KPRL KRENLERN KONSTRKSYONU VE HESAP ESASLARI

Y.Do. Dr. smail GERDEMEL

T. Makina Fakltesi
Kaldrma makineleri ve paralarnn konstrksiyonunda, sistemin kullanm sresince istenen
performansta grevini yerine getirmesi dikkate alnmas gereken en nemli zelliktir.[11] Bu ama
dorultusunda ilk olarak

dizayn yaplacak olan kaldrma makinesinin ve paralarnn FEM (

Federation Europenne de la Manutention ) standardna gre belirlenen alma grubu ve sresi

belirlenmelidir. FEM standardna gre kaldrma makinelerinin snflandrlmas 3 gruba gre
yaplmtr. Bunlar;
-

Kaldrma makinesi btn olarak,

zel ekipman ve mekanizmalar btn olarak,

Yapsal ve mekanik paralar.

Bu snflandrma yaplrken 2 kriter esas alnmtr. Bunlar;

-

Hesaba katlan paralarn toplam kullanm sresi,

Kanca yk, ykleme veya herhangi bir paradaki gerilim dalm.

Ykleme Tiplerinin Snflandrlmas

Bir krenin konstrksiyonunda DIN 15018 standardna gre ykleme belirlenmesidir.[12] Bunlar;
-

Yklemenin H ( ana yk ) hali

Yklemenin HZ ( ana ve ek ykler ) hali

Yklemenin HS ( ana ve zel ykler ) hali

Yklemenin H ( ana yk ) hali

DIN 15018 standardna gre yklemenin H hali ana yk anlamna gelen Hauptlast kelimesinin
ilk harfi olarak isimlendirilmitir. Yaplan hesaplarda sadece ana ykten ileri gelen kuvvetler dikkate
alnm ve hesaplar buna gre yaplm demektir. Genel olarak ana yk, iletmede vince ait olan sabit ve
hareketli paralar ile ykn kaldrmas iin gerekli elemanlarn ktleleridir. Bu ktle deerleri yerekimi
ivmesi, " Kaldrma yk katsays " ve " ykseltme katsays " ile arplarak bytlrler [12].
Ana yk denilince anlalmas gereken ksmlar ve kuvvetler;
-

Kaldrma makinesinin z arlnn kuvveti ( Kiri, araba, kanca, travers, elik

halatlar, kepe ve magnetler...vb. ),

Kaldrma yk kuvveti,

Tahrik ivmesi ve frenlemesinden kaynaklanan ktle kuvvetleri,

Yk darbeleri sonucu oluan kuvvet,

Platform z arlndan ileri gelen kuvvet.

Yklemenin HZ ( ana ve ek ykler ) hali

DIN 15018 standardna gre yklemenin HZ hali ana ve ek ykler anlamna gelen Haupt und
Zusatzlasten ifadesinin ilk harfleri olarak isimlendirilmitir. Yani yaplan hesaplarda ana ykten ileri
gelen kuvvetlerin yannda ek yklerde dikkate alnm ve hesaplar bunlarla yaplm demektir [12].
Ek yk denilince anlalmas gereken kuvvetler;
-

Rzgar kuvveti,

Kaslmadan ve arpk hareketlerden ileri gelen kuvvetler,

Isdan ileri gelen kuvvetler,

Kar yknden ileri gelen kuvvetler,

Merdivenler, raflar ve korkuluklarn yk arlndan ileri gelen kuvvetler.

Yklemenin HS ( ana ve zel ykler ) hali

DIN 15018 standardna gre yklemenin HS hali ana ve zel ykler anlamna gelen Haupt und
Sonderlasten ifadesinin ilk harfleri olarak isimlendirilmitir. Yani yaplan hesaplarda ana ykten ileri
gelen kuvvetlerin yannda zel yklerde dikkate alnm ve hesaplar bunlarla yaplm demektir.
zel yk denilince anlalmas gereken kuvvetler;
-

Kaldrma makinesini iletmeye alrken kullanlan kontrol yklerinden ileri gelen kuvvetler,

Tampon kuvvetleri,

ki araba veya iki vin beraberce bir rayda alyorlarsa, bunlarn arpma kuvveti.

Ykseltme katsaysnn c seilmesi

Kaldrma makinesinin alma tipine gre FEM ve DIN standartlarna uygun olarak eitli tablolar
oluturulmutur. Ykseltme katsaysnn kaldrma grubuna gre seimi Tablo 1de grlmektedir.
Tablo 1. Kaldrma grubuna gre ykseltme katsays
Kaldrma
Grubu

A1

A2

1.00

1.02

A3

A4

A5

A6

A7

A8

Ykseltme
katsays (c)

1.05

1.08

1.11

1.14

1.17

1.20

Kaldrma yk katsaysnn seilmesi

Kaldrma yk katsays kaldrma makinesinin ( kren veya vincin ) kaldrma hzyla ilgili tayin edilmi
bir katsaydr. Kaldrma yk katsays 1.15 deerinden daha kk seilemez. ekil 1de
kaldrma yk katsaysnn kaldrma hzna gre deiimi grlmektedir.

Kpr vinci

1,6
1,5

1,4
Dner vin
1,3
1,2
1,1
1,0
0

0,5

1,0

1,5

v K m/s Kaldirma hizi

ekil 1 Kaldrma yk katsays

ift Kirili Gezer Kprl Krenler ve Hesaplar
ift kirili kprl krenler, ykleri yalnz kaldrmakla kalmayp onlar yatay olarak da hareket ettiren
i veya tesir alanlar geni kaldrma makinalardr. Bu krenler, fabrikalarda, ambarlarda (kapal veya
ak), enerji santrallerinde (montaj ve revizyon ilerinde) vb. kullanlr.
ift kirili kprl krenler, yksekte bulunan raylar zerinde hareket eden arabal kprlerden
ibarettir. Araba ykleri kaldrr veya indirir ve kpr boyunca tar. Kpr, ykleri kren yolu boyunca
gtrr. Bu suretle, ykn birbirine dik dorultuda hareket etme imkan doar.
Araba

Kpr (esas
kiri)
Yrme yolu
(kpr ray)

Yk kaldrma
mekanizmas

Yrtme
mekanizmas

ekil 2 ift kirili gezer kprl kren gsterimi

ift kirili kprl krenin kiri konstrksiyon esaslar
Yaplan tez almasnda ift kirili kprl kren kiri konstrksiyonu olarak kutu kiri konstrksiyonu
verilmitir. ekil 3te standart bir kutu kiri konstrksiyonu gsterilmitir.

bK

LP

h0

t2

t1

b
t2

h2

h0

t1

LK

ekil 3 Kutu kiri konstrksiyonu

ekil 3te grnen kutu kiri konstrksiyonunda yer alan tekil ller unlardr:
Kutu kiri yan plaka ykseklii h2 iin:

L
h LK ... K
15 12

Kutu kiri yan plaka kalnl t2 iin:

t2

Kutu kiri genilii, yani yan plakalar aras bK

h2
6 ...12 mm
100

bK ( 0,85...1) h2

mesafesi iin:
st ve alt balk levhalar kalnl t1 iin:

bK

LK LK
...
18 12

t1 ( 1... 2 ) t 2

Kutu kiri tekerlek bal balant ykseklii h0 h0 0,4 h2

iin:
LPe ( 2 ... 5 ) h2
Kutu kirite perde aras mesafesi LPe iin:
Kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti
ekil 5te kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti kesiti gsterilmektedir.
u2

u1
x2

x4
bR

P5(AR)

y5

S3
P3(A1)

y3

e2

t1

x3

hR

y2

y1

e1=YS

hK

h1

S4

h2

S
S2
P2(A2)

P4(A2)

XS
P1(A1) S1

b t2

b2

X
t2 b

bK

ekil 5. Kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti kesiti

Kutu kirilerde eilme atalet momenti hesaplanrken ilk olarak tarafsz eksen veya kesit arlk
merkezi bulunur.

t
t
bK A1 + b1 - b + 2 A2 + AR + b + 2 A2
2
2

SX =
A top

t2
b1 A1 + A 2 + AR - b + AR
2

SX =
A top
hk A 2 +
SY =

t1 + - t1 + + hR
A1 hk
AR
A1 hk
2
2
2

A top

(1)

hR
hk A1 + A 2 + AR +
AR
2
SY =
A top

(2)

