Tanmlayc statistikler

TANIMLAYICI STATSTKLER
MERKEZ ELM LLER

Yer lleri (Merkezi Deikenlik lleri

Eilim lleri)
Duyarl Ortalamalar
Aritmetik ort.

Dr. Mehmet AKSARAYLI

D.E.
D.E.. ..B.F.
EKONOMETR
EKONOMETR BLM
mehmet.aksarayli
@deu.edu.tr
mehmet.aksarayli@deu.edu.tr

Aritmetik Ortalama
zerinde inceleme yaplan veri setindeki
elemanlarn toplanp incelenen eleman saysna
blnmesiyle elde edilen yer lsne aritmetik
ortalama denir.
Halk dilinde ortalama ifadesi kullanldnda ilk
akla gelen kavram aritmetik ortalamadr.

Tartl Aritmetik
Geometrik ort.
Kareli ort.
Harmonik ort.
Duyarl Olmayan Ort.
Mod
Medyan
Kartiller

arpklk lleri

Bowley asimetri
Deiim Aral (Range) ls
Standart sapma
Pearson asimetri
ls
Varyans

Basklk
lleri

Mutlak sapma
Deikenlik katsays
Kartil sapma katsays
Ortalama sapma katsays

Yer lleri: Aritmetik Ortalama - Mod - Medyan

Basit Veriler in
Ya: 24, 26, 20, 18, 24
Aritmetik Ortalama =

X=

Xi

=(24+26+20+18+24)/5 =22.4

18, 20, 24, 24, 26

rnek:

Snav notlarnn ortalamas,

Yaz aylarnda m2ye den ortalama ya miktar

Yer lleri: Aritmetik Ortalama - Mod - Medyan

Medyan=24
Mod= 24

Snflanm Seriler in Aritmetik Ortalama

Gruplandrlm Veriler in

f : frekans
k

10 bayann ayakkab numaralar:

35, 38, 36, 36, 37, 36, 38, 35, 39, 37,
f : frekans

35, 35, 36, 36, 36, 37, 37, 38, 38, 39,
Grup Frekans
35
36
37
38
39

2
3
2
2
1
10

i = 1,2,3,.,k

Xifi
70
108
74
76
39
367

k: grup says

X=

Xi fi
f

=367/10 =36.7

Medyan = (10+1)/2=5,5. Veri = 36.5

Mod=en ok tekrar eden veri=36

x=

m f
i

i =1

i =1

i = 1,2,3,.,k
m : snf orta noktas

k : snf says
i

f =n
k

i =1

Snflanm serilerde her bir snf iindeki deerlerin neler

olduu bilinmediinden ve yalnzca her bir snfn frekans
deerleri bilindiinden dolay snf temsil etmek zere snf orta
noktalar hesaplamada kullanlr.
Kullanlan forml gruplanm seriler iin kullanlan formle
benzerdir.

Aritmetik ortalamann zellikleri:

rnek: Snflandrlm Veriler in Aritmetik ortalama

fi.mi

Birikimlifi = fi

fi

mi

0 10dan az

12

60

12

10 - 20dan az

15

90

18

20 - 30dan az

25

100

22

30 40dan az

35

70

24

45

45

25

Snflar

40 50dan az

25

rnek elemanlar ortalama etrafnda toplanma

eilimdedir yani rnei en iyi temsil eden tek
bir simetrik deerdir.

x=

x
n

nx = x

x nx = 0
x
xn = 0

365

Aritmetik ortalamadan sapmalarn toplam sfrdr.

mf
X= f

i i

x x = 0

= 365/25 =14.6

(x x ) = 0

AIRLIKLI ARTMETK
ORTALAMA:

rnek:
statistiki Blge Birimleri Snflandrmasna gre Trkiye toplam 12 blgeye
ayrlmaktadr. Aada bu blgelere ilikin 2000 yl nfus ve kii bana den
GSYH (YTL) miktarlar verilmektedir. Bu verilerden yola karak Trkiye
geneline ilikin ortalama kii bana den GSYH miktarn bulunuz.
x

ndex saylarn hesaplanmasnda,

yzdelerin ortalamasnda arpmlarn
ortalamasnn alnmasnda kullanlr .
wx
Basit seriler iin
x
w
w

