ARHITEKTURA RENESANSE

U NOVIJE DOBA, NAROITO OD XIX VEKA, SVE

EE JE POTREBNO DA ARHITEKTA,
ODNOSNO GRADITELJ, SVOJU IDEJU
OBRAZLOI I KROZ PISANI PROGRAM,
MANIFEST ILI SLINO, KAKO BI OBJASNIO TA
JE SVOJOM REALIZACIJOM ELEO DA ISKAE.
PRVI U NIZU STILSKIH PRAVACA KOJIM POINJE
EPOHA NOVOG DOBA NOSI NAZIV RENESANSA,
TO ZNAI OBNOVA ILI PONOVNO RAANJE.
POD TIM POJMOM PODRAZUMEVA SE PERIOD U
ARHITEKTURI, ODNOSNO U SVIM GRANAMA
UMETNOSTI, KOJI POINJE U XV VEKU I KOJI
KORISTI REPERTOAR FORMI NASTALIH U
KLASINO DOBA ANTIKE.

 ZNAENJE OVE ARHITEKTURE MOE SE TUMAITI NA

VIE NAINA, ALI NAJJEDNOSTAVNIJE SE MOE
DEFINISATI KAO ZNAAJAN ISTORIJSKI PERIOD U
ARHITEKTURI TOKOM KOJEG SU PRIHVAENE I
PRIMENJENE JEDINSTVENE FORME POTEKLE IZ
PROLOSTI, A KOJE SU SE SMATRALE KONSTANTOM U
ARHITEKTONSKOM STVARALATVU TOGA DOBA. ZA
OVU POJAVU BILA SU SE STEKLA DVA PREDUSLOVA I
DELOVALA SU KOMBINOVANO:
IZBOR KLASINOG (ANTIKOG) REPERTOARA
ARHITEKTONSKIH ELEMENATA, DELOVA I CELINA
ISTORIJSKI OKVIR ARHITEKTURE, ODNOSNO NOVI
KULTURNI SISTEM U KOJEM JE ONA RAZVIJANA

 IZ PRETHODNIH IZLAGANJA O ARHITEKTURI

STAROG DOBA, ODNOSNO O ARHITEKTURI
ANTIKE GRKE I RIMA POZNATO JE TA SVE
OBUHVATA KLASIAN REPERTOAR
ARHITEKTONSKOG IZRAZA.
VEINA ISTRAIVAA SLAE SE DA SE
RENESANSA KAO STILSKI OBLIK FORMIRALA U
FIRENCI, SREDINJEM GRADU TOSKANE NA
APENINSKOM POLUOSTRVU. U TOM GRADU BIO
SE, KRAJEM XIV I POETKOM XV VEKA, STEKAO
NIZ POVOLJNIH OKOLNOSTI KOJE SU
OMOGUILE RAZUMEVANJE NOVIH
ARHITEKTONSKIH IDEJA KAO I NOVOG
ARHITEKTONSKOG RENIKA.

 FIRENCA, GRAD-DRAVA, IMALA JE UPRAVU

KOJU SU INILI PREDSTAVNICI MONIH
TRGOVAKIH PORODICA KAO TO SU MEDII,
PITI, RUELAJ, STROCI I DRUGI, KOJI SU PRE
SVIH DRUGIH U ITALIJI SHVATILI ZNAAJ
NOVINA U RAZNIM OBLASTIMA IVOTA. NIJE,
MEDJUTIM, BOGATSTVO I DRUTVENI OKVIR
BILO JEDINO TO JE OMOGUAVALO
RADJANJE RENESANSE. U EVROPI JE TADA
POSTOJAO JO ITAV NIZ BOGATIJIH
GRADOVA, SA DOMINANTNIM GRADJANSKIM
STALEOM, KAO TO SU TO BILI GRADOVI U
FLANDRIJI ILI LONDON U ENGLESKOJ. ALI U
NJIMA JE POETKOM XV VEKA JO UVEK
VLADALA CVETNA GOTIKA.

