Malzeme Ders4 Cekme Dayanımı

MALZEME BLGS
EKL
DETRME
Yrd. Do. Dr. Hayri N

Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR
EKL DETRME
9 D kuvvetlerin tesiri altnda bulunan herhangi bir cismin eklinde
baz deiiklikler olur.
9 Malzemelerdeki ekil deitirme yalnzca d kuvvetlerin etkisi ile
olumaz. Bir takm fiziksel ve kimyasal tesirler de cisimlerin ekil
deiimine neden olabilir.
9 rnein, snn cisimlerde bir genleme oluturduu bilinen bir
gerektir. Bu arada, imento kullanlarak yaplan yap
malzemelerinde su miktarnda olabilecek bir azalma malzemede
bzlme "rtre" ad verilen bir olaya yol aar.
9 Ayrca evre etkisiyle yap malzemesi bnyesinde kimyasal
reaksiyonlar sonucunda baz deiimler olabilir.
PA naat Mhendislii Blm
Malzeme Bilgisi Dersi
EKL DETRME
9 ekil deitirme yap mhendislii bakmndan ok nemli bir
kavramdr. Byklnn bilinmesi zellikle hiperstatik (fazla bal)
sistemlerin zm iin ok gereklidir.
9 Ayrca betonarme gibi beton ve eliin ortaklaa alt

malzemelerde her iki cismin ayn miktarda ekil deiimi yapmas
gerekmektedir. Byle bir durumun salanabilmesi ancak her iki
malzemenin ekil deitirmelerini ayr ayr incelemekle salanabilir.
9 ekil deiimlerinin bilinmesi zellikle "tama gc" kavramna

gre yaplan kesin hesaplar iin gereklidir.
EKL DETRME
BOY DEM
9 Uzama miktar:
L = L1 L 0
9 Birim ekil deitirme:
L0
L1
L
=
L0
(L1 L 0 )
=
L0
EKL DETRME
AI DEM
B
9 Dik a olan ADC as,

kuvvet uygulamas
sonucunda 90den
as kadar fark eder.
9 Bu deime miktarna
"kayma as" denir.
9 Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden
= tan ( ) =
CC'
CD
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
Oynar balk
rnek
Ya
pompas
9 Ykleme erevesine -ykseklii ayarlanabilir bir st tabla ile

oynar ve hareketli alt tabla arasna- deney rnei yerletirilir.
9 Alt tablann altndaki pistonun silindirine bir pompa yardmyla
ya baslr.
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
9 Yan basnc alt tablay yukar
ynde iterek rnein krlmasna
yol aar.
9 Bu arada haznedeki basn kuvveti
bir dinanometre ile llr.
9 rnee uygulanan gerilmenin niform
dalmasnn salanmas iin, rnek
yzeylerinin przl olmamas gerekir.
9 Bu amala deney rneklerinin alt ve st
tablaya temas eden yzeylerine e dalml
gerilmeyi salamak amacyla zel bir
karmdan balk dklr.
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
Mekanik
komperatr
9 Malzemenin yk-ekil
deitirme ilikisi tespit
edilmek istendiinde ykleme
srasnda mekanik komperatr
veya dijital deformasyon
lerler kullanlr.
Strain gauge
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
P
=
A
L
=
L0
10
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
BETONUN - DAVRANII
11
BASIN DENEY ve
BASIN DAYANIMI
BETONUN f- DAVRANII
c
3
0
bm
12
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Hareketli
ereve
Dinamometreye
rnek
Ya pompas
Sabit
ereve
9 ekme deneyi silindirik veya prizmatik ubuklara eksen

dorultusunda ekme kuvveti uygulamak suretiyle yaplr.
9 Silindire basnl ya sevk edilerek piston yukar itilir. Pistona
bal bir ereve yukarya doru ekilerek ereveye bal
eneleri yukar eker.
14
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 ekme deneyi, malzemelerin ekseni dorultusunda
ekmeye zorland zaman gstermi olduu
davranlar belirlemek iin yaplr.
9 Bir malzeme ekseni dorultusunda ekmeye
zorlandnda boyu uzar kesiti daralr.
9 Kuvvet uygulanmaya devam edilip plastik
deformasyon blgesine geilir ise malzemede baz
deiiklikler olduktan sonra kopma meydana gelir.
P
=
A
L
=
L0
15
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ekme Kuvveti Altnda Gerilme-Birim ekil Deiimi Erileri
Kopma
Grnr - Erisi
P
=
A0
9 Gerilme, kuvvetin orijinal kesit

alanna blnmesi ile elde edilir.
L
=
L0
9 Birim ekil deiimi ise kuvvet

uygulanmas srasnda oluan
ubuk boy deiiminin, kuvvet
uygulanmadan nceki ilk ubuk
boyuna blnmesi ile elde edilir.
9 ekme deneyi srasnda kesit alan hep sabit kalr m?

