DENGE

DYAGRAMLARI

Fiziksel zellikler nelerdir?

Mekanik

Elektriksel

Termal

Manyetik

Optik

Malzemeler neden farkl zellikler

gsterirler?
Fiziksel

zellikler

Kimyasal

Bahsi gecen yapsal

etkenlerden elektron dzeni
deistirilemez.
Ancak dier yapsal etkenler,
retim esnasnda yaplan
islemlerde kontrol edilebilir.

Yap

retim&lem

Elektron

Empriteler

Atomik

Tane yaps

Kristal

Kinetik ve termodinamik etkenler

Mikro

Isl ilemler

Makro

retim yntem

rnein, deik sl ilemlerle

ayn kompozisyona sahip bir
malzemeden farkl kristal
yapsna sahip malzemeler elde
edilebilir.
Deiik sl ilemlerle,ayn
kompozisyona ve kristal
yapsna sahip fakat farkl
mikroyaplarda malzemeler
elde edilebilir.

Malzemelerin zelliklerini etkileyen

yapsal faktrler

Elektron dzeni
Atomik yap
Kristal yaps
Mikroyap
Makroyap

Elektron Dzeni

Malzemelerin elektronik zellikleri, elektron dzenine baglidir.

Metaller serbest elektronlar sayesinde elektriksel iletkenlie sahiptir.

Silisyum, elektron dzeni yznden yariletkendir.

Elektron dzeni elementlerin ne tip bag olusturacan belirler.

Oluan ba da dorudan malzemenin makroskobik zelliklerini belirler.

Atomik yap

Sadece atomik yapy deitirerek, malzemenin

zellikleri deitirilebilir.

rnein demir ve kobalt saf halde manyetiktir ve ayn

kristal yapsna (HMK) sahiptirler. Bu iki elementten
oluan bir alam oluturulduu takdirde kristal yaps
yine HMK dr. Alamn manyetik zellikleri saf haldeki
elementlerden farkldr.

Kristal yaps

Kristal yap, makroskobik zellikleri belirler.

rnein hacim merkezli kbik (HMK) yapdaki

demir manyetiktir.

Buna karn yzey merkezli kbik (YMK)

yapdaki demir manyetik deildir.

Mikroyap

Tane boyutu kldke dayanm artar.

Mikroyapda kelen inkulzyon miktar (hacim

oran) azaldka tokluk artar.

Makroyap

Kullanma sunulan malzemenin geometrik yaps,

makroskobik zelliklerini etkiler.

DENGE DYAGRAMLARI
Bir doktor iin anatomi atlas ne ifade ediyorsa
bir malzemeci iin faz diyagram ayn eyi ifade
eder.

Denge diyagramlar scaklk ve kompozisyona
bal olarak hangi faz veya fazlarn dengede
olacan belirtir.

Bu faz veya fazlar dorudan malzemenin fiziksel
zelliklerini belirler.

DENGE DYAGRAMLARI
 Faz: Bir sistem iindeki,fiziksel ve kimyasal zellikleri ayn olan
blgelere faz denir.

 Bileen:Bir sistem iinde bulunan maddelerden saf olarak elde

edilebilen ve kimyasal forml ile simgelendirilebilenlere
bileen denir.

Al-Cu alam

DENGE DYAGRAMLARI
1.Tek bileenli sistemler
Kat,sv, gaz
Fe, Fe, Fe

2.ok bileenli sistem

Farkl kimyasal kompozisyon

SU-@EKER SSTEM
rnein 30oC
scaklnda:
35 gr suyun zebilecei
eker miktar 65 gr.

Scaklk (oC)

znme snr

(@eker-Su) zeltisi

Su

(@eker-Su)
zeltisi
+
Kat @eker

Kompozisyon (% arlk)

@eker

SU-@EKER SSTEM
60gr eker

90gr su

%60 su-%40 eker zeltisi (150gr)

=
130gr eker

50gr su

%35 su-%65 eker zeltisi(143gr)

37 gr eker

30oC scaklnda:
35 gr su 65 gr eker zebiliyor.
Buna gre 50 gr su (50/35)65=93 gr eker zebilir.
130-93=37gr eker znemez.

