral) Ww, meh Gh nie toes pine, potenialoa se enerija pave | kao enerla na- pete oprage il Komprimiranog pina, kao coplinsca Kemi ener its wyhy Impuls site Far izatava dstovane sie Fu vemene 1, Je promieni Koligine gibanja me Fat [Far me o9) tiie je vp — potetoa rina Za F= kons weds jednak mde Fr=mio—w) ‘Ako su vekcori Fi v istoga smier, bit 6e Fr= mom) Za sustay mate totaka. vied SA a Sm ie ey beanie eit “ie sotara materi tote gba ka dv nko utes sva manasa ve van arn Kole a8) Sh emi snskin aa (odnne aka wt medrobn) more pe nihova recanted ly ried Smei~0 Sime; = konst i) Moment impulss Tare moment Koi sani me x oso sa ack otk (po Bon Oe age end = de jar me) = Jot) adie ur — okomita udalenost tacke (esi) od smyeravektora brzne «, 4 moment tromosti mase s ebrrom na tecku (os), — kai brea ‘Moment impulsa Je vektor koji je okomit na raving vekora vr Protas sistava matrinihtofaka oko neke oi wie JT8e= f Fras = Seomnd—Serimeq) = Koay Monet trom ase = abil’ obcrom na 0) Jnfrdam 12 — pot obitom pot Jefedm haters Potunjer womans (f= YJ = mit Zanatsi moment mB! i= D2 J=mD6 De 4s ne Moment! vomonti mase tela (gustoce¢) Valk Supt valk Git) 225" an frolae ine | os z kroz sredise) | Suplja kugla aerial | te + ay P=O-9n | mendase tes} 3 Jen dtme amet E athe fp ye amas ma dealt he 2 ute 412) = = (Oh dhe 2 re Jy = moment tromost tila 5 obrirom na os kroz tei ila J, — moment tomost elas obarom na of koa Je paraieia ¢ os ror tite ¥ 0d nje odaljena 73 6 10 Soja pn 9‘Centifugana sila F_mase m. koja rota ohodnom brziom w odnosno sernom branom «a polumjeru ry (udaljenest tei tela os Trace) = me Dinarucka ravnoresa ‘Osovina jeu dinamo) rasmoteb ako na ot fe del obkakve eentifupane se i se wee th sila medsobno pontavaj (-sobodna eso- vin) my ™ ‘User dinamithe rasnotete su: @ Lmrsina = 0 e Lmrcma = 0 Lmrisina = 0 = Lmvteosa = 0 Sadar je dor dv ela koji se bv wvlokrtkom vremenrazmjerno sel same Cova lar Mase mm: kaj ei po tom prance o suduna se brname pi sien) 08 Se mu merken rt eee eee neta et Kosice soa fea 2bop gubitaka je (avuk, deform, toplina) 0 < 61 matenal obi eta saklo elk slonovata pluto dro 098 06.095 09 O88 “OS (ucla rast swedogom) #7 pepe pasta ar fom + m3) $2) enim +m) Gbiak energie pi sodara Wee (1 = EM = eaP'mymsaion + “Teranje {Sloodno nepriqateno tira Gita ise matenlaa ttkn periosiéo 5 frekvencijom f to, da je sta koja na nj deuje raznjema razmaku y od sedineg potas, «sopra po aera, bitcegibanje rmonisko oye = Konstanta opruge “Vasitafekvenaa f nprigusenoga haronijskoga strana f= Uae Neto Ie iferensiaie ednadibe nepigulenogaharmonijsoga tras misiyiae) + ey = 0 roils esene spot Y= YnSin ot +g) yy — amplituds = bering Y= ty cos tone + 9) ray. Tbreanie 4 = ayia aye #4) gl = oP je ance: fo wrjeme — ~ faznu Korstants (oy © Daf okratna treenciae vast tania = Vein ~ pi tno anja SLI YGr = pkrtoom same Peviod (ere ahaa) T= Af = 230m 2 Priguteno sdobodno siranje Dye na tein tock totes oor koji razmjeran bein upetan po smjere. bit ce ane piguseno R= Kid) K = honstana prigutvr Za prgsteno vkranje wed fered jednadeba aye) + Kye) +ey = 0 ‘Uvodenjem aca a A= kam = my v= ki2Ve obivame etene iferenijunejednadabe Y= yee sin (8 + 9) tie je krutn fekvensja prigusenoga ania = Vein) — 1 = NT nepriguteno nittanje —¥ <1 ~ perodithe piguteno sitanje i aperoditnom pihinjy (y > 1) nema tivanja pa se put y postupno priiave nl a23. Pra tron [Na mateiaing totku koja titra dielyje — osim otpora R — jo i vanisa sila For Fa Fysinot 22a takvo ttanje wij jednadba midi) + k(dyfd1) + ey = Fesinoot Pribizava I ge kru2na frekvendija 9 prisinog tivana Kruano) fekven ‘i oy vasitog tran, ampli Urania se povegava }dotite maksioum (eezonanaja) pei krudoe) Fekvecei o = ofima nono, wz meena prguivane pri Artin hrutod freksent oy == Yelm i pristnom sitranju bez priansivania postal bi amplitua kine kre {ne fekvensixe teskonano velikom, 4. Retina brzna rij osovne Karakerstka je easnog progiba osovne omjer¢izmedu se Fi defor: smacie + eoeg ri ekacentritnosti¢ ett osovine mase m dive manu pe cota sila Fe, koa dodatno opteretuje esovinu ta tilednost». Centnfusana sa, ‘Koja zavaca tz, udalenom 22 +) 0d seediénice osovine w mixovee ju anos pi ora Ketnom Brzinam « Fem merle ty) sey Prog osovine pri roti anos y= (mewtile— mat) Za kutnw briny kod koje bi bilo €= mi? (ne weimaludi uw obale pri ‘ivanje) bilo BI = =. Tome edgovarsia ein Koen bina ay = Ve eign Bram wenie my = a2 Za oiredvanje omjera easing progiba mote te ues prog 5 oxovine 1 mizovana toga iatva tena osonne = © # Gig mem = Vie [arate tna rca anak 0 apa smut ese prog yosovne pe ota (osovin Ee Se sama centre HIDROMEHANIKA, Zakone huromehanikeprijenujemo 2a Mide(ekutine u Stem sist) 4. na eve kaplevne tekucine uulem sma) aa pine do sanice do koje