Akkanlar Mekanii: Temelleri ve Uygulamalar, kinci Bask

Yunus A. Cengel, John M. Cimbala

McGraw-Hill, 2010

Blm 5
KTLE, BERNOULLI VE
ENERJ DENKLEMLER

Rzgar trbinleri tarlalar rzgardan kinetik enerji elde edip ve onu

da elektrik enerjisine dntrmek iin dnyann her yerinde ina
edilmektedirler. Bir rzgar trbininin tasarmnda, ktle, enerji,
momentum ve asal momentum dengelerinden yararlanlr.
Bernoulli denklemi de n tasarm aamasnda kullanlabilir.

Amalar:
Bir ak sistemine giren ve kan debileri dengeleyebilmek iin ktle
denklemini uygulayabilmesiniz.
Mekanik enerjinin farkl trlerini tanyabilmeli ve enerji dnm
verimleriyle ile ilgili ilemleri yapabilmelisiniz
Bernoulli denkleminin kullanmn ve snrlarn anlayabilmeli ve bu
denklemi farkl trlerdeki ak trleri zmede kullanabilmelisiniz.
Ykler cinsinden ifade edilebilen enerji denklemiyle alabilmeli ve
bu denklemi trbin k gcn ve gerekli pompalama gcn
belirlemede kullanabilmelisiniz.

51 Giri
Ktle korunumu, enerji korunumu
ve momentum korunumu yasalar
gibi pek ok korunum yasalarna
daha nceden ainasnz.
Tarihsel olarak, korunum yasalar
ille defa kapal sistem ya da
sadece sistem olarak adlandrlan,
belirli miktardaki bir maddeye
uygulanmtr ve daha sonra bu
sistem uzayda kontrol hacmi
olarak adlandrlan blgelere
geniletilmitir.
Bir proses sresince herhangi bir
korunumlu byklk denge
durumunda olacandan korunum
bantlarndan denge denklemleri
olarak da sz edilmektedir.

EKL 5-1
Bu Pelton arkl hidrolik trbin gibi, birok
akm makineleri ktle, enerji ve momentumun
korunumu ilkeleri uygulanarak analiz edilir.

Ktlenin Korunumu
Zamanla deien kapal bir sistem iin ktle korunumu bants, proses
sresince sistemin ktlesinin sabit kalacan ak bir ekilde gsteren
msys = sabit veya dmsys/dt = 0 eklindeki bir ifade ile belirtilir.
Bir kontrol hacmi (CV) iin ktle dengesi, birim zamandaki geiler
cinsinden,

kontrol hacmine giren ve kan

toplam ktlesel debilerdir
kontrol hacmi snrlan ierisindeki ktle
miktarnn deiim hzdr.
Sreklilik denklemi: Akkanlar mekaniinde, diferansiyel bir
kontrol hacmi iin yazlan ktlenin korunumu denklemi genellikle
sreklilik denklemi olarak adlandrlr.

Lineer Momentum Denklemi

Lineer momentum: Bir cismin hznn ve ktlesinin vektrel arpm
cismin dorusal momentumu ya da sadece cismin momentumu olarak
adlandrlr
V hzyla hareket eden m ktleli bir cismin momentumu mV'dir.
Newtonun ikinci kanunu: Newton'un ikinci yasasna gre bir cismin
ivmesi cisme etki eden net kuvvet ile doru orantl; cismin ktlesi ile
ters orantldr ve cismin momentumunun deiim hz cisme etki eden
net kuvvete eittir.
Momentumun korunumu: Bir sistemin momentumu sisteme etki eden
net kuvvet sfr olduunda sabit kalr ve bylece, sistemin momentumu
korunmu olur.
Lineer momentum denklemi: Akkanlar mekaniinde, Newton'un
ikinci yasasndan sz ederken genellikle asal momentum denklemi ile
birlikte dorusal momentum denklemi deyimi kullanlr.
6

Enerjinin korunumu
Enerjinin korunumu ilkesi (enerji dengesi): Bir proses esnasnda
sisteme giren veya kan net enerji, sistemin enerji miktarndaki
deiime eittir.
Enerji kapal bir sistem snrndan s ya da i olarak geebilir.
Kontrol hacimlerinde ktlesel debi yoluyla da enetji geii grlr .

kontrol hacmine birim zamanda

giren ve kan toplam enerjilerdir
kontrol hacminin snrlar ierisindeki
enerjinin deiim hzdr
Akkanlar mekaniinde, enerjinin sadece mekanik
formlar ile ilgileneceiz.
7

52 KTLENN KORUNUMU
Ktlenin korunumu: Ktle de enerji gibi korunum zelliine sahiptir
ve bir proses boyunca ne yaratlabilir ne de yok edilebilir.
Kapal sistem: Proses boyunca sistemin ktlesi sabit kalr.
Kontrol hacimleri: kontrol hacminin snrlarndan ktle geii olabilir,
dolaysyla biz kontrol hacmine giren ve kan ktle miktarlarm
hesaplamalyz.

Kimyasal reaksiyonlar boyunca dahi ktle korunur.

Ktle m ve enerji E birbirine dntrlebilir:
burada c n hz c = 2.9979108 m/s
Enerji deiimine bal ktle deiimi ihmal edilebilir.

Ktlesel ve Hacimsel Debiler

Ktlesel debi: Bir en-kesit alanndan birim
zamanda akan ktle miktarna ktlesel
debi denir .
Diferansiyel ktlesel debi

Nokta fonksiyonlar iin kesin diferansiyel

Yrnge fonksiyonlar yaklak diferansiyel

Bir yzey iin dik hz Vn hzn
yzeye dik bileenidir.
9

Ortalama hz

Ktlesel debi

Hacimsel debi

Ortalama hz Vavg, bir en-kesitteki Vn

hzlarnn olarak ortalama deeri
tanmlanr.

Hacimsel debi bir en-kesitten

birim zamanda geen akkan
hacmidir.

10

Ktlenin korunumu ilkesi

Bir kontrol hacminin ktle korunumu ilkesi: t zaman aralnda kontrol hacmine
giren veya kan net ktle geii, t sresinde kontrol hacmi ierisindeki net ktle
deiimine, (arta ya da azalmaya) eittir eklinde ifade edilir.

Kontrol hacminden
giren ve kan toplam
ktlesel debi
kontrol hacmi snrlar
ierisindeki ktle
miktarnn deiim hz
Ktle dengesi herhangi bir
prosesin herhangi bir kontrol
hacmine uygulanabilir.