Frekans verileri iin

Xw =

xw =

wfx
wf

f x + f 2 x 2 + ...
x w = f i wi / wi = 1 1
f1 + f 2 + ...

xw
x1 w1 ...............
f x + f 2 x 2 + ........
i i
=
= 1 1
w1
f1 + f 2 + ......
wi

BLGE ADI

wx

GSYH (1000YTL) Toplam nfus(1.000.000)

Kuzeydou Anadolu

1.1

2.5

Ortadou Anadolu

1.3

3.7

4.81

Gneydou Anadolu

1.4

6.6

9.24

2.75

stanbul

3.7

10.0

37

Bat Marmara

2.9

2.9

8.41

Ege

3.1

8.9

27.59

Dou Marmara

3.9

5.7

22.23

Bat Anadolu

2.8

6.4

17.92

Akdeniz

2.5

8.7

21.75

10

Orta Anadolu

1.9

4.2

7.98

11

Bat Karadeniz

2.1

4.8

10.08

12

Dou Karadeniz

1.7

3.1

5.27

TOPLAM

28.4

67.5

175.03

GEOMETRK ORTALAMA:
Aritmetik ortalama ile hesaplanrsa:

x=

1.1 + 1.3 + 1.4 + 3.7 + 2.9 + 3.1 + 3.9 + 2.8 + 2.5 + 1.9 + 2.1 + 1.7 28.4
=
= 2.367
12
12

Saknca nedir?
Arlkl aritmetik ortalama ile hesaplanrsa:

xw =

(1.1 2.5) + (1.3 3.7) + ... + (1.7 3.1)

= 2.59
2.5 + 3.7 + ... + 3.1

rnek veri deerleri arpmnn, rnek hacmi

derecesinden kkne eittir .

G = n x1 .x 2 .x3 ......x n
zellikleri:
1.
xi > 0

olmaldr.

2.Serideki deerlerin her birinin yerine geometrik ortalama konulduunda serinin

arpm sonucu deimez.
2.4.8.16.32 = 32768 = 8.8.8.8.8
3.Geometrik ortalamann orijinal gzlemlerinin logaritmik sapmalar eittir. Bu
zellikten dolay ortalama oranlara, deime oranlarna, logaritmik dalm ekiller
uygulanr. rnein; fiyat indekslerinde geometrik ortalama anlaml sonular verir.

4.Aritmetik ortalama gerekte nispi olan deerler yerine

mutlak deerlenmi gibi bir ileme bal tutularak ok
artan nispi deerleri olduundan fazla gsterir. Bu
yzden yukar eilimlidir.
5.Logaritmik bir dalmda geometrik ortalamann tercih
nedeni byle bir dalmda mutlak sapmalarn deil
ancak merkezi eilim etrafnda nispi sapmalarn
simetrik olma eilimidir.
6.G birimleri deerleri arasndaki orana gre deer alr.
7.U deerlerden kadar etkilenmez.
8.log x1-log G
9. G < x
10. x1 * x 2 * .................... x n = 1
G

11.

x1 .x 2 ...........x n = n.G

(1 + r ) = n

(1 + r )n = Pn
P0

= ( x1 .x 2 .x3 ........x n )

Pn
1
Po

G = n x1 .x 2 .x3 ......x n

n
1 n
1
[log x1 + log x2 + ..... log xn ] = 1 log xi G = anti log n log xi
i =!
n
n i =1

Frekans serilerinde ise geometrik serinin hesaplanmas:

G = f x1f1 .x2f 2 ........xnf n = x1f1 x2f 2 ...xnf n

)
1

f
G = N x1 x1.....x1 x2 x2 .....x2 ............ xn xn .....xn N f f
1
424
3 1424
3
1424
3 = x1 x2 .... xn = x1f x2f ...xnf
1

f1tane

f 2 tane

1
[ f1 log x1 + f 2 log x 2 + ...... + f n log xn ] = 1
f
f

1
f

f n tane

f
i =1

log xi

f
i =1

log xi

gibi gzkse de bu ortalama % art doru deildir.

r ortalama art yzdesini gstermektedir

Balang 1000
1 yl sonra 1000(1+r)
2 yl sonra 1000(1+r)2
3 yl sonra 1000(1+r)3=5000

Pn
P0

(1 + r )

=5

r = 5 1
3

log Pn log Po
log(1 + r ) =
n

Uygulamada sabit ve deiken birimler vardr. rnein; 1 birimlik mal A kiisi

tarafndan 30 dkda ve yine 1 birimlik mal B kiisi tarafndan 20 dkda
retiliyorsa mal miktar sabit, zaman deikendir. Ortalamas alnan deikendir
yani zamandr.

Gzlemlerin terslerinin aritmetik ortalamasnn tersidir.

H.O belli koullar altnda ve belli fiyat tipleri altnda zaman serilerini
ortalamak iin kullanlr.

1
=
1
1
1
+
+ ......
x1 x 2
xn
n

x1 = x 2 = .......x n

ise

x >G>H

veya

i =1 x i
n

Harmonik ortalama aa eimlidir. H.Oda

Eer

log G =

%500
3

HARMONK ORTALAMA

H=

rnek: 3 ylda 1000$, 5000$ a artmtr. Yllk

ortalama art yzdesi nedir?

P0=balay miktar
r= faiz
n=yl
Pn=n yl sonraki mebla

r=n

G = xi
i =1

G = anti log

Bileik Faiz Forml

Basit seri :

log G =

Pn = P0 (1 + r )

xi > 0

x =G=H

olur.

1
=
H

olmaldr.

x
i =1

H=

2
= 24 dkda 1kg mal (ort.) retilmektedir
1
1
+
20 30

Uakla 400 km, trenle 60 km(570km)

H .O =

2
2
4800
=
=
104km / h
1
1
46
46
+
400 60 2400
Harmonik Ortalama uygulama yerleri
Zaman birimi bana hz
Para birimi bana satn alnan birim says

rnek: A ve B gibi iki ehir arasnda 100km lik bir yol vardr. Bir
otomobilli yolun ilk yarsn 30 km/saat hzla gidiyor. Dier yarsn 40
km/saat hzla gidiyor. Hz ortalamas nedir?

KUADRATK ORTALAMA

Gzlemlerin karelerinin aritmetik ortalamasnn kkdr. Standart sapmann

hesaplanmasnda kullanlr. Ortalama deerlerinin ortalamasnda kullanlmaz.

v = ortalama hz ; t = geen zaman ; d = alnan yol

t1: Yolun ilk yarsnda geen zaman
t2: Yolun ikinci yarsnda geen zaman

t1 =

d
d
ve t2 =
2v1
2v2

v=

d
= v1.t1 = v2 .t2
2

t = t1 + t2 =

K=

d 1 1 vt 1 1
. + = +
2 v1 v2 2 v1 v2

d
vt
2
2
=
=
=
= 34.28 =
1
t vt 1 1 1 1 1
+ + 30 + 40
2 v1 v2 v1 v2

x 2
n

K > x >G >H

n
1

Harmonik ortalama

Mod
Bir veri setinde en ok gzlenen ( en ok tekrar
eden ) deere veya frekans en fazla olan ans
deikeni deerine mod ad verilir.
Veri setinin modu olmayaca gibi birden fazla da
modu olabilir.