9 ekme deneyi srasnda boy deiimi sabit kalr m?
9 Gerekte bu grafik grld gibi midir?
16
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Grnr - Erisi:
Gerilmeler kuvvetin asl alana
deil ilk alana blnmesi, birim
ekil deiimleri ise, uygulanan
kuvvet anndaki oluan gerek
boya blnmeyip ilk boya
blnmesi ile elde edilir.
Kopma
Grnr - Erisi
9 Bu yzden gerek - Erisi deildir.
17
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Gerek - Erisi
Kopma
9 Gerilmeler kuvvetin asl alana

deil ilk alana blnmesi, birim
ekil deiimleri ise, uygulanan
kuvvet anndaki oluan gerek
boya blnmeyip ilk boya
blnmesi ile elde edilir
9 zellikle byk gerilmelerde
asl alan (Ai)
orijinal alandan (Ao)
olduka kktr ve
nemli farkllklar gsterir.
18
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Gerek - Erisi
Kopma
9 Gerek alan Ai,

Pi kuvveti altndaki ubuun kesit
alann gstermekte olup
Ai < Ao dr.
9 Bu nedenle gerek gerilmeler,
t >
olur.
19
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Ai
A0
L0
Li
L (Li L 0 ) L i L 0
Li
=
=
=
=
-1
L0
L0 L0
L0
L0
Li
Li
=
-1 +1 =
L0
L0
L i = L 0 (1 + )
20
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Ai
A0
L0
9 ubuun hacminde zellikle plastik ekil

deiimleri blgesinde bir deiiklik olmadndan,
A0
Li
A i L i = A 0 L 0 veya
=
L0
Ai
Li
L i = L 0 (1 + )
olduundan
A 0 = A i (1 + )
yazlabilir.
21
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Ai
A0
L0
Li
Gerek gerilme
Pi
t =
Ai
Pi
=
A0
(1 + )
t = (1 + )
22
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Ai
Gerek birim ekil deiimi
A0
L0
L1 L 0 L 2 L1
L i L i 1
t =
+
+L+
L0
L1
L i 1
Li
Li
dL
Li
t =
= Ln
L
L0
L0
L i = L 0 (1 + ) idi
t = Ln(1 + )
23
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Sreksiz Akma Gsteren Snek Malzeme
Balangta malzeme kuvvetle

orantl olarak uzamaktadr.
F = k . x idi. (elastik)
=E.
i
9 E: Elastisite modl (young modl)
i
9 Hooke yasas
E = = tan( )
24
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Belirli bir noktada uzama

artarken kuvvet artmamaktadr.
9 Diyagramdaki zikzakl blgeye
akma snr denilir.
9 belirli bir kalc ekil deitirmenin
meydana geldii duruma akma
denilir.
25
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Bu snrda malzeme iinde byk

deiiklikler ve kaymalar olur.
9 Malzeme snr ve deney ubuunun
zerinde Lders-Hartmann izgileri ad
verilen ve bytele kolaylkla grlen bir
takm izgiler belirir
9 izgilerin ekme dorultusuna gre eimi
yaklak 45dir.
26
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Mhendislik asndan nem tar,

plastik davrann baladn belirtir.
9 Mhendislik dizayn ve hesaplarnda
kullanlr.
9 Genellikle snek malzemelerin
adlandrlmasnda kullanlr.
9 S220
akma dayanm 220 MPa olan inaat elii
27
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Akmann ilk balad noktaya

st akma snr ( ReH )
ReH
ReL
Zikzaklarn sona erdii en

dk nokta alt akma snr
akma snr ( ReL )
28
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Rm
Akma blgesinden sonra diyagramda

tekrar bir ykselme grlr
Kopma
Birim ekil deitirmelerin artmas

ancak gerilmelerin artmasyla
mmkn olur.
Gerilmenin en byk deeri
ekme dayanm ( Rm )
29
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Rm
ekme dayanm noktasna kadar

malzeme homojen uzar.
Kopma
Bu noktadan sonra kesiti daralarak

(boyun verme) kopar.
30
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Rm
Hesaplarda akma dayanm kadar

fazla olmamasna ramen kullanlr.
ekme dayanm, gevrek
Kopma malzemeler iin dayanm snrdr.
elik malzemeler baz standartlarda ekme
dayanm deerleri ile adlandrlrlar.
S220 = St37
9 akma dayanm 220 MPa