 NIKOLAUS PEVSNER POJAVU RENESANSE

OBJANJAVA OVAKO: ...POTO JE KLIMA BILA
ISTA, OTRA I ZDRAVA I POTO JE LJUDSKA
MISAO BILA JASNA, OTROUMNA I PONOSITA,
OVDE JE MOGAO PONOVO DA SE OTKRIJE
JASAN, PONOSAN I SVETOVNI DUH ANTIKE, PRI
EMU HRIANSTVO NIJE OMETALO OVAJ
PRAVAC U KOJEM SE ISKAZUJE FIZIKA
LJUBAV U LEPIM UMETNOSTIMA I LEPOTA
PROPORCIJA U ARHITEKTURI I U KOJEM
RIMSKA VELIANSTVENOST I HUMANOST MOE
BITI RAZUMLJIVA.
RIMSKA PROLOST, ELEMENTI UMETNOSTI I
FRAGMENTI LITERARNIH DELA NISU NIKADA
BILI ZABORAVLJENI NA OVOM TLU, ALI NJIHOV
KULT JE POEO DA SE IZRAZITO NEGUJE TEK
TOKOM XIV VEKA.

 U TOSKANI SE BILA UOBLIILA NOVA

KONCEPCIJA UMETNIKA I POTOVANJA PREMA
NJIMA. TIME JE OBELEEN I NOVI PERIOD U
ISTORIJI ARHITEKTURE TO SE TIE
DRUTVENOG STATUSA AUTORA. JEDNA OD
BITNIH KARAKTERISTIKA RENESANSE POSTALA
JE UNIVERZALNOST LINOSTI KOJE STVARAJU
ARHITEKTURU. KOZIMO MEDII JE BIO PRVI
KOJI JE PISMENO, U TEKSTU, NAZVAO JEDNOG
UMETNIKA, MIKELANDJELA, BOANSKIM,
MISLEI PRI TOME NA NJEGOV UM. TO JE BIO
ATRIBUT KOJI SE I DANAS PRIPISUJE
MIKELANDJELU, ALI TADA JE I ON SAM BIO
POMALO UBEDJEN U ONO TO MU SE
PRIPISUJE.

MIKELANDJELO JE, KAO TO JE POZNATO, BIO

SKULPTOR, SLIKAR, ARHITEKTA, PISAC,
MUZIAR, UOPTENO UOMO UNIVERSALE,
KAKO SU SE NAZIVALE LINOSTI IROKOG
OBRAZOVANJA I RASKONOG TALENTA.
VEINA UMETNIKA TOGA DOBA TEILA JE DA
ZASLUI TAKVO PRIZNANJE.
OPTE ODUEVLJENJE ANTIKOM IMALO JE
ESTETSKI I DRUTVENI ASPEKT:
1. ESTETSKI ZATO TO SU SE RIMSKA
ARHITEKTURA, A NAROITO NJENI UKRASI
SILNO DOPADALI UMETNICIMA I NARUIOCIMA.
2. DRUTVENI ASPEKT ODNOSI SE NA INJENICU
DA JE ISTRAIVANJE RIMSKE PROLOSTI BILO
OMOGUENO SAMO VISOKOOBRAZOVANOM
DELU STANOVNITVA. VIE SE NIJE UIO
ZANAT KOD PORODICA ZIDARA, VE SU SE
ISTRAIVALA, SLIKALA, OPISIVALA ANTIKA
ZDANJA ILI NJIHOVI OSTACI.

