Halilovi Senad

PEDOLOGIJA
Pedologija je nauka o tlu koja se bavi prouavanjem prirodnih zakonitosti i
procesa u sredini koju nazivamo tlo, te procesima njegovog nastajanja, razvoja,
geneze i zatite kao i rekultivacje i svih drugi ovjekovi aktivnosti u cilju
smanjivanja negativnih utjecaja na tlo. Povrinski sloj naziva se pedosfera i
predstavlja skup zemljita u odreenim prostorima, debljine je od nekoliko
centimetara do 2-3 metra i od nje zavisi ivot na naoj planeti. Ispod pedosfere lei
kamena sfera litosfera koja je znatno deblja u odnosu na pedosferu a debljina se
kree od 50 do 100 km, a negdje je i deblja.
ELEMENTI POTREBNI ZA TERENSKA PEDOLOKA ISTRAIVANJA
Na terenu koristimo vizualno opaanje terena i prouavanja vanjske i unutranje
morfologije i biljeenje takvog stanja, da bi ta opaanja bila u potpunosti potreban
nam je pedoloki alat i pribor :
tehniki pribor
pribor za uzimanje uzoraka tla
pribor za terenske analize
alat za terenska istraivanja
sredstva za transport
Tehniki pribor: torba, dnevnik, pribor za crtanje i pisanje, pedoloki obrasci za
opis profila / sondi, operaciona ili radna karta, busola, metar, no za uzimanje
uzoraka, lupa, inklimetar, barometar, dvogled i fotoaparat.
Pribor za uzimanje uzoraka: najlon vreice od 1-2 kg, metalni cilindar 100cm 3
Kopecky, epruvete, male ceduljice (10x10) u koje se upisuju podatci o terenu i
fotografija sa brojem lokaliteta.
Pribor za terenske analize: porculanska paleta, univerzalni indikator za
odreivanje pH vrijednosti, Indikator za utvrivanje postojanja karbonata 10%
HCl, atlas za odreivanje boje tla Munsellov, vate za ienje, terenski
denetrometar (zbijenost).
Alat za terenska istraivanja: krampa, lopata, aov, Pirherova sonda za
ispitivanje dubljeg stanja tla, holandske sonde, gumeni eki.
Sredstva za transport: ruksak, drveni sanduci, metalni sanduci, auto
Karta ili Plan predstavlja iscrtan dio zemljinog prostora razliite razmjere i
razliite veliine. Prema namjeni mogu biti: topografske, geoloke, hidroloke,
peritacijske i karte erozije. Na osnovu mjerila ili razmjere dijelimo ih na:
KARTE
PLANOVI
karte krupnog mjerila 1:10 000 - 1:25 000
1:100
karte srednjeg mjerila 1:25 000 - 1:50 000
1:500
karte sitnog mjerila < 50 000
1:1000

Halilovi Senad

Razmjera ili mjerilo je odnos dviju taaka u prirodi i ti istih taaka predstavljenih
na karti ili planu. Za itanje karte koristi se klju.
Vage i vrste vaga- imamo tehnike i analitike vage.
Tehnike slue za manje precizne odvage, a dijele se na Mehanike (radi na
principu mehanikog otklona sa uljnim priguivaem) i Elektrine koje se dijele
na Analogne sa uljnim priguivaem i Digitalne- sa displejom.
Tehnike vage mogu biti razliitih mjernih kapacitet : 1000g, 10-50g, Digitalne
imaju maksimalan kapacitet do 200g a rang preciznosti je 0,001g.
Analitike vage slue za vrlo precizne odvage, dijele se na elektrine i digitalne,
max masa je 200g a preciznost 0,0001
Rad sa vagama: postave se u horizontalan poloaj na stabilno mjesto gdje nije
izloena spoljnim uticajima. Mora biti zakoena, a kad neto vagamo otkoimo je,
a nakon oitanja oistimo i vagu i radno mjesto.
PIPREME UZORAKA TLA ZA LABARTORIJSKE ANALIZE
Uzorci dolaze u laboratoriju sa oznakama, te se evidentiraju u kartoteku gdje se
sve unosi tip zemljita, lokacija, broj profila.
Zatim se vri razastiranje i suenje tala , a to se radi na laboratorijskim tacnama ili
na dno kartonske kutije stavi se papir i tlo se razastire ujedno se odstranjuje sve to
ne pripada tlu tj. insekti, biljke, skelet itd. ali treba voditi rauna ako se radi sa vie
uzoraka da ih ne zamijenimo.
Nakon toga slijedi suenje, a ono se odvija u posebnim prostorijama koje nisu
izloene suncu, praini, vlagi, te prostor treba ventilirati. Uzorci se sue od 7-10
dana na temperaturi od 18-20C.
Prije usitnjavanja mora se tlo odvojit od strukturnih agregata ,a usitnjavanje tla
vri se runo ili mainski. Runo se usitnjava tako to se stavi u porculansku
posudu i gnjei drvenim ili porculanskim tukom. Ili mainski elektrinim
mlinom.
Prosijavanje tla vrimo kroz sito prenika 2 mm. Sve to ima prenik 2 mm ili je
manje to je tlo a iznad 2 mm je skelet. Sita mogu biti obina ili elektrina.
Nakon prosijavanja vri se homogenizacija uzoraka (ujednaavanje)spravama za
homogeniziranje. Nakon toga pohranjujemo tlo u papirne kese zajedno sa
podatcima tla.
ODREIVANJE HIgROSKOPNE VLAGE U TLU Hy
Higroskopna vlaga predstavlja tanki molekulski omota (12-15 slojeva vode)
kojeg tlo vrstom fazom vee pri vlanosti zraka od 94,3 % ili 96,3%.
Higroskopna vlaga predstavlja sposobnost tla da vee vlagu vrstom fazom na
apsorptivnom dijelu i vri kondenzaciju te pare iz zraka. Sadraj se izraava u %.
Hy se odreuje na sljedei nain: (metoda po Micerlichu)

Halilovi Senad

U staklenu posudo ''vegaglas'' stavlja se izmeu 20-40 g tla, ako je mineralno treba
ga vie. Onda se stavlja u eksikator u koji se stavi 10% H 2SO4 onda se pumpom
izvue zrak i izmjeri pritisak(15mm Hg) to stoji 3 dana, a onda se mijenja H 2SO4 i
opet stoji 2 dana. Nakon 5 dana tlo se vadi i vaga na analitikoj vagi. Nakon toga
ponove se stavlja u drugi eksikator sa P2O5 (fosforpentoksid) te se sve postavlja u
vodeno kupatilo i termostat na suenje 4h. Nakon toga stavljamo ga u drugi
eksikator da se hladi a nakon toga vagamo gdje tlo ostaje bez Hy vlage.
Postupak rada:
Izvagamo masu prazne posude u gramima i dodamo 10 do 12 grama tla i odvagu
biljeimo do tree decimale, zatim zabiljeimo masu zrako-suhog tla i zbir tih
dviju odvaga. Zatim tlo stavljamo u termostat na suenje etri sata na temperaturu
od oko 100C, nakon toga vadimo tlo iz termostata i stavljamo ga u eksikator da se
hladi. Nakon hlaenja vagamo i zabiljeimo odvagu.
Koliina Hy dobije se kada prvo vaganje oduzmemo od drugog pa pdijeli sa
drugim i pomnoi sa 100%.
( A B)
Hy
*100%
A-masa tla prije suenja
A
B-masa tla nakon suenja
Vrsta tla
Glinua
Ilovaa
Pjeskulja

Po Micherlichu 1954
5,8 %
3,0 %
1,23 %

Po Resuloviu 1982
6-20 %
4-6 %
1-2 %

Hy odreujemo da bi mogli odredit druge osobine tla kao koeficijent 'K' i vlanost
trajnog uvenua 'VTV'
koeficijent K
K
-

100
100* Hy

vlanost trajnog uvenua 'VTV' to je onaj nivo vlage u tlu pri kome biljka
prestaje sa ivotnim funkcijama, elija gubi toliko vlage da je ne moe da
nadoknadi.