Atop= 2A1+2A2+AR

(3)

Sistemin tarafsz ekseni bulunduktan sonra Steinere gre kiri atalet momenti hesaplanr.
X eksenine gre atalet momenti Ix
2

Ix = Ix1 + y1 A1 + Ix 2 + y2 A2 + Ix3 + y3 A3 + Ix 4 + y4 A4 + Ix5 + y5 A5

( 4.a )

Ix1 = Ix3 ; Ix2 = Ix4 ; A1 = A3 ; A2 = A4 ; y2 = y4

( 4.b )

Ix = 2 Ix1 + Ix 2 + Ix5 + y1 + y3 A1 + 2 y2 A2 + y5 AR
2

( 4.c )

Sonu olarak Ix atalet momenti

t2 h32 b1 t13 bR hR3

+
+
+ y12 + y32 A1 + 2 y22 A2 + y52 AR
Ix = 2

12
12
12

(5)

dr.
Y-Eksenine gre atalet momenti " Iy "
2

Iy = Iy1 + x1 A1 + Iy2 + x2 A2 + Iy3 + x3 A3 + Iy 4 + x4 A4 + Iy5 + x5 A5

( 6.a )

Iy1 = Iy3 ; Iy2 = Iy4 ; A1 = A3 ; A2 = A4 ; x1 = x3

( 6.b )

Iy = 2 Iy1 + Iy2 + Iy5 + x2 + x4 A2 + 2 x3 A1 + x4 AR

2

( 6.c )

Sonu olarak Iy atalet momenti

3
h2 t32 t1 bk3 hR bR
+
+
+ x22 + x24 A2 + 2 x32 A1 + x24 AR
Iy = 2

12
12
12

(7)

dr.
X-Eksenine gre mukavemet momenti " Wx "
Hesaplarda maksimum gerilme kullanldndan minimum mukavemet momentini hesaplamak
gereklidir. Minimum mukavemet monmentide emax ve umax ile
Wx =

Ix
emax

ve W y =

Iy
umax

(8)

eklinde hesaplanr.
Kren Kiriinde Normal Gerilmeler ve Hesaplar
Kren kiriinde meydana gelen normal gerilmeler H durumu dikkate alnarak hesaplanr. HS ve HZ hali
iin ek gerilmeler denklem ( 9.a ) ifadesine ilave edilerek hesaplama yaplr.
max = c ( 1 + 2+ 3 +4 + 5 )

( 9.a )

min = 1 + 2

( 9.b )

Kprl kren kirii ve ray zerinde bir ift tekerlek ve sembolize edilen araba ( vin ) ekil 6da
grlmektedir.

ekil 6. Kprl kren kirii ve kirie etkiyen kuvvetler

Burada,
FTD = Araba tekerleklerine etkiyen kuvvet,
FTH = Araba kaslmasndan ileri gelen ve araba tekerleine etkiyen yatay kuvvet,
Kr1 = Vin tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri gelen hareket ynndeki yatay kuvvet Kr1
(srtnme kuvveti).
Kren zarlndan oluan gerilme 1
Kren kiriinin z arlndan oluan gerilme, kren kiriinin yayl ykn dourduu momentin
oluturduu eilme gerilmesidir. Mukavemet momentinin hesabnda platformun geometrik lleri
dikkate alnmadysa da, mukavemet hesaplarnda platform dikkate alnr. Bylece daha emniyetli
hesap yaplm olur. ekil 7de kiriin z arlk momentinin dalm grlmektedir.

LK
q +q
K

FA

Mbmax

FB

ekil 7 Kiriin zarlk momentinin dalm

Kiriteki yayl kuvvetten ileri gelen eilme momenti " M1 ";
M1 =

F AK LK
8

( 10 )

Kiriteki yayl yk kuvveti, yani kiri arlk kuvveti ise

FAK = qK + qP g LK

ile hesaplanr.
Bylece kiriteki yayl kuvvetten ileri gelen eilme momenti " M1 ";

( 11 )

M1 =

qK + qP g L2K

( 12 )

olarak yazlr.
Kren kiriinin z arlndan oluan gerilme " 1 " aadaki ifade ile elde edilir.

1 =

qK qP g L2K

( 13 )

8 W xK

Arabann zarlndan oluan gerilme 2

Arabann z arlndan oluan gerilme, arabann z arlnn dourduu momentin oluturduu
eilme gerilmesidir. Arabann z arlndan kaynaklanan momentin kiri boyunca dalm ekil
8de grlmektedir.
A

LA
LK
FTAA

FB

Mbmax

FA

FTAA

ekil 8 Arabann z arlk momentinin kiriteki dalm

Arabann z arlnn dourduu tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen maksimum momenti "M2" nin
hesab iin arabann yerinin bulunmas gereklidir. Bunun iinde B desteindeki moment hesaplanr ve
buradan FA kuvveti
FA LK = FTAA LK - x + FTAA LK - x - L A
FA =

FTAA 2 L - 2 x - L
K
A
LK

( 14.a )

( 14.b)

olarak bulunur.
Buradan ( 14.a ) eitliinden elde edilen FA kuvveti x mesafesi ile arplarak
MFx = FA x =

FTAA 2 L x - 2 2 - L x
x
K
A
LK

( 15 )

momenti elde edilir.

Maksimum deeri bulmak iin denklemin trevini alnarak sfra eitlenir.
dMFx = 0 = FTAA 2 L - 4 x - L
K
A
dx
LK

( 16 ) ifadesinde sa taraftaki parantez ii sfr olacaktr.

( 16 )

2 LK - 4 x - L A = 0

Bylece x mesafesi
x=

LK L A
2
4

( 17 )

olarak bulunur.
( 21 ) eitliinden bulunan x deerini trevi alnan ( 15 ) ifadesine yazlrsa aranlan maksimum
moment,
M2 =

FTAA
2 LK - L A
8 LK

( 18 )

eklinde elde edilir.

Arabann z arlnn dourduu tekerlek kuvvetleri ( FTAA = F AA ) alnarak, kiriteki arabann z
4

arlnn dourduu kuvvetten ileri gelen eilme momentini veren

( 18 ) ifadesinde yerine

yazlrsa,
M2 =

FAA
2 LK - L A
32 LK

( 19 )

elde edilir. Arabann z arlndan oluan gerilme " 2 " ( 19 ) ifadesi ve arabann mukavemet
momenti WXK ile
2 =

FAA
2 LK - L A
32 LK W xK

( 20 )

Kaldrma yknden oluan gerilme 3

Kaldrma yknn arlk kuvvetinden ileri gelen gerilme, kaldrma yknn dourduu ekil 9da
grlen momentin oluturduu eilme gerilmesidir.

ekil 9 Kaldrma yknn z arlk momentinin kiriteki dalm

Kaldrlan ykn dourduu tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen moment " M3 " ( 18 ) eitliinden ve
ekil 9dan yararlanlarak

M3 =

FTY
2 LK - L A
8 LK

( 21 )

eklinde yazlr.
Araba tekerleklerinin herbirine ykten ileri gelen kuvvet ( FTY = FY / 4 ) alndnda, kiriteki
kaldrlan ykn dourduu kuvvetten ileri gelen ( 21 ) ifadesindeki eilme momentinin yeni deeri
aada gsterilmitir.
M3 =

FY
2 LK - L A 2
32 LK

( 22 )

Kaldrlan ykten oluan gerilme " 3 ", ( 22 ) ifadesi ve arabann mukavement momenti WXK dikkate
alndnda
3 =

FY
2 LK - L A 2
32 LK W xK

( 23 )

ifadesi ile hesaplanr.