 OVAJ SNANI PORIV ZA ANTIKOM VEOMA JE

IMPRESIONIRAO NAUNIKE U KASNIJIM
EPOHAMA TAKO DA SU ONI CEO OVAJ PERIOD
NAZVALI OBNOVA, RINASCITA, RINASCIMENTO,
RENAISSANCE.
OVAJ NAZIV JE, NAROITO TOKOM XIX VEKA,
OZNAAVAO ARHITEKTURU KOJA SE
ZASNIVALA NA IMITACIJI RIMSKIH FORMI I
MOTIVA.
DANTE (+ 1321), PETRARKA (+1374), DJOTO (+
1337) I MNOGI DRUGI VE SU TOKOM XIII I XIV
STOLEA POKRENULI NEKA SUTINSKA
PITANJA I PROBLEME, DOK SU SE U RENESANSI
TE POSTAVKE RAZREAVALE I TOKOM NJENOG
TRAJANJA TA REENJA SU SE UVRSTILA I
UNAPREDILA.

 MISAO SE, ZA RAZLIKU OD SREDNJOVEKOVNE,

KOJE JE BILA PREPUNA MISTIKE I SIMBOLIKE,
USMERILA KA PRIRODI I TU JE PRONADJENA
NJENA BLISKOST SA ANTIKIM IDEJAMA. ZA
RAZLIKU OD SREDNJEG VEKA, KOJI NIJE
DOVOLJNO VREDNOVAO ANTIKU, RENESANSA
JE U IU SVOG INTERESOVANJA POSTAVILA
OVEKA, NE SAMO U DUHOVNOM VE I U
FIZIKOM SMISLU. KONCEPCIJA RENESANSE JE
BILA LIENA SHOLASTIKOG MILJENJA I BILA
JE POISTOVEENA SA ANTIKIM STAVOVIMA PO
KOJIMA JE OVEK MERA SVIH STVARI.

HRONOLOGIJA
U LITERATURI SE NAJEE SREU DVE
VREMENSKE PODELE. PRVA PODELA DELI
RENESANSU NA PERIOD KADA SE ONA
RAZVIJALA SAMO U ITALIJI, ODNOSNO OD
POETKA XV STOLEA DO 1550. GODINE I NA
DRUGI PERIOD KADA SE RENESANSNI DUH U
ARHITEKTONSKOM STVARALATVU PROIRIO
PO CELOJ EVROPI, OD 1550. DO 1700. GODINE.
DRUGA PODELA NE PRAVI TERITORIJALNU
PODELU, VE GRADITELJSKO STVARALATVO
DELI NA RANU RENESANSU, OD 1420. - 1500.
GODINE, VISOKU ILI ZRELU RENESANSU, OD
1500. DO 1550. GODINE I PRELAZNI PERIOD KA
BAROKU, KASNU RENESANSU, U SKLOPU KOJE
SE IZDVAJA MANIERIZAM, DO 1600. GODINE.

UOBIAJENI NAZIVI U ITALIJANSKOJ I

DRUGOJ, STARIJOJ LITERATURI SU:
TRECENTO ZA XIV VEK, KOJI SE SMATRA
PERIODOM OBNOVE ANTIKE
UMETNOSTI,
QUATTROCENTO ZA XV VEK, KOJI SE
SMATRA PERIODOM RAZVOJA I
PRIPREME ZA VRHUNAC STVARALATVA
CINQUECENTO ZA XVI VEK, TOKOM
KOJEG JE DOSTIGNUTO NAJUZVIENIJE
SAVRENSTVO U UMETNOSTI.

OPTE KARAKTERISTIKE RENESANSE ARHITEKTURE

RENESANSNA ARHITEKTURA MOE SE PROUAVATI
PREMA DVA SISTEMA, KRITIKOM I ISTORIJSKOM.
NAJBOLJE REZULTATE DAJE POVEZIVANJE OVA DVA
SISTEMA. KRITIKI SISTEM, ZANEMARUJUI U IZVESNOJ
MERI HRONOLOGIJU, POJEDINANE AUTORE I
MONOGRAFSKE OPISE, ARHITEKTONSKE SPOMENIKE
ANALIZIRA NA OSNOVU ETIRI KATEGORIJE:
1. PROSTORNA KOMPOZICIJA
2. PRIMENA, ODNOSNO UPOTREBA POVRINA I ZIDOVA
3. PRIMENA SVETLOSTI, BOJE I DRUGIH OPTIKIH
EFEKATA
4. ODNOS OBJEKTA PREMA DRUTVENIM FUNKCIJAMA.