VTV 2* Hy

Hy vezana je za tlo silom 50 bara, a korijen biljke odvaja vlagu izmeu 6-16 bara.
ODREIVANJE ORGANSKE MATERIJE U TLU
Tlo je trofazni sistem i predstavlja funkciju VRSTE + TENE + GASOVITE
faze.
f=f()+f(t)+f(g) . Najzastupljenija je vrsta faza i sastoji se od organskog i
mineralnog dijela, mineralni dio ima porijeklo od stijene ili podloge. Organski dio
utie na fizika, hemijska i bioloka svojstva tla, a nastaje iz primarne organske
materije procesom dezintegracije (listovi, plodovi) i sekundarnih izvora
sintezom novih materija (razlaganje primarnih org.mat.u nove hemijske spojeve)

Halilovi Senad

dolazi do nastanka humusa i ne izraava se formulom zbog kompleksne grae.

Karakteristike i vrste zavise od kiselina i soli. Fizika komponenta utjee na
strukturu tla , hemijska na pH a bioloka karakteristika je prisustvo mikro flore i
faune.
Metoda suhog i mokrog spaljivanja:
Metoda suhog spaljivanja podrazumijeva spaljivanje organskog ugljika u struji
kisika:
C+O2 CO2 suho spaljivanje
Metoda mokrog spaljivanja podrazumijeva oksidaciju sa razliitim oksidansima
koje dijelimo na: permanganate (KMnO4) i bikromate (K2Cr2O7)
7C2 +4K2Cr2O2 14CO2 + 4KCr
Metoda suhog spaljivanja
Po KNOP-u metoda odreivanja pomou stakleni ''U'' cijevi gdje se dodaje kre
nakon spaljivanja CaCO + NaOH CaCO3 + Na
Ili kada se spaljuju karbonati nastaje ivi kre da bismo vratili karbonate dodajemo
10% amonijev karbonat , tada amonijak odlazi u zrak i ostaje karbonat .
Postupak rada
Izvagamo praznu posudu i masu zabiljeimo u gramima, nakon toga dodati zrakosuho tlo 5-6 grama i zabiljeimo tu odvagu, a to ustvari predstavlja odvagu prije
arenja. Tlo stavljamo u pe na temperaturu 500C i grijemo 4 sata, zatim vadimo
i hladimo loni i vagamo te biljeimo odvagu. Razlika u masi prije i poslije
arenja predstavlja organski dio tla odnosno humus.
X-zrako-suho-tlo
x
Hy = - konstanta
suho tlo
1 (0, 01* Hy )
Organska mat u % :
X-Org.mat u %

tlo nakon arenja *100

suho tlo

Metoda mokrog spaljivanja :

Odreivanje organske materije kolorimetrijskom metodom
Ovaj metoda baziran je odreivanju boje i intenziteta boje.
C organski ugljik
C+O2CO2 oksidacija
3C + 4K2Cr2O2 + 8 H2SO4 3CO2 + 2Cr2 (SO4) + 2 K2SO4+8H2O
Organski karbon oksidiramo a oksidaciono sredstvo je kalijevdihromat uz
prisustvo sumporne kiseline 75%.
K2Cr2O7- naranast i reducira se pa nastaje Cr2 (SO4)- plavozelen
Postupak rada
Uzmemo uzorak tla i prosijemo kroz sito 1 mm i odvagamo 1 g tla na analitikoj
vagi. Tlo prenesemo u vatrostalnu tikvicu (100ml), a zatim u jednu menzuru
dodamo 30 ml kalijevog-bi-hromata (K2Cr2O7) i prenesemo u tikvicu sa tlom. Tu
se paljivo dodaje 20 ml tekue sumporne kiseline. Tako vrue nosi se u termostat

Halilovi Senad

gdje ne smije prei temperaturu veu od 100C (95C) i grije se 90 minuta. Tim
grijanjem pospjeujemo nastanak CO2. to izvadimo iz termostata i dodamo
destilovanu vodu do markice (do 1000cm3) i ostavimo 24h da se izbistri. Nakon
toga paljivo naspemo u kivetu da ne uzmukamo rastvor i stavljamo u
pripremljen kolorimetar. Naranasti filter proputa samo plavozeleni spektar, a
drugi se apsorbuju i na skali se ita otklon kazaljke kolorimetra ( voda =0, tamna
tenost 100). Da bi tumaili vrijednost moramo napravit standardnu kivetu, a za to
koristimo glukoza (C6H12O6)- dehidratisana glikoza i 10% glukoza.
Ar. C = 12,01*6=72,06g
Mg=180,15
Ar. H = 1,008*12=12,096g
Ar. O = 16,06*6=96,00g

X gC

1* C
gM

C-ugljik
gM- 1gram Mol glukoze
X gC

1*72, 06
0,399 g
180,15

standardnu krivu konstruiemo na milimetarskom papiru, na x osu nanosimo

raspon skale a na y osu miligrame ugljika.
1 ml prenesemo u kivetu i dopunimo destilovanom vodom te stavimo u
kolorimetar dok ne pokae neki otklon kazaljke. Taj otklon predstavlja jednu
taku. Drugu taku dobijemo drugom koncetracijom itd. Ono to se bistrilo
stavljamo u kolorimetar i itamo otklon. Tu vrijednost proitanog otklona
nanesemo na grafik i gdje se sijee sa prije dobivenom krivom oitamo i
dobijemo sadraj ugljika.
%org mat. C *1, 72 Obrazac za org.mat

br KATEGORIJE
Schalschabel)
1
2
3
4
5
6

PLODNOSTI

Slabo humozno
Umjereno humozno
Jako humozno
Vrlo jako humozno
Zamovareno tlo
Zatreseeno tlo

(Sshleffer- SADRAJ
HUMU
SA
<2%
2-4%
4-10%
10-15%
15-30%
>30%

ODREIVANJE KARAKTERA HUMUSA U TLU

Halilovi Senad

Ako prevladavaju kiseline u tlu na osnovu H + jona moemo odredit karakter tla.U
zavisnosti od humusnih kiselina (humusnu, humsku i fulvo) zavisi karakter
humusa u tlu pa karakter humusa u tlu odreujemo kvalitativnom metodom.
Postupak je baziran na koritenje NH 4OH a nakon 24 sata odreuje se karakter
humusa po boji.
Postupak rada
U epruvetu naspemo 2-4 g tla i to prelijemo sa 6-7 ml 2% amonijevog hidroksida,
to sve mukamo 1 sat te ponove promukamo i to ostavimo preko noi da se
istaloi i izbistri. Nakon 24 h vidimo boju tla u epruveti i ustanovimo kojoj grupu
spada.
BOJA
Smea
uta
Bezbojno

KARAKTER HUMUSA
Kiseo
Slabo kiseo
Zasien bazama

Karakter humusa moemo odredit i na terenu i u laboratoriji. Ovo je bitno jer tla sa
istim sadrajem humusa mogu da se razlikuju po kvalitetu odnosno ako humus
sadri vie slobodnih kiselina onda je slabijeg kvaliteta od humusa koji ima vei
sadraj soli humusnih kiselina.
FIZIKA TLA
POLJSKI VODENI KAPACITET (PVK) I METODE NJEGOVOG
ODREIVANJA
PVK predstavlja neko stanje vode u tlu, odnosno to je konstanta sa istim znaajem
a razliitom terminologijom . Tanije reeno to je jedan te isti pojam sa razliitim
nazivima na razliitim jezicima pr.u Bosanskom jeziku susreemo slijedee
termine: PVK, Retecioni vodni kapacitet, kapilarni kapacitet, apsolutni kapacitet
za vodu, opneno-kapilarni kapacitet, maximalni vodeni kapacitet. Mi usvajamo
termin PVK jer se u prevodima na mnogim jezicima najbolje shvata o kojoj se
vodenoj konstanti radi. Razni autori daju razne definicije za ovu konstantu kao
npr:
KRANERPVK predstavlja stanje vlanosti u tlu poslije ocjeivanja najveeg dijela
gravitacione vode. PVK nastaje kada kretanje vode u tlu postaje toliko sporo da se
moe zanemarit.
IZRAELSENPVK predstavlja procent vode koju dobro drenirano tlo zadri izvjesno vrijeme u
sebi nakon kvaenja.