Atalet kuvvetlerinden oluan gerilme 4
Vin kirii ve arabann ktlesinin dourduu atalet kuvvetinden oluan gerilmeyi DIN 15018 e gre
hesaplanan yatay kuvvetler ile hesaplanr. ekil 10da kiri zerinde etkili olan atalet kuvvetleri
grlmektedir. DIN 15018e gre ivme veya frenlemeden doan ktle kuvvetlerinin sonucu yatay
tekerlek kuvveti u ekilde hesaplanr (vin tekerlekleri ayr ayr tahrik edildii kabul edilmitir.).
4 =

M4
W yK

( 24 )
LK

LVT

LS

Vin ktlesi agirlik merkezi

min R Kr1

min R Kr2

K r1

K r1 + Kr2

Kr2

ekil 10 Kiri zerindeki atalet kuvvetleri

Atalet kuvvetlerinden ileri gelen moment " M4 " ekil 10 yardmyla
M4 =

LK
K r1
2

( 25 )

olarak yazlr.
Vin tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri gelen hareket ynndeki yatay kuvvet Kr1 (srtnme
kuvveti) ise

Kr1 = 1,5 minRKr1 + minRKr2

( 26 )

dr.
Burada kullanlan 1,5 katsays bilinmeyen etkenleri gz nne almak ve hesab gereksiz yere detayl
yapmamak iin seilmitir.
Srtnme katsays ray ve vin tekerlekleri arasndaki kuvvet bantsn kurar. Ray ve tekerlek
iftinin malzemeleri elik olduundan burada = 0,2 alnr. Bunun yannda kritik durum arabann kiriin
tam ortasnda olmasdr. Bylece kiri ve arabann z arlnn kren tekerleklerindeki minimum dik
kuvveti minRKr1 = minRKr2 ve Kr1 = Kr2 kabul edilirse, kren tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri
gelen hareket ynndeki yatay kuvvet Kr1i veren ( 26 ) ifadesinin dzenlenmi hali
Kr1 = 1,5 0,2 minRKr1 = 0,3 minRKr1

( 27 )

dir.
Kiri ve arabann z arlnn vin tekerleklerindeki minimum dik kuvveti minRKr1

minRKr1 =

qK + qP g L K

+ FAA
4

( 28.a )

1
F
qK + qP g LK + AA
2
2

( 28.b )

minR Kr1 =

olarak elde edilir.

Burada,
FAA= Arabann z arlnn her bir tekerlekteki kuvveti,
= 1.1 z arlk katsays,
LK = Kpr akl,
qK + qP = Kiri ve platformun birim boy arl,
g = 9.81 N / mm2 yerekimi ivmesi.
Bulunan deer ( 27 ) ifadesinde yerine yazldnda,
Kr1 = 0,3

1
F
qK + qP g LK + AA
2
2

F AA
Kr1 = 0,15 qK + qP g LK +
2

( 29.a )
( 29.b )

elde edilir.
Bylece atalet kuvvetlerinden oluan eilme momenti " M4 ",
M4 =

LK

F
0,15 qK + qP g LK + AA
2
2

F AA
M4 = 0,075 LK qK + qP g LK +
2

( 30.a )
( 30.b )

olacaktr.
Atalet kuvvetlerinden oluan gerilme " 4 " ise ( 30.b ) ifadesi ve WYK mukavemet momentine gre

4 =

0,075 LK
F
qK + qP g LK + AA
2
W yK

( 31 )

olacaktr.
Araba kaslmas sonucu oluan gerilme 5
ekil 11de grlen kren kiriinde araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetin

" FATH " dourduu

eilme momentinden ileri gelen gerilme, FEM'e gre

5 =

M5
W yK

( 32 )

olacaktr.

FATH

LR

LA

FATH

ekil 11 Araba kaslmas sonucu oluan kuvvetler

Araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetden ileri gelen moment ise ekil 11den
M5 = L A FATH

( 33 )

olarak yazlr.
Araba kaslmasndan ileri gelen araba tekerleindeki yatay kuvvet FATH (yan kuvvet),
FATH = k FTD

( 34 )

Burada kullanlan yatay yk katsays k kiri ray akl ile araba tekerlek akl oranna bal olarak
bulunur. Genellikle kpr vinlerinde daha emniyetli hesap deerleri iin k deeri maksimum deeri
olan 0,2 kabul edilir.
Tekerlekteki dik kuvvet FTD ise,
FTD =

F AR FY F AR + FY
+
=
4
4
4

olarak bulunur.
Burada,
FAR = Arabann arlk kuvveti
FY = Kaldrma yk
dr.
Bylece bulunan deerler ( 34 ) ifadesinde yerletirildiinde, yatay kuvvet

( 35 )

FATH = 0,2

F AA + FY
= 0,05 F AR + FY
4

( 36 )

dr.
Araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetlerin dourduu eilme momenti ise,
M5 = L A FATH = 0,05 L A FAA + FY

( 37 )

olarak elde edilir.

Araba kaslmasndan ileri gelen gerilme " 5 ", ( 37 ) ifadesi ve WYK mukavemet momenti dikkate
alnrsa,
5 =

0,05 L A
W yK

F AA + F Y

( 38 )

olarak yazlr.
Kren Kiriindeki Kayma Gerilmesi top
Kren kiriindeki toplam kayma gerilmesi ( top ), iki ayr tipteki kayma gerilmesi

( torsiyon ve

kesme ) sperpozisyonundan oluur. Her iki gerilme halinde de hiperstatik bir durum vardr. Gerek
burulma momentinden gerek kesme kuvvetinden ileri gelen kayma gerilmelerinin tam olarak
belirlenmesi iin kayma akmlarnn hiperstatik momentlerinin ve kayma merkez noktasnn bulunmas
gerekir. Ancak bu tip hesapla bulunan gerilmede bizim kullanacamz daha basit yaklak bir hesaplama
yntemi ile bulunan gerilmeler arasnda ok az fark vardr, ve bu farklar hesabn emniyeti bakmndan
nemlidir.
top = t + k

( 39 )

Burada,
t = Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen burulma gerilmesi,
k= Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen torsiyon gerilmesi t
Kirite asimetrik olarak araba tekerleklerindeki dik ve yatay kuvvetlerden ileri gelen burulma
momentinin dourduu torsiyon ( burulma ) gerilmesidir.
FTD
FATH

x4

y5

Bm

S
d

ekil 12 Kiri kesiti

Torsiyon gerilmesi t ;

t =

Mt
Wt

( 40 )

dr.
Torsiyon momenti Mt, ekil 12de grlen Bm noktasn burulma merkezi olarak kabul edersek, araba
tekerleklerindeki dik ve yatay kuvvetlerden ileri gelen burulma momenti,
Mt = x 4 - d 2 FTD + y5 2 FATH

( 41 )

olarak yazlr.
Burada daha nce vinte kabul edilen deerlere gre d = 0 alndnda ve FATH = 0,2 FTD olduuna gre (
41 ) ifadesi,
Mt = x 4 2 FTD + y5 2 0,2 FTD = 2 FTD x4 + 0,2 y5

Mt = 2

FAA + FY + 0,2
y5
x4
4

( 42.a )

( 42.b )

FAA + FY
Mt = x 4 + 0,2 y5
2

( 42.c )

elde edilir.
Torsiyon mukavemet momenti Wt, Bredtin ekil 13de grlen ortalama alan tanmna gre
yaplacaktr.

Am

ekil 13 Bredtin ortalama alan tanm

Buna gre Wt deeri,
W t 2 Am t

( 43 )

dir.

y1

Am

x4

y3

x2

ekil 14 Bredte gre kiri ortalama alan

Burada ekil 14de grlen kiri ortalama alan,

Am = x2 + x4 y1 + y3

( 44 )

olarak yazlr.
Bylece tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen Torsiyon gerilmesi " t ", ( 42.c ) ve ( 47 ) ifadeleri
kullanlarak,
t =

x4 + 0,2 y5 FAA + FY
4 t2 x2 + x 4 y1 + y3

( 45 )

eklinde yazlr.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi k
Kesme gerilmesi veya kesme yk, arabann kendi arlk kaldrma yknn arlk ve kiriin kendi
arlk kuvvetlerinden ileri gelen gerilmedir. Kesme kuvvetlerinin kpr kirii zerindeki dalm ekil
15de grlmektedir.
FTD

FTD

q +q
K

FA

FB

ekil 15 Kesme kuvvetlerinin kiri zerindeki dalm

Kesme gerilmesi, kesme kuvvetinin kiriin kesmeye kar koyan alanna (ekil 16) blnrse;
k =

Fk
Ak

( 46 )

olarak hesaplanr.