 OVA PODELA JE PREVASHODNO

ZASNOVANA NA TRI KATEGORIJE KOJE SU
BILE NEGOVANE I U RIMSKOJ
ARHITEKTURI, A O KOJIMA JE PISAO JO
VITRUVIJE. TO SU:
A.COMMODITAS, ATIS - PRIKLADNOST,
PRAVA MERA; PODRAZUMEVA
PRILAGOAVANJE PROJEKTA FUNKCIJI,
B.FIRMITAS, ATIS ILI FIRMITUDO (INIS) TVRDOA, VRSTOA, JAKOST,
TRAJNOST; PODRAZUMEVA
ODGOVARAJUU UPOTREBU MATERIJALA
I KONSTRUKCIJA
C.VENUSTAS, ATIS - DRAEST, LEPOTA;
PODRAZUMEVA ESTETIKU I SIMBOLIKO
ZNAENJE PROJEKTA.

 ORGANIZACIJA ELEMENATA, ODNOSNO

KONCEPT PROSTORA I ODNOS SPOLJA UNUTRA ZASNIVAO SE NA NEKOLIKO
ELEMENTARNIH PRINCIPA, KOJI SU SLEDILI TRI
GLAVNE ODLIKE STARE RIMSKE ARHITEKTURE.
TO SU BILI:
- ORDINATIO, ONIS - U ZNAENJU UREENOSTI,
SREENOSTI
- EYRITHMIA - U ZNAENJU POVEZANOSTI I
HARMONINOSTI RITMA
- SYMETRIA - U ZNAENJU RAVNOPRAVNOSTI
DELOVA S OBE STRANE NEKE OSOVINE.

 VEROVATNO NAJZNAAJNIJI PRINCIP BILA

JE SIMETRINOST OBJEKTA. OTUDA
IZVESNA KOMPOZICIONA STROGOST U
POSTAVLJANJU URBANIH AMBIJENATA I
SAMIH GRADJEVINA.
ODMAH NAKON SIMETRNOSTI OBJEKATA,
UOAVA SE TENJA KA CENTRALIZACIJI
PROSTORA OKO JEDNOG STOERA, OKO
KOJEG SE OBLIKUJE BILO URBANI BILO
GRADJEVINSKI KORPUS.

 VEROVATNO
NAJZNAAJNIJI
PRINCIP BILA JE
SIMETRINOST
OBJEKTA. OTUDA
IZVESNA
KOMPOZICIONA
STROGOST U
POSTAVLJANJU
URBANIH AMBIJENATA
I SAMIH GRADJEVINA.

 ODMAH NAKON
SIMETRINOSTI
OBJEKATA, UOAVA
SE TENJA KA
CENTRALIZACIJI
PROSTORA OKO
JEDNOG STOERA,
OKO KOJEG SE
OBLIKUJE BILO
URBANI, BILO
GRADJEVINSKI
KORPUS.

 PROBLEM PROPORCIJA I SKLOPOVA PONOVO

JE, NAKON SREDNJOVEKOVNE PAUZE, BIO
REAVAN NA BAZI MERENJA KOJA SU
PROIZLAZILA IZ ANTROPOMORFNE TEMATIKE.
TENJA KA ZLATNOM PRESEKU JE BILA
OIGLEDNA. JO JE VITRUVIJE PISAO, A
RENESANSNI GRADITELJI SU SVESRDNO
PRIHVATILI: SIMETRIJA NASTAJE IZ
PROPORCIJE KOJA SE NA GRKOM ZOVE
ANALOGIJA, A OZNAAVA PODUDARANJE
DELOVA GRADJEVINE SA CELINOM.