Baz tanmlar

Faz: Bir sistem iindeki,fiziksel ve kimyasal zellikleri ayn olan

blgelere faz denir.

Bileen:Bir sistem iinde bulunan maddelerden saf olarak elde

edilebilen ve kimyasal forml ile simgelendirilebilenlere bileen
denir.

su (Bileen)

eker (Bileen)

%35 su-%65 eker zeltisi (Faz)

@eker (Faz)

Elastisite(%)

ekme dayanm (MPa)

Fiziksel zelliklerin Kompozisyona

Bal Olarak Deiimi

Kompozisyon (%a.Ni)

Kompozisyon (%a.Ni)

Tek bileenli sistemler

@u metalleri gz nne alalm:
Cu elementinin ergime scakl
Ni elementinin ergime scakl

T = 1085oC (P=1 atm)

T = 1453oC (P=1 atm)
T

sv
sv

1453oC

1085oC

kat

kat
Cu

Ni
Cu ve Ni kartrlrsa ne olur?

kili Isomorphous Sistemler

zomorfus: Sv ve kat halde birbiri iinde %100 e kadar znebilme.
Karmn Tm deeri bileenlerin Tm deerleri arasnda biryerdedir.
T

sv
Sv

sv

1453oC

1085oC
Kat

kat
0
Cu

% Ni (a)

kat

100
Ni

kili Isomorphous Sistemler

Faz diyagramndan
elde edilebilecek bilgiler:
1. Fazlar
A: sadece kat ()
B: kat ve sv

2. Fazlarn
kompozisyonlar
A: %60Ni
B: %35 Ni

Sv-kat blgesi

3. Fazlarn miktarlar
A: %100 faz
B: % kat and % sv?

Kaldra Kural
2 faz blgesindeki fazlarn arlka oranlarnn belirlenmesi

Sv:
Kat:

WL =

S
C Co
42.5 35
=
=
= 0.68
R + S C C L
42.5 31.5

W =

R
C CL
35 31.5
= o
=
= 0.32
R + S C C L
42.5 31.5

Kaldra Kural
Elimizde 2 faz var:

WL + W = 1

(1)

Ktlenin korunmas lazm:

W C + WL C L = Co
W = 1 WL

1. denklemden:
2. Denklemde kullan

(2)

(1 WL )C + WL C L = Co

WL and W hesaplanrsa:

WL =

C Co
C C L

W =

Co C L
C C L

Kaldra Kural-% Hacim

m
W =
m + m

mL
WL =
m + mL

v
V =
v + v

vL
VL =
v + vL

W /
WL / L
V =
VL =
W / + WL / L
W / + WL / L

zomofrofus alamlarda denge

Souma hzna bal olarak mikroyap deiir.
Dengede soutma: Faz dengesini
salayacak ekilde ok yava bir
ekide soumann gerekletirilmesi.
a (T>1300oC): homojen sv zeltisi
b (T ~ 1260oC):
c (T= 1250oC):.
d (T~ 1220oC):
e (T<1220oC):homojen kat zeltisi

Denge d souma
Souma hz ok fazlaysa denge d souma
gerekleir ve mikroyap farkl olur.

Ne kadar hzl?




Souma hz>>kat iindeki difzyon

Souma hz<<sv iindeki difzyon

Dengesiz souma
a (T>1260oC): homojen sv karm
b (T ~ 1260oC): liquidus izgisine
ulalyor C = %46 Ni; CL = %35 Ni
c (T= 1250oC): b oluan kat ayn kompozisyonla
kalyor(%46 Ni) ve onun etrafnda yeni bir kat
(%42Ni) oluuyor.
d (T~ 1220oC): solidus izgisine ulalyor.
Katlama hemen hemen tamamlanyor.
e (T<1220oC): Denge d katlama tamamlanyor.

Denge d souma - Mikroyap

Katlama srasnda C deiir
lk katlaan nn kompozisyonu C = %46Ni.
Son katlaan nn kompozisyonu C = %35Ni.