Ak
t2
h2

t2

ekil 16 Kesme kesiti Ak

Bir kiriteki maksimum kesme yk Fkmax,

Fkmax =

FY FAA
+
2
2

( 47 )

olarak yazlr.
Burada,
FY= Kaldrma yk,
FAA= Araba z arlnn tekerlekteki deeri,
c = ykseltme katsays.
Bir kiriteki kesilme etkisinde olan alan Ak,
Ak = 2 t2 h2

( 48 )

dir.
Bylece kren kiriinde tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi " k ", ( 47 ) ve ( 48 )
ifadelerinden;

k =

FY + FAA
4 t2 h2

( 49 )

olarak elde edilir.

Statik Kontrol in Emniyetli Mukavemet Deeri EM
Statik kontrol iin emniyet mukavemet deeri EM Tablo 4.6da grlmektedir.
Tablo 2 Kpr malzemesi iin emniyetli mukavemet deerleri
Emniy
etli

Malzeme cinsi

Ykle
me hali

Ksaltl

emniye

emniye

emniye

tli

tli

tli

trma

ekme

basma

kayma

mukav

mukav

mukav

mukav

emet

emet

emet

emet

deeri

deeri

deeri

deeri

karla

EM

EM

N/mm2

N/mm2

N/mm2

em

m
ismi

St 37

St 52-3

Normu
DIN 17

160

140

92

100

HZ

180

160

104

DIN 17

240

210

138

100

HZ

270

240

156

Kutu kiri St 37 malzemesinden imal edilmektedir. St 37 iin emniyet mukavemet deeri EM= 160 N /
mm2 dir. Bu deer ekme gerilmesi iindir. Bir kutu kirite grlmtr ki ekme kuvvetlerinden

kaynaklanan hasar ve deformasyonlar basma kuvvetlerinin meydana getirdii hasardan daha fazla
olmaktadr. Bu yzden genellikle hesaplamalarda statik kontrol iin esas alnan gerilme emniyetli
ekme gerilmesidir. Ancak yaplan hesaplarda kontrol asndan basma gerilmesinin de dikkate
alnmas hesabn doruluu asndan nemlidir. Tablo 2den emniyetli basma mukavemet deeri
EM= 140 N / mm2 dir.
Dinamik Kontrol in Emniyetli Mukavemet Deeri
Malzemenin srekli dinamik emniyetli mukavemet deeri daha ok snr deerler oran ile entik
etkisine baldr. Snr deerler oran (kapa) u ekilde bulunur;
=

min Fmin
=
max Fmax

Gerilmeler kuvvet ile doru orantl olduundan, gerilmeler oran yerine kuvvet oran yazmakta bir
saknca yoktur. Snr deerler oran 'nn hesaplanmasnda kuvvetin deeri ve yn gz nne
alnmaldr.
Statik ykleme halinde;
Fmin = Fmax

-->

ve

=+1

min = max
Dalgal (dinamik ) ykleme halinde ise;
Fmin 0 ve Fmax > + 1 vede

0<+1

min 0 ve max > + 1

olacaktr.
zel halde ise;
min = 0
dir.
Deiken ykleme halinde;
Fmin < 0 ve Fmax > 0 vede

-1 < 0

min < 0 ve max > 0

dir.
zel halde ise;
min = max
dir.
Bu ykleme durumlarnn en kiritii olan tam deiken ykleme, ( = -1 ) hesaplarda karlatrma
mukavemet deeri bu ykleme durumunun etkisindeki ekme etkisi iin seilir. nk pratikte
grlmtr ki basma gerilmesi byk olmasna ramen atlamalar ve sonucu olan kopmalar
malzemenin ekme etkisi tarafndan olmaktadr. Tablo 3a)da malzemenin emniyetli mukavemet
deerleri " D(-1)EM " vin konstrksiyonundaki entik guruplarna gre verilmitir.

Tablo 3a) = -1 iin malzemenin emniyetli mukavemet deerleri

Malzemenin cinsi

St 37

St 52-3

mukavemet

Rm = 340 N/mm2

Rm = 490 N/mm2

deerleri

Re = 240 N/mm2

Re = 350 N/mm2

entik gurubu
Ykleme gurubu

K2

K3

K4

K2

K3

K4

= -1 iin malzemenin emniyetli mukavemet deeri D(-1)EM N/mm2

U1,U2

180

180

152

270

254

152

U3

180

180

108

252

180

108

U4,U5

178

127

76

178

127

76

U6

126

90

54

126

90

54

U7

89

63

38

89

63

38

U8,U9

63

45

27

63

45

27

D(-1)EM deeri ile D()EM deeri arasndaki bant ekil 17de grlmektedir.

ekil 17 D(-1)EM deeri ile D()EM deeri arasndaki bant

ekil 17ye bal olarak Tablo 3b)de ile bantl malzemenin st mukavemet deeri grlmektedir.
Tablo 3b) ile bantl malzemenin st mukavemet deeri
Deiken
blge

ekme
basma

Dz( )EM =

Dd( )EM =

-1 < < 0
Dalgal

ekme

blge
0 < < +1

basma

5
. D(-1)EM
3-2

2
. D(-1)EM
1-

Dz(0)EM

1 - 1 - Dz(0)EM
0,75 B

Dd(0)EM
Dd( )EM =

1 - 1 - Dd(0)EM
0,90 B

Dz( )EM =

Gezer kprl vinlerde negatif deer alamayacandan burada sadece dalgal ykleme ( snr deer
oran 0 +1 ) iin gerekli formller geerlidir.
Srekli dinamik emniyetli ekme gerilmesi;
Dz( )EM =

D(-1)EM

5 D(-1)EM
1 - 1 -
3 0,75 Rm

( 50 )

Srekli dinamik emniyetli basma gerilmesi ise;

Dd( )EM =

D(-1)EM

5 D(-1)EM
1 - 1 -
3 0,90 Rm

( 51 )

olarak yazlr.
Kren Kiriindeki entik Grubu
K2 Grubu ekil 18.1de grld gibi kaynak dikii malzemeye zel kaynak az alarak zel
kalitede K dikii olarak yaplmtr. K3 Grubu ekil 18.2de grld gibi kaynak dikii malzemeye
kaynak az alarak normal kalitede K dikii olarak yaplmtr.

ekil 18.1, K2-Gurubu

ekil 18.2, K3-Gurubu

K4 Grubu kaynak dikii ekil 18.3 ve ekil 18.4te grld gibi malzemeye kaynak az alarak
normal kalitede yarm ve dikii ve ift tarafl ke dikitir.

ekil 18.3, K4-Gurubu, yarm V-dikii

ekil 18.4, K4-Gurubu, ift ke dikii

Burada verilen kiri raylarnn altndaki yan levha kaynak balantsna gre entik gurubu seilir. entik
grubunun seimine gre kiriin arl yani boyutlarnn deimesi gerekli olduundan, K3 Gurubunu
semek ve kiri imalatn bu artlara gre yapmak uygundur.
Fakat ykleme gurubu U6 ve daha yksek ise, entik gurubunun K2 seilmesi daha uygun olacaktr.
Yan Levhalarn Burumaya Kar Kontrol
Kiri yan levhalarnda meydana gelen gerilmeler ekil 19da grlmektedir.

ekil 19. Kiri yan levhasndaki gerilmeler

Yan levhadaki ideal flambaj gerilmesi ( DIN 4114T1 ) ;
2

max + 3 max

VPi =
1 + max
+
4 Pi

3 - max

4 Pi

max
+
Pi

( 52 )

dir.
Kren kiriinde kayma gerilmesi sfr deildir, yani 0 ve snr deerler oran = -1 olarak alnrsa kren
kiriindeki ideal flambaj mukayese gerilmesi
VPi =

V
max

Pi

max
+
Pi

( 53 )

olarak bulunur.
Levhadaki ideal flambaj ( buruma ) normal gerilmesi, levhadaki Euler gerilmesinin buruma katsays
k ile arplmasyla bulunur.
Pi = k e

( 54 )

Levhadaki flambaj iin geerli gerilme Euler gerilmesidir.