9 ekme dayanm 37 kgf/mm2
olan inaat elii
31
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
ReH st akma snr
ReH
ReL
ReL: Alt akma snr
Gerilme
Rm
Rm : ekme dayanm
Rm : ekme dayanm
Kopma
Rm : ekme dayamm
ReH : st akma snr
ReL : Alt akma snr
Birim ekil deitirme

32
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
Gerilme
Rm
Kopma
ReH
ReL
Rm : ekme dayamm
ReH : st akma snr
ReL : Alt akma snr
Birim ekil deitirme

33
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Srekli Akma Gsteren Gevrek Malzeme
Balangta sreksiz akma gsteren

snek malzemelerde olduu gibi birim
ekil deitirme kuvvetle orantl olarak
Kopma
uzamaktadr.
Belirli bir noktada dorusallk
bozulmaktadr.
Bu nokta nasl belirlenir?
34
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Akma noktas gstermeyen

malzemelerde ise belirli bir ekil
deitirmenin (p) meydana geldii
nokta akma snr olarak alnr
Re
Genellikle 0.002 ekil deitirmenin

olduu noktadan elastik blgedeki
doruya paralel izilir.
0.002
Eriyi kestii nokta akma snr olarak

alnr.
35
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Gerilmenin en byk deeri
Rm
ekme dayanm ( Rm )
36
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
37
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Orant Snr:
9 Orant snr gerilmelerin birim

ekil deiimlere orantl
olduu blgenin en byk
gerilme deeridir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
9 Balangtan eriye teet

izilerek, teetten ilk
sapmann grld yerde
orant snr gzlenir.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
9 lm duyarllna gre
deiir ve mhendislik
asndan pek yarar yoktur.
38
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Orant Snr:
9 Bu blgede yaplan lmeler

gstermitir ki boyuna
uzayan ubukta ayn
zamanda bir daralma
grlmektedir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
e
=
b
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
: Poisson Oran.
39
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Poisson Oran:
e
=
b
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
9 elik malzemesi iin poisson

oran 0.3 civarndadr.
9 Basn kuvveti uygulanmas
halinde, rnekte enine
genileme grlr.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
40
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Elastik Limit:
9 Kalc ekil deiimi

brakmadan malzemenin
dayanabilecei en fazla
gerilme deeridir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
9 Bu deerin kesin olarak

saptanabilmesi iin rnein
pe pee devaml yklenip
boaltlmas gerekir.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
9 Mhendislik asndan pek

nemli deildir.
41
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Akma Dayanm:
9 Malzemenin kalc ekil

deiimi yapmaya balad
gerilme deerine akma
dayanm denir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
42
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Kopma Dayanm:
9 Krlma (kopma) annda

uygulanan ykn orijinal
alana blnmesi ile bulunan
gerilmedir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
9 Kopma dayanm, ekme

dayanmndan kk
grlmesine ramen bu
kesit daralmas olay
sonucu olduundan
gerekte durum byle
deildir.
43
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 ekil Deitirme sertlemesi
9 ekme deneyi srasnda

elastik blgede kuvvet
braklrsa; malzeme ilk
haline ayn doru
zerinden geri dner.
9 Malzeme zerinde kalc

deformasyon kalmaz.
44
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Ancak plastik
deformasyon blgesinde
kuvvet braklrsa;
malzeme kuvvetin
brakld noktadan elastik
doruya paralel ekilde
geri dner.
9 Apsisi kestii nokta kadar
malzeme zerinde kalc
deformasyon kalr.
p
45
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
Bir defa ekilen

metalin ekme
diyagram
1 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
2 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
3 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
46
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII

9 Metale akma snrnn zerinde gerilme
uygulanmas durumunda dislokasyon younluu
artar, dayanm deerleri artar, sneklilii azalr.
9 ekme ileminin tekrarlanmas durumunda

dislokasyon younluunun artmas devam
edecei iin dayanm deerlerindeki art ve
sneklilik deerindeki azal devam edecektir.
9 Ancak bu ilemlerin tekrarlan esnasnda yle bir
noktaya gelinir ki; Metal bu gerilmenin zerinde
plastik ekil deiimine uratlamaz.
3 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
47
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
ELN
- DAVRANII
9 Rezilyans Modl
Re
9 Malzemenin elastik olarak ekil deitirdiinde

absorbe ettii enerjiyi ekil deiimini yapan
kuvvetin kaldrlmas ile geri vermesi zelliine
rezilyans denilir.
9 Malzemenin birim hacminin elastik olarak

absorbe ettii enerji miktar
9 Elastik blgenin altnda kalan alandr.
2
e
a
e
R
R
R
U =
=
2
2E
48
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Dktilite (sneklik) ve Enerji Yutabilme kapasitesi
9 Bir metalik malzemenin kopmadan

enerji yutabilme yeteneini o
malzemenin ekme altnda
gerilme - ekil deiimi erisinin
altnda kalan alan temsil edebilir
9 Boyutlar (cm/cm x kg/cm2)=(kg.cm/cm3) olur.