Sradan bir banyo kveti iin

ktle korunumu ilkesi

11

Ktlenin korunumu bantsnn

tretilmesinde kullanlan
diferansiyel kontrol hacmi dV ve
diferansiyel kontrol yzeyi dA.
12

Kontrol hacmi ierisindeki ktlenin zamana bal

deiim hz ile kontrol yzeyinden olan net ktle
geiinin toplamnn sfra eit olduunu ifade eder.

Ktlenin korunumu
ilkesi, Reynolds
transport
teoremindeki S
deikenini ktle
m ile, b
deikenini de 1
(m birim ktle m
iin = m/m = 1).
ile deitirerek
elde edilir.

Sonu ayn bile olsa,

karmakla meydan
vermemek iin bir kontrol
yzeyi, ak kestii her yerde
aka dik ynde seilmelidir.
13

Hareket eden veya ekil deitiren kontrol hacimleri

14

Daimi ak prosesleri iin ktle dengesi

Bir daimi ak prosesinde, kontrol hacmi ierisindeki ktle miktar zamanla
deimez (mCV = sabit).
Bu durumda, ktlenin korunumu ilkesi gerei kontrol hacmine giren toplam
ktle miktar, kontrol hacmini terk eden toplam ktle miktarna eit olmaldr.
Daimi ak proseslerini zmlerken, bizi
ilgilendiren birim zamanda akan ktle
miktar, yani ktlesel debi m 'dir.
oklu giri
k
Tek
akm
Lleler, yayclar, trbinler, kompresrler ve
pompalar gibi mhendislik uygulamalarnn
bir ounda tek bir akm (tek giri ve k)
vardr.
ki-girili bir-kl daimi ak sistemi iin
ktlenin korunumu ilkesi.

15

zel Durum: Sktrlamaz ak

Ktle korunumu bantlar, akkann sktrlamaz olduu durumlarda, genellikle
svlar iin, daha da basitletirilebilir.
Sktrlamaz
ak
Sktrlamaz ak
(tek akml)

Hacmin korumu" ilkesi diye bir eyin olmadn

hatrdan karamayz.
Ancak svlarn daimi ak sz konusu olduunda,
svlar genel olarak sktrlamaz (sabit younlua
sahip) maddeler olduundan, giri ve ktaki
hacimsel debileri de ktlesel debileri gibi sabittir.
Bir daimi akta ktlesel debinin
korunmas gerekli olmakla birlikte,
hacimsel debinin korunmas art deildir.

16

rnek: Bir Bahe Hortumu Fskiyesinden Suyun Ak

Azna fskiye taklm bir bahe, hortumu 10 galonluk (37.854 L) bir kovay suyla doldurmak
iin kullanlyor. Borunun i ap 2 cm olup fskiye/knda ap 0.8 cm'ye dmektedir. Kovay
suyla doldurmak 50 s aldna gre; (a) hortumdan geen suyun ktlesel ve hacimsel debilerini
ve (b) suyun fskiye kndaki ortalama hzn belirleyiniz.
ZM: Bir bahe hortumu, su kovasn doldurmak iin kullanlyor: Suyun ktlesel ve
hacimsel debileri ile k hz belirlenecektir.
Kabuller: 1 Su sktrlamaz bir maddedir: 2 Hortum ierisindeki ak daimidir: 3 ilem
srasnda etrafa su sramamaktadr.
zellikler Suyun younluunu 1000 kg/m3 =1 kg/L olarak alyoruz..
Analiz (a) 37.854 L suyun 50 s'de aktn dikkate alarak, suyun hacimsel ve ktlesel debileri:

(b) Hortumdan ve fskiyeden geen hacimsel debi sabittir. O

zaman a kknda elde ettiimiz hacimsel debiyi fskiyenin kesit
alanna blersek fskiye kndaki hz belirlemi oluruz.

rdeleme: Hortumdaki suyun ortalama hznn 2,4 m/s olduu kolaylkla gsterilebilir.,
o halde, fskiye suyun hzn 6 kattan fazla arttrmaktadr.

17

rnek: Bir Tanktan Su Boaltlmas

0.914 m. apnda, 1.219 m yksekliinde ve st yzeyi atmosfere ak silindirik bir tank
balangta su ile doludur. Tankn taban kenarnda bulunan boaltma tapas ekiliyor ve 1.27
cm apndaki bir su jeti dar fkryor (ekil 5-13). Su jetinin ortalama hz V=(2gh)0.5
bantsyla verilmektedir. Burada, tank iindeki suyun delik merkezinden dolan ykseklii
(deiken), g yerekimi ivmesidir. Tank.iindeki su seviyesinin tabandan itibaren 0.609 m
ykseklie dmesi iin geecek olan sreyi belirleyiniz.
Analiz: Suyun kaplad hacmi kontrol hacmi olarak dnelim. Kontrol hacminin boyutu su
seviyesi azaldka kldnden, bu deiken bir kontrol hacmidir, (Kontrol hacmini,
boalan suyun yerini havann aldn gz ard ederek, tankn i: hacminden ibaret sabit bir
kontrol hacmi olarak da dnebilirdik.) Kontrol hacmi ierisindeki zellikler (kte miktar gibi)
zamanla deitii iin bunun daimi olmayan bir ak problemi olduu aka grlmektedir.
Zamanla deien bir kontrol iin ktlenin korunumu bants

eklinde ifade edilir. lem srasnda kontrol hacmine ktle

girii yoktur
ve boaltlan suyun ktlesel debisi,

eklinde yazlabilir. Burada, mcv= D2jet/4 su jetinin en-kesit alandr

ve sabittir.

18

Suyun younluunun sabit olduu gz nne alnrsa, herhangi bir anda tank ierisindeki
suyun ktlesi
mcv= V= Atank h (3)
burada Atank= D2tank/4 silindirik tankn taban alan. Denklem (2) ve (3), ktle dengesi ifadesi
denklem (1)de yerine yerletirilirse aadaki eitlik elde edilir.

ifadesini elde ederiz. Younluklar ve dier ortak terimler sadeletirilerek, deikenler taraf
tarafa ayrlrsa
t=0'da h=h0 ve t= t'de h=h2 snr artlarnda integral alrsa

ve soruda verilen deerleri yerine koyarsak, suyu boaltmak iin geecek olan sre,

olarak belirlenir. yleyse, tankn yars boaltma tapas ekildikten 12.6 dakika sonra
boalacaktr.
rdeleme: h2 = 0 yazlmak suretiyle ayn bant kullanlarak tankn iindeki suyun tamamnn
boaltlmas iin geecek olan sre t=43.1 dakika olarak bulunur. Tankn alt yarsn
boaltmak tankn st yarsn boaltmaktan daha ok zaman alr. Bu durum, suyun ortalama
boaltma hznn, azalan h deeriyle azalmasndan kaynaklanmaktadr.