Basit Seriler in Mod

rnek: Bir fabrikada alan 7 endstri mhendisinin
bildii yabanc dil saylar aada verilmitir. Buna gre
bu mhendislerin bildii yabanc dil saysnn modunu
hesaplaynz.
xi : 2,0,1,2,0,1,0

0,0,0,1,1,2,2.

Veri setinde en ok tekrar eden

olduundan (3 kez ) mod deeri 0 dr.

eleman

Mod genellikle kesikli ans deikenli iin

oluturulan
gruplanm
serilerde
aritmetik
ortalama yerine kullanlabilir.

Eer veri seti 1,0,1,2,0,1,0 eklinde olsayd veri seti iki

modlu olacakt. ( 0 ve 1 )

Gruplanm Seriler in Mod

Snflanm Seriler in Mod

Aadaki tabloda bir TV bayisindeki LCD

televizyonlarn ekran boyutlarna gre sat miktarlar
verilmitir. Frekans dalmnn aritmetik ortalamasn
hesaplaynz.

Eer veri seti 2,0,1,2,0,1 eklinde olsayd veri setinin

modunun olmad ifade edilecekti.

rnek:

Ekran
51
66
72
82
94

Sat Adedi
1
3
4
5
7

Frekans dalmna bakldnda en

fazla sat miktar 94 ekran LCD
televizyonda olduundan dolay ( 7 adet )
dalmn modunun 94 olduu sylenir.
Eer 82 ekran LCD televizyonlarndan da
7 adet satlsayd dalmn iki modu olduu
ifade edilirdi. ( 82 ve 94 )

Snflanm serilerde mod deeri hesaplanrken ilk

olarak mod snf belirlenir.

Mod snf frekans en yksek olan snftr.

Mod snf belirlendikten sonra bu snf ierisinde yer

alan modun tam deeri snf frekans ve kendine
komu olan snf frekanslar dikkate alnarak
hesaplanr.

Medyan

Snflandrlm Veriler in
Snflar

fi

fi.mi

mi

fi

0 10dan az

12

60

12

10 - 20dan az

15

90

18

20 - 30dan az

25

100

22

Mod

30 40dan az

35

70

24

Snf

40 50dan az

45

45

25

25

Mod = Lmod +

1
.i
1 + 2

365

Snf aral

Mod snfyla bir Mod snfyla bir

Mod
sonraki snf fr.
snfnn alt nceki snf fr.
arasndaki fark
arasndaki fark
snr

Basit Seriler in Medyan

Veri Setinin Hacmi Tek Say se;

n +1
2

nci gzlem deeri medyandr.

Veri Setinin Hacmi ift Say se;

n
2

ve

n
+1
2

nci gzlem deerinin aritmetik

ortalamas medyandr.

Gruplanm Seriler in Medyan

Gruplanm
serilerde
medyan
deeri
hesaplanrken veri setinin tam orta noktasnn
hangi gruba ait olduunu belirlemek iin
kmlatif frekans stunu oluturulur.

Sra numaras belirlendikten sonra o sra

numarasna ait grup medyan deeri olarak ifade
edilir.

Bir veri setini bykten ke veya kkten

bye sraladmzda tam orta noktadan veri
setini iki eit paraya ayran deere medyan ad
verilir.
Veri setinde ar ulu elemanlar olduunda
aritmetik ortalamaya gre daha gvenilirdir.
Medyan, veri
etkilenmez.

setindeki

tm

elemanlardan

rnek: statistik I dersini alan 10 rencinin vize

notlar aadaki gibi sralanmtr. Buna gre
vize notlar iin medyan deerini hesaplaynz.
30,42,56,61,68,79,82,88,90,98
n/2 ve (n/2)+1 nci elemanlar 68 ve 79 olup
bunlarn ortalamas 73,5 medyan deeridir.
Veri Seti 30,42,56,61,68,79,82,88,90 eklinde
9 adet veriden olusayd (n+1)/2 nci eleman
olan
68
veri
setinin
medyan
olacakt.