9 Burada kg.cm enerji veya yaplan itir.
9 Bu nedenle enerji yutabilme kapasitesi birim hacme
den i olmaktadr.
49
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Bir malzemenin dayanmnn yksek olmas veya ok dktil
olmas, o malzemenin enerji yutabilme kapasitesinin fazla
olduunu gstermez.
Souk ekillendirilmi sert elik

Yumuak elik
Kurun
9 rnein, souk ilenmi elik

yksek dayanml, kurun
ok dktil olmalarna karn
ikisi de, fazla enerji yutabilme
yeteneine sahip deildirler.
50
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Malzeme ekme dayanm noktasna gelinceye kadar kuvvete
bal olarak ekil deiimi yapar.
9 Enerji yutabilme kapasitesinin bu limit deerinden sonra
malzeme dayanmn yitirir.
Rm
Malzeme dayanmn yitirinceye

kadar enerji yutma kapasitesi
Toplam enerji
yutma kapasitesi
51
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Tokluk
9 Bir malzemenin plastik ekil deitirme esnasnda enerji absorbe
etme zelliine tokluk denilir.
Souk ekillendirilmi sert elik

Yumuak elik
Kurun
9 ekme erisi altnda kalan

alan malzeme tokluunun bir
lsdr. Tokluk
malzemenin dayanmn ve
snekliliini beraber
deerlendiren bir kavramdr.
9 Sneklilii yksek olan malzemenin tokluu, daha az snek olan

bir malzemeye gre daha az olabilir.
52
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 ekme Deneyi Numunesi
Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
9 TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme
ilemi sonrasnda herhangi bir
tornalama ilemi yaplmadan
uygulanmaldr.
9 Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki
aplarda
..
tornalanarak deneye tabi tutulur.
53
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
9 TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme
ilemi sonrasnda herhangi bir
tornalama ilemi yaplmadan
uygulanmaldr.
9 Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki
aplarda, scak haddeleme ilemi
yaplm ubuklar
iin ekme cihaznn kapasitesi
yetersiz ise numuneler d = 28 mm den
daha kk olmamak
zere cihaz kapasitesinin izin verdii
en byk apta tornalanarak deneye
tabi tutulur.
54
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
9 ekme deneyi numuneleri

hazrlanrken kopma uzamasn
belirlemek iin;
lm boyu numunenin apna bal
olarak
L0= 5d0 veya L0 =10d0 alnr.
9 Numune ekme deneyine tabi tutulur
9 Deney sonucunda - erisi nemli
noktalar ile kopma uzamas
belirlenir.
55
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Kopma Uzamas
9 Numunenin koptuu zaman meydana gelen
uzama miktarnn ilk boya oranna kopma
uzamas denilir
L0
Ls
L K
A=
100 [%]
Lo
(Ls L o )
A=
100 [%]
Lo
56
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Kopma Uzamas
9 Kopma uzamas ve kopma bzlmesi
malzemelerin sneklilik zelliklerinin
bir lsdr.
L0
Ls
9 Kopmadan nce belirli bir uzama

gsteren (baz kaynaklar %5 kopma
uzamas kabul etmektedir)
malzemelere snek malzeme,
gstermeyen malzemelere gevrek
malzeme denilmektedir.
57
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Dktilite ve Enerji Yutabilme kapasitesi
9 Bir malzemenin krlmaya kadar geici ekil
deitirme yeteneine dktilite denir.
9 Dktilite uzama ve alan azalmasnn
llmesi ile belirlenir.
L0
Ls 9 Malzemenin krlmadan uzayabilmesini
gstermesi asndan, dktilite

mhendislik asndan nem tar.
9 Metalik malzemelerin ilenebilmesi iin

dktilite zellii istenir.
58
ELASTSTE MODL
E=
ELASTSTE MODL
9 Hooke yasas ad verilen bu bantda
ekme elastisite modlne "Young
modl" de denir.
9 Genellikle basn halindekine eit
deerdedir.
E=
9 Hooke yasas yalnz elastik ekil deiimi