19

53 MEKANK ENERJ VE VERM

Mekanik enerji, ideal trbin gibi ideal mekanik makineler ile tamamen ve
dorudan mekanik ie dntrlebilen enerji formu olarak
tanmlanabilir.
Akan bir akkann birim ktle bana mekanik enerjisi
Ak enerjisi + kinetik enerji + potansiyel enerji
Mekanik enerji deiimi:

Bir ak esnasnda akkann basnc, younluu, hz ve

ykseklii deimedii srece mekanik enerjisi de deimez.
Enerji kayplarnn olmad hallerde, mekanik enerji deiimi
akkana verilen (eer emech > 0 ise) veya akkandan ekilen
(eer emech < 0 ise) mekanik ii gstermektedir.

20

Mekanik enerji, nemli s transferi veya

enerji dnm iermeyen aklar
rnein yeraltndaki bir tankdan arabaya
benzin ak iin yararl bir kavramdr.

21

Mekanik enerji, ideal bir jeneratr ile balantl ideal bir hidrolik trbinle
gsterilir. Geri dnmsz kayplarn yokluun en byk retilen g (a)
yukar akm deposundan a akm deposuna doru serbest su yzeyindeki
deiim (b) Yukar akmdan trbinin aa akmna doru su basncndaki
dme.
22

Bir deponun tabanndaki suyun mekanik enerjisi,

deponun serbest yzeyi de dahil olmak zere
herhangi bir derinlikteki mekanik enerjisine eittir.
23

Mil ii: Mekanik enerjinin akkana aktarlmas veya akkandan ekilmesi

genellikle dnen bir mil ile gerekletirilir ve bu yzden mekanik iten genellikle mil
ii olarak sz edilir.
Bir pompa veya fan ounlukla bir elektrik motordan mil iini alr ve akkana
mekanik enerji olarak en az kaypla aktarr.
Trbin akkann mekanik enerjisini mil iine dntrr.

Bir makinenin veya

prosesin mekanik verimi
Akkann mekanik enerjisi ve akkana verilen ya da akkandan ekilen mekanik
i arasndaki dnm oran pompa verimi ve trbin verimi olarak adlandrlr ,

24

Bir fann mekanik verimi,

havann fan kndaki
kinetik enerjisinin verilen
mekanik enerjiye orandr.

25

Motor
Verimi
Jeneratr
Verimi
Pompa-Motor
toplam verimi
Trbin-Jeneratr toplam verimi:

Trbin-jeneratr grubunun toplam

verimi, trbin verimi ile jeneratr
veriminin arpmdr ve akkann
mekanik enerjisinin elektrik
enerjisine dnm orann
gsterir.
26

Tm verimler yzde 0 ile yzde 100 aralnda

tanmlanr.
Alt snr deer olan yzde 0, giren tm mekanik
enerjinin ya da elektriksel enerjinin sl enerjiye
dnt anlamna gelir ve bu durumda makine bir
elektrikli stc gibi alr.
st snr deeri yzde 100 ise, srtnme ve dier
tersinmezlikler olmadan tam ; bir dnmn
gerekletiini ve dolaysyla mekanik enerjinin ya da
elektrik "enerjisinin sl enerjiye dnmnn
olmadn gsterir.

Sadece mekanik enerji formlarn ve mil ii

dnmlerini ieren sistemler iin enerji
korunumu

Emech, loss : Mekanik enerjinin s enerjisine

srtnme gibi tersinmezliklere bal dnm.
Ak problemlerinin ou enerjinin
sadece mekanik formlarn ierir ve bu
tr problemler mekanik enerji dengesi
kullanlarak zlebilir.

27

rnek 5.3: Bir hidrolik trbin jeneratr grubunun performans

Byk bir gldeki su, ekilde gsterildii gibi su derinliinin 50 m olduu bir yere bir hidrolik
trbin-jeneratr grubu yerletirmek suretiyle elektrik retilmek iin kullanlacaktr. Su, trbine
5000, kg/s'lik ktlesel debi ile girmektedir. retilen elektrik gc 1862 kW olarak lldne
ve jeneratr yerimi yzde 95 olduuna gre (a) trbin jeneratr grubunun toplam verimini (b)
trbinin mekanik verimini, (c) trbinden jeneratre verilen mil gcn belirleyiniz.
ZM: Bir hidrolik trbin-jeneratr grubu gl suyundan elektrik retmede kullanlacaktr,
Toplam verim, trbin verimi ve mil gc belirlenecektir.
Kabuller: 1) Gldeki su seviyesi deimemektedir. 2 Trbin kndaki suyun mekanik
enerjisi ihmal edilebilir,
.
zellikler: (Suyun younluu = 1000 kg/m3 alnabilir.
Analiz: Uygunluk asndan, gln tabann referans dzlemi olarak alabiliriz. Bu durumda,
suyun kinetik ve potansiyel enerjileri sfr olur ve suyun birim ktle bana mekanik enerjisinde
meydana gelen deiim,

28

Bu durumda, akkandan trbine aktarlan mekanik enerji ve toplam verim;

(b) Toplam verim ve jeneratr verimini bildiimizden, trbinin mekanik verimini

aadaki gibi belirleyebiliriz

(c) Alnan mil gc ise mekanik verim tanmndan belirlenebilir.

rdeleme: Gl trbine 2455 kW'lk enerji salar, trbin bu enerjinin 1964 kW'lk
ksmn mil iine dntrr ve mil ii de 1862 kW'lk elektrik gc reten jeneratr
tahrik eder. Elemanlar arasndaki geilerde tersinmez kayplarn olduuna dikkat
ediniz.