Euler gerilmesi forml, malzemenin

mekanik deerleri ve konstruksiyonu yaplan parann boyutlar ile kurulacak olursa,

2
t
E
2
e =
2
12 1 - h 2

( 55 )

olarak ifade edilir.

st Kuak Levhalarnn Burumaya Kar Kontrol
st kuak levhasna etkiyen gerilmeler ekil 20de grlmektedir. Burada kayma gerilmesidir. ise
normal gerilmedir. t1 st kuak levhasnn kalnln, LPe perdeler aras mesafeyi, b ise st kuak
levhasnn geniliini gstermektedir.

ekil 20. Kiri st Levhasna Etkiyen Gerilmeler ve ller

st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi;

max + 3 max
2

VPi =

1 + max
+
4 Pi

3 - max max

4 Pi Pi

( 56 )

Burada = + 1 iin ideal flambaj karlatrma gerilmesi;

VPi =
max +
2 Pi

( 57 )

max max

2 Pi Pi

( 56 ) ve ( 57 ) ifadeleri DIN 4114 normu tarafndan kabul edilen deerlerdir [ 13 ].

Ayrca bulunan buruma ( flambaj ) gerilmelerinin kontrol iin standart gerilme deerleri Tablo 4de
grlmektedir.
Tablo 4. deal flambaj gerilmeleri iin hakiki flambaj gerilmeleri
VPi
2

VP N/mm2

N/mm

< 157
192
200
210
220
230
240
250
260
270
280
288
290
300
320
340

VPi
2

VP N/mm2

N/mm
St 37
VPi
192
198
204
208
211
214
216
218
219
221
221
222
223
225
227

St 52-3
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
VPi
288
290
297
308
315

360
380
400
420
440
460
480
500
550
600
650
700
800
1000
2000

St 37
228
229
230
231
232
232
233
233
234
235
235
236
237
237
239
240

St 52-3
320
325
328
331
334
336
338
339
343
345
347
348
351
353
357
360

ift Kirili Kprl Kren Hesap rnei

ekil 21de grlen ift kirili kprl kren hesab yaplrken aadaki teknik veriler esas alnmtr.

A tarafi

B tarafi

LA

FY
LK

ekil 21. ift kirili kprl kren

Kullanlan yer :

Ar sanayi ii yapan atlye

Kren tipi :

ift kirili gezer kprl kren

Kaldrma yk :

Gy = 35000 kg Fy = Gy .g Fy = 343350 N

Kaldrma hz :

vH = 2.7 m / dk

Kpr akl :

LK = 13 m

Arabann hz :

vA = 20 m / dk

Araba zarl :

FAA = 3000 kg

Kren hz :

vF = 15 m / dk

Araba tekerlek aks akl:

LA = 2 m

Araba tekerlek says :

nRad = 4

Elastiste modul :

E = 210000 N / mm2

Poisson oran :

St = 0.3

FA = FAA.g

FA = 29430 N

Kren grubunun seilmesi

Kren grubunun belirlenmesinde ilk olarak projesi yaplacak olan krenin yk kaldrma saysnn tayin
edilmesi gereklidir. U4 numaral maksimum kaldrma says seilmitir. U4 iin maksimum kullanm
says 125000 < nmax 250000 deeri ile snrlandrlmtr.
Daha sonra yaplacak olan ilem krenin kullanm sresince yk dalmnn belirlenmesi gerekmektedir.
Bunun iin kp yk dalm faktr deerinin seilmesi gerekmektedir. Bu deer 0.25 < kp 0.5 olarak
seilmi ve Q3 deeri uygun grlmtr.
nc ve son adm olarak U4 ve Q3 deerleri kullanlarak A5 tipi kprl kren seilmitir.
Atelye tipi krenler iin vin grubunun A3 A5 seilmesi uygun grlmtr.

Ykleme tipinin belirlenmesi

Ykleme tipi olarak yklemenin H hali ( ana yk ) seilmitir. Projesi yaplan ift kirili gezer kprl
kren atelye iinde alacaktr. Herhangi bir rzgar kuvvetine maruz kalmayaca dnlmtr.
Ykseltme katsaysnn c seilmesi
Kren grubu A5 iin ykseltme katsays c = 1.11 olarak belirlenmitir.
Kaldrma yk katsaysnn seilmesi
Kaldrma yk katsaysnn seilmesinde krenin yk kaldrma hz dikkate alnmaktadr. Kaldrma hz
Vk = 2.7 m /dk iin = 1.15 olarak seilmitir.
Kpr tipinin belirlenmesi
Kpr tipi olarak ift kutu kiri konstrksiyonu seilmitir.
Kutu kiriin eilme atalet ve mukavemet momentinin hesaplanmas
lk olarak kiri zerine etkiyen tekerlek kuvvetinin hesaplanmas gerekir.
FTek =

FY FA
nTek

FTek

343350 29430
FTek = 93195 N olarak bulunur.
4

Gerekli atalet momenti;

Jxerf

FTek ( LK - LA )
3LK 2

48 E fK

Jxerf

93195 ( 13000 - 2000)

2
3.13000 2 13000 2000
48. 210000.13

LK - LA 2

Jxerf = 3020. 106 mm4 olarak bulunur.

Kiri seimi ve hesab
Standart doublebeam kataloundan Jxerf = 3020.106 mm4 iin DB20 nolu kutu kiri seilir. ( Ek-B )
Y

XS
u2

u1
xR
xSR
bR

P5(AR)

S3
P3(A3)
b3

yS3

e2

ySR

t3

xS3

hR

xS2
x3

P2(A2)
t2

P4(A4)
t4

bB

S4

yR

bB
t1

P1(A1) S1

y1

y3

yS2=yS4

YS=e1

y2=y4

xS4
S2

h2=h4

x2
xS1

x1
b1

ekil 4.22. Standart kutu kiriin hesap lleri

DB20 nolu kutu kiri lleri unlardr;
B1= B2 = 500mm

t1 = t3 = 10mm

bR= 50mm

hR= 30mm

t2 = t4 = 6mm

h2 = h4 = 1200mm

Kiri lleri belirlendikten sonra paralarn ve sistemin alannn hesaplanmas gereklidir.

A1= B1 t1

A1= 5000mm2

A2= h2 t2

A2=7200 mm2

AR= bR hR AR=1500 mm2

A1=A3

ve

A2= A4

ATop= A1+ A2+ A3 +A4 + AR

ATop= 25900 mm2 olarak bulunur.
Sistemin alan hesaplandktan sonra sistemi oluturan paralarn ve kiriin arlk merkezinin
koordinatlarnn bulunmas gerekmektedir.
X1= 0,5.B1

X1= 250mm

X2= bB+0,5.t2

X2= 40mm

X3= 0,5.B3

X3= 250mm

X4= B2 ( bB+0,5.t2 )

X4= 460mm

XR= B2 ( bB+0,5.t2 )

XR= 460mm

Y1= 0,5.t1

Y1= 5mm

Y2= t1+0,5.h2

Y2= 610mm

Y3= t1+0,5.t1+h2

Y3=1215mm

Y4= t3+0,5.h4

Y4= 610mm

YR= t1+t1+h2+0,5hR

YR= 1235mm

XS1= XS X1

XS1=12.2mm

YS1= YS Y1

YS1=641.2mm

XS2= XS X2

XS2=222.2mm

YS2= YS Y2

YS2=46.2mm

XS3= XS X3

XS3=12.2mm

YS3= YS Y3

YS3=568.8mm

XS4= XS X4

XS4=197.8mm

YS4= YS Y4

YS4=46.2mm

XSR= XS4

XSR=197.8mm

YSR= YS4

XS

YSR=46.2mm

X1.A1 X2.A2 X3.A3 X4.A4 XR.AR

ATop

XS = 262.2mm
YS

Y1.A1 Y2.A2 Y3.A3 Y4.A4 YR.AR

ATop

YS= 646.2mm
X eksenine gre atalet momenti Ix
2

Ix = Ix1 + y1 A1 + Ix 2 + y2 A2 + Ix3 + y3 A3 + Ix 4 + y4 A4 + Ix5 + y5 A5

Ix1 = Ix3 ; Ix2 = Ix4 ; A1 = A3 ; A2 = A4 ; y2 = y4

Ix = 2 Ix1 + Ix 2 + Ix5 + y1 + y3 A1 + 2 y2 A2 + y5 AR
IX

b1 t1
12

t2 h2
12

b3 t3
12

t4 h4
12

bR hR
12

YS1 A1 YS2 A2 YS3 A3 YS4 A4 YSR AR

IXtop = 5436. 106 mm4

Y-Eksenine gre atalet momenti " Iy "
2

Iy = Iy1 + x1 A1 + Iy2 + x2 A2 + Iy3 + x3 A3 + Iy 4 + x4 A4 + Iy5 + x5 A5

Iy1 = Iy3 ; Iy2 = Iy4 ; A1 = A3 ; A2 = A4 ; x1 = x3

Iy = 2 Iy1 + Iy2 + Iy5 + x2 + x4 A2 + 2 x3 A1 + x4 AR

3

IY

b1 t1
12

t2 h2
12

b3 t3
12

t4 h4
12

bR hR
12

XS1 A1 XS2 A2 XS3 A3 XS4 A4 XSR AR

IYtop= 906. 106 mm4

X-Eksenine gre mukavemet momenti " Wx "
Hesaplarda maksimum gerilme kullanldndan minimum mukavemet momentini hesaplamak
gereklidir. Minimum mukavemet momenti, emax ve umax ile hesaplanr.