yapan malzemelerde geerlidir.
9 Kil, bakr, kurun gibi kolay ekillendirilen,
plastik ekil deiimi yapan malzemelerde,
ok dk bir elastiklik limiti sonunda
malzemede akma grlr.
60
ELASTSTE MODL
9 Mhendislik asndan, malzemenin ekil
deiimlerine elastik kar koymasn
gsterdiinden, E'nin nemi ok byktr
E=
9 eliin elastisite modl 2.1 x 105 MPa,

alminyum 'un 0.7 x 105 MPadir.
9 Bu durumda elik, alminyumdan 3 misli rijittir
veya ayn yk tayan ayn boyutlardaki bir
elik ubuk, bir alminyum ubuun te biri
kadar uzayacaktr.
9 Bu durum eilme iin de sz konusudur.
61
ELASTSTE MODL
9 Baz Yap Malzemelerinin Tipik Mekanik zellikleri
E=
Elastisite Modl
(E) MPa
Kayma Modl
(G) MPa
Poisson
Oran
elik
210 000
81 000
0.26
Font
110 000
50 000
0.17
Alminyum
70 000
25 300
0.33
10 000 45 000
4 000 18 000
0.15 0.22
Malzeme
Beton
62
ELASTSTE MODL
9 Orantllk blgesinde HOOKE yasas geerli olduuna gre
= E. bants geerlidir.
9 Ancak deiik nedenlerle, deney verileri ile elde edilen deerler
farkllklar gsterebilir.
= E.
63
ELASTSTE MODL
9 Koordinat merkezinden geen ve deney sonularna
gre yerletirilen noktalardan en yakn ekilde geen
dorunun eimi malzemenin elastisite modl
olacaktr.
= E.
64
ELASTSTE MODL
= E.
i
if
9 Deneylerde = i olunca,
olarak bulunsun.
9 Denklemde
= if
yerine
= i
i konulunca
deerini alsn.
i
9 Enin bilindii varsaymyla bant,
if =E.i
eklinde yazlabilir.
65
ELASTSTE MODL
= E.
i
if
9 Ayn nokta iin deney sonucu ile

bantnn verdii deer arasndaki
farkn karesi,
if
) = (
2
E i )
i
9 Deneylerde bulunan i ve i deerlerine gre
oluturulacak bu kareler toplamnn deeri en az olacak
ekilde E saptanacak olursa, - diyagramn
belirleyen noktalara en yakn bir doru geirilmi olur.
66
ELASTSTE MODL
= E.
i
if
9 Bu farklarn karelerinin toplam

F(E) ile gsterilsin.
F(E ) = ( i E i )
9 Tanmdaki i ve i deerleri deney sonular olduuna gre

sabit deerlerdir. Bu nedenle yukardaki tanmn minimum
olmas E'nin alaca deere baldr.
9 E'nin F(E)'yi minimum yapan deerini bulmak iin, bu
fonksiyonun E'ye gre trevi alnp sfra eitlenir.
67
ELASTSTE MODL
= E.
F(E ) = ( i E i )
i
if
F (E ) = i 2 i E i + E i
2
F (E ) = i 2 E i i + E
2
)
2
i
9 bu ifadenin E'ye gre trevi alnp sfra eitlenince,
F (E ) = 2 i i + 2 E i = 0
2
E=
68
ELASTSTE MODL
E=
9 Ancak bu deeri kullanarak izilen
- dorusu orijinden gemeyebilir.
9 Bu durumu gz nne
alarak yalnz orant snr
altndaki deney verilerini
hesaba katarak elastisite
modln hesaplamak
mmkndr.
9 Eksen kaydrma yaplr.
69
ELASTSTE MODL
9 Orantllk blgesinde yaplan lm

says n olsun.
9 Bu n sayda gerilme ve birim ekil
deitirmelerin ortalama deerleri.
ort
ile gsterilsin.
==
ort
==
n
70
ELASTSTE MODL
9 Koordinat merkezi eksenleri

paralel kalacak ekilde,
ort- ort olan
noktaya tanrsa Hooke

yasas yle yazlabilir :
( )
= E
71
ELASTSTE MODL
i
if
( )
= E
9 Deneysel olarak
= i
deerini alsn.
9 = i
deeri yukardaki ifadede
yerine konulunca
alsn.
= if
if = E i
olunca
deerini
72
ELASTSTE MODL
i
if
if = E i
if i
9 Ayn i deerine ait

dorunun ordinat ile
deneyde bulunan ordinatn
farknn karesi
9 ifadesinde yeni eksen takmnda,

dorunun noktalardan mmkn
olduu kadar yaknndan
geebilmesini salamak iin,
ordinatlar arasndaki farklarn
karelerinin toplamnn minimum
olmas salanmaldr.
[(
if
) (
)]
73
ELASTSTE MODL
i
if
[(
if i
9 Karelerin toplamnn
ifade eden denklem:
if
) (
)]
9 fadesinde
if = E i
9 Yerine konursa farklarn karesi