29

rnek 5.4: Salnm Hareketi Yapan Bir elik Bilye in Enerjinin Korunumu
Bir elik bilyenin ekil 5-19'da gsterilen, yarap A olan yarm kre eklindeki bir kase iindeki
hareketi incelenecektir. Bilye balangta noktasnda tutuluyor ve daha sonra serbest braklyor.
Bilyenin srtnmesiz ve gerek hareket durumlar iin enerjinin korunumu bantlarn elde ediniz.
ZM: Bir elik bilye kasenin iine serbest braklyor: Enerji dengesi iin bantlar elde
edilecektir.
Kabuller: Hareket srtnmesizdir ve bunun sonucu olarak, bilye, kase ve hava arasndaki
srtnmeler ihmal edilmektedir.
Analiz: Bilye serbest brakldnda yer ekiminin etkisiyle aaya doru ivmelenir ve kasenin
dibindeki B noktasnda maksimum hzna (ve en dk ykseklie) ular ve daha sonra kar
taraftaki C noktasna doru hareket eder. Srtnmenin olmad ideal koullarda, bilye A ve C
arasnda salnm hareketi yapacaktr. Gerek hareket, bilyenin kinetik ve potansiyel enerjilerinin
srtnmeyi yenerek birbirlerine dnmn ierir.
Herhangi bir hal deiimine urayan bir sistem iin genel enerji dengesi,

30

Bu durumda, bilyenin 1 noktas ile 2 noktas arasnda gerekleen hareketi iin enerji dengesi,

yada, s veya ktle ile bir enerji geii ve bilyenin i enerjisinde bir deiim olmadndan
(srtnmeden kaynaklanan s evre havasna yitmektedir),

haline gelir. Srtnme ii terimi wfriction ou zaman sl enerjiye dnen (kayp) mekanik enerjiyi
gsterdii iin eloss olarak ifade edilir. Hareketin srtnmesiz kabul edildii idealletirilmi
durumlar iin ise son bant,

olacaktr. Buradaki sabitin deeri C = gh'dir. Yani srtnme etkileri ihmal edilebilir lduunda,
bilyenin potansiyel ve kinetik enerjilerinin toplam sabittir.
rdeleme: Kukusuz bu sonu bu ve bir duvar saati sarkacnn salnm hareketi benzeri
baka prosesler iin enerjinin korunumu denkleminin daha sezgisel ve uygun bir formudur.

31

54 BERNOULLI DENKLEM
Bernoulli denklemi: Basn, hz ve ykseklik arasndaki ilikiyi temsil
eden yaklak bir bantdr ve net srtnme kuvvetlerinin ihmal
edilebilir olduu daimi, sktrlamaz ak blgelerinde geerlidir.
Basitliine ramen, akkanlar mekaniinde ok gl bir ara olduu
kantlanmtr.
Bernoulli yaklam genellikle, ak hareketinin basn ve yer ekimi
kuvvetlerinin birleik etkileri ile ynlendirildii, snr tabakalar ve art
izleri dnda kalan ak blgelerinde kullanldr.
Bernoulli denklemi, sadece net
viskoz kuvvetlerin atalet,
yerekimi veya basn
kuvvetlerine oranla ihmal
edilebilecek derecede kk
olduu Viskoz olmayan ak
blgelerinde geerli olan temsili
bir denklemdir. Bu tr blgeler,
snr tabaka ve art islerinin
dnda grlr.

32

Bir akkan paracnn ivmesi

ki-boyutlu akta ivme, bir akm izgisi boyunca
akm yn (teetsel) ivmesi as ve
akm izgisine dik yndeki normal ivme an (an = V2/R) olarak ikiye
ayrlabilir.
Akm yn ivmesinin alam izgisi boyunca hzn byklndeki, dik
ivmenin ise hzn ynndeki deiimden kaynaklanr.
Dz bir yrnge boyunca hareket eden paracklar iin, erilik yarap
sonsuz olduundan ve bu ynde herhangi bir deiim meydana
gelmediinden an= 0 olur.

Daimi akta ivmenin

hza bal deiimi

Daimi ak esnasnda, bir akkan

sabit bir noktada zamanla
ivmelenmese de konumuna bal
olarak ivmelenebilir.
33

Bernoulli denkleminin tretilmesi

Daimi ak:

Bir akkan paracna akm

izgisi boyunca etkiyen kuvvetler

Daimi sktrlamaz ak:

Sktrlabilirlik ve srtnme etkileri ihmal

edildiinde, bir akkan paracnn bir
akm izgisi boyunca daimi ak
srasnda, kinetik, potansiyel ve ak
enerjilerinin toplam sabit kalr.

Bernoulli
denklemi

Ayn akm izgisi zerindeki herhangi

iki nokta iin Bernoulli denklemi:
34

Bernoulli denklemi sktrlamaz ak

kabulyle karlmtr ve bu yzden
nemli sktrlabilirlik etkilerinin
bulunduu aklar iin kullanlmamaldr.
35

Bernoulli denklemi, bir

akkan paracnn bir
akm izgisi boyunca daimi
ak esnasnda kinetik,
potansiyel ve ak
enerjilerinin toplamnn sabit
kaldn ifade eder.

Bernoulli denklemi mekanik enerji dengesi

olarak ele alnabilir

Mekanik enerjinin sl enerjiye ya da sl

enerjinin mekanik enerjiye dnmn
iermeyen sistemler iin genel enerjinin
korunumu ilkesinin edeeridir ve bu ekilde
mekanik ve sl enerji ayr ayr korunur.

Bernoulli denklemi srtnmenin ihmal edildii

daimi, sktrlamaz ak esnasnda mekanik
enerjinin farkl formlarnn birbirlerine
dntn, ancak toplamlarnn her zaman
sabit kaldn ifade eder.

Bu tr aklarda mekanik enerjiyi duyulur sl

(i) enerjiye dntren srtnme
olmadndan mekanik enerji yitimi yoktur.

Tretilmesinde pek ok snrlayc

yaklamlarn yaplmasna ramen, Bernoulli
denklemi ile birok uygulamal ak problemi
kabul edilebilir bir hassasiyetle
zmlenebildii iin, bu denklem uygulamada
yaygn olarak kullanlr.
36

Akm izgilerine dik ynde kuvvet dengesi

Daimi ve sktrlamaz ak iin, akm izgisine dik yndeki (n-yn) kuvvet
dengesinden;

Dz bir izgi boyunca olan ak iin, R ve

P/ + gz = constantdir. Sabit ya da durgun bir
akkan ktlesi iin dey mesafe ile
hidrostatik basncn deiimini gsteren P =
gz + constant ekline indirgenir.