WX

IXtop
emax

emax = YS

WX1= 8412 cm3

WY

umax = XS

WX2=9232 cm3

IYtop
umax

WY1 = 3455 cm3

WY2 = 3810 cm3

Kren Kiriindeki Normal Gerilmelerin Hesaplanmas

Kren zarlndan oluan gerilme 1
FAK = qK + qP g LK
M1 =

1=

F AK LK
8

qK qP .g.L K 2
8.WX1

M1 =

FAK = 1,73.9,81.13000

220627.13000
8

1=

FAK = 220627 N.

M1= 2868151000 Nmm

1,73.9,81.13000 2
8.8412000

1= 42.6 N / mm2
Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (EM=160 N /mm2) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Sistemimizde platform kullanlmad iin qP=0 dr.
Araba zarlndan oluan gerilme 2

M2 =

FAA
2 LK - LA
32 L K

M2 =

29430
2.13000 20002
8.13000

M2= 162996923 Nmm

2=

FAA
2.LK - LA 2
32.LK.WX1

2=

29430
2.13000 20002
32.13000.8412000

2= 4.73 N / mm2
Uygundur. nk (EM=160 N /mm2) emniyetli gerilme deerinden kktr.

Kaldrma yknden ileri gelen gerilme 3

M3 =

FY
2 LK - L A 2
32 LK

M3 =

343350
2.13000 20002
32.13000

M3= 475407692,3 Nmm

3=

FY
2.LK - LA 2
32.WX1.LK

3=

343350
2.13000 20002
32.8412000.13000

3= 50.5 N / mm2
Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (EM=160 N /mm2) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Atalet kuvvetlerinden ileri gelen gerilme 4
FAA

M4 0.075.LK ( qK qP ).g. LK
2

29430

M4= 0,075.130001,73.9,81.13000
2

M4=229458352.5 Nmm
4=

0.075.LK
FAA
( qK qP ).g. LK

WY1
2

4=

0.075.13000
29430
1,73.9,81.13000

3455000
2

4= 10.5 N / mm2
Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (EM=160 N /mm2) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Ayrca yaptmz hesaplarda qP=0 dr. nk sistemimizde platform kullanlmamaktadr.
Araba kaslmas sonucu oluan gerilme 5

FTD =

FAA + FY = FAA + FY
4
4
4

FATH = k FTD

FTD=

FATH = 0,2 . 93195

M5 = L A FATH = 0,05 L A FAA + FY

5 =

29430 343350

4
4

0.05. LA
FAA FY
WY1

5=

FTD= 93195 N

FATH = 18639 N
M5 = 2000.18639

M5 = 37278000 Nmm

0,05.2000
29430 343350
3455000

5 = 13.7 N / mm2 Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (EM=160 N /mm2) emniyetli gerilme
deerinden kktr.
Maksimum ve minimum gerilmelerin hesaplanmas max , min
Maksimum gerilme;
max= c. ( 1 + 2 + .3 + 4 + 5 )
max= 1.11 ( 42.6 + 4.73 + 1.15.50.5 + 10.5 + 13.73 )
max= 143.9 N / mm2 dir.
Minimum gerilme;

min = ( 1 + 2 )

min = 42.6 + 4.73

min = 47.33 N / mm2 dir.

Bulunan maksimum ve minimum gerilme deerleri uygundur. nk her iki deerde (EM=160 N
/mm2) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Kirite Meydana Gelen Kayma Gerilmelerinin Hesaplanmas
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen torsiyon gerilmesi t
Torsiyon momenti ( 42.c ) ifadesinden,
FAA + FY
Mt = x 4 + 0,2 y5
2

Mt=( 212 + 0,2.588,8 ).

29430 343350
2

Mt=61463966.4 Nmm
olarak hesaplanr.
Ortalama kiri alan ise ( 44 ) ifadesinden,
Am = x2 + x4 y1 + y3

Am= ( 212+ 212) . ( 605 + 605 )

Am= 513040 mm2 bulunur.

Buna gre torsiyon gerilmesi,
t =

( x4 0.2 y5 ).( FAA FY )

4. t2. ( x2 x4 ). ( y1 y3 )

t =

212 0,2.58. 29430 343350

4.6.212 212
. 605 605

t = 9.98 N / mm2
bulunur. Emniyetli kayma gerilmesi EM= 92 N / mm2 dir. Bulunan gerilme deeri emniyet gerilmesi
deerinden kk olduu iin uygundur.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi k
Maksimum kesme yk,

Fkmax =

FY FAA
+
2
2

Fkmax =

1,15.343350 1,11.29430

2
2

Fkmax =213760 N
olarak bulunur.
Kesme alan ise,
Ak = 2 t2 h2

Ak= 2. 6. 1200

Ak= 14400 mm2

olarak bulunur.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi,
k =

. FY c.FAA
4.t2.h2

k =

1,15.343350 1,11.29430
2.6.1200

k = 14.84 N / mm2
bulunur. Emniyetli kayma gerilmesi EM= 92 N / mm2 dir. Bulunan gerilme deeri emniyet gerilmesi
deerinden kk olduu iin uygundur.

Kiriteki toplam kayma gerilmesi

Kiriteki toplam kayma gerilmesi,
top = t + k

top= 9.98 + 14.84

top= 24.82 N / mm2

dir. Emniyetli kayma gerilmesi EM= 92 N / mm2 dir. Hesaplanan gerilme deeri uygundur.
Kren Kiriindeki Bileke Gerilmeler
Burada gerilmeler bir eksenli olarak kabul edilir ve Biim Deitirme Enerjisi hipotezine gre toplanr.
Bileke gerilme,
V = ( max2 + 3.top2 )1/ 2

V = ( 143.9 2 +3. 24.82 2 )1/ 2

V = 150.186 N / mm2
olarak hesaplanr. Hesaplanan bu deer ekme gerilme deeridir. Emniyetli ekme gerilmesi EM=160
N /mm2 dir. Dolaysyla hesaplanan bileke gerilme emniyet gerilme deerinden kk olduu iin
uygundur.
Normal Basma Gerilmesinin Hesaplanmas
Hesaplamalarda basma gerilmesinin hesaplanmas ve kontrolnn yaplmas gereklidir. Basma gerilmesi
hesaplanrken normal gerilme formllerinde emniyetli basma mukavemet momentinin kullanlmas
gerekmektedir.
X eksenine gre basma mukavemet deeri,
WX2 = 9232 cm3
Y eksenine gre basma mukavemet deeri,
WY2 = 3810 cm3
Kren z arlndan oluan gerilme 1B
1B=

qK qP .g.L K 2
8.WX2

1B=

1,73.9,81.13000 2
8.9232000

1B= 38.8 N / mm2

Araba z arlndan oluan gerilme 2B

2B=

FAA
29430
2.LK - LA 2 2B=
2.13000 20002
32.LK.WX2
32.13000.9232000

2B= 4.31 N / mm2

Kaldrma yknden ileri gelen gerilme 3B
3B=

FY
2.LK - LA 2
32.WX2.LK

3B=

343350
2.13000 20002
32.9232000.13000

3B= 46 N / mm2
Atalet kuvvetlerinden ileri gelen gerilme 4B
4B=

0.075.LK
FAA
0.075.13000
29430
4B=
( qK qP ).g. LK
1,73.9,81.13000

WY2
2
3810000
2

4B= 9.57 N / mm2

Araba kaslmas sonucu oluan gerilme 5B

5B =

0.05. LA
FAA FY
WY2

5B=

0,05.2000
29430 343350
3810000

5B = 12.48 N / mm2
Maksimum ve minimum gerilmelerin hesaplanmas Bmax , Bmin
Bmax = c. ( 1B + 2B + .3B + 4B + 5B )
Bmax =1.11( 38.8 + 4.31 + 1,15.46 + 9.57 + 12.48 )
Bmax =131 N / mm2
Bmin = 1B + 2B