ih {os modem smatat prakik sestacivims ikomprenbilma) do brine ujanje oko UO mv skjdene su trv nepravetekane, 0 Arka. ssf med Kod netadvog fda mate m jesu volumen 1 gustotap konstant v= komt g= ay LU sdealnom fluid ema ila tena. Takav fui ne posta jim eesto Pojednostaiajemo ratunske probleme. Urealnom flue postop ten Famed esi ~ id je wskoran "Viskoanost e opr Huda prot tangent sia i etn deformacia Dinamickavishoonos!ndefnirana je Newtonovim zakonom. ae ‘je naprezane na sik, dv je rahika u brn ljeva na razah dy, je plains (daamiha)viskoznos. Kinemaickevskoanot je omer daamitke vskornost 9 gustoce @ -2 ° Mier a vskornost vid ste 65172, Brojane vijednost za hieratck viskomnon vhs tblcama ha str 212 do 214 HIDROSTATIKA, ‘idrostatied tak p je ok v tekutin, So g8 urrokuje tetina. Ovs samo fo vin fh suring (aivoa) Yokutine iad mjesta erenja 1 esto tekueine @ pe hee ie eg mash ubreane (= 9.81 Sila taka Fna horizontal dno posude ovis samo ohidosaickom taku pio povtsin da A F=pAa=hopa aa “Ta sla dake, medatim, ne ois o obi : posse (sidrotteh parade) GeenaUsgom F, je sila kojom tekucins delve okomito prema gore na tela sronjno u ekg. Po velit je jedaak edn tsutetekucne, a Beate sm ew rezinu tena (Achimedovzakon) eev ‘mje masa, V volume istisutetekuine (stsne) 1 @njena gustoca Fame Sila taka aa stijenke Sila aka Ftekuine astog na eavau stenku posude hoje je omozen Plona poveine A iznost Fa mega i’ “a ye vetialna vdalenost tit (1) omode- 4 4 se plohe od rain ekutine. Hvatite se Fe [eget redutim,ispod t28taploke. na dub na ae ae nae ie je esometriski moment tromest omoteneplohesobirom na neni tb visi azine tekudie (0), Pascalov zakon Tafa [Narinut ak ir se po thus nesmane- no Jedaako sim amyeconia, "Tak p- na doo posude u Kojo je iad powrine kuti (whine rs ste 0) lk py whl paper hos “Tak pn doo pose, waokovan u ek ni slom Fn sap povrtine A senen 4 4 ar | p= Estes ‘Amos nk 8 pow hae roo hus ak soe wea twa no Paps hes Pn proeazunavanja posuda s obsiom na tak tekudine, atmosfersi tak ‘tec ne ueimamo u ob jer on luge ts dupe strane sjenks posude, po fe delovaja, vod ta stjenke, medusobno ponte) be Armosferko stanje Zratni Hak, temperatura gusota ‘Vitegosintpeoek (po: Mende Simo) Take, | Tenpeauiar | Gusta eam |__O nc ‘aa 1 is) ©2000 | 0 2000" 2000 Seen) Tos 71 o3 128 1.026 ‘span rms m9 fas 7 123 0.996 posi prosek | 1016 795 woo 125 1-0 hog vemenskihupiva jens se: 226 Usk 295%, gst aka za -:2086, 9 rlativna vaga (vi St 193) med 891 100%. Pr poxpune)zasigenost2aka (g = 100%) zai apsluto vaga xo tem perauin eaeiitecet og taetesygtte weet juittitae tan kgm? 08K 2M Ne 946 175 Standardne (normne) veijednosti zatnogs taka p,tempe rata gstoge 9 pi rin naldorskim vipa h(po1CAO ~ uerat- al Cl Avion Organization) ign TuEg uth gpaattnneag maior °C tl’ | mtr Cin o 10s 1s tas | 2500 737 — 125 os too rior gas 121 | 3.000 TL 48 O10 2009x137 1202 | S000 ote “ATO so 9mm 8s Las | S00 S40 17S 0.736 40966 124179 | am 72-24 0.600 soy 8841178 Bo 356 “370.526 ton 943 woo 268-30 ont fn oat 1200 198 “S65 0.8t4 Lom 8088, 1500 121 S05 01198 12000 877, 2055-885 O.OKKD 150 MS 2500025 ses Onan 200 795 20 Lor F000 1228 OITy ‘Kinematicka vishoznst v pri raitim nadmorskim vsinama sich geet geet 10:15 eeu cw esos ee y mms 1461 2210 35.28 7303 180) 350.0 835,7 nsHIDRODINAMIKA Promatramo sta cionarno strane. ono, pri kojem brzna vodre- eno) tock pe mijenia + wremenom vein ni ser. ‘Laminaro stan je ono. pi Kojem se eestice pibju v beskoraéno {ankim sljevima, So se Kitu jedan po dropome bez mjeSanj, Turbuleno strane je one, pi kojem se Sestice iba neprailo w sum sjerovima Uebzirarimamo samo njhovo prosjetno gbanje w ser sven Tednadibs koatinuitets lat dsj protok mate gy = hone So rmotemo waz prsjekom A. brainom Wt gusto 0 fm = Ave = hose Za nestatveNide, 2 hoje wie = honst, i olumenskje protok g, = oo du Aw = konst Bernoulijeva jednadiba 2a sacionaino strane nestltivog Huda (bez ‘cena) pas, da Je sma sib ener (polozsne + ane + breinske) u se om preseku (na svako) stay) Rovstantna. Bernouljews ednadabs smotemo irri (ra da promatrans reeks 11 2) = specifignom energijom sobzitom na jedinica mase = t1akom (enerajom 8 jini vlumens) see tnt ease tm tot hap = hm = Hacnom visinom (energiom zajetinic tetine) =H komt Te Bemoulljevajednadabe 22 saconseno siwjanje reinos Muida vzima 1 obir quite (od presjeks I do 2), hoje radavamo gubtkom Hlaks Ap, eet mt ee rary i oben te vine coe Pe aay Sethe ar tin etait, oda nn tad po sl estan vont fee tr Mi nua de Ws tee a Pept wl nj Bia Ula Sp tee wne Ah teame sponota Due toma ie Berouljevajednadtba 2a sustay kt jednoiko roa (5 pubis) 2.08 +B) + 0m2 = eu 2508 + Ps + ORs" ~ ous + Ap ‘Osim oznaks navedeih ra krajv se. 136, 9 ov0j jednadtbs nate vy = rslatv bina fds (s