Dz bir akm izgisi boyunca olan

daimi, sktrlamaz aktaki
basncn ykseklikle deiimi,
durgun akkandaki gibidir
(Ancak ak erisel bir yrnge
izliyorsa bu durum geerli
deildir).

37

Daimi olmayan sktrlabilir ak

Daimi olmayan sktrlabilir ak iin Bernoulli denklemi:

38

Statik, Dinamik ve Durma Basnlar

Bernoulli denklemi, bir akkan paracnn bir akm izgisi boyunca daimi ak esnasnda
ak, kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamnn sabit kaldn ifade eder. Bu nedenle,
ak esnasnda akkann kinetik ve potansiyel enerjileri ak enerjisine dnerek (ya da
tam tersi) basn deiimine neden olabilir.
Bernoulli denklemindeki her bir terim younluk p ile arplrsa;

P statik basntr (dinamik etkileri iermez); akkann gerek termodinamik

basncn ifade eder ve termodinamik ve zellik tablolarnda kullanlan basnla
ayndr.
pV2/2 dinamik basntr; hareket halindeki bir akkan izentropik olarak durmaya
zorlandnda akkanda meydana gelen basn artm ifade eder.
gz hidrostatik basntr, deeri seilen referans seviyesine bal olduundan tam
anlamyla belirli bir basnc ifade etmez, ykseldiin yani akkan arlnn basn
zerindeki etkilerini hesaba katar.
Statik, dinamik ve hidrostatik basnlarn toplam toplam
basn olarak adlandrlr. Bu yzden, Bernoulli denklemi bir
akm izgisi boyunca toplam basncn sabit kaldn belirtir.

39

Durma Basnc: ak ierisindeki bir noktada akkan izentropik olarak durmaya

zorlayan basnc ifade eder.

Bir Pitot-statik tpnn yakndan

ekilen fotoraf: Durma basnc delii
ile be evresel statik basn deliinden
ikisi grlmektedir.

Piyezometre tb Statik,
dinamik ve durma basnlar.
40

zen gsterilmeden
alan bir statik
basn delii, statik
basncn yanl
okunmasyla
sonulanabilir.

Renklendirilmi akkan ile

bir kanadn yukar akmda
oluturulan k izgileri:
ak daimi olduunda k
izgileri, akm izgileri ve
yrnge izgileriyle ayndr.
ekilde durma akm izgisi
gsterilmitir.

41

Bernoulli denkleminin kullanmndaki kstlamalar

1. Daimi ak: Bernoulli denklemi sadece daimi aka uygulanabilirdir
2. Srtnmesiz ak: Ne kadar kk olursa olsun her akta bir miktar
srtnme vardr ve srtnme etkileri ihmal edilebilir veya edilemez.
3. Mil iinin olmamas: Bernoulli denklemi bir akm izgisi boyunca hareket
eden akkan parac zerine uygulanan kuvvet dengesinden tretilmitir. Bu
yzden Bernoulli denklemi pompa, trbin, fan ya da baka bir makine ya da
ark gibi alam izgilerinin bozulmasna neden olan ve akkan paracklaryla
enerji etkileimine giren makinelerin bulunduu ak kesimlerinde
uygulanamaz. Gz nne alnan ak kesiminde bu makinelerin bulunmas
durumunda, mil ii giri kn hesaba katmak iin bunun yerine enerji
denklemi kullanlmaldr.
4. Sktrlamaz ak: Bernoulli denkleminin tretilirken younluk sabit alnr. Bu
art, svlarda ve ayrca Mach says 0.3 'ten kk olan gazlarda salanr.
5. Is geiinin olmamas: Gazn younluu scaklkla ters orantldr ve
bu nedenle Bernoulli denklemi stma ve soutma kesimleri gibi nemli oranda
scaklk deiimlerinin sz konusu olduu ak blgelerinde kullanlmamaldr.
6. Bir alam izgisi boyunca ak: Kelimenin tam anlamyla Bernoulli denklemi
bir akm izgisi boyunca uygulanabilir ve C sabiti, genellikle farkl akm izgileri
iin farkl deerler alr. Fakat, ak blgesinin dnmsz olduu ve bu nedenle
evrilirinin olumad ak alanlarnda C sabitinin deeri tm akm izgileri iin
ayn kalr.
42

Bir ak kesiminde akm izgili yapy bozarak

Bernoulli denklemini geersiz klan elemanlar ve
srtnme etkileri

Ak dnmsz ise, Bernoulli denklemi akm boyunca herhangi iki nokta

arasnda (sadece ayn akm izgisinde deil) uygulanabilir hale gelir.

43

Hidrolik Eim izgisi (HGL) and Enerji Eim izgisi (EGL)

Mekanik enerji seviyesini, genelde Bernoulli denklemindeki farkl terimlerin
grselletirilmesini kolaylatrmak iin ykseklikleri kullanarak grafikle gsteririz. Bu,
Bernoulli denklemindeki her bir terimi g'ye blmek suretiyle gerekletirilir:

P/g basn yk; P statik basncn meydana getiren akkan stunu

yksekliini temsil eder.
V2/2g hz yk; akkann srtnmesiz serbest dmesi srasnda V
hzna ulamas iin gerekli olan ykseklii temsil eder.
z ykseklik yk; akkann potansiyel enerjisini temsil eder.

Bernoulli denkleminin bir

alternatif formu da ykler
cinsinden ifade edilir: Bir akm
izgisi boyunca basn, hz ve
ykseklik yklerinin toplam
sabittir.

44

Hidrolik eim izgisi, P/g + z Statik basn ve ykseklik yklerinin

toplamn ifade eden izgidir.

Enerji eim izgisi (EGL), P/g + V2/2g + z Akkann toplam ykn

ifade eden izgidir

Dinamik yk, V2/2g EGL ve HGL arasndaki fark.

Bir depoya bal

yaycl yatay bir
borudan suyun
serbest boalm
iin hidrolik eim
izgisi (HGL) ve
enerji eim izgisi
(EGL).
45

HGL ve EGL zerine notlar

Su depolan ve gller gibi durgun haldeki ktlelerde EGL ve HGL svnn serbest yzeyi ile
akr. Byle durumlarda serbest yzeyin ykseklii z, hz ve statik basn (etkin basn) sfr
olduundan, hem EGL hem de HGL'yi gsterir.
EGL her zaman HGLnin V2/2g'lik dey mesafe kadar zerinde olur. Bu iki izgi hz azaldka
birbirlerine yaklar ve hz arttka birbirlerinden uzaklar. Hz arttka HGL'nin ykseklii azalr
ve tam tersi ekilde hz azaldka HGL'nin ykseklii artar.
dealletirilmi Bernoulli-tipi o/afta, EGL yataydr ve ykseklii deimeden sabit kalr. Ak hz
sabit olduunda HGL de yine ayn ekilde sabit kalr.
Ak-kanal aknda HGL svnn serbest yzeyi ile akr ve EGL, V2/2g'lik dey mesafe
kadar serbest yzeyin zerindedir.
Boru knda basn yk sfrdr (atmosferik basn) ve bu nedenle HGL boru k ile akr
Srtnme etkileri sonucunda (sl enerjiye dnm ile) oluan mekanik enerji kayplar, EGL ve
HGL'nin ak ynnde aa doru eim kazanmasna neden olur. Eim boru ierisindeki yk
kaybn verir.
Bir vana gibi nemli oranda srtnme etkisi meydana getiren bir eleman, o noktada EGL ve
HGL'de ani de neden olur.
Ne zaman akkana mekanik enerji verilse, EGL ve HGL'de dik bir srama gzlenir. Yine ayn
ekilde, ne zaman akkandan mekanik enerji ekilse (rnein bir trbin ile) EGL ve HGL'de dik
bir d gzlenir.
46

dealletirilmi Bernoulli-tipi bir

akta EGL yataydr ve ykseklii
sabit kalr. Ancak, eer ak hz
ak boyunca deiiyorsa HGL iin
ayn durum sz konusu deildir.

Bir pompayla akkana mekanik enerji

verildiinde EGL'de ve HGLde dik bir
srama, bir trbin ile akkandan
mekanik enerji ekildiinde ise EGL'dc
ve HGL de dik bir d meydana gelir.
HGLnin akkanla kesitii yerlerde
akkann (etkin) basn sfrdr ve
HGL'nin zerinde kalan ak
kesimlerinde basn negatiftir (vakum
basnc).

47

rnek: Byk bir tanktan su

boaltm

rnek: Havaya su
fkrmas

48

rnek: Yakt tankndan benzin

ekilmesi

49

rnek: Pitot tbyle hz lm

50

rnek: Kasrga sebebiyle okyanus sularndaki ykselme

Linda kasrgasnn gz (1997

Pasifik okyanusun da Baja
California yakn) uydu fotorafnda
aka grlebilir.

51

rnek 5.10: Sktrlabilir Akis iin Bernoulli Denklemi

Sktrlabilirlik etkilerini dikkate alarak (a) izotermal ve (b) izentropik hal deiimine urayan
bir ideal gazn Bernoulli denklemini tretiniz.
ZM zotermal ve izentropik hal deiimine urayan bir ideal gazn sktrlabilir ak iin
Bernoulli denklemi tretilecektir.
Kabuller: 1) Ak.daimidir ve srtnme etkileri ihmal edilebilir 2) Akkan bir ideal gazdr,
dolaysyla P= RT bants kullanlabilir. 3) izentropik hal deiimi srasnda zgl slar
sabittir ve dolaysyla deiim srasnda P/= sabittir.
Analiz: (a) Sktrlabilirlik etkileri nemli olduunda ve ak sktrlamaz olarak kabul
edilemediinde Bernoulli denklemi aadaki gibidir:

Sktrlabilirlik etkileri younluu (), basnca bal olarak ifade ederek ve Denklem 1'deki
dP/ integralini alarak uygun ekilde hesaba katlabilir. Ancak, bunun iin P ve arasnda bir
bant kurmak gerekir. Bir ideal gazn izotermal olarak genlemesi ya da skmas durumu
iin, scaklk T= sabit olmak zere, = P/RT yi denklemde yerine koyarak, Denklem 1 kolayca
integre edilebilir:

Bu banty Denklem 1'de yerine koyarsak istenen bant bulunmu olur. zotermal
hal deiimi
52

(b) Sktrlabilir akn uygulamada yaygn olan bir baka rnei de, ideal gazlarn, lleler,
yayclar ve trbin kanatlarndaki dar geitler gibi; yksek hzl akn,grld makinalerde
karlalan izentropik akdr, izentropik: (tersinir ve adyabatik) ak bu makinelerde ele
alnabilir ve P/k =C= sabit bantsyla tanmlanr. Burada, k gazn; zgl s orandr. P/k
=C bantsndan 'yu ekersek; =C-1/k P1/k elde edilir. dP/ iin integral alnrsa,

ve Denklem 1 'de yerine koyulursa, bir ideal gazn daimi

izentropik ve sktrlabilir ak iin Bernoulli denklemi
aadaki gibi elde edilebilir.
izentropik ak:

veya

53

Bir gazn durma halinden (1 halindeki durma artlarndan) gz ard edilebilecek kadar kk
bir ykseklik farknda ivmelenmesi uygulamada karlalan yaygn bir durumdur. Bu
durumda, z1 = z2 ve V1=0'dr. deal gazlar iin = P/RT, izentropik ak iin P/k = sabit vs
c=kRT ideal gazlar iin yerel ses hz olmak zere Mach saysnn Ma = V/c eklinde
tanmlandn gz nne alarak denklem 4b aadaki gibi yazlabilir,

haline indirgenir. Burada, 1 hali durma hali, 2 hali ise ak boyunca herhangi bir haldir.
rdeleme: Mach saysnn 0.3'ten kk olduu durumlarda, sktrlabilir ve sktrlamaz
Bernoulli denklemlerinden elde edilen sonular arasndaki farkn yzde 2'den daha az olduu
grlmektedir. Bu yzden, Ma 0.3 olduu; durumlarda ideal gazlarn ak sktrlamaz olarak
kabul edilebilir. Standart koullardaki atmosferik havada bu, 100 m/s veya 360 km/h'lik ak
hzna karlk gelir.

54

55 GENEL ENERJ DENKLEM

Termodinamiin birinci
yasas (enerji korunumu
prensibi): Bir proses
esnasnda enerji yoktan
var vardan yok edilemez;
sadece form. deitirir.

Bir proses
esnasnda
sistemin enerji
deiimi, sistem ile
evre arasndaki
net i ve s
geiine eittir.
55

Is ile Enerji Geii

Is enerjisi: Gizli i enerji
formlarnn sahip olduklar enerji
Is geii: Scaklk farkndan
dolay, bir sistemden dier bir
sisteme olan sl enerji geiidir.
Is geiinin yn her zaman
yksek scaklktaki cisimden
dk scaklktaki cisme
dorudur.
Adyabatik proses: Is geiinin
olmad bir prosesdir.
Is gei hz: Birim zamanda
s geii

Scaklk fark s geiini meydana

getiren etkidir. Scaklk fark arttka,
s geiinin hz da artar.
56

 ile Enerji Geii

Bir mesafe boyunca etki eden kuvvet ile meydana gelen enerji
etkileimine i denir.
Hareket halindeki bir piston, dnen bir mil, sistem snrlan ierisinden
geen bir elektrik teli, sistem ile evre arasnda bir i etkileiminin
olduunu gsterir.
G: Birim zamanda yaplan itir.
Otomobil motorlar hidrolik, buhar ve gaz trbinleri i retir;
kompresrler, pompalar, fanlar ve kartrclar i tketir.

Wshaft Dnen milden aktarlan i

Wpressure Kontrol yzeyi zerinde basn kuvvetleri tarafndan yaplan i
Wviscous Kontrol yzeyi zerinde viskoz kuvvetlerin normal ve teetsel
bileenlerinin yapt i
Wother Elektrik, Manyetik yzey gerilimi gibi dier kuvvetlerin yaptklar i
57

Mil i

Tork T, uygulanan F kuvvetiyle a

moment kolu rn arpmna eittir.
Bu kuvvet s mesafesi boyunca etkir
Mil i
Mil ile aktarlan g, birim zamandaki mil iidir.

Dnen mil ile enerji aktarm

Mil ii, uygulanan tork ve dnme

says ile orantldr.

58

Basn kuvvetlerinin yaptklar i

(a) Bir piston-silindir

dzeneindeki sistemin
hareketli snrna ve (b)
geliigzel ekle sahip
bir sistemin diferansiyel
yzey alanna etkiyen
basn kuvveti.
59

Enerjinin korunumu denklemi, Reynolds

transport teoreminde E yerine E ve b
yerine de e koyarak elde edilir.

60

Tipik bir mhendislik probleminde,

kontrol hacmi birok giri ve ka
sahip olabilir; enerji her giriten ieri
ve her ktan dar akar. Ayrca,
enerji kontrol hacmine net s geii
ve net mil ii olarak da girer.

61

56 DAM AKILARIN ENERJ ANALZ

Daimi ak esnasnda bir kontrol hacmine s ve i
geileri ile birim zamanda olan net enerji
geiinin, ktle ile birlikte giren ve kan enerji
ak hzlarnn farkna eit olduunu belirtir.

tek-akm cihazlar

Sadece tek giri ve tek

kl bir kontrol hacmi
ve enerji etkileimleri.

62

deal ak (mekanik enerji kayb yok):

Gerek ak(mekanik enerji

kaybyla):

Bir ak sistemindeki
mekanik enerji kayb,
akn i enerjisindeki
art ve bunun sonucu
olarak akkan
scaklndaki bir
ykselme ile sonulanr.

63

Tipik bir g retim yeri

ok sayda boru, dirsek,
valf, pompa, trbiniyle,
tamam tersinilmeyen
kayplara sahip.
64

Ykler Cinsinden Enerji denklemi

65

Pompa ve trbin ieren bir ak sistemi iin mekanik enerji ak

diyagram. Dey boyutlar, edeer akkan stunu ykseklii, yani
ykler cinsinden ifade edilen denklemdeki terime karlk gelen
enerjiyi gstermektedir.

66

(5-74)

zel Durum: Mekanik i makinelerinin olmad ve

srtnme kayplarnn ihmal edilebildii sktrlamaz ak
Borulama kayplar ihmal edilebilir olduunda, mekanik enerjinin ihmal
edilebilir derecede kk bir miktarnn yitim olarak sl enerjiye
dnm sz konusudur hL = emech loss, piping /g 0. Ayrca, pompa,
trbin gibi mekanik i makinelerinin olmadnda hpump, u = hturbine, e = 0
Bylece 574 denklemi aadaki hake indirgenir

Bernoulli denklemi Newtonun ikinci hareket denklemi kullanlarak

tretilmiti.
Bylece, Bernoulli denklemi enerji denkleminin dejenere olmu hali
olarak dnlebilir.
67

Kinetik Enerji Dzeltme Faktr,

Bir toplamn karesi, elemanlarnn karelerinin
toplamna eit olmadndan bir akn V2/2
ifadesi ile elde edilen kinetik enerjisi akn
gerek kinetik enerjisine eit deildir.
Bu hata enerji denklemindeki V2/2 terimleri yerine

Vavg2/2 ( kinetik enerji dzeltme faktr)

yazlarak dzeltilebilir.
Hzn radyal mesafe ile deiimini
veren denklemleri kullanarak,
yuvarlak bir boru ierisindeki tam
gelimi laminer boru ak iin
dzeltme faktrnn 2.0 olduu ve
tam gelimi trblansl ak iin ise
1.04 ile 1.11 arasnda deitii
gsterilebilir.

Bir en-kesitte gerek hz dalm V(r) ve ortalama

hz dalm Vavgyi kullanarak kinetik enerji
dzeltme faktrlerinim hesaplanmas.

68

rnek 5.11: Srtnmenin Akkan Scakl ve Yk Kayb zerindeki Etkisi

Bir akkann adyabatik, bir ak blmnde daimi ye sktrlamaz ak esnasnda
(a) srtnme gz ard edildiinde scaklnn sabit kaldn ve yk kayb olumadn,
(b) srtnme etkileri gz nne alndnda scaklnn arttnn ve yk kayb meydana
geldiini gsteriniz. Byle bir ak esnasnda akkann scakln drmenin mmkn
olup olamayacam irdeleyiniz.
ZM: Adyabatik bir ak blmnden geen daimi ve sktrlamaz ak incelenmektedir.
Srtnmenin scaklk ve s kayb zerindeki etkileri belirlenecektir.
Kabuller: Ak daimi ve sktrlamazdr. 2 Ak blm adyabatiktir dolaysyla, s geii
yoktur.
Analiz: Sktrlamaz bir ak esnasnda akkann younluu sabit kalr ve entropi deiimi;

ile verilir. Bu bant akkan ak blmnden giriteki 1.