Bmin = 38.8 + 4.31 = 43.11 N / mm2

Bileke Basma Gerilmesi

Burada gerilmeler bir eksenli olarak kabul edilir ve Biim Deitirme Enerjisi hipotezine gre toplanr.
Bileke gerilme,
VB = ( Bmax2 + 3.top2 )1/ 2

V = ( 131 2 +3. 24.82 2 )1/ 2

V = 133.4 N / mm2
olarak hesaplanr. Emniyetli ekme gerilmesi EM=140 N / mm2 dir. Dolaysyla hesaplanan bileke
gerilme emniyet gerilme deerinden kk olduu iin uygundur.
Dinamik Kontrol
Gezer kprl vinlerde negatif deer alamayacandan burada sadece dalgal ykleme ( snr deer
oran 0 +1 ) iin gerekli formller geerlidir.
Hesab yaplan rnekte kren grubu U5, entik grubu K3 ve =0 ( en kt hal )iin srekli dinamik ekme
gerilmesi,
Tablo 3.adan DEMK3= 127 N / mm2 olarak seilir.
5
DzEMK3 =
3

DEMK3
5

1 - 1 - DEMK3
3 0,75 R m

5
Dz ( )EM= .
3

127
5 127
1 1 .

3 0,75.340

Dz ( )EM= 180.9 N / mm2

olarak hesaplanr.
Dz ( )EM= 180.9 N / mm2 > V = 150.186 N / mm2 olduu iin sistem emniyetlidir.
Yan Levhalarn Burumaya Kar Kontrol
Yan levhalarn burumaya kar kontrol yaplrken DIN 4114T1 normu esas alnmtr. DIN 4114T1
normuna gre ideal buruma gerilmesi ( 53 ) ifadesinden,
VPi =

V
max

Pi

olarak yazlr.

max
+
Pi

Levhadaki ideal flambaj ( buruma ) normal gerilmesi, levhadaki Euler gerilmesinin buruma katsays
k ile arplmasyla bulunur.
Pi = k e

Levhadaki flambaj iin geerli gerilme Euler gerilmesidir ve Euler gerilmesi forml, malzemenin
mekanik deerleri ve konstruksiyonu yaplan parann boyutlar ile kurulacak olursa,
2
t
E
=
2
e
2
12 1 - h 2

E=210000 N / mm2 ve =0.3 iin e = 189 800 t2

h2

e= 4.745 N / mm2 olur.

Normal buruma katsays Ek-Cden =-1 deeri iin k = 23.9 seilir.
Kayma buruma katsays Ek-Cden
=

LPe
h2

k = 5,34 +

1 .5
=1.25 1 olduu iin,
1 .2

k = 5.34+

4
1.25 2

k = 7.9 olur.

Levhadaki ideal flambaj normal gerilmesi,

Pi = k e

Pi= 23,9.4.745

Pi=112 N / mm2 olur.

Levhadaki ideal flambaj kayma gerilmesi,

Pi = k . e

Pi = 7,9. 4.745

Pi = 37.5 N / mm2 olur.

deal buruma gerilmesi,

VPi =

V
max

Pi

max
+
Pi

VPi =

150,186
2

143.9 24.82 2

112 + 37.5

Vpi = 104 N / mm2 olarak bulunur.

st Levhann Burumaya Kar Kontrol
st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi = + 1 iin,

VPi =
max +
2 Pi

max max

2 Pi Pi

olur. Bu deer DIN 4114 T1e gre seilmitir.

Ek-Cden Normal buruma katsays,

k =

8,4
1,1 +

k =

8,4
1,1 1

k = 3.818 olur.

Ek-Cden kayma buruma katsays,

kH = 5.34 + ( 4 / H2 )
Euler gerilmesi,

kH = 5.66 bulunur.

2
t
E
1
e =
2
12 1 - bH

2
210000 10

e =
12 1 - 0.32 426

e=104.6 N / mm2 dir.

st levhadaki ideal flambaj normal gerilmesi,

Pi = k .e

Pi = 3,818 .104,6

Pi = 399.4 N / mm2 olur.

st levhadaki ideal flambaj kayma gerilmesi,

Pi = kH e

Pi = 5,66 . 104,6

Pi = 592 N / mm2 olur.

st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi,

150.186

VPi =
143.9
+
2.399,4

143.9 24,82

2. 399,4 592

VPi = 411.35 N / mm2 olur.

VPi = 411.35 N / mm2 deeri iin hakiki flambaj ( buruma ) gerilmesi VP 220 N / mm2 dir.
Dolaysyla VPi = 411.35 N / mm2 > VP 220 N / mm2 olduu iin kiri st balk levhasnda buruma
tehlikesi yoktur.
Kren Kprs malat Esaslar
1. st plaka plate zerine konur ve sabitleme aparatlar ile sabitlenir. Burada plate daha nce zeri su
terazisi veya baka bir dzlem dzeltici vastasyla dorusall salanm yapdr. Sabitleme
yapldktan sonra merkezleme ilemi yaplr. Merkezleme ilemi yaplrken levhann yan yzeylerinin,
n ve arka yzeylerinin dzgn olmas gerekmektedir. Ayrca sabitleme aparatlarnn da yzeyi
dzgn olmaldr. Aksi halde tam bir merkezleme ve sabitleme ilemi gerekletirilmi olmaz.
Merkezleme ileminin amac hem dzgn boyutlar elde etmek hem de kaklktan meydana
gelebilecek gerilmeleri ortadan kaldrmaktr.
Sabitleme aparat

Plate

st plaka
ekil 1 st plakann plate zerine yerleimi

2. st levha merkezlendikten sonra dier levha yine ayn ilem basamaklar yaplarak merkezlenir ve
daha nce sabitlenen st levhaya kaynatlr.
Kaynak yeri

st levha

ekil 2 st levhann sabitlenmesi ve kaynaklanmas

3. Perdeler verilen imalat llerine gre kesilir. Daha sonra perdelere kebent yuvalar alr.

Kebent yuvas
Perde

ekil 3 Kebent yuvalar alan perde

4. Perdeler st levhaya i ksmlarndan ( n ve arka ) ilk olarak punta kayna yaplarak sabitlenir.
Perde

Punta kayna

ekil 4 Perdelerin st levhaya puntalanmas

5. ksmlardan punta kayna ile st levhaya sabitlenen perdelerin imalat llerine uygun olarak
sabitlenip sabitlenmedii kontrol edilir. Uygun grldkten sonra i ve d ksmlardan kaynak yaplr.

Perde

Kaynak blgesi

ekil 5 Perdelerin st levhaya kaynaklanmas

6. Yan levha st plakaya belirlenen l yerinden puntalanarak sabitlenir.

Punta kayna

Yan levha

ekil 6 Yan levhann puntalanmas

7. Yan levha daha nceden sabitlenmi dier yan levhaya ve dier kpr elemanlarna kaynakla
sabitlenir.

Punta kayna

Eklenen yan levha

ekil 7 Yan levhann dier yan levha ve kpr elemanlarna puntalanmas

8. Puntalanarak sabitlenen yan levhalarn imalat llerine uygun olup olmad kontrol edildikten
sonra yan levhalar dier kpr elemanlarna kaynaklanr. Daha sonra iki yan levha birbirine araya
para konarak kaynatlr.
Ek para
Yan levha kaynak
balantlar
Ek para
kaynak yeri

ekil 8 Yan levhalarn kaynakl gsterimi

9. Yan levhalarn kaynakla konstrksiyonu gerekletikten sonra yan levhalarda oluacak buruma (
flambaj ) gerilmelerini engellemek iin kebent kaynatlr.