aadaki gibi olur.
[E (
) ( )]
F (E ) = [E ( ) ( )]
i
74
ELASTSTE MODL
i
if
[(
if i
) (
F (E ) = E i i
)]
9 bu ifadenin E'ye gre trevi

alnp sfra eitlenince,
F (E ) = 0
9 Bu ifadeyi en kk yapan E
deeri bulunur.
75
ELASTSTE MODL
[(
) (
F (E ) = E i i
)]
)(
) (
F(E ) = E
)]
2E i i + 0
F(E ) = E i 2E i i + i
2
)(
)(
F(E)' = 2E i 2 i i + 0
2
)(
F(E)'= 0 2E i 2 i i = 0
76
ELASTSTE MODL
( )
( )(
2E ( ) = 2 ( )( )
F(E)'= 0 2E i 2 i i = 0
2
(
)( )
E=
( )
i
77
ELASTSTE MODL
(
)( )
E=
( )
(
. . . + . )
E=
( 2 + ( ) )
i
. . . + .
E=
2 + ( )
i
78
ELASTSTE MODL
= n.
. = n..
= n.
. . . + .
E=
2 + ( )
= n.( )
. n . n.. + n..
E=
2n. + n.( ) ( i . i ) n..
i
E=
( ) n.( )
2
79
ELASTSTE MODL
9 En kk kareler yntemine gre
Elastisite modlnn bulunuu
( . ) n..
E=
(
)
(
)
n.
9 Bu yntemle bir dorunun eimi bulunmaktadr.
80
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Saysal rnek (1)
L
Veri No
Pi(kgf)
180
11,2
370
16,8
502
19,6
751
26,6
913
36,4
1198
50,4
1400
76,2
1798
84,4
(10-3
mm)
9 Yandaki tabloda 12 mm apl, 12 cm

lm boyundaki bir elik donat
zerinde elastik blgede yaplan ekme
deneyi verileri (uygulanan kuvvet
uzama) bulunmaktadr.
9 En kk kareler yntemini kullanarak

bu malzemenin elastisite modln
bulunuz.
81
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Saysal rnek (2)
a) Sz konusu rnein elastisite

modln hesaplaynz.
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
B
A
(10-3)
230
1.2
Nokta
A: orant snr
apsisi
1.2 (10-3)
280
Ordinat
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
D: Kopma Dayanm 280 (10-3)
32
b) %0.2 birim uzama ilkesine gre

akma dayanmna karlk
gelen birim uzama miktarn
hesaplaynz.
c) eliin birim hacmine karlk
gelen enerji yutabilme
kapasitesi hangi limite ularsa
elik rnei dayanmn yitirir?
82
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
B
A
(10-3)
230
1.2
Nokta
A: orant snr
apsisi
1.2 (10-3)
280
Ordinat
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
32
d) Bu eliktem yaplm 416 mm

en kesitinde ve 280 cm
uzunluundaki bir ubuk
etkilendii eksenel ekme
kuvveti altnda 350 mm
uzamtr. Bu ubuk ka kgflik
yk altndadr?
e) ubuun 2400 kgflik yk
altndaki kesit boyutlar ne
olmutur?
f) Bu kuvvet altndaki poisson
oran nedir?
83
EKME DENEY ve
EKME DAYANIMI
9 Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
g) Bu gerilmenin (37.52 kgf/mm2)

kaldrlmas halinde ubuun
son boyu ne olur?
A
h) P=2.4 t altndaki gerek
gerilme ve gerek birim
(10-3)
uzama nedir?
280
Ordinat
230
1.2
Nokta
A: orant snr
apsisi
1.2 (10-3)
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
32
84
BAZI CSMLERN EKME ve

BASIN DAYANIMI ZELLKLER
EKME ve BASIN DAYANIMI

YAPI EL St-I S220
ekme
9 Dk gerilmelerde Hooke
yasasna uyan bir dorusal
davran gsteren orantllk
blgesi vardr. Sonra bir akma
blgesine girerek bir kesit
daralmas gzlenir.
9 Bu aamada malzeme i yapsnda

atomlar aras balar kopar ve
kalc (plastik) ekil deiimleri
grlr.
basn
Yap Malzemesi Dersi
86

YAPI EL St-I S220
ekme
9 Ardndan komu atomlarla yeni

balar kurarak malzeme yk
tamaya devam eder ve
btnln korur.
Bu blgeye pekleme blgesi
denir. Ykn artm srdrlnce
malzeme boyun vererek kopar.
9 Yumuak yap eliinde akma
dayanm 220 MPa, ekme
dayanm 370 MPa civarndadr.
basn
Yap Malzemesi Dersi
87

