Shpjegimet

alternative t
tregtis ndrkombtare
Ekonomiks i tregtis ndrkombtare 2

Hyrje

TN dhe norma n rritje e kthimit

TN dhe diferencimi i produktit
TN dhe dallimet n teknologji
TN dhe cikli jetsor i produktit
TN dhe shpenzimet e transportit
TN dhe ambienti

TN dhe norma n rritje e kthimit

H-O supozon norm konstante t kthimit pr t dyja produktet n t
dy vendet (Supozimi 4);
Rritja e sasis s faktorit L dhe K n prodhimin e produktit x apo y, do t
rris proporcionalisht autputin e x apo y;

Norma n rritje e kthimit paraqet situatn kur autputi rritet

proporcionalisht m tepr se sa rritja e inputeve (L dhe K) n procesin
e prodhimit;
Psh. nse inputet n procesin e prodhimit dyshohen, autputi rritet m
shum se dyshi;
N sfond ekonomit e shkalls.

Me norm n rritje t kthimit, t dyja vendet do t prtojn nga tregtia
me njra-tjetrn edhe nse kto dy vende jan identike n fardo
aspekti.

Kt situat nuk e trajton teoria H-O.

TN dhe norma n rritje e kthimit [1]

Rritja e shkalls s operacioneve rezulton n
norma t kthimit n rritje pasi q bn t mundur
ndarje m t madhe t puns dhe specializim m
t madh;
Secili puntor mund t specializohet n realizimin e
nj detyre t veant q rezulton n nivel m t lart
t produktivitetit;

Gjithashtu, prodhimi n shkall m t lart bn t

mundur aplikimin e teknologjive m t
specializuara dhe m produktive q bjn t
mundur norma t kthimit n rritje.

TN dhe norma n rritje e kthimit [2]

TN dhe norma n rritje e kthimit [3]

TN dhe norma n rritje e kthimit [4]

TN dhe norma n rritje e kthimit [4]

TN dhe diferencimi i produktit

Prqindje e madhe e prodhimit botror sht n
produkte t diferencuara e jo homogjene;
Shevroleti nuk identik me Tojotn, Reno, etj.;

Prandaj, n tregtin ndrkombtare pjesmarrje

t madhe kan produktet e diferencuara brenda
t njjts industri;
Njihet si tregti brenda industris (intra-industry
trade);

Rikardo dhe t tjert asin pr tregti n produkte

krejt t ndryshme q prparsit i krijojn bazuar
n diferencat n kosto (inter-industry trade);

TN dhe diferencimi i produktit [1]

Tregtia e brenda sektorit sht rezultat i
ekonomive t shkalls n prodhim;
Konkurenca n tregun e jashtm i detyron rmat t
koncentrohen n prodhimin e nj apo t disa
varieteteve/modeleve t produktit n mnyr q ti
mbajn kostot pr njsi t ulta;
Prodhimi i nj apo i disa varieteteve/modeleve t
produktit bn t mundur zhvillimin e makinerive m
t specializuara dhe m t shpejta q bjn t
mundur operimin e vazhdueshm n procesin e
prodhimit

TN dhe diferencimi i produktit [2]

Vendi i prodhon dhe i eksporton varietete n t
cilat koncentrohet, dhe i importon varietetet/
modelet e t njjtit produkt nga vendet e tjera;
Konsumatori prton nga tregtia brenda sektorit
pasi q ka m shum mundsi t zgjedh
produkte, dhe mimet jan m t ulta si rezultat i
ekonomive t shkalls;
Matja e tregtis brenda sektorit (n diskutimet e
mvonshme).

TN dhe diferencimi i produktit

TN dhe diferencimi i produktit [2]

TN dhe diferencimi i produktit [3]

TN dhe diferencimi i produktit [4]

TN dhe diferencimi i produktit [5]

TN dhe dallimet n teknologji

Ndryshimet dinamike n nivelin teknologjik jan
nj ndr determinantat e tregtis ndrkombtare;
1. Modeli i diferencave n teknologji; dhe
2. Modeli i ciklit jetsor t produktit.

Pasi q kto modele ngerthejn n vete

dimensionin koh, ather mund t konsiderohen
si zgjatime dinamike t modeli H-O;
Sipas ktyre modeleve, tregtia bazohet n
ndryshimet n zotrimin relativ t faktorve t
prodhimit (n kt rast t teknologjis) n vendet
prkatse n koh.

TN dhe dallimet n teknologji [1]

Modeli i diferencave n teknologji:
Posner, 1961;
Arsyetim: prqindje e madhe e tregtis
ndrkombtare sht rezultat i zbulimit t
produkteve dhe proceseve t reja (inovacioneve)
Kto inovacione iu sigurojn kompanive monopole
t prkoshme n tregjet botrore;
Monopolet e prkohshme sigurohen kryesisht prmes
patentve dhe t drejtave autoriale;

TN dhe dallimet n teknologji [2]

Modeli i diferencave n teknologji (vazh.):