Hzl soutma:

Yava soutma
Denge yaps
lk
%46Ni
Son
< %35Ni

Uniform C :
%35Ni

ARA

kili tektik Sistemler

KOLAYLIKLA ERGYEN

Cu-Ag phase diagram

C =7wt% Ag

Tek fazl blgeler

-faz (Bakrca zengin kat zeltisi).
-faz (Gmce zengin kat
zeltisi.
L-faz (Sv zeltisi).
2-fazl blgeler
+ fazlar
+L
+L

CL = 50wt% Ag

Dm izgisi

Dm izgisi
A

C = 3wt% Ag

C = 97wt% Ag

tektik Nokta
tektik nokta: 2 LKDUS izgisinin
bulutuu nokta.

tektik Reaction:
souma
L(CE)
(CE) + (CE)
stma
tektik Izotherm: tektik noktadan
geen yatay izgi.

Cu-Ag phase diagram

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram

150oC %40Sn-%60Pb alam:

1.Hangi fazlar mevcuttur?
2.Fazlarn kompozisyonlar
nedir?
3. Fazlarn arlk oranlar nedir?

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram

%10Sn-%90Pb alam iin;

Hangi scaklkta %50 sv dan
oluan durum elde edilebilir?
%22Sn-%78Pb alam iin;
Hangi scaklkta %50 sv dan
oluan durum elde edilebilir?

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram

%10Sn-%90Pb alam iin;

Hangi scaklkta %50 sv dan
oluan durum elde edilebilir?
%22Sn-%78Pb alam iin;
Hangi scaklkta %50 sv dan
oluan durum elde edilebilir?

tektik alamlarn mikroyaplar

Pb-Sn faz diyagram

1. Bir bileenin zengin olduu

kompozisyon
a: homojen sv.
b: (kat)-sv.
c: -faz
Bu kompoziyondaki souma ikili
izomorfus sistemlere benzemekte.

tektik alamlarn mikroyaplar

2. Bir bileen zengin fakat + beraber
bulunuyor.
d: homojen sv
e: +L
f: tamamen
g: ve fazlar beraber. faz faznn iinde
keliyor.

4. HAFTA DEVAM

tektik alamlarn mikroyaplar

3. tektik noktada soutma
h: homojen sv
i: tektik reaksiyonla katlama
soutma
L(CE)
(CE) + (CE)
stma

tektik yap: katmanl yap

tektik yap
Pb-Sn tektik mikroyap

Sn

Pb zengin

Sn zengin

Pb

Ksa difzyon mesafesinin yeterli

olmasndan dolay katmanl yap
oluur.

tektik alamlarn mikroyaplar

Hypoeutectic

4. tektik izoterm zerinden

soutma
j: homojen sv
k: + L fazlar
l: + L fazlar
m: l noktasndan geriye
kalan sv tektik
izotermin altna inince
tektik yapya dnr

TEKTK ALA@IMLARIN MKROYAPILARI

A noktasnda
Sv miktar
A
B

Birincil miktar

P
WL =
P+Q
W ' =

Q
P+Q

B noktasnda
Toplam (birincil + tektik):

W =

Q+R
P+Q+ R

Toplam (tamamen tektik):

W =

P
P+Q+ R

TEKTK ALA@IMLARIN MKROYAPILARI

T(C)
L

300

L+
200
TE

L+

Pb-Sn sistemi

+
100
Co

Co

0
0

hypoeutectic hypereutectic
20
18.3

40

eutectic

hypoeutectic: C o =50wt%Sn

60
61.9

80

100
97.8

Co, wt% Sn

hypereutectic: (illustration only)

eutectic: C o =61.9wt%Sn

175m

160m
tektik yap

RNEK

A
B

%30 Sn ieren bir Pb-Sn

alamnda;


184oC deki ve sv
miktarlar nedir?


182oC deki toplam ve
toplam miktarlar nedir?


182oC deki tektik alfa
miktar nedir?