 SVOJIM PROPORCIJAMA GRADJEVINE

SUGERIRAJU ANTROPOMORFNOST,
ODNOSNO IMITIRAJU LJUDSKE
PROPORCIJE. GLAVNI ELEMENT
RENESANSNE ARHITEKTURE BILI SU
STILSKI REDOVI. ONI SU BILI PRESUDNI
UESNICI U STRUKTURISANJU FASADNOG
SISTEMA, A PRENOSNO SU OZNAAVALI
PRISUSTVO OVEKA. STUBOVI, JO U
VITRUVIJEVOM TEKSTU, IMAJU
ODREDJENU SIMBOLIKU I ANALOGNI SU
LJUDSKIM FIGURAMA (DORSKI - MUKI
RED; KORINTSKI - ENSKI RED I JONSKI IZMEDJU OVA DVA REDA).

 GEOMETRIZACIJA ELEMENATA U
RENESANSI ISKAZALA SE KROZ
KONCEPCIJU SVODJENJA OBJEKATA NA
OSNOVNE GEOMETRIJSKE FIGURE.
POSTOJALA JE VEOMA IZRAENA
HIJERARHIJA ELEMENATA I ODNOSA
DELOVA NA GRADJEVINAMA.
ARHITEKTURA GRADJEVINE I NJEN
PROSTOR BILI SU SHVAENI VRLO
ZATVORENO U ORGANIZACIONOM I
FUNKCIONALNOM SMISLU, TO SE
MANIFESTOVALO STROGOM
ORGANIZACIJOM DELOVA.

 PLASTINOST
GRADJEVINA I
ARHITEKTONSKIH
DELOVA I ELEMENATA U
RENESANSI JE BILA
POVEANA U ODNOSU
NA PRETHODNE EPOHE. S
OBZIROM DA SU SE
STUBOVI INTENZIVNO
KORISTILI,
SKULPTURALNOST
OBJEKATA JE BILA
ZNAAJNO NAGLAENA,
ALI SE NIKADA NIJE
PRELAZILO PREKO MERE
DOBROG UKUSA.

 PROBLEM PERSPEKTIVE PREDSTAVLJA

POSEBNO POLJE ISTRAIVANJA SKORO SVIH
STVARALACA U RENESANSI. TO JE BILO
GLEDANJE SVETA IZ NOVOG POLOAJA,
ODNOSNO POZICIJE. VE U XIII VEKU MAJSTOR
VITELO SA SEVERA DOAO JE DO RADOVA
JEDNOG ENCIKLOPEDISTE, ARAPINA ALHASENA, KOJI JE IVEO OKO 1.OOO GODINE I
KOJI JE PREVEO GRKA DELA O PERSPEKTIVI.
VITELO IH JE ZATIM OBJAVIO UZ BOGAT
KOMENTAR I NAKON TOGA JE NASTALA PRAVA
EKSPLOZIJA PROUAVANJA VEZANIH ZA
OPTIKU.

 RENESANSA JE JEDAN OD ONIH STILSKIH

PRAVACA KOD KOJIH JE UOBIAJEN DVOJNI
ARHITEKTONSKI JEZIK. JEDAN NAIN
IZRAAVANJA JE KONSTRUKTIVNOSTRUKTURALAN, A DRUGI JE PLASTIAN. TO
ZNAI DA TEHNIKA STRUKTURA ZGRADE NE
MORA ODGOVARATI ARHITEKTONSKOJ
ARTIKULACIJI. TO JE BILA REVOLUCIONARNA
IDEJA U ARHITEKTURI, JER JE DEKORACIJA,
ODNOSNO UKRAAVANJE ZGRADE, BILA
ODVOJENA OD KONSTRUKCIJE I NIJE JOJ
MORALA U POTPUNOSTI ODGOVARATI.