obsiom na oti Kans), abodny brine race susan Impulsi stavat Stra fida protoka mase gq promilenité¢ pod utlecajen vans si (koi je suma #) beiou 24 Ae Fm gq: Be = 9nf62—01) at — sekund impute. ‘Biduei da su ale Crzine vektorske nara, treba istakouts da je smier se F oda. R) identitan sa smjecom promicne baie Ae. Sis F kojom obolit dla na fluid, jest aktivna sila, dok je sta ojom Aid dihie na okolit —reaktivan sits. (Npe-u torbisama fad Aeufe a lopaice som R, dok w pumpame lopatice deluju na fui som 5 Pridsak miaza na plobu “Rk Protok mase rlza fe dae reina mlaza ie © Ravea plofa smjestena okomito na smjer miaza ize = | grata Je prs mara age Sra ere cpa oa 4 te * Konvehsaa plots o koju udara mlazw sredinijoxklania 9, se od prvobitnog sera pod Autom fizvegouta je pithy =~ Cf laa R= gue —c058) SS Konkavna plota o Koja udara mis u sein | skre 6 unatrag pod Kutom B iorgouta je peitsta R= antl +058) Za kut f= 0° pritsak mlaza iznost R= 2aq0 Konkavna plota 0 koju udara mlaz pod kutom i skrie'unatrag pod kutom By insta i prise mlsea Re Gu0lcosPy + cosh) Za kutove f, == 0" prtsak nza inost R Reakcija mlaza koi lai s protokom mase gy i brzinom e kroz ida- ‘ani olvorpreseka 4 iz posude gdje vada tak eno) Re dqe 240 be 7‘sing itjcania ‘Teoria berna istjcanjahror males) ower i olvorene posude u kei Je sala razina tchutine Visine h znad ilza Torvelijeva formula) ss Vien tii rai le ee. “teatro ian iz pode v to ema ene se pres f a 9 = V2Uea + Spied Ako visio fe sha Ut w obi (ko pina ipa ‘siecania pri preaku Ar ah? ‘Zoog tenja w lagu jo sapnice bit ée swvarna bina mania U dobro tates Sapace kowijnt je brine » 095...098 Koltion ietecaia 1) Kolifina isjecalakroe oWor presjha A aazena protokom mast de Bnet an Ane tiie je w inazna bina i @ eusota Aida. bog kocraksie lazy} aimajcl v ober kosient reine g dati ang 2Avoe «ie kofienistjcanja kot zdrutujekowfieijeteKontrakie brine: = wo. Pr scan tehudine iz otvorene posude je m= ade VIR Za ican i zatvorene posude kejo je lnad powtine lekuine pre lak Ap ved , a= #A0V Beh = Apo) 2s = 0 (So vied 20 plinove | pare) dobiva se aAV20-8p 1b) Kolitinaisiccania kroz otvor presika 4 irabena volumenskin pro okom fda gy 2003 ay =anle 409 18 Proto 12a odredvane protoka kroz gjevovod sate Vennurjeve sapnice (gore Keath dole duit oblik) sapnice ie Proje li mati otvorom presjeka A uid gusto p, asttée pad aka 4p, Protk eratavare ~ protkom mae ie n= 0AVI9- AP ~ volumenskzn protokom 4 ay = aAVi- ple Kovfsjen: projecana @ odreden je 2a svaku wstu myjemog uredaja ‘ ovisnost 0 omjeru m = (dD), peje D promjer ies, ad promer otra Prosecaa kojema je prenjek a= am) Gbitak taka w peguiclodnosno saps 4p ovsan Je omer m Tock a 2.0 602 9949, 0.980) ee | oa Tiana aa2. Protok w otvorenim kanalima mierimo & pomadu preiewa. Za pravo ‘un petiev isine i Srine B ied ay =2 hb Veh 3 Koeficient yw ovisn je visinama iA te jena 7 saa | wa a H=\om | 0638 oes eee | O50 | O66 | — Aiea || | GE | OS | 2 | oes se sit se see ih reba merit Stujaja, medi, ne mavamo meri na predmetina ‘onaravno) vein, veé to mofemo navi ia geomet lenin mode lion (rani si vecima) U tu sucha se mora — esim geomeciske — po- ‘ich jos Kinematigha s didamitha slinoststuji Reynoldsova znasajka Ke je najie vporeljaan’ krtrj 2a sit ‘ost strana neat tekatina u pocpunoispunienim cjevine ge retin re winte na profil brave ‘Reynoldsovs zaéajka (Geadimensiska) jet omer sl tromosti sta ee! pie su: © — brzina staan, — karakerisina finearna diensia, » — Kinematigha vikornost ‘Kineratigkaviskeunost vino (pi 20°C) za vod 1.01 mms, ea 2rak pa 15.7 mls. Kinematicha vskoenest za vedo, tak drige Mie pi arom lempersturamasabranaje tas 212 60 214 “Kod okrugih Je ce promjera de = ody Opsenito sited Remedy fe tv. ndeauhi promiera f= 4aio aie su: A — presck voda, 0 —fuidom omoteni opsee. Reynaldsovem zanéajkom razgraniulemo laminarne 1 turbulent sto: ing. Za srajanje wcievina VEU ge 3}20 - laminarao sane Re > 2320 — turbulening triane 0 ‘Otpor strajana ulin | armaturama Gbitaksaka zhog otpora pri strain Auda guste Dareyjea formula dp = Seer {¢ Kosficiengubitaka, koh za rave ciel krutog preset anos) cana 2. koeBient tenia, dulaa cei, J promer cei 1. Koofien renja & Koefcjen trena 2 ovis o Reynoldsovo} zane Re | relativno) hrapavo- i civ kid. ge ie # apolutna hrapavont prone visa bogina) nk U [aminarnom podrusin (do. Re< 2520) 4 ovis! © oblku cist Ree nos: Acetaihe Je faktor obbika clei, Za okrugle Je ies g A= 68)Re = Stvjed 1 paie Pei turbulentaom steujanju (Re 2320) racikuiemo 8) Hidrauieh elaske cei. Cee smatramo hidralgh gltkima do Re = dk \g(,0 dik) = 2k 2a prorun subi Prandi-Karmanove. formule Ui Fe 21¢(0.298 Re.) Viednont dy a eat Res ig eet at gn ee ypnesteegget eres utteteriot A, 0.08725 003089 015 001165 00811 o.oss4s Za prakitho rafunanje Sutimo se eksplicinom, aproksimativnom Cole trookovom formuiom a . Je 031)1g0,143 Re U cielom praktishi uporabivm podeuthu Re ~ $- 10% new 1175 10 enos odstupa Prem pode, w kom ried Colebrookova formula a —2I9 (0.204444 251/ReY3) aki sada Kod Re = 40djh IgQT1SaA = 10kZa prakticko proratunavanie shai eksplicitna, aproksimatina, Petori= ova formal A= on sie(ts/Re + 0264/07 koja sited s maksimalnom pogteskom of = 6% 28 Re = 4-108... 