BRONZ
ekme
9 elie benzer davran gsterir,

olduka belirgin bir akma
blgesinden sonra kopar.
basn
Yap Malzemesi Dersi
88

FONT DKME DEMR
9 Gevrek bir malzeme olduundan,

byk ekil deitirmeler
gstermeden kopar veya ezilir.
ekme
9 Basn dayanm ekme

dayanmnn drt kat olup, fontun
- davran Hooke yasasna iyi
uymaz.
basn
Yap Malzemesi Dersi
89

BETON
9 naat Mhendisliinin ok nemli

olan bu malzemesi de gevrek
davran gsterir.
ekme
9 ekme dayanm, basn

dayanmnn onda biri
civarndadr. Bu nedenle yaplarda
yalnz basnca altrlr.
basn
Yap Malzemesi Dersi
90

DOAL TA - MERMER
9 Bunlar da betona benzer davran

gsterirler.
ekme
9 ekme dayanmlar basn

dayanmlarnn 1/20 ile 1/40
mertebesindedir.
basn
Yap Malzemesi Dersi
91

AHAP
9 Anizotropik bir malzemedir.

Lifler dorultusu ile liflere dik
dorultudaki mekanik zellikleri
farkldr.
ekme
basn
9 Basn halinde lifler

dorultusundaki dayanm, liflere
dik dorultudakinin yedi kat,
ekme halinde 20-30 katdr.
9 ekme dayanm, basn
dayanmndan byktr.
Yap Malzemesi Dersi
92

DER
9 Daha ok ekme eleman olarak

kullanlr.
ekme
9 Kark i yaps olan bu cismin

- diyagram artan eimi
nedeniyle ilgintir.
Yap Malzemesi Dersi
93
9 Bunlarn dnda, kurun, asfalt, zift, kil gibi

malzemelerin hemen hi bir elastik zellikleri yoktur.
9 Yk altnda alm olduklar ekilleri, yk kalktktan
sonra da muhafaza eden plastiklerdir.
Yap Malzemesi Dersi
94
KESME DENEY ve
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
T
B
T
B

9 Bir eksene gre birbirine zt ve

aralarnda ok kk uzaklk
bulunan iki kuvvetin malzemeye
etkimesi sonucu malzemede
kesme gerilmeleri ve ekil
deiimleri grlr.
T
=
A
96
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
B
T
C
T
=
A
9 Bu deneyde yalnzca alarda

deiiklikler olur. Ayrca saptanmas en
zor ve en az bilinen dayanmdr.
9 Basit kayma halini deneylerle
gerekletirebilmek ok zordur. nk
eilme, delme ve srtnme etkisini yok
edebilmek olanaksz gibidir.
9 eitli deney yntemlerinin farkl
sakncalar vardr
97
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
9 eitli deney yntemlerinin farkl sakncalar vardr
T
rnek
C
T/2
T/2
98
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
9 Bir cisimde ekme ve basn halinde gerilmeler ile birim
ekil deitirmeler arasnda bir orant var ise, byle bir cisim
basit kayma halinde de ayn zellie sahip olabilir.
tan ( ) = = G
i
9 Buradaki orantllk sabiti olan G

katsaysna kayma modl
denilmektedir.
99
KESME DAYANIMI
9 G ve E arasnda da yle bir bant vardr:
E
G=
2(1 + )
9 Burada, Poisson orandr (Basn ve ekme durumlar iin
orannn eit olduu varsaylmtr).
9 Baz malzemelerde Elastisite modlleri ekme ve basn
halleri iin eit deildir.
G=
1
1
1
(1 + ) +
E Eb
100
KESME DAYANIMI
9 Kayma modl deerleri, genellikle elastisite modl
deerlerinin % 40' civarndadr.
9 Kesme deneylerini saf kesme gerilmesi oluturabilmenin
zorluu nedeniyle, kesme gerilmesi durumu burulma
deneyleri ile dolayl olarak gerekletirilir.
x r
BB ' .x
=
=
AB
L
B
P
101
ELME DENEY ve
ELME DAYANIMI

9 Laboratuvarda yaplan eilme dayanm belirleme deneyleri
standartlara gre iki grupta toplanabilir:
9 4 Nokta eilme deneyi

Yap Malzemesi Dersi
103

P
L/2
P/2
L/3
L/2
L/3
P/2
P/2
+
-
L/3
P/2
P/2
M
+
PL/6
P/2
+
PL/6
PL/4
Yap Malzemesi Dersi
104