Halilovi Senad

TURK, RODEN, ERKASO, STEBUTPVK je ona koliina vode koja ostaje u tlu, poto se ono do maksimuma zasiti i da
poslije oticanja gravitacione vode zadri neku koliinu vode. Definicije su skoro
iste i bazirane su na tome koliko vremena nakon zasienja je potrebno ali ipak da
ostane odreena koliina vlage koja e predstavljati taj PVK.
Smatra se da je vlaga jednaka PVK od 2-5 dana nakon ''navodnjavanja''
saturiranja tla, ali ovaj razmak je teko tano utvrdit radi uticanja mnogih
promjenjivih inilaca na tokove vlage u tlu. U dobro dreniranom tlu PVK zavisi od
teksture i strukture i povrine vrste faze (koliina, odnosi i oblik pora u tlu).
Kod tekih tala PVK postie se 3-4 dana saturiranja tla.
Odreivanje PVK vri se u ne naruenom prirodnom stanju. Zato to tako
dobiveni rezultati mogu stvarno predstavljati vodene osobine tog tla.
Pribor potreban za uzimanje uzoraka za PVK
cilindar po Kopeckom (100 cm3)
nasadac i loica
eki gumeni
otar no
aov
Postupak rada
Na tlo bez skeleta i korjenia zabije se cilindar vertikalno sa tri ponavljanja i to iz
prosjeenog stanja sloja / horizonta tla. U laboratoriji cilindri se vagaju i
navodnjavaju, navodnjavanje se vri na mokrom kvarcnom pijesku prekrivenim
viestrukom slojem filter papira i na taj se nain uspostavlja veza izmeu estica
tla i vode. Kada se povrina tla orosi cilindri se skidaju sa navodnjavanja, cijede se
10 min i vagaju se, te 24-48 sati cijeenja ponove se vagaju. Tada se u tlu nalazi
voda na nivou PVK. Nakon toga tlo stavljamo na suenje, a poslije toga tlo
stavljamo u termostat na temp.105C i sui se do konstantne mase.
PVK

masa cilindra sa tlom prije grijanja masa cilindra sa tlom nakon grijanja
masa cilindra sa tlom prije grijanja

ODREIVANJE ZAPREMINSKE GUSTINE TLA

Specifina gustoa predstavlja 1 ml vode na temp.od 4C.
Zapreminska gustoa predstavlja masu tla (u gramima) u prirodnom stanju
(zajedno sa porama) izraena u gramima po cm 3. Prava gustina predstavlja masu
vrste faze tla bez pora u g po cm 3. Poznavanjem zapreminske gustine tla moemo
izraunat teinu tla do eljenih dubina, zatim sadraj vlage, koliinu mineralnih
hraniva za dovoenje na optimalni nivo neophodni makro elemenata u tlu.
Podnoljivi optimum je (20mg/100g tla).

Halilovi Senad

Gg
G- zrako-suho tlo + cilindar
g / cm3
Zg
100
.g- maca cilindra
100=V-zapremina cilindra
Postupak rada- stavimo cilindar u odreeni sloj ne poremeenog stanja zemljita
i izvadimo odreenu koliinu tla tj zapreminu cilindra i donosimo u laboratoriju
vagamo, suimo 24 h da eleminiemo Hy onda tlo hladimo pa vagamo.
NPK= 15:15:15 u 100 kg tla ima 15 kg Natrija, 15 kg Fosfora, 15 kg Kalija
ostalo je nosa ili karbonatni pijesak (45 kg aktivni supstanci 55 kg pijesak).

ODREIVANJE PRAVE GUSTINE TLA

Ovaj metoda odreivanja gustine vri se pomou piknometra pa se i zove
Piknometarska metoda sa destilovanom vodom, a moe i sa kerozinom. Pod
pravom specifinom masom podrazumijevamo masu 1 cm 3 tla bez pora izraenog
u gramima po cm3.na tu vrijednost utiu i drugi faktori kao npr.sadraj organskih
materija, vrste zastupljenih mineral i tekstura tla.
PRIBOR:
Piknometar od 100 cm3sa zabruenim grlom i epom koji kroz sredinu ima
kapilarnu cijev za izlazak vika vode, porculanska zdjela, stakleni tap, lijevak,
menzura, kuhalo, tehnika vaga, destilovana voda.
Postupak radaPrvo odvagamo 10 g tla, zabiljeimo i oznaimo znakom 'M'. Tu odvagu
prenesemo u porculansku zdjelu i dodamo ne vie od 30ml destilovane vode. To
pomijeamo i stavimo na kuhalo da se kuha 4-5 min, treba da se razore strukturni
agregati i da izie zrak. U piknometar naspemo destilovanu vodu 20C
obiljeimo, piknometar obriemo i vagamo. Zabiljeimo odvagu 'A' u gramima, a
nakon toga prospemo vodu i piknometar osuimo a tlo ohlaeno kvantitativno
prenesemo uz pomo lijevka u piknometar. Masa 'B' je masa piknometra+masa
tla+masa vode
M + A = C (mg)
C B = D -kubikaa istisnute tenosti cm3
Pg

M (g)
D (cm3 )

M masa tla
A-masa tla sa piknometrom
B-masa piknometra sa tlom i vodom
ODREIVANJE POROZNOSTI TLA
Poroznost tla je znaajna osobina jer se u porama nalazi dijelom zrak i dijelom
voda, a osim toga nalazi se jo i biljno korijenje, mikroorganizmi, fauna tla

Halilovi Senad

Pore se smatraju ivotnim prostorom gore navedenih elemenata. Porama se

smatraju : 1.upljine izmeu primarnih teksturnih elemenata
2,upljine izmeu sekundarnih strukturnih agregata
od sadraja i kvaliteta pora zavisi i plodnost tla, a sainjavaju i sklop tla.
Poroznost tla je vano fiziko svojstvo tla koje utie na vodni reim, aeraciju,
propusnost tla za vodu, odnosno ima veliki ekoloki znaaj.
UKUPNA POROZNOST je zbir svih pora u tlu razliiti dimenzija i oblika.
Najee su zastupljeni:
krupne pukotine
srednje pore
sitne pore
Dimenzije pora po veliini po Sekeri i Debodtu :
OZNAKA PORA

PRENIK
PORA
MIKRONIMA
Krupne pore za brzo cijeenje
>50,00
vode
Krupne pore za lagano cijeenje
50,00-10,00
vode
Srednje pore
10,00-0,20
Sitne pore
<0,20
1:1:1 je idealan odnos izmeu krupnih, srednjih i sitnih pora.
Poroznost tla sa tla sa razliitom teksturom po GRAANINU:
OZNAKA POROZNOSTI
Vrlo porozno
Porozno
Slabo porozno
Vrlo slabo porozno

SADRAJ PORA U TLU (%)

>60
60-45
45-30
<30

Poroznost tla sa tla

SCHANTSCHABELU:

sa

VRSTA
TLA
Pjeskulja
Ilovaa
Glinua

SREDNJE
PORE
75
157
105

KRUPNE
PORE
3010
1510
810

razliitom

teksturom
SITNE
PORE
53
155
3010

po

SCHEFERU

UKUPNA
POROZNOST
427
458
488

Halilovi Senad

UKUPNA POROZNOST je zbir svih pora u tlu razliiti dimenzija i oblika.

Pg- prava gustina
Zg- zapreminska gustina
Up- ukupna poroznost

Up

Pg Zg
Pg

ODREIVANJE KAPACITETA ZA ZRAK (Kz)

Kz predstavlja sadraj makro pora u tlu ili sadraj pora u tlu pri zasienju tla
vodom do PVK (retencionog kapaciteta). Kapacitet zraka za tlo odreuje se
raunski ili tako da od ukupne poroznosti oduzmemo PVK.

Kz Up PVK

Kz-kapacitet zraka u tlu

Up- ukupna poroznost
Vrijednosti dobivene na osnovu izraza Kz po KOPECKOM sadraj zraka u tlu
iznosi:
VRSTA TLA
Pjeskulja
Ilovaa
Glina

KOLIINA ZRAKA U
%
30-40
10-25
5-15

GRANINE VRIJEDNOSTI ZA P2O5 I K2O

Pristupani P i K se odreuju u povrinskom sloju / horizontu do 40 cm da bi smo
mogli imati orijentaciju sa snabdjevenou naeg tla ovim hranivom. Sadraj P i K
izraava se u mg/100g tla. Ovaj podatak je neophodan radi sastavljanja planova
ishrane nai kultura. Za odreivanje ove vrijednosti koriste se dvije metode:
Al metoda ( aluminijum laktatna metoda) po Domingu.
Dl metoda (dvostruka amonijum laktatna metoda)
Granine vrijednosti P2O5 I K2O po Al metodi su:
OBEZBJEENOST
TLA
Slabo
Srednje

Mg P2O5 u 100 g
TLA
<10,0
10,1-20,0

Mg K2O u 100 g TLA

<10,0
10,1-20,0

Halilovi Senad

10

Dobro

>20,1

>20,1

U praksi proraunavanje vri se na slijedei nain:

Najee se uzima da 1 mg P 2O5 I K2O na 100 g tla odgovara koliini od 30 kg
P2O5 I K2O na jedan hektar i dubine od 20 cm. Ovdje se pretpostavlja da je
zapreminska gustina 1,5 g/cm3. to je prosjena vrijednost zapreminske gustine.
Ako ustanovimo da neko tlo sadri sadri 7mg P 2O5 i 15 mg K2O na 100 g tla
znai da deficit do '' dobro snabdjevenog tla'' iznosi za 13mg P 2O5 i 5 mg K2O na
100 g tla. Kao to se vidi prvo treba planirat meliorativni unos hraniva, nakon toga
postignuti nivo pristupanosti P2O5 i K2O odrava se redovnim unosom mineralni
komponenti

TEKSTURA TLA
Pod teksturom tla podrazumijevamo teksturni sastav elemenata koji se
mehanikim silama ne mogu podijeliti na jednostavnije elemente. Teksturni ili
mehaniki sastav predstavlja odreeni kvantitativni odnos njegovih mehaniki
elemenata.
Mehanike elemente dijelimo na dvije grupe:
skelet tla >2mm
sitnica ili tlo <2mm
odreivanje teksturnih elemenata tla ima vie metoda od kojih je i terenska metoda
po KAINSKOM. Sve one bazirane su na subjektivnom dojmu trljanjem izmeu
dlanova ili 'Finger metoda'.

Metoda po Attenbergu
2,0-0,6

Krupni
pijesak

0,2-0,06

Fini pijesak

0,060,02

Jako fini
pijesak

0,020,006
0,0060,002

Krupni prah
Sitni prah

Meunarodna met.
1930
2,0-0,2

Krupni
pijesak

Po GRAANINU
1938
2,0-0,1

Pijesak

0,2-0,02

Sitni
pijesak

0,1-0,05

Prakasti
pijesak

0,020,002

Prah

0,050,001

Prah

Halilovi Senad

<0,002

11

Glina

Teksturne klase:
TEKSTURNE
KLASE:
Glinue
Ilovae
Prahulje
Pjeskulje

<0,002

Glina

<0,001

Glina

TEKSTURNE VRSTE
G-glinua, PG-pjeskovita glinua, IG-ilovasta glinua,
PrG-prakasta glinua
I-Ilovaa, PGI-pjeskovito glinovita ilovaa, PI-pjeskovita
ilovaa
Pr-ista prahulja, IPr-ilovasta prahulja, PPr-prakasta
prahulja
P-pijeskulja,IJP-jako ilovasta pjes,SIP-slabo ilovasta
pjes,PrP-prakasta pjes

Na osnovu procentnog sadraja frakcija <0,002mm

%SADRAJ
ESTICA OZNAKA
TLA<0,002MM
KOLOIDNOSTI
5-10 %
Slabo koloidno
10-20 %
Umjereno kolidno
20-40 %
Jako kolidno
>40 %
Vrlo jako koloidno
ODREIVANJE TEKSTURNOG SASTAVA TLA LABORATORIJSKIM
METODAMA
Naini odreivanja frakcija:
1. Metoda odvajanja (frakcioniranja) prosijavanjem kroz sita
- Suho prosijavanje
- Mokro prosijavanje ( za precizna odvajanja)
2. Metoda elutracije
3. Metoda sedimentacije
4. Pipet metoda
5. Metoda dekantacije
Metoda odvajanja (frakcioniranja) prosijavanjem kroz sita
Mokro prosijavanje- ide sa vodom uz blago tako rei vibriranje ili mijeanje. Na
vrh aparata se sipa voda sa tlom a na dnu ima odvodna cijev za vodu, a tlo ostaje
na sitima u aparatu.
Metoda elutracije
Metoda sedimentacije

Halilovi Senad

12

Svaka estica odreene dimenzije pree odreen put za odreeno vrijeme pa

sitnije estice due putuju od krupniji.
Pipet metoda (za odreivanje teksturnog sastava tla uz koritenje natrij-pirofosfata kao peptizatora)
Peptizator je supstanca koja razlae druge supstance. Metoda utemeljena na
metodu sedimentacije ovaj metoda je baziran na primjenu Stoksovog zakona koji
izvorno tretira idealno okrugle estice suspendirane u tekuem mediju( voda).
Stoksov zakon primijenjen u pedologiji ogleda se u tome da se u razliitim
vremenskim intervalima pipetom odreene zapremine uzima odreena koliina
suspenzije iz odreene dubine, a zatim se kvantitativno prenosi u porculansku
zdjelicu i sui u termostatu na temperaturi 105C. Nakon toga raunskim putem
odreujemo procentualno uee pojedini frakcija mehaniki elemenata.
Potreban pribor i hemikalije za realizaciju metode.
uzorak tla
tehnika vaga
analitika vaga
boca za mukanje
gumeni epovi
mukalica
graduirani stakleni cilindar 100m3
stakleni lijevak
metalno sito 0,2mm
pric boca
porculanska zdjela
pipeta
suionik
termostat
destilovana voda
0,4nNa4P2O7 10H2O
Postupak radaTlo se odvaga na tehnikoj vagi 10g to postavlja 100%, tu odvagu prenosimo
u plastinu bocu. U menzuru prenosimo 225 ml H 2O i prenosimo u bocu sa
tlom. U menzuru odmjerimo 25 ml Na-pirofosfata 250ml (skupa sve) .
Gumenim epom zaepimo bocu i mukamo 15 sekundi i ostavimo da se
istaloi, postupak ponovimo. Nakon toga stavljamo na mukalicu i 2h
mukamo. Otvorimo bocu sa tlom i u cilindar stavimo stakleni lijevak a u
njega sito. Istresemo suspenziju i pric bocom isperemo bocu gdje je bilo tlo.
Tlo u situ mora formirati krug, te stavimo porculansku zdjelu i okrenemo.
Onda se to isparava na vodenom kupatilu te suimo u suioniku, a onda
hladimo i vagamo. Ta odvaga predstavlja krupni pijesak. Vadimo lijevak i
dopunimo cilindar destilovanom vodom do 1000 ml i zaepimo gumenim
epom i horizontalno poloimo i mukamo 1 min te ostavimo da se taloi. Sve
estice vee od 0,02 mm prei e put vei od 10 cm. Sve estice 0,02mm i