108 relatiome brapavest Kid 10". 3-10°% ©) Posrace potpure hrapvost (koje obuhvaéa viednostl Re > ao0dhh iBISdI), w oem odredujema po Nikuradseovo} formu 34 —opsitat3.218a}e7 Vevednow iy 24 ranitite dk ge cae teeta By 0.1014 00529 0.453 100. 00378 200 gos so 0036 1000 00196 ‘Sa stanovitim ograigenima (kd 0.01 jn 4 = 0.08) sneto maniom to nots (257) vd podrasju Re = 4109-107 aaklewsvim podufjina) Moodysva formula B= 535-101 2 1084ja + 105 RE) latkom podrusiy je Ad 0. dok jew potpuno frapavom podrtiy ‘Rex 2 pa formula peli oblik A= 55:10 + 048) Apiolune provetoe visinehrapavost k (po Richins) gacsaeeere NSN Hee ai ‘Voters cia masa, mi, bons, ai Stony unetnh a ‘vane ite cen ne Seal rarsle “aviretetelone c iene, eat sa akon sles operate malo niet — fiteinbustrare Zakovare tele eer (prema nating ete) Focincane fine cies re esto Ievaney Sera" nove ieee melo vada retin rece ove aca pot ade) malas Me 2, Koefcint gubtaka ¢ Ulazne ube zaohijena Aonitna ota F>0Sd —— (honfaror) sa atjenkom c=00s 5-020 c=050 otra er stenke = 100 ae see Gen T Krutni lukovi polumjer zakrilienostt, krutnien i kvadratnim regekom i kstor skretana 390": ieee gsi scans gstica tee Gt) © 027 020 0.15 013 10 0.10 0.10 0,1 INavedeni ¢ wrilede 2a tag patke cet (ape tim) dole za tehnih! rapave cj (npr svi ev, 2 ish) ‘ueimamo dvostruke vrjednost Za kutove 8 = 0... 180" treba vriednesti za ¢ snot faktorom 63 aor 90" Iso? = 04 07 10 1 tS AT Koljens 51 wr 4s Go 80" 105° 0" Ge 008 O13 028 047 113 1a 226 Ge 006 017 032 ass 127 200 254 Veiednosi Gy veiede 2a gate, Iapave stake chew, Yalazni otvori (otvor u stienkama) ee & vllednost fy 23 prove syenki onién firinied”—mnoat mearat ory Ros £028 & Hreniriad cou 1 8Oavojes ‘Volumenst protec an = 419 + grow dovods 1, TD Gece dowodv2, gis wodvojku 3 GRY Gebel wodvodu 2: ap: = howz es “ode: apy = Beetl2 = bana u dovad 1 oj ednakogkrutnog preseka (dy = ds = ch) ‘nian Dstt aster sist SEL oT 021038 005 =0.08| fae 096 110129 =006 = 3 aoag 0.06 0.04 007 0.20 03 066 47 033 029 035 Odvojl ednakogkvadratnog presieka re 0.00 0.05 08 Lt IS 028 02 Sastavei Votumenski proto: G0. = n+ don = wodvodu ge ~ wdovodu 2, qua — upriktku 3 Gebic = u doveda?: Apr = bed Li prikuake Ap = Bev bina w odvods 1 Stave ednakog knutnog peseka (ah = 4: = i) gale DierenUarsnua sanOe Henge 8:0: & 0.06 018 030040 7.60" eer S| -not -0440 oto or ones 045 O17 0.18 0.05 & 090-0137 000022 038 Okomiti sastavei CT komad krutng ili kvadraog presi A za ote bore = Prowk enw og 075070 O74 079 _ oe Ae A= Aan An 05Ay pease 003 005 O14 029 049 SiZpremaiaw | —0.s0 oxo ® 5 065 OAT 032 020 0.8 OT preme 21.3" 100 130 ft prema 2-3 zat] 1a ee Radve (¥ komad kevtnim ih Avadatim presjekom powsne A 1 sanjene Ep 7 0% Volumensk prot: ‘oben (y 2a | "20% 1 dovod I: ay Gab: Apa tov'? { vted 28 beina ww dovod Kosi cijevni prikljatei (4S) kratoog prescks.powtine A pr A Prook 7 ote above staan cdnoana endvajana Loko (nde eens) fe Aaae Apna = 054 Provo te ‘1 prema 213 as 078 Aaa ca ‘41 prema 2: donje | 050 138 ob prema 23a [oy Saaoren fod2 prema 1:32] 0.08 fost prema 3:2] 0.50, w somes cee | sate | 40% edSpremat dat] 030 . 82 prema State | 30 4 aos a brain u ovo fob prema 2s tate | 30 1 Saraprton usPromjene presjeke od povtine 4y na povtting Ay Prielasoksuslog pyeseka w kvadratl (ili obraut) jednake povetine =O... 02, Postipn proven (ifr) 2 ket ptotivena. 2 8... G2... 04 —(ayanh Gubitak se odosi a reins ny, Aly Tee. 2. iassesuasie [at os Os 200.0230 |S oI0 Oo [Nagle protireie = 0— Ayla? Ald: 0 02 04 06 08 10 Ae eG 1.00 0,64 036 016 008 00 GGubitak se odnesi na brznw 9. 1 Pontupeo ratene (konfuzo) 22 Rutove sutenja 4 do 48°: C= 0 aplo sudene ma obi rubove Ald, 02 04 OS 06 07 08 09 & 94 TA 03 0.386 025 O16 O40 Gubitak se ono! na bein fy Za praviina raabiens (7) Se €'= 005 Prigutnice i sapnice (di str 155) GGubici w prigutnict i sapni ovse 0 omens powitine nezina otvora A; povtting chew 4, a odnose se'na brrinu uci © Prewnice m= AlAy OL ONS 02 025 03 D4 OS ¢ 29 2 5) 8 Sapnice m= Ally 0,1 02 03 04 05 06 0.7 08 © 81 16 54 225 Lo 48 018 006 Ventwijeresapnicem= Aya; Ot ONS 02 025 03 04 a8 Cerra qanea giaqtinar ase. Armature © ‘Norralat venti 39 Poon ventlt 25..34 Venti = nesmetanim prolazom (eiptiéa presick) "06 Zabiopke (eptiaste) — oforene 02. Zasun (raving izveden) — over os 6 Otport sans w aide (tor shana ela w Mui (aerodinami&hi oor) nos Fn Gan aije mate: C, ~ koefcijent otpora (bezdimenaiski bj), A — povrtin Projekcie tea na ravninw okomstu a smjer phan, py ~ hint ak ‘Kineten tlhk pt ian jel tlativnom brznem vv fide gustose eznos. meee Koefcenoxpore Cz z oa eg rut lode : youn i: aeeae 2 keutne plote 5 a 4 12 Reais. pos...048 ‘ag -—O Rees. ayo | a7 eink a3 onetcoa a oakage enkivaa Rees id= 1 | oes J 5| one vat 1 wo] One =| deem stone 2 | 03s Reo t= 2] 02 erodinaniexi | J | 2] oh i 3| doe nema | 10 | 0,083 an! Goo Sites skips ser dtvns ors ~ supose elaine bebe il adeIDRAULICKI STROJEVE SISALIKE (PUMPE, CRPKE) Sale shde za prenos kphevna snidegs ma vit pots snltegs na vith tb il za oboje. Kado slue | tome da ~ posebnim uredajem (mlazncom) Mpstinemo mata sana brain 2 cjew! (ape stalk). ‘Dobarna visi (no) Siajke povesavaj speci engergy kg) Iapljevine gstoce , od taza salu 8 ies tz te. To povetanje ene redo izratavamo vist fom stpen erie Kapjeving, a azivamo je Jo bavaom visinom Hl net ® (¢ — zembno ubreanje) Pottebnu dobavns visi H odredujemo kara pune tevsttom pritjutenoga Gjewnoga sistema Hate BD hah ee 2 ‘je su: pi pe—tlakov wis} | lo) pos Teen Sn kwpna geodetsa (uss | tat) ising — pic ewnom sistema: ~ alana trina (Ulazn je brine zanemarena, dok je lana bins Katka anata, opp streajcam.) ‘Rarakteisika cjesnog tema mjenj se 5 po tokom, Povecanjespecine ener sali ios eH BEB gth hy + ‘Ako su takom pp jedoahaatnome p(y = P scam ~ ed a) ~ a0 npr. pi ena Kad je inttna trina malena, anemaryjemo zai lan Depatena sine visi (geodeska) Iyanp 22 kapjvine gute ¢ ovis 0 taky p; (apsolutnom) a donjo} (aso) posud. aku py zsiene pare Pri temperatur tekucine 7, gubicima w wsisno} cle hy 16 posebnim gab ima hy sealjke (ovisnim © wrt saa) a 5 Ako je donia posuda otvorens (p; ~ py, doputtena geodetska usin vi sina ovst © 2raénom taku Py, Koj ¢ milena s nadmorskom visnom Za vodu su tame visne zaka hy(~ pape) — u ovisnosti © nadmor- sto} vs rnadmorska vision 0100300500 1000 h 103 02 99 97 92 2500 m am ‘Thak zassene pate Py ovsi 0 vet kapllevine | nleno} tempera 7: Kod ode je tlstns visina zasitene pare ternperatar piles) ~ 0 ovisnost 0 Tiisets metiso mote by 009 042024 126 483 1033m Gobitak taka u wssnoj evi ratunamo prema Dareyj (st. 141), Posbni gubic u sisal su ovisn: — bei staprim sisaikams od otvaranis usisnog venta { aljesja esnog Serena. — pri turbopumpame od pojave kaviacie 1 ijagramy (desno prikazana je usin vi sina vode ma povtSini mora u ovisnosti od tem prauure vode! bog navedenih ajecaja ne mote geodetska ison vsina hy 0 vode stemperaturom od 15°C bit veda od 7, dok pri temperstrh od 70°C ‘oda mora ssaikiprijecat, Lako hlspive ka ‘evine moralu uve peitecat sak. (Kod be: 2ina, mp. time sprijeeavamo nastajanle lako ‘pal pazat) ‘3 — teoretaka Ariva 1b sera drial usSenge, potrebou 23 pogon ssajke proratunavamo aa temeljy prirasta specie cnerpe # od. dobavne vsine H, Za kapjeviau fustode ei ‘Masenom PrEIOKU dy OdgosNO Yolumenskom protoku gy iznos tentang Pe= ag ¢= ant = ont motarja sage P= A eta map Pa Bw Pa p= fu. Mat. akM _ aeogH Bb Soh abl = aot fj sun, ~ unatarn Korsnst, a ~ mehanigka Korenost,n = fektivna onsnost koa nos = Mm Korisosti za rate wate slik | venilstorstnose: 0 Om " Mapnesiatke 0,90." 095088." 0,85 _0.80."-0.90, trbopumpe 558...0,30 095" 00" 0.88 ‘enlton . . 0:50... 0,90 ‘Te korisnostisrijede 22 asipovliaje pogoaske wjete_ PH promenjivin eet delovais(promjeniv proto, peomenljva dobavna visa brzina ‘rinj) Korisnont se mien, 1 to xobito zatno Kod tatbopamp (ih st 152), Stapoessjhe ‘Stapne su sine igsble so} nekidstnh2nats} (male bene, ali se upourbjavajatnadaje za male dobave ili veoma vsoke tov Votumenski protok anos te ore Nod yednoradeih sap sales promi: re lindra d,sapsja +1 brine wre 2a kod dvoradnih seals promjerina sta pie dy ido te tee ty! = dation Dobava sisaljke, tj, svami yolumenski protok gy. ies 2bog, ‘volumetrisiih gubiaka (kod sap, vemilastd) simo v= ave tile je stupas} dobave A = 0.93...0.98 Dobava gy je kod stapaih sisal ajednotika, Ona se mien veé prem polotaju(kute a) esnacasapeog mehanzm, DDobava gy odgovara,prems a jednorad: bo stapno| sali gremastb voradaoy,ednow. ‘bo jednoradaoj alsa clindr (s snacima pod exon of 1809, ne Nejednolkosstpai sisal ubanata se ie x Ny teencima (araéaim Komorums) Wi veGim brojem by Stindara (np. kod taj clindarasucsmaci meds © | 2 ‘nono razmaknut 2a 120"), * jetenic musi stantpovecavaj usm ising sna sen} stan att prot hid: hekog oda, ‘Brzina vine staph pump nos 0.95... 4.7 okt Js (= 45.280 okt nin, Pr konstantn) bran rn (1 nepromijenj nom stapau) bit ce dobuva Konstan \Usiana vin rau epi stapim pumps mado tlaog ven nos: 1M radee toh pr pumpama suis vetenikom PSA hy oF sjsu: hy ~ guts vise w sso} cen ~ blak Visine pi otvaran ‘wisnog venta © 2} ‘fr pumpama ber tnog vjetrenika nary SPALL (H+ ante A | eet tar sljesu-a = 4,82 )m,nbeina vine (Okt Js).r radi osnace, dling wise cen, ~ konsnpresik elindra pump. —prejek uss cen,‘Turbopurpe Turbopampe se skupao ime za radial i aksiale (otcishe) pumpe koje dieu po Eulerovim zakonima 22 turbostojeve. U praksi se festo sie tutbopumpe (radjalne 1 aksijtine) nepraviro ‘azivajs seentrifgalnime pumpama, jako Su 2apravo samo radialae purge cenuifugane Brzohodnost (specitina brzia ven) m nya “Say ya pokssae Koj i tainu vrtnje morals mati geome sens pumps, FDsedent a dobuvna vine Hn, proto (Cobar) 4 ()) brzne wren tna Bh prt dobawno} vin Hy = Im dobavjia gy, = 1 mo (Priva ‘okoheretnos lina fj jedbadib pads, ako pod simbolina Wt gy razumievamo herdimeniske omiere HH, | aylavs) Sve gcomeirsk! sine turbopumpe Hoje imajs. sléne proatne wee Aaeomersk sine tokute bina) imaj | edoakabezhodhst. Ona eos 2 rane urbopumpe: raj 1,Fokr/s = 14.100 ok in asia (oropelerne) 10 ok = 100.60 on Manin} braohodnostt ny odgovara mania bai vn, mani protk i veda bara sin Za. visokotleéne sae hojima je brzohodnost my < 023 obs (od < Woke izairemo ssa» vide stupniva y= 023 n= Karakteristike turbopumpi (ventilators) Pri konstantno) bzinl wine dobavon visina 1, Korsnost i sage P polucbna 2a pogon ssalike ovise o dobast gy (Kou motemo mijenat prigavanjem). ajagrama rdianesisajke H = fly) odgovaajy totke 1 radu prt potpuno 2avorenom itznom orvora (ay O} sutsesnnga petra topin (pres temperate kepevie b= tad pet optimal wei (gan © varmom ad prt prkjucks pumps a jevovod Hy: <¢-rada pa prazno (H = 0; samo scores), 1s ri promjeni brine srinje od m na ms mijn se 2 jedna te ita ssh potok qv. dobavna visa 17 snaga P po zaKone atta fe) Bete) Geer reer mee esta or rotor) od povitine kapilevine u wisho) pose (erst). Depattensussna wsina unoss 5 ASE, off doe HL an mS sop tie fe kavteish koeisjent ou pumpe (po Stepanov) onsen obrzohodno- Sting (okt) a 2 0.281 ng (Prividna nesuislst to} jedaadabi ne post, ako pod my razumjevamo beadimenzishiomjer nj, pri Cem je my = 1 okt‘) “Turbopumpne redovne ne mops sime ass chasing, vee Se mora wsisna ice napunit tekusinom. Da by asana jer i 2a vnjeme pogonstog prekida fala napanjenatekucinom, vgradvje se na nyezina dna odbojt (soz) ‘enti zaklopka.— Ima, meat, 4 tx. samousinih silk koi je Prigraden poseban reds) da mogu vsisat tekucina i kad je ussna cjev apanjena2akor Veotlatrt Ventiator suze a transport plnova i para pa su zapravo sslte 2a nove i pare w podaga above nesiatost Kao turbostojev, oni se pokorave tim akonina Kojima i urbopumpe samo So pris spedine ener e.cdnosno dob sau H tratens U stapes tide, bien ieratavana preston (oakokome) taka (onaporome) ” ‘ar= co= Hee Bic je 0 ~ asta dobavrog id. Karaktestitacjevovods 7. (= Heo) mae jejednsksonoj a pune s alicom Mo shog male stots pinova ne wmamo sober geodeska sinh ec = P= i+ Bp, +0 Ventlatoredijtin takoder prems breshodnost ns rade y= Ql... 167oRr/¢ = 6... 100 okt Jin saline (propeteme) ny= 1,17... 10" okt/s= 70.--6000Kr min Karakerstike vetatora u nate su signe karateristkamaturbopampi (ih ste 152) 13\VODNE TURBINE Vora snaga Ps dana je raspootivim protokom wodae mase gyi vol smenskim protofom qy-1korisim padom P= sae ~ sent se fe ¢ ents ve roto e ovian © Karak nieke Kojo) priguda oitedeno oborne sho pode. Vaokoporstercke fe ~ np Deva) ima aed prook ‘tao prods | rano to, Kad 6 8 ho” ‘im planta tope leds, Priore ke (Ge ape, ere) imaj aja prof obs makin ka Seedogoate eke (= — spr Sava) ia po dha maksioma — @ pros t wen rook je, sim toga. oven 0 slatnosi odin (tne isle godine). Pri oven Protea ura w ober negor pose eae Shani godina te 38 goin) Rnd provadinenn temabllaos poste: sin | bora turbine vstanosbyemo osm tetce 1 naan prota (Orme | on) ebb protoke hoi "goije taj (uktpe) Sate (gn ae en 9 ma ‘ans Nejetnotcon prota imavhvamo akumulacjom vode wwe ete rotate odncuno mang ptska. Akuma ste ts devon Gdn Foran) i gona (lek brane) U pose shiva kom ene Be orjeme malog opts cepimo vod u vioko sme aku Sie haere, dojo w nieme sing optertenja konStvamo Merial pad Hf ovis 0 gzodeskom padu ho ric vodenih cain ‘a najitem meta na lear ip tarbuskog postojena) te © gubicima yw ‘Sovodu (Gevovod, aematute it) He hok Totno odtedivane rasplotivog pada H je — za razne vsteturbieskih postojeja— defano 8 medunarodnim proptsima za primopredaju vo. (sh orbs, ‘Geodetsi pad mijenja % s promjenom protoka. Povetaniprotok ize tive porast vodenihrazing, a orobto razine na lars, tog ga se sta jue geodetski pad. Pri raamjerno maton padu njegovo je smanjenye vio eseivo | mote onalae poetanom prtoks routed sma ve Seaga tring Teoretsk saga Py turbine jedaks je raspoltivo} vodng naz Po= ant = das Ht = avon Ht ‘je gu, odnosno gy mats mass odosno volumes prot kroz trbinw ‘Unutaaia snag P,smatjcna je 22 unatarie gobi ‘ke oe weimamo 8 obeirunatarajom korsnoty Par, nutarna Korsnost turbina (umnotak hidaaticke orsnosti mi volumeteske hoiston ty, = Mh?) jako ov © ajeno) bri rie pa je dobrt sem pr odredenim brzinama ‘je (nr). 2 koje su rvedene turbine lopatce Efekivnasnaga Psmanjen je ot za mehusitkegubithe (aviv gubithe 24 pogon poms reds, regulators itd) to uzmamow cbzirmchanickom orsnoici ny odnosno efeitvnom Korma = 1 PetghenPe P= ngee= 19084 = ngvesH Efektivn Korisnost turin inos n= 025,..0.85 = 0,88.--0.95, Efektivna horsnost ovis o promi optresena P ito raza za razite turbines raznowsnim sistemimateguace. Onsnost y= /(P) pi Konstantin) ‘aii vrnje mprkazana je dijgramom u Kojem hive 2nate: 24 mani turbine 2a voce turbine P. = petonove turbine FF Sporohodne fancisove turbine F = brrohodne trancsove turbine pr ~ propelereturae K — Keplanove turbine Broshodnos terbine (specie zing ve) my 9 5 fae Va Wii potanje lake tsa wine mori geomet ston ein, [Paent ts Kru pu (0), ro gy (we) trae, a Erno pdf, m pc load oe gy tw ‘(ohefeninost vedi nije narutena monde ako pad simbotima Hi gy ranumijevamo berdimenaiske omjere lH aylavn)Ima i trbia vite ()sapnica (Kos petonovih urbing) i vie rotora na ‘stojosovin (kod pltonowint francaov turbina) it Ge Przchodnost = nN Geometrst séne vod tine imu, ur sve pototne jet (sine stvoate bene), Baohodoont ny "Vrine tating rei padove mu mau brehodnos,# one 22 mane padove edu Brohodnost Pods upotcbjvost pojedini vsta vodnih urbina: “ Veste turbin m okt is ‘okr.!min “= 's vide sapnica 2000...100} g'9g. 9:37] "S|. 22 Seine ee cei neni 35. 5/1,67...5, x 0 lebor turbine opraniten je kavtacjom. Breshodnost mg odredue se (na temehs diagrams isptivans) w ovsnost 0 minimsinom doputtenom koe ent kava cy (Thominog. bra) ‘m= loon) in = (VOR ~ AiPE ‘ees aan ak, hy ~ visi dfurora Breina vrtnje vodnih terbina prague se ti2eno) bin vine gonjenihstrojeva. Redovno sito leks generstor! Kot maja odredens brznu wre (vid str 266), Turbinuodaireme tako da imap tradene zn rng majbojukorisnost 9. "Najecs Bzina vine qu, Koj turbing mote posi sutaju porpunog rasterecenja potpuno oWvorenih psoas lopatica(opobjegnuces) mnogo je ‘oth od nome brine wtje nt tnos ‘od pettonoviheurhina—auns = (18.1.9) od fancsovh bina aus = (U8-—-2.D0 Kod kaplanovih twrbae Raye = (23.3) Ps normalnom se rad bring vrae urbne po pravly ne sme povesa vile od 10%. Regulator ko praia delje mora spnjeit da se pe normal om rada orn turbine poveéaiznad doputtene vajdnost, Medutim, 1 Fotrsjac djelow trbise | pakjabenh strojewn moraja ~ rad sigumost ‘sltaja gredke na reulatora = 2drfai naive Brine Vn Ma ‘TOPLINA Specie topinki kapactet Topline dQ mena je mase m temperataru ea d7 40 = omar jespeatfin!toplinsikapaite ea (kgk). U idea je pinowa~ 9 map ‘astjem sicaju ~ Konstanta, ina optento ovis temperatun 0 kt, ‘Smatramo ie Konstantnm,pemo Q = em(T, - 7) ‘Viiednosi specitienogtopinskog kapastetapojeini al rzabiu seit tabi nase 163 219 do 217 i promyenlivom specgnom kepaciteturtuname katkadassposiednim secignim Kapactetone ated temperate Ty 7, ened = fedTHTs ~ T)) S prosietrim specifcnim kapaciterom eafuramo kao da je Konstantan Entaipa je odredens izazom yy + pt" U tom je raza U — unutrna enerpa, a pV’ ~ vanska eneria (ener pester, p tak, ¥—volumen) Specficna enialpija he e emai jedinice mates obztom na — po volt codabrano ~ shoe (npr. °C), aij je h= 0. Mjerimo jew Jig. Vijednont Speaien enue za paresloene sa utabicama ma sr 16960 191,75 adn Mak na sr 194 do 197 “Tempernturne rarteajvost (iltacia) Linearno temperaturno rastezanje sbog poviteiatempers- ture 22 dT once Pepe ies «linear ocfcent temperatarnog ranezana (K~"), f= prvobitna ‘habia Sratramo i da je koefisjent @konstantan, vied P= ol + a(T~ To) Koefisjet tatezanja pi vik temperaturama taste. Njegove s vied ost 28 vate vin dae na st. 188 139. Kubicno temperatarno rastezanje sbogpovecin tempera ture za G7 ios ‘av~ pyar tse su: kobe oefcienttemperatomog rastezans(K~"), V~protita Smatramo hi Koefiojent Konstantnim, bite V= val + AT ~ To) habs Roefisjent rastezana pri itim temperaturama rast, Njegove sa ‘jednos za tekusne | pinove dane nas. 158Lincared koefejent tempercurnog rasezanja (KY) “Temperatareo pose Kovine bakar ‘ai ad oat estar ‘olden rial loro ating srebro votram Iejexo (estoy Slitine bronca (kosirena) went ew fete — noes, 0,1%C asec — lesie CAN WCrs Ni nyer — invar 6% doratamin jed tnesing ovo stebro Platina) (10%) Surin ‘ordi metal 158 0... 100°C 0000238 1,000 0165 00000165, 9,000 0065, 9,0000360, 0000130, 0.090026 0,000 0084 90000260 0,900 0228 1,900 0082, 0,00 0130 10,000 0292, 9,0000090 010000197, 0.000008 ,0000142 (.9000123, 0.000180 1,000 0180 0,00 0120 ,9000117 0.000011, 0,000 0160, 0.000 0105, 0,900 0015 0.000 0233, 0.000182 0.000017 0.000 0184 0.000018 1,000 0080 9,0000220, 0000104, 0.000005, 0... 500°C 0,000 0274, 0000181 0,0000298 1000 0152 0,000 0095 1,900 0209 0,000 008 5, 0,000 0152 0000181 030000138 0.0000034 0,0000273, 0,00 0168 0.000 0194 0.000009 0,9000129 0, 1000°C 0.000 0168 0.000 0102 0,000 0086, (9000 0102 Linear Kogiient temperaturng rasezona 2 (K ‘Temperaturno podruge: | 0... 100°C Nekovine: teton culos ‘icmant eal anit orund sagnezia (MgO) opel polamidt polvnihtord| porelan Sako — jnsko — kremeno sumpor 9.000 012 | 000 101 9,000 0013, ‘0,000 002 0,000 006 | 000 0064 0,0000123, ‘0}000 008 2.000 110, 10,000 080 8,000 0030, 1,000 0035. |..0000 0081 10,000 000 0900080 0.5006 0.9000072 9.000082 000126 9.0000139, 9.900003 0,000 0083 0,000 0080, ple 9,900 093, z 1}000.0006 0,000 000 Kubin! koeficlertttemperauumor rastezania B(K-") Kepievina # Keone z vee C00 ‘01200 nore 900200 | benzen (enzo) 000 105 20°C + 01000380 | Sant caopod S001 150 °c o005a0 | te ma mazanie 000740 oc 0.00080 | pentan 000 160 200°C | 0.000550. | propane (ceria) 0.00 20, {pentinko nye 0.000097 trasormatone we , 000060 | i S00 180 Pin ’ Pin [eee amoniek | 0003302 | win did oan 72s aison| 0.003 676 | pen: monoksis 003 670 us aonen | sea ions 682 ety | 1003660 | mporn iokis 0,003 80 ik | ooose7s | ideal! pln 6.003 661 = neon 4003 6st aims 19(OSNOVNI ZAKON! TERMODINAMIKE Prot pln zakon terminate opti je ekivsientna mehanickom eadu.« (Mayer, 1842; Joule, 1843.) Dovodenje ili edvodenje topline Q uzzokuje promjenu unutare enet- ie U i apsolutnog rada 4 (dobivenoga fl utrolenoga), odnoano promieas Entapie H tehoigkog fada W (Gobivenoga i trotenog): 4Q~ 60 +44 +40 — dovedena toptina 8Q= aH + dW 30 = odvedena toplina Za sata mehanfke ravnotete motemo tad iat tlakom P i volumenom ¥ 4—pav +64, +aW ~ dobivent rad w=" vap aa, 2 = woken rad Entalpiiski teorem: H;—My = Q—W agi lev akon termodiuenke Toplina ne preazinikadn sama od see s hiadoiegs na toplie tela (Chasis, 1850; Thomson, 18S). Po tome raslkajemo. 1) povrative proces. one oj st mogutsu jednom iti drugom srk sla, 2 da pri powratku ne cstane w prod mkakay tag (opr isparivanie + Kondenzacie, kompresia¥ekspancia id, Db) eepovraive proces koji au, moguél samo u jedsom smishy (np. pies topline, teme, prigutvanye, mietanye it), Entropija je za sve povrative proces odedena jrazom 4S = dQ. U tom je iran 80 — promjena topline pri spsolutn) tempecatri T “Specifean entropija sje entropy jedmice mase rata» Bio nt ~ po voli edabrano ~ishodte (np. Kod O°C), ge jes = 0. Mjerime jeu IMEgK. Nene vrjednost za pure dane su na ste 169 0191 TEiropj se zsvorenogstava pl vim nepovrativm procesima povedava (as> oy, [Ekscrgija* & je mihsimalitebnthi rad ito gs obsrom na stanje ‘okoline (pr temperatun Ty tlakup) motemeo dobi iz unutarje ener Was oj) fe entalpys Ht enttoa Sv =H ~ Hy ~ TaS ~ 8) ae entpa, 4 Se entra tar pe stanjaokoline (To, 2). Anergija* TS ~ 5) je dio unatarje energie i Kojegs ne mosemo obi thee ad ‘Spesihon escrija eee ebserajajedinice mas ¢ = h = hy ~ Tele = 8). ae st: speciféns entalijats = speciféna entopj var u promatranom Sanja, ho 3p su spociiéna entalpa t enopsa an pl Uaku | tomperatu ‘kotine,sspeciensanergiian b= Tole ~ 1). Te jena weo peo. Z Ran, Labijon (SV 19881 SV 1962-1 Promjene stanje tra ri pronyeni tans odredujemo vglsvoom: volumen V dak temperatura 7 apolut rad A, adn, tebnigk ad 1 tophina U p¥-tjagrama predotei su: apsolunt rad A povsSinom ispod ksvalle promjene stanj, a tehnths rad W povr Sinom Ijevo od te krvlie ” 1” ‘A= fpav Wa ~SVdp * U TS-djapramu peedofens je toptinn b @ povsinom ispadevale povrative es AN. Ee adalat er y . i: 4 i || Aebijabtas nat omens sans po kojo) topline nit ivan) dovodimo ri je odvodimo, al ona mote bit proavedena © simom sistem 208 ental: 27 Kons. U idelnom su suju (bez gbitaka) acaba | ize ‘topa dentine Kevin procest U iealnom (bez ubitake is.) desokretnom krutnom proces (sm shane St, nhc, Kt odpvee prose poset jer, pov emedere rvoenam Linsjom pwr prom ane pene Soir up) -apem dobwen rd Wy, 8 Tajo ike topian Oe m= 0=0- ” " sSeie @dovedens, x Qsodvedena pin & é (e200 | Encgciskakoios kaos process | em = HO 1-000 ———_ Ujevotstom keinom proces (roto si a), Ro ogonre procs opin pun eave so ad (oon) ai pina Poy Wobiem) (22) Cirmoto kratat proces tteimadydvis Hf inva jy ntema. 2a wae Onin nas | + enegcita Kottom ro 1 ToT (Thmsonovs edad 2 Sioa pin tt

Strojarski Priručnik Bojan Kraut

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strojarski Priručnik Bojan Kraut

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like