 TOKOM RENESANSE POSTOJALI SU

AUTORI KOJI NISU UOPTE ZALAZILI U
REAVANJE PROSTORNE FUNKCIJE, VE
JE INVESTITOR DAVAO SKICU KAKO ELI
DA MU UNUTRANJOST ZGRADE BUDE
ORGANIZOVANA. JEDAN OD VRHUNSKIH
STVARALACA I TEORETIARA U DOBA
RENESANSE, ALBERTI, UBRAJA SE U ONE
AUTORE KOJI SU VIE DALI U PLASTINOJ
OBRADI, ZATO TO JE NAJEE RADIO
OBRADU SPOLJANJIH OBLIKA VE
POSTOJEIH GRADJEVINA.

 RENESANSNI JEZIK - KOD, BIO JE ZNATNO

PROIREN. POSTAO JE KOMPLEKSAN, ZNATNO
JE BIO POVEAN BROJ ELEMENATA POMOU
KOJIH ARHITEKTURA KOMUNICIRA S LJUDIMA.
SISTEM KOMUNIKACIJA INAE JE SLOEN I
SASTOJI SE IZ UNUTRANJEG ODNOSA I
ELEMENATA KOJI INE ODREDJENI SISTEM, A
TAJ SISTEM PREDSTAVLJA SISTEM
ARHITEKTONSKIH ASOCIJACIJA.

 KULTNI ILI APSOLUTNI ZNAK KOJIM SE U

ARHITEKTURI KOMUNICIRA JE STUB, KOJI
IMA VIESTRUKU SLIKU U ARHITEKTURI.
NJEGOV POLOAJ MNOGO UTIE NA
ARHITEKTONSKO OBLIKOVANJE NE SAMO
UNUTRANJOSTI VE I FASADE. FASADA
MOE BITI POTPUNO PLASTINA, UKOLIKO
JE STUB POSTAVLJEN UZ NJU KAO
POTPUNO NEZAVISAN I SAMOSTALAN.
PLASTINOST OPADA KAKO SE STUB
PRIBLIAVA RAVNI ZIDA, A KADA SE VEIM
DELOM UVUE U ZID POSTAJE USPOMENA
NA STUB, NJEGOVA METAFORA I NAZIVA
SE PILASTAR.

 OBRADA ZIDA MOE,

TAKODJE, BITI RAZLIITO
PLASTINA.
GRUBA OBRADA KAMENE
FASADE PREDSTAVLJA
METAFORU PRIRODE
KOJA OKRUUJE LJUDE I
U ARHITEKTURI SE
NAZIVA OPERA DI
NATURA ILI RUSTIKA.
FINA OBRADA ZIDA
UKAZUJE NA TO DA JE
LJUDSKA SVEST
PRERADILA I PROFINILA
GRUBU OBRADU I TAKVA
OBRADA NAZIVA SE U
ARHITEKTURI OPERA DI
MANO.

 FANTASTIAN JE
POTENCIJAL
DEKORATIVNIH
ELEMENATA KOJI SU SE
U RENESANSNOJ
ARHITEKTURI
PRIMENJIVALI. TO SU, NA
PRIMER, VENCI, SOKLE,
TIMPANONI, TERASE,
BALKONI, GIRLANDE,
AKROTERIJE, FESTONI,
VOLOVSKA OKA, GRBOVI,
POPRSJA, CELE FIGURE I
SVE TO ZAJEDNO
DOVODILO SE U VEZU SA
TEKTONIKOM OBJEKTA.

 UPOTREBA BOJE BILA JE

SPECIFINA I
PROISTEKLA JE IZ
SREDNJOVEKOVNE
TRADICIJE U ITALIJI,
NAROITO U NJENIM
SEVERNIM KRAJEVIMA.
POTENCIRANJE ODNOSA
SVETLO-TAMNO (CHIAROOSCURRO) I PRIMENA
KONDENZOVANE
SVETLOSTI, KOJA DAJE
DRAMATIKU I AKCENTUJE
POJEDINE ELEMENTE ILI
DELOVE OBJEKTA.
PLASTINOST
GRADJEVINA ISTICANA
JE TAMNIM KAMENOM PIETRA SERENA, KOJI JE
ELEMENTE NAGLAAVAO
KAO CRTE.