P
L/2
L/2
L
P/2
T
+
-
PL/4
P/2
9 Tekil yklemeli deneylerde aklk

boyunca tek noktada (aklk ortas,
ykleme noktas) maksimum moment
oluur ve o noktada kesme kuvveti de
deer deitirmektedir.
9 Dolays ile saf eilme durumundan sz
edilemez.
Yap Malzemesi Dersi
105

P/2
L/3
L/3
P/2
L/3
9 ki noktadan yklemeli deneylerde

maksimum moment belirli bir aralkta
deer almaktadr.
P/2
T
P/2
+
PL/6
+
PL/6
9 Bu aralkta kesme kuvveti sfrdr. Bir

baka deyile, salt eilme hali sz
konusudur.
9 Eilme deneylerinde sadece eilme etkisi
inceleneceinden iki noktadan yklemeli
ikinci deney yntemi daha salkl
sonular vermektedir.
Yap Malzemesi Dersi
106
RNEK EKL ve BOYUTLARI

9 elik gibi metalik malzemelerde malzeme homojen kabul edilebilir.
Bu yzden kesit alan byse de dayanm (gerilme) deimez.
16
14
12
10 8
9 rnein yandaki inaat elikleri

S420 eliidir.
9 Buna gre akma dayanmlar
420 MPadr.
9 8 iin akma anndaki
Gerilme = 420MPa = 4200kgf/cm 2

Yk P = A = 4200 0.5024 = 2110 kgf
9 16 iin akma anndaki
9 50 iin
Gerilme = 420MPa = 4200kgf/cm 2

Yk P = A = 4200 2.009 = 8438 kgf
Yap Malzemesi Dersi
Yk P = 82425 kgf
107

9 Beton gibi kompozit malzemelerde ise krlma dayanmn en
zayf olduu nokta veya noktalardan balar ve devam eder.
9 Malzemenin zorlanan kesit alan bydke en zayf nokta
veya blge bulunma olasl ve miktar artar.
9 Bu yzden malzemenin zorlanan kesit alan bydke
malzemenin dayanm der.
Bir baka deyile; malzemenin boyutlar bydke
dayanm der.
Yap Malzemesi Dersi
108

RNEK EKL VE BOYUTLARI
15 veya 20 cm
AYRITLI KP
BOYUT ETKS :
RNEK : 10 cm
BAIL DAYANIM (%) : 120
15 cm
20 cm
100
90
Yap Malzemesi Dersi
109

15 veya 20 cm
AYRITLI KP
EKL ETKS :
EKL :
KP
PRZMA
NARNLK (h/a) : 0.5
1.0
2.0
BAIL DAYANIM (%) : 140-200
100
75-95
PLAK
Yap Malzemesi Dersi
110

STANDART
SLNDR
15X30 cm
h/d ORANI=2.0
15 cm AYRITLI
KP
9 Daha kk boyutlu
malzemenin basn
dayanm daha byk
olacaktr.
9 Ayrca rnek kp
olursa dayanm
daha yksek
olacaktr. (narinlik
etkisinden dolay)
Yap Malzemesi Dersi
111

C30/37
kisi de ayn
beton ile retilmi
28 gnlk
Basn dayanm
30 Mpa olan
Standart silindir
28 gnlk
Basn dayanm
37 Mpa olan
15 cm ayrtl kp
Yap Malzemesi Dersi
112
9 Hangi deney ynteminde eilme dayanm daha dk kar?

9 Hangi deney yntemi daha gvenilirdir?
9 3 nokta eilme deneyi ile alnan sonular 4 nokta eilme
deneyindekine gre daha yksektir
Yap Malzemesi Dersi
113

Malzeme Ders4 Cekme Dayanımı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Malzeme Ders4 Cekme Dayanımı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MALZEME BLGS

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 Ayrca betonarme gibi beton ve eliin ortaklaa alt

9 ekil deiimlerinin bilinmesi zellikle "tama gc" kavramna

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 Dik a olan ADC as,

9 Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 Ykleme erevesine -ykseklii ayarlanabilir bir st tabla ile

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 ekme deneyi silindirik veya prizmatik ubuklara eksen

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 Gerilme, kuvvetin orijinal kesit

9 Birim ekil deiimi ise kuvvet

9 ekme deneyi srasnda kesit alan hep sabit kalr m?

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

9 Bu yzden gerek - Erisi deildir.

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

9 Gerilmeler kuvvetin asl alana

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 Gerek alan Ai,

9 Bu nedenle gerek gerilmeler,

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

9 ubuun hacminde zellikle plastik ekil

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi