Professional Documents
Culture Documents
Catalan Sayıları - Selin Enüst Çalışkan
Catalan Sayıları - Selin Enüst Çalışkan
Catalan Saylar
Selin Enst alkan* / selincaliskan@gmail.com
Problem 1. Sral arpm Says. n + 1 tane say belli bir srayla verilmi. Bu saylar, sralarn deitirmeden ka deiik ekilde arpabiliriz? 0 n
4 iin yantlar yle:
n = 0. Tek bir say verilmi, a. Yant 1dir. (Hi
arpma yapmadmzdan baz okurlar hakl olarak yantn 0 olmas gerektiini dnebilir. stnde durmayp bir sonraki rnee gesin bu okurlar.)
n = 1. Bu sefer iki say verilmi: srasyla a ve b.
Bu iki sayy bu srayla tek bir biimde arpabiliriz:
ab. Yant gene 1dir.
n = 2. saymz var: a, b ve c. ki deiik biimde arpabiliriz: (ab)c, a(bc). Yant bu sefer 2.
n = 3. Saylarmza srasyla a, b, c ve d diyelim. te yapabileceimiz deiik ilemler:
((ab)c)d, (ab)(cd), (a(bc))d,
a((bc)d), a(b(cd)).
Yant 5tir.
n = 4. Saylarmza a, b, c, d ve e diyelim.
(((ab)c)d)e, ((ab)c)(de), ((ab)(cd))e,
(ab)((cd)e), (ab)(c(de)), ((a(bc))d)e,
(a(bc))(de), (a((bc)d))e, (a(b(cd)))e,
(a(((bc)d)e), a((bc)(de)), a((b(cd))e),
a(b((cd)e)), a(b(c(de))).
Bu sefer yant 14.
Verilen her n says iin zm saysn nye
bal olarak veren bir forml bulmak istiyoruz. Bulmak istediimiz bu sayya Catalan says denilir.
Problem 3. Sradalar Problemi. Problem, n tane aa eimli izgi ve n tane yukar eimli izgi
kullanarak balang izgisinin stnde kalan ka
tane da sras oluturulabileceini bulmak.
43
ehrinin sokak ve cadde haritas olarak dnebilirsiniz - (0, 0) noktasndan balayp, hep saa ve
yukar (kuzeye ve douya) giderek (n, n) noktasnda biten ve hep kegenin altnda kalan yollarn
saysn bulmak istiyoruz. Aada byle bir yola
rnek gryoruz.
(n1, n+1)
(n, n)
(n, n)
(n, n)
(0, 0)
(0, 0)
ne saa ve n tane yukar adm olduundan, geri kalan admlarn n k tanesi saa ve n k 1 tanesi
ise yukar olmaldr. Ama yolumuzu P noktasndan
itibaren yansttmzdan, yanstlm yolda toplam
k + (n k 1) = n 1 saa adm ve (k + 1) + (n
k) = n + 1 yukar adm olacaktr. Bylece her yanstlm yol (n 1, n + 1) noktasnda bitecektir.
Her kt yol, bu ekilde, (0, 0) noktasnda balayp (n 1, n + 1) noktasnda biten bir yola dnr. Ayn ekilde, bu tip her yol bir kt yola denk
gelir. Demek ki kt yollarn says (0, 0) noktasnda balayp (n 1, n + 1) noktasnda biten yollarn
saysna eittir. Bu tip yollarda n 1 tane saa adm
n + 1 tane de yukar adm olduundan bu say,
2n
n 1
dir. (0, 0) noktasndan balayp, hep saa ve yukar giderek (n, n) noktasnda biten btn yollarn
says ise,
2n
n
dir. Bu durumda bizim istediimiz say,
2n 2n 2n
n 2n
1 2n
=
=
n n 1 n n + 1 n n + 1 n
dir. Bu sayya Catalan says denilir ve genelde Cn
simgesiyle gsterilir.
Catalan Saylar Douran Fonksiyonlarla Bulmak. imdi, Catalan saylarn douran fonksiyonlardan yararlanarak nasl bulabileceimizi grelim.
e Catalan saylarn veren tmevarmsal bir iliki
bulmakla balayalm. Herhangi bir n iin Cn saysn C0, C1, ..., Cn1 saylar cinsinden veren bir forml bulacaz. Bunun iin dengeli parantezler problemindeki formlasyonu kullanacaz. Hatrlarsak
n ift aan ve kapatan parantez kullanarak elde edilebilecek dengeli parantezlerin says Catalan says
Cnye eitti.
Dikkat edersek herhangi bir dengeli parantez
grubu herzaman bir ( iareti ile balar ve bu pa-
44
1+ X=
1 (1)k 1 2k k
X .
k 0 2k 1
4k k
1 4X =
1 (1)k 1 2k
(4X)k
k 0 2k 1
4
k
1 2k k
X
k 0 2k 1 k
2k
k 0 2k 1 k Xk .
1
2k
k 0 k 1+ 1 k Xk
1 1 4X
.
2X
45
1 2k
.
k+1 k