RNEK
184oC deki ve sv miktarlar

A
B

% =

61.9 30
100 = %73.16
61.9 18.3

%L =

30 18.3
100 = %26.84
61.9 18.3

182oC deki toplam ve toplam

miktarlar
% =

97.8 30
100 = %85.27
97.8 18.3

% =

30 18.3
100 = %14.73
97.8 18.3

30

182oC
% =

de: L+

97.8 61.9
100 = %45.15
97.8 18.3

61.9 18.3
% =
100 = %54.85
97.8 18.3

Bu sv toplam ktlenin %26.84 lk ksmn oluturuyor

% = 0.2684 0.4515 100 = %12.11

(tektik yap iindeki )

% = 0.2684 0.5485 100 = %14.73

(tektik yap iindeki )

RNEK
%30Sn-%70Pb alam
Birincil
L:%26.84
tektik yap

:%73.16

Birincil
(%18.3 Sn)
tektik
(%18.3 Sn)

(%97.8 Sn)

tektik ve
:%45.15

:%12.11

:%54.85

:%14.73

(Sv iindeki %)

Toplam

:%12.11+%73.16=%85.27

Toplam

:%14.73

(Toplam iindeki %)

rnek Pb-Sn Faz Diyagram

100oC de kalayn (Sn) kat kurun (Pb) iindeki
znme limiti nedir?

Kurunun (Pb) kat kalay iindeki maksimum
znme limiti nedir?

Eer Pb-%10Sn alam 50oC scaklna
soutulursa miktar ne olur?

50oC scaklnda ve fazlarnda bulunan
kalay (Sn) miktar?

50oC scaklnda ve fazlarnda bulunan
kurun (Pb) miktar?

ZM

100oC de kalayn (Sn) kat kurun (Pb) iindeki znme

limiti nedir?

ZM

Kurunun (Pb) kat kalay iindeki maksimum znme

limiti nedir?

%98Sn-%2Pb

ZM

Pb-%10Sn alam 50oC scaklna soutulursa ve miktarlar ne

olur?

10

99

% =

99 10
100 = 91.75
99 2

% =

10 2
100 = 8.25
99 2

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Figure 10.10 Solidification, precipitation, and microstructure

of a Pb-10% Sn alloy. Some dispersion strengthening occurs
as the solid precipitates.

TEKTK ALA@IMLARIN MKROYAPILARI

Al-Si faz diyagram



Al

faz tamamen silisyumdan oluuyor..

Si

TEKTK ALA@IMLARIN MKROYAPILARI

Al-Si alamna kk bir miktar(%0.01) Na ilavesi diyagram deitirmektedir.

Balca reaksiyonlar

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Balca reaksiyonlar
Peritektik reaksiyon

Monotektik reaksiyon
tektik reaksiyon

tektoid reaksiyon
Peritektoid reaksiyon

UYUMLU-UYUMSUZ FAZ
DN@M
Uyumlu (Congruent) faz dnm: Faz dnm sonucu kompozisyon
deimiyor
Uyumsuz(Incongruent) faz dnm: Faz dnm sonucu
fazlardan en az birisinin kompozisyonu deiiyor

At what overall
composition does Mg2Pb
melt congruently?

INTERMELATK (METALLERARASI)
BLE@KLER
Intermetalik bileikler: Belli bir kimyasal formle sahip metalleraras
bileiklerdir.
Bir kat zeltisinde
AxBy: x ve y deiir
Fakat intermetalik bir bileikte x ve y sabittir
Mg-Pb phase diagram
Ardk 2 faz diyagram gibi
dnlebilir.

Mg-Mg2Pb phase diagram

Mg2Pb-Pb phase diagram

INTERMELATK (METALLERARASI)
BLE@KLER
A 50wt% Pb/50wt% Mg
alloy is heated to
300oC. The mass
fraction of each phase
is 0.5.
1. Hangi fazlar vardr?
2. Fazlarn
kompozisyonlar nedir?

YA@LANDIRMA
Al-Cu faz diyagram

2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein
under license.