Grup Frekans fi
51
66
72
82
94

1
3
4
5
7

1
4
8
13
20

Grup Frekans fi
51
66
72
82
94

1
3
4
5
2

1
4
8
13
15

rnek: Yandaki tabloda bir TV

bayisindeki
LCD
televizyonlarn
ekran
boyutlarna
gre
sat
miktarlar
verilmitir.
Frekans
dalmnn medyann hesaplaynz.
n/2 ve (n/2)+1
nci gzlem
deerlerine karlk gelen deerler
(10 ve 11 nci sra ) 82 olduundan
dolay medyan deeri 82dir.
Frekans dalm yandaki gibi
olsayd (n+1)/2 nci elemana ( 8 nci
elemana ) karlk gelen say 72
olduunda
dolay
veri
setinin
medyan 72 olacak idi.

Snflandrlm Veriler in

Snflanm Seriler in Medyan

Snflar

fi

fi.mi

fi

mi

0 10dan az

12

60

12

Snflanm serilerde medyan deeri hesaplanrken

10 - 20dan az

15

90

18

ilk olarak medyan snf belirlenir.

20 - 30dan az

25

100

22

30 40dan az

35

70

24

Medyan

40 50dan az

45

45

25

Snf

25

Medyan
snf
kmlatif
frekanslar
dikkate
alndnda
toplam
frekansn
yarsn
iinde
bulunduran snftr.
Medyan snf belirlendikten sonra medyan snfndan
bir nceki snfn kmlatif frekans ve medyan snf
frekans dikkate alnarak hesaplanr.

f
Med = L + 2
med
Medyan snfnn
alt snr

fi

mi

0 10dan az

12

10 - 20dan az

20 - 30dan az

30 40dan az

fi.mi
60

12

15

90

18

25

100

22

Mod

35

70

24

Snf

40 50dan az

45

45

25

25

Mod = Lmod +

1
.i
1 + 2

= 0+

(12 0)
.10 = 6.67
(12 0) + (12 6)

f med

.i

Medyan snfnn
frekans

Snf aral

fi

fi

mi

0 10dan az

12

60

12

10 - 20dan az

15

90

18

20 - 30dan az

25

100

22

30 40dan az

35

70

24

Medyan

40 50dan az

45

45

25

Snf

25

Snflar

fi

365

f1

Medyan snfndan bir nceki

snfn Ymal frekans

Snflandrlm Veriler in

Snflandrlm Veriler in
Snflar

365

f
Med = L + 2
med

fi.mi

365

f med

f med

25

.i = 10 + 2

12
6

.10 = 10.83

KARTLLER
14

12

Q1 = LQ1 +

10

fl

f Q1

.i

fi f
l
.i
Q2 = Med= LQ2 + 2
fQ2

Q3 = LQ3 +

3 f i
fl
4
.i
f Q31

8
6
4
2

%25 %25

0
0_10

10 _20

20_30

30_40

40_50

%25

%25

Mod = 6.67
Med =10.83

Q1

Q2

Q3

A.O.=14.6

Snflar
0-20den az
20-40dan az
40-60dan az
60-80den az
80-100

f
Q1 = LQ1 +

fl

f Q1

Snflar
0-20den az
20-40dan az
40-60dan az
60-80den az
80-100

fi
8
12
25
15
10

fi
8
20
45
60
70

Q1 snf

f f

70
8
.i = 20 + 4
.20 = 35.83
12

fi
8
12
25
15
10

fi
8
20
45
60
70

Snflar
0-20den az
20-40dan az
40-60dan az
60-80den az
80-100
i

Q2 = Med= LQ2 + 2

fQ2

fi
8
12
25
15
10

fi
8
20
45
60
70

Q2 snf

70
20
.i = 40 + 2
.20 = 52
25

Q3 snf

3 f i
3 70
fl
45
Q3 = LQ3 + 4
.i = 60 + 4
.20 = 70
f Q31
15