halinden, ktaki 2 haline doru akarken, akkanda
birim ktle bana meydana gelen entropi deiimini
gsterir.
Entropi deiimi iki nedenden dolay meydana gelir: (1) s geii ve (2)
tersinmezlikler. Dolaysyla, s geii olmadnda entropi deiimi sadece, etkisi
daima entropiyi attracak ekilde olan tersinmezliklerden kaynaklanr:
69

(a) Srtnme ve evrinti gibi tersinmezlikler bulunmadnda adyabatik bir ak blmndeki

(qnet in=0) entropi deiimi sfrdr ve bylece tersinir ak iin,
Scaklk deiimi:

Mekanik enerji kayb:

Yk kayb:
olur.Bylece, isi geii ve srtnme etkileri ihmal edilebilir olduunda; (1) akkann
scaklnn sabit kald, (2) bir mekanik enerjinin sl enerjiye dnmnn olmad ve (3)
tersinmez yk kayplarnn olmad sonucuna varrz.
(b) Srtnme gibi tersinmezlikler hesaba katldnda entropi deiimi sfrdan byk olur.
Bylece,
Scaklk deiimi:
Mekanik enerji kayb:
Yk kayb:
olur. Bylece, ak adyabatik ve tersinmez olduunda; (1) akkann scaklnn artt, bir
miktar mekanik; enerjinin sl. enerjiye dnt .ve (3). bir miktar tersinmez yk: kaybnn
olutuu sonucuna varrz. rdeleme Daimi, sktrlamaz ve adyabatik ak esnasnda
akkann scakln azaltmak; imkanszdr. nk, bu adyabatik bir sistemin entropisinin70
azaltlmasn gerektirir ve bu da termodinamiin ikinci yasasna aykrdr..

rnek : Pompadaki Pompalama Gc ve Srtnme Isnmas

Bir su datm ebekesinin pompasna, verimi yzde 90 olan 15 kW'lk: elektrik motoru ile g salanmaktadr.
Pompadan 50 Ms'lik debiyle su gemektedir. Giri ve k borularnn aplar ayndr ve pompa boyunca olan
ykseklik fark ihmal edilebilir. Pompann giri ve knda basnlar srasyla, 100 kPa ve 300 kPa (mutlak)
olarak llyorsa;
(a) pompann,mekanik verimini, (b) su pompa ierisinden geerken mekanik verimsizlikten dolay suda
meydana gelen scaklk artn belirleyiniz.
ZM: Pompann giri ve kndaki basnlar llmtr. Pompann mekanik verimi ya suda meydana
gelen scaklk art belirlenecektir.
Kabuller: 1) Ak daimi ve sktrlan azdr 2) Pompa harici bir motor ile tahrik ediliyor ve dolaysyla motorun
rettii s atmosfere yaylyor. 3 Pompann, giri ve k arasndaki ykseklik fark ihmal edilebilir, z1=z2'dir. 4)
Giri ve k borularnn aplar ayn olduundan giri ve ktaki hzlar ile kinetik enerji dzeltme faktrleri de
birbirine eittir
zellikler: Suyun younluunu 1 kg/L = 1000 kg/m3 ve zgl ssn 4.18
kJ/kgC olarak alyoruz.

Analiz: (a) Pompadan geen suyun ktlesel debisi,

Motor 15 kW'lk g ekiyor ve yzde 90 verim ile alyor. 0
halde, motorun pompaya ilettii mekanik g (mil gc),
alarak hesaplanr. Pompann mekanik verimini belirleyebilmek iin,
akkan pompadan geerken akkann mekanik enerjisinde
meydana gelen art bilmemiz gerekir ve bu da,
71

Denklemi sadeletirerek ve verilen deerleri yerine koyarak.

olarak bulunur. Buradan pompann mekanik verimi,

(b) Pompadan verilen 13.5 kW'lk mekanik gcn sadece 10 kW' akkana mekanik enerji olarak aktarlr.
Geriye kalan 3.5 kW'lk ksm srtnme etkilerinden dolay sl enerjiye dnr ve bu "kayp" mekanik
enerji, akkanda snma etkisi olarak kendini gsterir,

Bu mekanik verimsizlik nedeniyle akkanda meydana gelen scaklk art, sl enerji dengesinden
belirlenebilir:

olarak bulunur. O halde su, pompadan geerken, mekanik verimsizlikten dolay suda 0.017 C'lik
ok kk bir scaklk art meydana gelecektir.
rdeleme: Gerek bir uygulamada ortaya kan s, pompann gvdesine buradan da evredeki
havaya geeceinden suda meydana gelen scaklk art muhtemelen daha dk olacaktr. Eer
pompa motorunun tamam su iine daldrlsayd motor verimsizliinden dolay1 havaya yaylan 1.5
kW'lk g de s olarak evredeki suya geerdi. Bu da su scaklnn daha da artmasna neden
olurdu.

72

rnek: Barajdan Hidroelektrik G retimi

73

rnek: Bilgisayarn hava ile soutulmas iin fan seimi

3 ve 4 arasnda enerji denklemi

1 ve 2 arasnda enerji denklemi

74

rnek: Bir depo veya glden su pompalanmas

1 ve 2
arasndaki
enerji
denklemi

Pompa
iin

75

zet
Giri

Ktlenin korunumu

Lineer Momentum Denklemi

Enerjinin Korunumu

Ktlenin korunumu

Ktle ve Hacim Ak Debileri

Ktlenin korunumu
Hareket eden veya ekil deitiren kontrol hacimleri
Daimi Ak Prosesleri iin Ktle Dengesi
zel Durum: Sktrlmaz Ak

Mekanik Enerji ve Verim

76

 Bernoulli Denklemi

Bir akkan paracnn ivmesi

Bernoulli denkleminin tretilmesi

Ak izgileri boyunca kuvvet dengesi

Daimi olmayan sktrlabilir ak

Statik, Dinamik ve Durma Basnlar

Bernoulli denkleminin kullanmnn snrlar

Hidrolik Eim izgisi (HGL) ve Enerji Eim izgisi (EGL)

Bernouli denkleminin uygulamalar

Genel Enerji Denklemi

Is ile Enerji Geii, Q

ile Enerji Geii, W

Mil i

Basn kuvvetlerinin yaptklar i

Daimi Aklarn Enerji Analizi

zel Durum: Mekanik Makinelerinin Olmad ve Srtnmenin
hmal Edilebilir Olduu Sktrlamaz Ak

Kinetik Enerji Dzeltme Faktr,
77