Halilovi Senad

13

manje nalazit e se u prostoru nakon 4 min i 48 sek. Onda pipetom iz dubine

10 cm uzimamo 10 ml suspenzije prenosimo u porculanski loni, stavljamo na
isparavanje pa na suenje na temp105C i stavljamo na vaganje i zabiljeimo
odvagu. Nakon ovoga dobili smo frakciju Praha i Gline.
Zaepimo gumenim epom cilindar i ispravimo i nakon 4 h(jer po Stoksu sve
estice vee od 0,002mm prei e put vei od 5 cm). Tada se pipetom do 5 cm
otpipetiramo 10 ml suspenzije i to prenesemo u porculansku zdjelu na
isparavanje pa na suenje i vaganje na analitikoj vagi. Dobivena frakcija je
GLINA
PRAH GLINA GLINA = PRAH
KRUPNI PIJESAK + GLINA = xy%
100 % - xy % = SITNI PIJESAK
KRUPNI PIJESAK + SITNI PIJESAK=PJESAK+PRAH+GLINA=100%
REZULTAT MORA BITI 100% I Onda oitamo na trouglu.
STRUKTURA TLA I ODREIVANJE STABILNOSTI STRUKTURE TLA
Raspored u prostoru i meusobni odnos primarni i sekundarni estica naziva se
Struktura tla. Struktura tla predstavlja nain i oblik povezivanja teksturnih
elemenata u strukturne agregate. KOEPF (1963) odredio je tri osnovna tipa
strukture tla:
1. jedno-estina struktura
2. koherentna struktura
3. agregatna struktura
Za strukturne agregate kaemo da posjeduju odreene dimenzije i forme koji su
fiziki odreeni sa svih strana. Postoje razliiti strukturni agregati :
razliite forme i oblika
razliite veliine
stabilnost strukturnih agregata
Forma strukturnih agregata zavisi od duine, irine i visine st.agregata.
SFEROIDNI I SUBSFEROIDNI STRUKTURNI AGREGATI
SFEROIDNI STRUKTURNI AGREGATI
Prakasti
Sitnozrnasti
Zrnasti
krupnozrnasti
Grakasti
Oraasti
Grudvasti

<0,5 mm
0,5-1
1-3
3-5
5-10
10-30
>30

Halilovi Senad

14

LISTIAVI ILI LAMELARNI ST.AGREGATI.

Imaju duinu i irinu, a je malena a oni su poredani kao lamele. Debljina listova je
sljedea:
LISTIAVI ILI LAMELARNI ST.AGREGATI
Tanki
Srednji
Debeli
Ploasti

1-2 mm
2-5
5-10
>10

PRIZMATINI STRUKTURNI AGREGATI

Imaju jako razvijenu vertikalnu osovinu i dijele se na:
PRIZMATINI STRUKTURNI AGREGATI
Sitne
Srednje
Krupne
Vrlo krupne

1-2 mm
2-5
5-10
>10

STUBASTI STRUKTURNI AGREGATI

Imaju formu stubia i imaju razvijenu vertikalnu osovinu a podjela je identina
kao i kod prizmatini:
STUBASTI STRUKTURNI AGREGATI
Sitne
Srednje
Krupne
Vrlo krupne

1-2 mm
2-5
5-10
>10

POLIEDRINI STRUKTURNI AGREGATI

Imaju sve dimenzije ujednaeno razvijene.
POLIEDRINI STRUKTURNI AGREGATI

Halilovi Senad

15

Sitni poliedri
Srednji poliedri
Krupni poliedri
Vrlo krupni poliedri

>10 mm
10-20
20-50
>50

NASTANAK STRUKTURNIH AGREGATA

Nastanak strukturnih agregata je najee uvjetovan meusobnim vezanjem
strukturnih elemenata. Ti strukturni agregati imaju forme i dimenzije sa jasnim
granicama. Na to vezivanje najznaajniju ulogu imaju :
1. Odreeno koaguliranje ili koagulacija koloida- utie uz pomo
koagulacije i utie na koloidnu frakciju a na njih utiu ''vandervalsove sile''.
2. Elektrostatiko vezanje- minerali gline imaju negativan elektrostatiki
naboj.
3. Bubrenje i kontrakcija-kontrakcija je izraena ljeti, a zimi i u proljee
izraeno je bubrenje. Glavni faktor u oba sluaja je voda.
4. Smrzavanje i odmrzavanje- smrzavanjem nastaju pseudoagregati.
5. Cementiranje- to je jedan od najznaajnijih procesa nastanka strukturnih
agregata. Dehidratisani oksidi Fe/ seskvioksidi (R 2O3). To su najee
Al2O3, Fe2O3.mogu biti karbonati ili kao kompleksi kiselina sa
preovladavajuim Ca ionima.
6. Utjecaj korjenovog sistema- korijen izluuje supstance koje utjeu na
sljepljivanje agregata.
7. Utjecaj kinih glista- agregati imaju cilindrine forme koje su jako
stabilne.
STABILNOST STRUKTURNIH AGREGATA
Pod stabilnou st.agr. podrazumijevamo njihovu otpornost na razarajua
djelovanja mehaniki sila i vode. Voda predstavlja dominantan faktor razaranja
st.agr u prirodnom stanju pa se radi toga ova stabilnost poistovjeuje sa
razarajuim uticajem vode.
Potapanjem suhi agregata vodom dominantna su dva procesa koji mogu dovesti do
razaranja strukturnih agregata, a to su:
1. dolazi do mikro eksplozija
2. slabe kohezione sile koje veu st.agr.
PRINCIP ODREIVANJA STABILNOSTI STRUKTURNIH AGREGATA
1. Metoda odreivanja po Graaninu:
Stavi se 5-10 as.agr u petrijevku i preliju e destilovanom vodom i mjeri se brzina
raspadanja r.agr te stepen raspadnutosti st.agr

Halilovi Senad

16

Znai kada se preliju vrijeme se topa i mjeri se ta se desilo sa agregatima nakon

30 sek,
3 min, 6 h, 12 h, 24 h.
Ako je za 3 min potpuno raspadne vie od 50 % agr. Agregati su potpuno
nestabilni.
Ako je za 30 min potpuno raspadne vie od 50 % agr. Agregati su nestabilni.
Ako je za 6 h raspadnuto manje od 50 % agr. Agregati su stabilni.
Ako je za 12 h raspadnuto manje od 50 % agr. Agregati su vrlo stabilni.
2. Metoda odreivanja po Sekeri:
Sve forme stabilnosti definirane su u 6 sluajeva:
1. sluaj- agregati se ne raspadaju ili samo na velike komade
2. sluaj- agregati se raspadaju u preteno velike i malo manje komade
3. sluaj- agregati se raspadaju u jednakom omjeru na manje i vee komade
4. sluaj- agregati se raspadaju na preteno male komade
5. sluaj- agregati se raspadaju samo na male komade
6. sluaj- agregati se potpuno raspadaju
1,2,3 stabilnost je vrlo dobra misli se na livade
4 - stabilnost je srednja misli se na plitka oranina i umska tla
5 - stabilnost slabo stabilna sa visokim stepenom raspadanja
6 vrlo nestabilna tla a mogu biti i slana
VODA U TLU, HIDROLOKE ILI VODENE KONSTANTE, VODNI
REIM
Dinamika vode je ustvari stalna relacija kretanja vode tlo-biljka-zrak.
Voda je podijeljena u dvije grupe po pristupanosti:
a. pristupana
b. nepristupana
Mjerne konstante:
Atmosfera ili bar predstavlja visinu vodenog stuba na 100cm pF skale.
P -potencijal slobodne energije
F free energy
pF skala ima rang od 0-7
Pristupana voda
To je kapilarna voda i kree se kroz tlo kapilarnim silama i po pF skali je 3, a dijeli
se na poduprtu vodu-ima kontakt sa podzemnom vodom i visea voda-nema
kontakt sa podzemnom vodom.
UPV = PVK VTV
UPV- ukupna pristupana voda
VTV- vlanost trajnog uvenua
Gravitaciona voda voda koja se nalazi u porama i kree se pod uticajem
gravitacione sile. Tu spadaju sve kategorije vode od 0,0-2,8 po pF skali

Halilovi Senad

17

Retencioni kapacitetPredstavlja nivo vlanosti koje tlo zadrava silama vlastitog vezanja. Vlastite sile
vezanja izraene su energijom vrste faze tla.
PVKPredstavlja onu koliinu vode koju tlo sadri 1-3 dana nakon padanja kie ili
navodnjavanja. Na PVK znaajan uticaj ima tekstura tla, struktura tla i sadraj
organski materija. Po pF skali ima rang od 1,8-2,7
Apsolutni vodni kapacitetTo je ona kategorija tla koju tlo sadri nakon cijeenja vode u vremenskom
intervalu nakon 24 sata. U ovoj konstanti sadrana je odreena koliina
gravitacione vode. Energija vezanja po pF skali je <=1,8
Maksimalni vodni kapacitetTo je sluaj kada je tlo potopljeno vodom. Ili to je onaj sadraj kada su sve pore
popunjene vodom.
Nepristupana voda
To je voda koja nije vezana svojim cijelim molekulama ve je vezana svojim OH
grupama i H ionima. (ili voda koja ostaje grijanjem 105C kada odstranimo
konstitucijsku vodu) i vezana je veim silama od 7 po pF skali.
Kristalizaciona voda- odreuje se na temperaturama izmeu 500 i 600 C.i
karakteristina je za minerale glina. Ona cijelim molekulama ulazi u strukturu ili
izmeu lamela. Po pF skali ima vrijednost 5-7 .
Adsorpciona vodaDijeli se na higroskopnu vodu (Hy) odreuje se na temp 105C, i maksimalnu
higroskopnu 90-100 % vlanost zraka. Energija vezanja za obje je po pF skali
4,5-4,7.
Opnena vodaPredstavlja nivo vlanosti tla iznad maksimalne higroskopne vlage koju tlo
apsorbuje iz tene faze i zavisi od svojstva tla i teksturnog sastava. Energija
vezanja za obje je po pF skali 4,2-4,5.
TIP
TLA
Glinua
Ilovaa
Pjeskula

PVK
%
45
35
10

VTV
%
30
15
3

PV
%
15
20
7

BOJA TLA
Pored pojedinih svojstava tla koja se izuavaju u okviru fizike i hemije tla, postoji
veoma znaajno svojstvo koje ne spada u ove dvije grupe a to je Boja tla ili
Obojenost tla. Boju tla moemo u nekim sluajevima tretirat kao pojavni izraz

Halilovi Senad

18

nekih fiziki ili hemijski stanja ili procesa u tlu. Pored ovoga boja ukazuje na
prisustvo dominantnih minerala u tlu.
Ukoliko tlo sadri minerale trovalentnog eljeza tu dominiraju oksidacioni procesi
i tlo e biti crvenkaste nijanse. Ukoliko u tlu dominiraju redukcioni procesi
javljaju se plaviaste ili plaviastozelene nijanse. Odreivanje boje vrilo se
opisnom metodom na osnovu vizuelnog doivljaja boje. Bez obzira to opisna
metoda nema kvalitetativno utemeljenje u nekom sistemu, napravljena je podjela
na osnovne tipove boja za ovakav nain odreivanja.
1. bijeliasta sivkasta boja
2. ukasta limonit
3. crvenkasta - hematit
4. plaviasto zelenkasta trovalentno eljezo
5. crna tamna- humus, treset
6. mramorirana pseudogleji
Da bi se izbjegla subjektivnost pri odreivanju, a da bi se utemeljila razumljivost
boja na irokim osnovima napravljen je atlas boja tla MUNSELL SOIL COLOR
CHARTS koji je u meunarodnoj upotrebi od 1951g. To je atlas koji predstavlja
kolekciju boja potrebnih za odreivanje boja tla.
Atlas se sastoji od sedam kategorija osnovnih boja i dvije kategorije za glej koje
prikazuju ukupno 196 boja ili 322 dijelova pojedini osnovni boja.
Ove boje se podudaraju sa posebnim grafikonima po Monselovom oznaavanju
koji se nalazi na lijevoj strani atlasa.
Nain oitanja boje omoguen je sa 3 vrijednosti jednostavno izmjenjive koje se
kombinuju da objasne sve boje koje su poznate u ovom sistemu kao:
HUE- glavna boja, osnovna boja, temeljna boja
VALUE- jasnoa boje ili nivo boje
CHROMA- intenzitet boje
THE HUE- glavna boja , pripadnost boje i njen odnos ili relacija prema crvenoj,
utoj, zelenoj, plavoj i purpurnoj
THE VALUE- jasnoa boje, odreuje njenu pripadnost nijansi ili osvijetljenost.
THE CROMA- intenzitet boje, oznaava njenu pripadnost jaini ili vrstini boje
(odreuje se od neutralne do svijetle).
Boje su odreene po pojedinanim mapama brojem i slovom kao glavna boja u
gornjem desnom uglu na mapi.
Vertikalne boje- dolaze u sukcesivnom nizu od dna gdje su najtamnije, prema vrhu
su svjetlije u vizualno jednakim razmacima ili koracima. Ovako primijenjenom
sistemu njihova jasnia raste.
Horizontalne boje-(CHROMA) intenzitet boje ima porast prema desnoj strani tj
poje postaju tamnije idui prema desnoj strani. Jasnou odreuje svaki komad koji
je odreen po vertikalnoj skali, a koji je naznaen na krajnjoj lijevoj strani na
mapi. Nivo intenziteta naznaen je u horizontalnom pravcu skale i nalazi se na dnu
mape. Simbol za glavnu boju odreen je poetnim slovom koje predstavlja jednu

Halilovi Senad

19

boju duginog spektra boja, kao na pr. R- Red-crvena, YR-Yallow Red-utocrvena

boja, Yallow- sa rasponima od1-10.
Unutar svakog ranga slova glavna boja ije slovo nosi oznaku boje javlja se kao
intenzivnija. Pr. uta i manje crvena kao razlika po nivou poveava se intenzitet
glavne boje. U sredini nalazi se vrijednost 5. sistem pisanja je da se ostavi razmak
izmeu glavne boje i oznake za jasnou boje i intenziteta boje. Oznaka za ova dva
nivoa dijele se razlomakom crtom pr. 7,5YR 4/5. Ovakav nain definiranja
gotovo u potpunosti omoguava korektno vizualno raspoznavanje ili opaanje boja
tla za bilo kojeg istraivaa u sferi pedologije.

HEMIJA TLA
ODREIVANJE REAKCIJE TLA I pH VRIJEDNOSTI
Hemijska reakcija je indikacija hemijski stanja koja postoje u tlu, a poznavanje te
reakcije bitno je za odreivanje plodnosti tla, pa se odreuje i pH vrijednost tla.
Voda (destilovanu)je jako slab elektrolit u 10 miliona litara ionizovan je 1 mol= 18
g vode.
Jednaina konstante ionizacije vode:

H OH K * H O 1

H 2O

(H+)=10-7 g iona/l vode

(H+)*(OH-)= K H2O= 10-14 g mol/l - jednaina ionizacije vode u g mol/l
pH= log(H+) ili pH = -log10-7 =7 negativni Dekartov logoritam- Vodonikov
eksponent
Sadraj vodonikovih iona izraava se u obliku logoritma i ovo stanje se naziva
vodonikov eksponent.
(H+) 10 10- 10- 10- 10- 10- 10- 10- 10- 10- 10-10 10-11 10-12 10pH

(H+)=7 reakcija je neutralna

10

11

12

10-

13

14

13

14

Halilovi Senad

20

(H+)<7 reakcija kisela

(H+)>7 reakcija je bazna / alkalna
Metode odreivanja pH 1.Kolorimetrijska metoda(kapanjem odreene supstance
mijenja se boja) 2.Elektrometrijska metoda (pH metar).
- odreivanje aktivne reakcije (pH u H2O)
- supstitucijska reakcija (pH u KCl)
- hidrolitika kiselost
kalijev acetat
Ca(CH3COO)2H2O
natrijev acetat
Na COONa H2O
Odnos koji se mora potovat je 1:2,5 (10 g tla : 25 ml vode)
ODREIVANJE AKTIVNE REAKCIJE TLA
Ovo odreivanje vri se u destoilovanoj vodi i oznaava se kao pH u H 2O, a ova
kiselost predstavlja aktivnu kiselost.
Postupak radaOdvagamo 10 g zrako-suhog tla i to prenosimo u au gdje dodajemo 25 ml
destilovane vode. Suspenziju dobro izmijeat u periodu od 30 minuta povremeno
izmijeati, nakon toga uranjamo elektrodu pH metra u suspenziju i oitavamo pH
vrijednost na instrumentu.
ODREIVANJE SUPSTITUCIJSKE REAKCIJE
Vri se u rastvoru KCl i oznaava se kao pH u KCl i ova kiselost predstavlja
fizioloki aktivnu kiselost. Ova kiselost je nia za jednu pH jedinicu od aktivne
kiselosti. Postupak isti kao i kod prve!!!
HIDROLITIKA KISELOST
Vri se u rastvoru hidrolitike bazne soli Na acetata ili Ca acetata. Ova vrsta
kiselosti odreuje se za potrebe unoenja krea odnosno za kalcizaciju tla. Ovdje
dolazi do supstitucije vodikovih iona i koloidni estica tla (Ca-ionima)
KVALITATIVNA METODA ODREIVANJA KARBONATA U TLU
Ca CO3 + HCl CaCl + H2O+ CO2
Pribor:
- petrijevka
- karbonatno tlo
- 10% HCl
- pumpica
- laboratorijska kaika
Postupak rada-

Halilovi Senad

21

U petrijevku stavimo 1-2 grama tla ( nije potrebno vaganje) i prelijemo ga sa 10 %

HCl. Pojava pjenuanja ili umljenja ukazuje da tlo sadri karbonate u viku ili
suviku. Po intenzitetu pjenuanja priblino moemo odrediti sadraj KCl u tlu.
Na temelju intenziteta pjenuanja napravljena je skala sadraja slobodnih
karbonata u tlu u rasponu od 0-5.
0
1

Tlo je bezkarbonatno
Tlo je vrlo slabo karbonatno

bez pucketanje
Blago pucketanje

0
<1%

2
3

Slabo karbonatno tlo

Osrednje karbonatno tlo

Jae pucketanje
Slabije umljenje

1-3%
3-5%

Jako karbonatno tlo

Umjereno umljenje

5-20%

Vrlo jako karbonatno tlo

Burno umljenje

>20%

GRAVIMETRIJSKA METODA ODREIVANJA KARBONATA U TLU

Odreivanje karbonata zasniva se na njihovom razaranju i sa solnom kiselinom i
mjerenje nastalog CO2,
Ca CO3 + 2HCl CaCl2 + H2O+ CO2 2,273 = Ca CO3 u g
Nastali CO2 se mjeri gravimetrijski ili volumetrijski te se iz koliine CO 2
izraunava koliina
Ca CO3
PRIBOR:
- karbonatno tlo
- porculanska zdjela za vaganje
- labaratorijka aa
- 10% HCl (1:3)
- kaikica i stakleni tapi
- menzura 50ml
- tehnika precizna vaga
Postupak radaPotrebno je odvagati tlo sa aom i odvagu zabiljeit.
Odvagati 10% HCl u omjeru (1:3)
U porculansku zdjelu odvagamo do 10 g karbonatnog tla,a u menzuru odmjerimo
ne vie od 20 ml 10% HCl . Tlo vagati zajedno sa aom i 10% HCl te odvagu
zabiljeit i to je ''odvaga 1''. Tlo kvantitativno prenijeti u au ali voditi rauna o
brzim reakcijama i intenzitetu reakcije, mijeamo suspenziju sve dok se uje um
tj. dok traje reakcija. Po zavretku reakcije izvagati au sa ostatkom tla i vikom
HCl a i to predstavlja ''odvagu 2''.
Razlika odvage 1 i odvage 2 predstavlja koliinu izdvojenog CO 2 i taj rezultat
pomnoimo sa 2,273 i dobili smo sadraj karbonata u g.
odvaga 1 odvaga 2* 2, 273 CaCO3 g

Halilovi Senad

CaCO3

22

100*(odv1 odv 2* 2, 273)

%
masa tla sa zdjelom

VOLUMETRIJAKA METODA ODREIVANJA KARBONATA U TLU

Bazira se na odreivanju zapremine ili volumena CO2. pri odreenim uslovima
pritisku i temperaturi. Dobivena zapremina se pomou posebnih tablica prevodi u
teinu a zatim preraunava u karbonate mnoei sa faktorom2,273 i na kraju
izraava se u procentima.
Aparat koji slui za volumetrijsko odreivanje karbonata naziva se kalcimetar.
Najpoznatiji kalcimetar je Scheiblerov sastoji se iz dvije metalne cijevi i tri
staklene cijevi koje su meusobno povezane plastinim elastinim cijevima i sa
glavnim ventilom. Izbadarena cijev je fiksirana i sistem se puni destilovanom
vodom ili neka druga druga hemikalija radi uoljivosti. Druga cijev je preko
gumenog epa vezana s bocom u koju se stavlja tlo i epruveta sa kiselinom.
Postupak radaIzvagat 1-5 g tla i staviti ga u erlenmajericu. U epruvetu nasuti razblaenu solnu
kiselinu i sa pincetom lagano unijeti u erlenmajericu. Poto smo na aparatu
podesili nivo vode na nulu, zatvorimo stakleni ventil i erlenmajericu spojimo sa
aparatom. Zatim se otvori stakleni ventil dok se ne izjednae nivoi, poslije
prospemo kiselinu iz epruvete po tlu (dovoenjem erlenmajerice u horizontalan
poloaj). CO2 koji se razvija dolazi u graduisanu cijev i tu nailazi na prepreku
nivoa vode koju potiskuje. Pomjeranjem manje cijevi po vertikalnoj pici nivo
vode se odrava na istoj visini. Nakon prestanka sputanja nivoa analiza je
zavrena i slijedi izraunavanje.
Na graduisanoj cijevi oitamo volumen CO 2 i prevodimo u teinu preko tablica
odnosno u karbonate i izraunavamo u procentima.
ODREIVANJE PRISTUPANOG KARBONATA U TLU (Druineae Gallet)
Titrimetrijska metoda odreivanja karbonata u tlu sadrana je u reakciji oksalatnog
iona C2O4 sa Ca ionima. Tokom reakcije stvara se nerastvorivi kalcijev-oksalat
CaC2O4. Reakcija ima tok:
(NH4) 2 C2O4 H2O--- Ca C2O4 + (NH4) 2 CO3 + H2O
IDG=(N-n)*5
IDG- indeks Druineae Gallet
N- ml utroenog K-permanganata za titraciju standarda(20 ml)
n- ml utroenog K-permanganata za titraciju 20ml filtrata tla.
5- faktor za prevoenje na 100 ml filtrata
PRIBOR-

Halilovi Senad

23

- karbonatno tlo
- boca za mukanje
- mukalica
- lijevci
- erlenmajerica
- pipeta 20 ml
- bireta 50 ml
- menzura 100 i 250 ml
- filter papir
POTREBNI REAGENSI
- 0,2 normalni (NH4) 2 C2O4 amonijev oksalat
- 0,2 normalni KMnO4 kalijev permanganat
- 1:3 sumporna kiselina
- destilovana voda
Postupak radaOdvagati 2,5 g tla i prenijeti u bocu za mukanje, a tu dodati 250 ml amonijevog
oksalata i mukati 2 sata. Nakon toga filtrirati suspenziju u istu erlenmajericu.
Od filtrata odpipetirati 20 ml u drugu istu erlenmajericu. Tu dodati 100 ml
destilate zatim u istu dodati 20 ml sumporne kiseline. To sve promukati i grijati
do pojave para na zidovima erlenmajerice i tako vre tretirati sa 0,2 normalni
KMnO4 kalijev permanganat do pojave svijetloljubiastog obojenja koje je
stabilno najmanje 1 minutu i treba zabiljeit utroak 0,2 normalni KMnO 4 kalijev
permanganat. Paralelno sa ovim u istu erlenmajericu odpipetirati 20 ml
0,2 normalni (NH4) 2 C2O4 amonijev oksalat i ovdje dodati 100 ml destilate i 20 ml
sumporne kiseline. To sve promukati i grijati do pojave para na zidovima
erlenmajerice i filtrirati do pojave svijetloljubiaste boje. Ukoliko su hemikalije i
procedura pripreme rastvora pravilno raeni utroak Ca permanganata je 20 ml.
TITRIMETRIJSKO ODREIVANJE HIDROLITIKE KISELOSTI PO
METODI (Kappena) ODREIVANJE POTREBNOG KREA ZA
KALCIZACIJU
Za titrimetrijsko tretiranje tla koristima Na acetat ili Ca acetat i tu dolazi do
supstitucije Ca+ i H- iona. Koliina zamijenjeni H+ iona odreujemo kroz broj
utroeni ml NaOH za neutralizaciju nastale siretne kiseline. Vrijednost
hidrolokog aciditeta slui za odreivanje meliorativnih doza
Ca za izvoenje kalcizacije.
Laboratorijski postupak radaOriginalni postupak je baziran na odvagi tla od 100g i 250ml Ca acetata.(1:2,5)
Ali mi radimo sa:

Halilovi Senad

24

10 g zrako-suhog tla kojega odvagamo i kvantitativno ga prenesemo u bocu za

mukanje. U bocu dodati 25 ml C a acetata i mukati 1h. Nakon toga filtriramo tlo
kroz filtar papir sa plavom trakom u erlenmajericu. Od filtrata odpipetiramo 12,5
ml i prenesemo u drugu istu erlenmajericu i dodamo 2 kapi fenol ftaleina. To
grijemo do pojave para na zidovima erlenmajerice i tako vrue tretiramo sa 0,1
normalnim Na hodroksidom do pojave svijetloruiaste boje i zabiljeit utroak
Na hidroksida. Utroak ml NaOH pomnoimo sa cifrom potrebnom da tretirano
tlo predstavimo u 100 g tla i to nam predstavlja hidroloki aciditet ili kiselost. Da
bi smo dobili vrijednost H=(T-S). H-nezasienost kompleksa bazama/deficit
baza,S-momentalni sadraj baza, T- maksimalni kapacitet tla za baze.
Utroene molekule NaOH pomnoit sa 20 da se vrijednost svede na 100 g i ovu
vrijednost pomnoiti sa 1,5 (kod manje kiselih tala) ili 3,25 jer se po Niklasu
jednostrukom ekstrakcijom nisu supstituirali svi H+ ioni Nakon ovoga dobiveni
rezultat podijelimo sa 10 radi prevoenja ml u g.
H

y ' * 20 *1,5
10

A= 1mg ekvivalenta CaCO3 = 50 mg CaCO3

H vrijednost u mg ekv.50 = mg CaCO3/100 g tla
Ovo predstavlja koliine CaCO3 za izvoenje meliorativne mjere kalcizacije.
ODREIVANJE SVOJSTVA ADSORPTIVNOG KOMPLEKSA
Adsorptivni kompleks tla je skup svih estica koje imaju sposobnost zamjene
svojih kationa i aniona sa elektronima i anionima elektrolita. To je sposobnost
povrinske adsorpcije koloida u stanju u kome je mogue vriti izmjene. Ovo je
nain kojim adsorptivni kompleks tla uva vane sastojke tla od ispiranja.
Adsorptivni kompleks tla je ustvari rezervoar hrane za biljke. Od sadraja vrste i
koliine kationa u adsorptivnom kompleksu zavisi cijeli niz hemijski i fizikih
osobina tla. Adsorptivni kompleks tla karakteriu etiri veliine i to :
1. S-suma baza sposobnih za zamjenu ili monetarni sadraj baza.
2. H- ili (T-S) nezasienost tla od adsorptivnog kompleksa bazama ili deficit
baza.
3. T-maksimalni ili ukupni ( totalni) kapacitet tla za baze
4. V(%)-stepen zasienosti adsorptivnog kompleks sa bazama
Prve tri vrijednosti izraavaju se u mg.ekv ili u mili molima
H+ = 1/1 =1
mg.ekv/100g tla
2+
Ca = 40/2 =20 mg.ekv/100g tla
U pedologiji pod bazom podrazumijevamo sve katione Ca, Mg, Mo, Fe, Al, NH 3,
NO3, osim H+ iona.
ODREIVANJE MOMENTNOG SADRAJA BAZA U
BEZKARBONATNOM TLU ''PO METODI KAPENA''

Halilovi Senad

25

HCl + NaOH --- NaCl +HOH

Bezkarbonatno tlo potrebno je tretirati sa 0,1 normalnom HCl, a tom prilikom
dolazi do zamjene H+ iona i baza iz adsorptivnog kompleksa. Preostala HCl
odreuje se titrimrtrijski pomou 0,1 normalnog NaOH.
Laboratorijski postupak:
U posudu odvagat 10 g zrako-suhog tla. Tlo prenijeti u erlenmajericu ili plastinu
au. Dodati u tikvicu pipetom 100 ml 0,1normalne HCl. Tikvicu mukati 60 min,
nakon toga filtrirati kroz sloeni filter papir. Nakon filtriranja odpipetirat 50 ml u
drugu istu erlenmajericu i ovdje dodati tri kapi fenolftaleina i kuhati na kuhalu do
pojave para na zidovima erlenmajerice. Ovako vrue titrirati sa 0,1 normalnom
NaOH do ruiastog obojenja koje je stabilno 1 min, onda oitati utroak ml
NaOH i pristupiti raunanju.
Raunanje:
Broj ml tano utroene 0,1 normalne NaOH na neutralizaciju u 0,1HCl iz 50 ml
filtrata. to odgovara masi od 5 g tla, oduzme se od 50 ml HCl-a. Dobiveni
rezultat predstavlja 0,1norm.HCl za zamjenu baza.
Utroene ml pomnoit sa 20 da se dobije utroak u gramima na 100 g tla. Ovaj
izraz se podijeli sa 10 da bi se dobila vrijednost izraza u mg.ekv/100g tla.
Pr. Ako je utroeno 35,63ml 0,1 normalne NaOH odnosno 14,37 ml 0,1 HCl na
supstituciju baza na 5 g tla.

14,37 * 20
28, 74 mg .ekv /100 g tla
10

ODREIVANJE NEZASIENOSTI ADSORPCIONOG KOMPLKSA

BAZAMA
Ovu vrijednost dobijemo po sljedeem obrascu:
y ' * 2 * 1,5
H
10
H- deficit baza
Y'- utroak ml NaOH
2- za prevoenje na 100 g tla
1,5- faktor za obuhvat svih H+ iona
ODREIVANJE MAKSIMALNOG KAPACITETA ZA ADSORPCIJU
KATIONA
T= S + H
H- deficit baza

Halilovi Senad

26

T- max kapacitet tla za baze

S- momentalni sadraj baza
ODREIVANJE STEPENA ZISIENOSTI TLA SA BAZAMA

V (%)

S
*100
T

T- max kapacitet tla za baze

S- momentalni sadraj baza
V(%)-stepen zasienosti adsorptivnog kompleks sa bazama
Ako je V>50 % eutrino
Ako je V<50% distrino
I. Skala za momentne sadraje baza S
>50 mg.ekv/100g tla
50-30
30-20
20-10
10-5
<5

Tlo vrlo bogato zamjenjivim bazama

Tlo bogato zamjenjivim bazama
Tlo osrednje bogato zamjenjivim bazama
Tlo prilino bogato zamjenjivim bazama
Tlo siromano zamjenjivim bazama
Tlo vrlo siromano zamjenjivim bazama

II. Skala za nezasienost adsorbtivnog kompleksa H vrijednostima u mg.ekv/100g

Tla
>50 mg.ekv/100g tla

Tlo vrlo bogato zamjenjivim vodikom

50-30

Tlo bogato zamjenjivim vodikom

30-20

Tlo osrednje bogato zamjenjivim vodikom

20-10

Tlo prilino bogato zamjenjivim vodikom

10-5

Tlo siromano zamjenjivim vodikom

<5

Tlo vrlo siromano zamjenjivim vodikom

III. Skala za odreivanje maksimalnog adsorbtivnog kompleksa tla za baze

>60 mg.ekv/100g tla

Tlo sa izvanredno velikim T

Halilovi Senad

27

60-40
Tlo sa velikim T
40-30
Tlo sa osrednje T
30-20
Tlo sa prilinim T
20-10
Tlo sa malim T
<10
Tlo sa vrlo malim T
T- max kapacitet tla za baze

Halilovi Senad