Rast specik: SHBA-t eksportojn vazhdimisht produkte

t avancuara teknologjike;
Pas nj kohe, prodhuesit e tjer, pas adoptimit t
teknologjis llojn ti zn tregjet e jashtme (duke u
bazuar n prparsi t tjera, si n shpenzime m t ulta t
fuqis puntore), dhe me nj moment mund t llojn t
shesin t njjtin produkt n SHBA;
Derisa produktet e inovuara n SHBA shtrihen n tregjet
e huaja nga kompani jo-Amerikane (edhe n tregun e
SHBA-s), SHBA-t an ann tjetr kan inovuar dhe
plasuar produkte t tjera t avancuara teknologjike;
N kt mnyr krijohen dhe mbahen diferencat n
teknologji;

TN dhe cikli jetsor i produktit

sht nj model i zgjeruar i modelit t deferencave
teknologjike;
Vernon, 1966;
Logjika e modelit:

Kur nxirret n treg produkti i ri, zakonisht krkon fuqi

puntore t specializur pr tu prodhuar;
2. Deri sa produkti llon t maturohet dhe prahohet nga tregu,
bhet produkt i standardizuar;
3. Me standardizimin e tij, produkti mund t prodhohet me
teknika t prodhimit masiv dhe krkon fuqi m pak t
specialuar puntore.
1.

Andaj, prparsia krahasuese n kt produkt gradualisht

zhvendoset nga vendi i industrializuar q e ka nxjerr kt
produkt n treg, n vendet m pak t zhvilluara ku fuqia
puntore sht m e lir (faktort e prodhimit m t lir)

TN dhe cikli jetsor i produktit [2]

TN dhe cikli jetsor i produktit [3]

Faza 1 (0A): produkti prodhohet dhe konsumohet
vetm n vendin inovues;
Faza 2 (AB): prodhimi perfeksionohet n vendin
inovues dhe rritet n mnyr rapide pr t
akomoduar krkesn e brendshme dhe t jashtme
(tregjet eksportuese);
Faza 3 (BC): produkti standardizohet dhe vendi
imitues llon prodhimin e produktit pr konsum t
brendshm;
Faza 4 (CD): vendi imitues e tejkalon me shitje
vendin inovues n tregjet e treta;
Faza 5 (pas D): vendi imitues e tejkalon me shitje
vendin inovues edhe n tregun e ktij t fundit.

TN dhe shpenzimet e transportit

Deri tani kemi folur pr zero kosto t transportit;
Ndikimi i kostove t transportit:

I drejtprdrejt: n tregtin ndrkombtare duke ndikuar n

mime t produkteve t tregtueshme n vendin eksportues dhe
importues;
I trthort: n lokacionin e prodhimit dhe t industrive;

Llojet e produkteve:

T tregtueshme ato t cilat kmbehen ndrkombtarisht;

mimi i ktyre produkteve determinohet nga kushtet e krkess

dhe oferts n tregjet ndrkombtare;

T patregtueshme ato t cilat nuk kmbehen n tregjet

ndrkombtare;
mimi i ktyre produkteve determinohet nga kushtet e krkess
dhe oferts n tregjet ndrkombtare;

TN dhe shpenzimet e transportit [1]

Nj produkt homogjen do t kmbehet n
tregtin ndrkombtare vetm nse diferenca n
mime para llimit t kmbimeve/tregtis (n
autarki) n t dyja vendet tejkalon kostot e
transportit t produktit prej njrit vend n tjetrin;
Kostot e transportit dhe t logjistiks jan arsye se
prse shumica e produkteve dhe e shrbimeve jan
t pa-tregtueshme ndrkombtarisht.

TN dhe shpenzimet e transportit [2]

TN dhe shpenzimet e transportit [3]

Kostot e transportit dhe vendndodhja e prodhimit:
Industrit me baz t burimeve natyrore;
Kostot e transportit ua imponojn kompanive t vendosen afr
burimeve;
Industri t cilat humbin n pesh gjat procesit t prpunimit;

Industrit me orientim n tregje;

Industri t cilat e rrisin peshn gjat procesit t prpunimit;

Industrit footloose (prkth. nga ang.: i lir, i shpenguar);

Industrit me norm t lart t vlers n raport me peshn,
dhe industrit shum mobile.

TN dhe ambienti i jetess

Vendndodhja e prodhimit industrial dhe tregtia
ndrkombtare determinohen nga standardet e
ndryshme pr mbrojtjen e ambientit n vende t
ndryshme;
Standardet e mbrojtjes s ambientit i referohen
ndotjes s ajrit, ndotjes s ujit, ndotjes termale (t
nxemjes), dhe ndotjes si rezultat i mbeturinave;

TN dhe ambienti i jetess [1]

Ndotja e ambientit ka implimime pr tregtin
ndrkombtare, si rrezultat i standardeve t
ndryshme q prdorin shtetet pr t prcaktuar
ndotjen;
Vendi me standarde jo-t-larta t mbrojtjes s
ambientit mund ta shfrytzoj ambientin si burim/
pasuri trheqs apo si faktor prodhimi pr t
trhequr kompanit nga jasht dhe t gjenerojn
prparsi krahasuese n produkte dhe shrbime
ndotse.

TN dhe ambienti i jetess [2]

Antiglobalistt jan t zshm sa i prket
argumentit t ndotjes s ambientit;
SHBA-t zshme q negociatat multilaterale pr
liberalizimin e tregtis t prfshijn klauzola pr
standardet n vendin e puns dhe t mbrojtjes s
ambientit (free and fair trade);
Shfrytzimi i argumentit t mbrojtjes s
ambientit si arsye pr protekcionizm.