Kebent kayna

Kebent

ekil 9 Kebentlerin yan levhaya kaynakla balanmas

10. 6,7,8,9 numaral ilemler dier tarafa da konulacak olan yan levhalar iin tekrarlanr. Ancak dier
taraftaki levhalarn birleme noktalarndan bu taraftaki yan levhalar arasndaki kaynak balants
arasnda levha boyunun yars kadar kaklk

( mesafe ) olmaldr.

Kaynaklar
aras mesafe

Yan levhalar

ekil 10 Yan levhann kutu kiri zerine yerleimi

11. Alt levha punta kayna yaplarak st ksma sabitlenir.

Alt levha

ekil 11 Alt levhann kutu kiri zerine sabitlenmesi

12. Kutu kiri ters evrilir ve otomatik kaynak hattna yerletirilir. Kiriin orta ksmna bir para konur
ve u ksmlarna hesaplanan sehim deerini salayacak kadar arlklar yerletirilir. Daha sonra kutu
kiriin d noktalarndan eksen boyunca otomatik kaynak makinesiyle kaynak yaplr.
Arlk

Arlk
Otomatik kaynak yerleri
eksen boyunca
Para

ekil 12 Kutu kiriin otomatik kaynak hattna yerletirilmesi

13. Dardan yan saclar kutu kiri yatrlarak kaynak yaplr. Kutu kiri yan levhalarnn yan
yatrlarak kaynak yaplmas dik yaplan kaynaktan daha salkl sonular vermektedir.
14. st levhaya ray metod kayna ile dik saca ( yan ) e merkezli olacak ekilde kaynatlr.

Ray

Metod kayna
ekil 13 Rayn kutu kirie metod kayna ile montaj

15. Kiri kurma ilemi ( balklar zerine oturtma ) gerekletirilir. Balklar kiri atmnda nivo ile
katlar alnarak eksenel dzlemde dorusall salanarak balklar sabitlenir. Daha sonra kutu kiri
balklar zerine oturtulur ve kpr hazr hale gelir.
Balk

Balk

Kutu kiri
ekil 14 Kren kprsnn tamamlanm hali
Kren Kprs malat Kstlar
Bir kren kprs ile ilgili imalat kstlar aadaki maddelerle aklanmtr;
1.) Kaynak kalitesi,
2.) Kpr kurulmas,
3.) Kpr atm.
Kaynak kalitesi
Kutu kiri konstrksiyona sahip bir kren kprs iin imalat hattnda kaynak yaplabilmesi ve kaynak
kalitesi imalat kstlarndan biri olarak kabul edilebilir. nk kutu kiri yap itibariyle kapal
konstrksiyona sahiptir. Yan levhalarn i ksmlarndan st levhaya kaynatlrken meydana gelen yer
kstlamalarndan dolay kaynak kalitesi dier blgeler kadar yksek olmamaktadr. Ayrca
kebentlerin yan levha boyunca niform bir ekilde kaynaklanmas da yer kstlamasndan dolay
imalata etkiyen bir kstlama olarak kabul edilebilir. Bu bilhassa kk ykleri tayacak olan kutu
kiriler iin geerlidir.
Kpr kurulmas
Kprl krenlerin boyutlar genel olarak kren akl ve tayaca yke bal olarak deimektedir.
Kren kprsnn boyu rnein 30m olabilir. Bu aklkta bir kprnn kurulabilmesi iin genilii dar
fakat uzunluk olarak byk bir fabrikann olmas gerekmektedir. Bu salkl bir imalat hattnn
oluturulabilmesi iin gerekli olan en nemli artlardan birisidir.
Kpr atm
Kutu kiri imalat tamamlandktan sonra kpr atmnn yaplmas yani belirlenen araba akl
deerinde kutu kiriin balklar zerine oturtulmas gerekmektedir. Bu ilemin gerekletirilebilmesi
iin belirli bir ykseklikte rayl yapnn oluturulmas gerekmektedir. Bu rayl yap zerine kren

kprs kolayca ve istenen araba aklnda yaplabilmelidir. Bunun iinde yapnn lekli olmas
nemlidir.
EK- B
Tabloift kiri tablosu
B

S1

S2

Ry

Rx

r1

r2

U1

U2

Fm

Fo

Jx(cm-4) Jy(cm-4) Wx(cm^) Wy(cm2) M(mm)

Kesit( arlk
F)cm2

DB 01

25

50

0,6

0,5

18

DB 02

25

50

0,6

0,6

DB 03

25

50

0,8

0,6

DB 04

30

60

0,6

0,5

DB 05

30

60

0,6

DB 06

30

60

DB 07

30

DB 08

21,02 29,58

7,05

11,45

936,1

25

38.908

7.006

1.302

477

200

80

81

17,8 21,43 29,17

7,2

11,2

931,04

30

41.157

7.812

1.397

539

90

84

17,8 21,84 28,96

7,36

11,04

934,72

30

48.041

8.346

1.636

582

100

92

23

9,32

14,18

1424,1

30

64.431

12.886

1.844

739

200

96

94

0,6

22,8 26,39 34,21

9,5

13,9

1418,04 36

68.235

14.466

1.977

841

200

108

104

0,8

0,6

22,8 26,81 33,99

9,68

13,72

1422,72 36

79.884

15.384

2.323

904

200

120

113

60

0,6

22,8 27,18 33,82

9,84

13,56

1427,4

36

91.658

16.299

2.671

967

200

132

123

37,5

75

0,6

0,5

30,5 33,4

12,83

18,17

2343,6

37,5 120.375

26.650

2.832

1.244

150-450

120

120

DB 09

37,5

75

0,6

0,6

30,3 33,84 41,76

13,04

17,86

2336,04 45

127.668

30.126

3.035

1.423

300

135

127

DB 10

37,5

75

0,8

0,5

30,5 33,92 41,88

13,08

17,92

2349,8

37,5 142.740

28.440

3.376

1.343

135

132

DB 11

37,5

75

0,5

30,5 34,36 41,64

13,29

17,71

2356

37,5 165.292

30.224

3.923

1.442

150

143

DB 12

37,5

90

0,6

0,5

30,5 40,59 50,01

13,08

17,92

2808,6

45

183.055

30.286

3.639

1.431

175-550

135

133

DB 13

37,5

90

0,8

0,5

30,5 41,1

13,29

17,71

2814,8

45

214.943

32.070

4.290

1.530

175-550

150

144

DB 14

37,5

90

0,5

30,5 41,54 49,46

13,46

17,54

2821

45

247.060

33.84

4.945

1.628

175-550

165

156

DB 15

50

100

0,8

0,5

43

19,1

24,4

4384,8

50

324.435

70.743

5.918

2.558

175-600

180

171

DB 16

50

100

0,8

0,6

42,8 46,75 54,05

19,29

24,11

4374,72 60

341.395

79.952

6.270

2.917

175-600

200

186

DB 17

50

100

0,5

43

46,84 54,16

19,33

24,17

4393,5

50

376.837

74.948

6.894

2.734

175-600

200

186

DB 18

50

120

0,8

0,5

43

56,05 64,75

19,33

24,17

5254,8

60

490.026

80.243

7.522

2.927

175-600

200

188

DB 19

50

120

0,8

0,6

42,8 56,49 64,31

19,52

23,88

5242,72 72

519.234

91.290

8.024

3.359

175-600

224

207

DB 20

50

120

0,6

42,8 56,88 64,12

19,68

23,72

5251,4

72

594.045

95.481

9.193

3.534

175-600

244

223

DB 21

50

120

1,2

0,6

42,8 57,23 63,97

19,82

23,58

5260,08 72

669.308

99.668

10.365

3.708

175-600

264

238

DB 22

60

150

0,8

0,6

52,8 71,42 79,38

24,48

28,92

8052,72 90

968.301

167.505

12.136

5.199

230-650-

276

258

300

277

25,96 34,64

42,2

49,7

46,38 54,42

1050
DB 23

60

150

0,6

52,8 71,81 79,19

24,65

28,75

8063,4

90

1.107.355 174.734

13.896

5.451

230-6501050

DB 24

60

150

0,8

52,4 72,4

DB 25

60

150

52

78,6

72,83 78,17

24,87

28,33

8033,2

120 1.220.541 216.212

15.430

6.815

300-900

360

319

25,01

27,99

8003

150 1.333.538 257.046

16.951

8.163

300-900

420

366

EK C
Yan ve st levha iin buruma katsaylar