REFORMA, VENECIA DHE LSI

(OPINION)
SPARTAK BRAHO

I.

SI E LEXON LSI DRAFT OPINIONIN E KOMISIONIT T VENECIAS

N rekomandimet e tij drguar Komisionit t Posacem Parlamentar pr Reformn n

Drejtsi, prvec sugjerimeve t karakterit t thjesht teknik, n kto rekomandime ai
ndalet edhe n disa shtje parimore dhe thelbsore, q kan t bjn me 3 shtje
kryesore q duhet t udhheqin hartimin e amendamenteve Kushtetuese, t cilaqt jan:
a.Konsensusi; b.Ndrhyrje minimaliste n tekstin e Kushtetuts; c.Thjeshtimi (reduktim) i
institucioneve t reja t propozuara paraprakisht.
1.
Garancit q lidhen me procesin (duke patur n konsiderat pjesn e mbetur t
tij), nnkuptojn kryesisht dhe para s gjithash vendimmarrje t nj natyre politike nga
ana e Kuvendit, duke kuptuar dhe nnkuptuar si themel t domosdoshm konsensusin
politik, q do t thot pjesmarrjen aktive t opozits n miratimin e ndryshimeve
kushtetuese.
Kushtetuta sht origjina e ligjshmris s nj vendi. Ajo konsiderohet si nj pakt qytetar,
sht baza e ligjshmris s shtetit, ku mishrohen n mnyr t imunizuar t drejtat dhe
detyrat e qytetarve. Kushtetuta ka rndsi jetike, pasi prbn kornizn ligjore q normon
veprimtarin e shtetit. Pr kt arsye lind domosdoshmria q jo vetm prmbajtja, por
dhe forma e saj t jen ideale.
Si forma, si prmbajtja e amendamenteve t paraqitura
duhet t gjejn konsensusin e t gjith aktorve politik, duke ndikuar kshtu dhe n
besimin publik pr ndrhyrjet n Kushtetut.
Pjesmarrja e t gjitha forcave sht e
domosdoshme pr t garantuar jetgjatsin e procesit.

2.

Ndrhyrje minimaliste n tekstin e Kushtetuts.

Modeli i propozuar i ndryshimeve Kushtetuese sht ende larg qasjes s propozuar dhe
nga Komisioni i Venecias pr ndrhyrje dhe ndryshime minimaliste n tekstin e
Kushtetuts. Sigurisht q opinioni i Komisionit t Venecias, nuk duhet t saktsoj nga
pikpamja sasiore se sa duhet t jen kto ndryshime, por drafti i propozuar prej 57
nenesh, qartsisht sht larg ksaj qasjeje. Rndsia dhe impakti i procesit/ksaj reforme,
natyrisht q krkojn ndryshime kushtetuese t karkaterit thelbsor, por jo sasior.
Ndrhyrja me 57 nene n nj teskt kushtetues me 183 nene, praktikisht e sjell frymn m
shum drejt nj kushtetute t re, sesa drejt ndryshimeve kushtetuese. Edhe nga pikpamja
e tekniks legjislative, nj hap i till nuk sht i rekomandueshm;
Sugjerimi yn sht t hartojme nj projekt amendamentesh t shkurtuara dhe t
natyrs parimore.
3.

Thjeshtimi (reduktimi) i numrit t institucioneve.

Procesi konsensual, ndrhyrjet minimaliste, q lidhen m shum me formn e paraqitjes

s amendimeve dhe procesin, ka dhe nj an tjetr q do duhet konsideruar edhe sipas
opinionit t Komisionit t Venecias, ai i thjeshtimit t skems institucionale. Para krijimit
t nj skeme t re organizimi t sistemit t drejtsis,
vlersojm se m par duhet t
kishte nj lidhje logjike mes zgjidhjeve t propozuara lidhur me modelimin e
institucioneve t sistemit t drejtsis dhe prfundimeve t arritura nga Analiza e
Sistemit t Drejtsis n Shqipri. Nj zgjidhje mund t ishte q bazuar mbi kt analiz,
t propozoheshin ndryshime q garantojn funksionimin e institucioneve ekzistuese, duke
ndryshuar rregullat e funksionimit t tyre, bazuar n analizn funksionale t ktyre
institucioneve;
N kt kuptim, mund t ishte mjaftueshm ndryshimi n prbrjen e Kshillit t Lart t
Drejtsis, duke prfshir dhe sistemin e prokuroris brenda KLD-s dhe duke ndryshuar
raportin
gjyqtar me jo gjyqtar si antar t KLD-s, pr t shmangur korporatizmin
evident t deritanishm;
Nj qasje e till shkon kah thjeshtimit t skems s institucioneve, si propozon Komisioni
i Venecias, pasi edhe nga pikpamja e parimit t unitarizmit, do ishte m e pranueshme q
n vend t dy kshillave apo dy trupave (gjyqsor dhe prokurori) t kishim nj t vetm;

N kt skem t re t ideuar, Tribunali i Drejtsis sht nj zgjidhje e pranueshme dhe

q nuk e ngarkon skemn ekzistuse t institucioneve, qoft dhe pr faktin se do t jet nj
organizm
ad hoc, q zgjidh disa prej ngreve t krijuara nga skema aktuale e
instutucioneve t drejtsis;
Ndrkoh q inspektimi shkon kah unitetit, emrimi dhe disiplinimi ndahet. Ky lloj dyzimi
n konceptim t institucioneve shkon n drejtime t kundrta.
II.

GJYKATA KUSHTETUESE

N debatin publik t zhvilluar lidhur me Gjykatn Kushtetuese, diskutimet mbi prbrjen

ndahen n dy drejtime: at t emrimit t antarve t saj me shumic t cilsuar prej
3/5, apo me shumic t cilsuar prej 2/3.
N kuptimin ton, mendojm se sugjerimi i Komisonit t Venecias, referuar rastit t
Hungaris, nuk lidhet detyrimisht me shumicn e cilsuar, por me prfshirjen e opozits
n procesin e emrimit dhe n nj vendimmarrje konsensuale.
Nj shembull i mir q ka funksionuar sa i prket vedimmarrjes konsensuale dhe q nuk
lidhet me vendimmarrjen me shumic t cilsuar, duke ruajtur balancn, sht zgjedhja e
antarve t Komisionit Qendror t Zgjedhjeve. Gjithashtu praktika e derisotme n
emrimin e gjyqtarve t gjykats Kushtetuese sipas nj marrvshje politike pr paritet
ndrmjet pozits dhe opozits, ka dhn rezultat. Gjykata Kushtetuese n sjelljen e saj
nuk ka krijuar shum hapsira pr kontestim publik. Ajo ka qen dhe mbetet nj gjykat jo
e kontestuar.
Lvizja Socialiste pr Integrim ka nj propozim q e zgjidh kt ngr, propozim I cili
gjendet n analizn teknike t draft amendamenteve. Ky propozim thjeshton jo vetm
procedurn, por shmang dhe ngret e mundshme n Kuvend gjat zgjedhjes s
antarve, si po ndodh rndom prej dy vitesh pr zgjedhjen e antarve t Gjykats s
Lart.
III.

ROLI I MINISTRIT T DREJTSIS

Nuk ka asnj dyshim se sugjerimi i Komisionit t Venecias lidhur me prezencn e Minsitrit

t Drejtsis n Tribunalin Gjyqsor sht logjik. sht gjithashtu logjike q, prania e
3

Ministrit t Drejtsis si antar i trups q emron/shkarkon gjyqtart dhe prokurort,

sht e teprt.

Por nga ana tjetr, prania e Ministrit t Drejtsis nuk duhet t vr n dyshim parimin e
kontrollit dhe balancs. Ministri duhet t jet ura lidhse mes gjyqsorit dhe ekzekutivit.
Projekti i propozuar, sugjeron me t drejt q funksioni i inspektimit dhe procedimit
disiplinor t gjyqtarve dhe prokurorve ti hiqet Kshillit t Lart t Drejtsis dhe ti
kaloj nj insititucioni t ri Kushtetutes, q sht Inspektorati i Lart i Drejtsis. Nse kjo
pranohet, s pari do krijohet nj Ministr Drejtsie paralel. Ne mendojm dhe sugjerojm
q funksioni i inspektimit n mnyr t natyrshme, si ndodh n shumicn e vendeve dhe
praktikave Europiane dhe n kushtet kur i hiqet Kshillit t Lart t Drejtsis, ti mbetet
Ministrit t Drejtsis, ndryshe, rreziku sht i lart pr krijimin e nj korporatizmi me
cikl t mbyllur.
Krijimi i nj inspektorati t pavarur t shkputur nga Kshilli i Lart i Drejtsis apo Kshilli
i Lart Gjyqsor dhe Kshilli i Lart i Prokuroris, n dukje krijon prshtypjen e nj
zgjidhjeje optimale, por rrit rrezikun e deritanishm prezent lidhur me llogaridhnien dhe
prgjegjshmrin. Prandaj, pr t vendosur balancn ndrmjet pushteteve, sugjerojm
vendosjen e Ministrit t Drejtsis n detyrn publike t iniciimit t procedimit disiplinor
dhe t prfaqsimit t ksaj procedur para organit vendimmarrs, ku tashm nuk sht
antar. Pra Ministri sht pal n proces dhe jo vendimmarrs. Natyrisht ligji duhet t
vendos garanci t plot q, kur kjo detyr nuk ushtrohet nga Ministri, t ket mundsi
ta ushtroj at Kryetari i Gjykats s Lart ose vet Prokurori i Prgjithshm.
Edhe n kushtet kur si opsion i pranueshm do t jet Kshilli i Lart Gjyqsor dhe Kshilli
i Lart i Prokuroris, si dy institucione t ndryshme, pr prbrjen e tyre mund t ndiqet
shembulli Kroat, q garanton pluralitet t zgjedhjes dhe prfaqsimit, sikurse
rekomandon opinioni i Komisionit t Venecias (nj shembull i mir zgjidhjeje mund t
ishte modeli kroat, sipas t cilit nj vend nga antart q zgjedh Kuvendi, i garantohet
opozits parlamentare). Kjo shmang dhe debatin bllokues t momentit, 3/5, apo 2/3, si
dhe garanton mosbllokimin e procesit n t ardhmen, si dhe do opozit e rradhs do t
ndihet e prfaqsuar nga kto institucione.
4

IV- GJYKATA E LART

Si ka evidentuar edhe analiza e br, por edhe prvoja e viteve t fundit, konfirmon q
Gjykata e Lart vetm
de jure sht e till.
De facto
, vepron si nj Gjykat Kasacioni, pr
t mos thn q rndom kthehet dhe n nj gjykat t shkalls s tret. Prpos t qnurit
larg nj gjykat eficiente, Gjykata e Lart pr m tepr, nuk mund t realizoj funksionin
q kushtetuta aktuale i atribuon, at t unifikimit t praktiks gjyqsore. N kt kuptim,
konfirmimi tashm
de jure dhe
de facto i nj gjykate q garanton unfikimin e praktiks
gjyqsore dhe shmangien nga modeli
de facto i nj gjykate kasacioni, do t ndikonte
pozitivisht si n terma t efektshmris apo efiiencs, ashtu edhe n terma t
prmirsimit t cilsis s dhnies s drejtsis. Kjo lloj mnyre e t kuptuarit, nnkupton
pasjen e nj gjykate t vetme t lart, me kolegje sipas juridiksioneve prkatse dhe jo
krijimin e nj sistemi paralel n hierarkin e gjykatave. Nse do t shkonim drejt ksaj t
fundit, sistemi vetm sa do t komplikohej dhe do t ishim larg skems s thjeshtuar q
krkon Komisioni i Venecias. Sipas logjiks s propozuar n draft amendament, do t
duhej t krijoheshin sisteme paralele dhe pr drejtsin penale apo civile, prpos asaj
administrative. Praktikisht do t duhej t kishim tre ose m shum gjykata t larta.

V-PROKURORIA
Formulimi aktual i tekstit t Kushtetuts sht mse i mjaftueshm dhe garanton
sanksionimin e parimit se organi i vetm q ka ekskluzivitetin e hetimit penal, sht
prokuroria. Nga ana tjetr, pr sa koh q Kushtetuta e lidh organizimin e prokuroris me
at t sistemit gjyqsor, do detajim i mtejshm do t ishte i teprt. Sa m sipr, n
tekstin e Kushtetuts duhen vetm saktsime minimale, pr t`i dhn rolin aktiv
prokuroris.

VI- PARIMI I KARRIERS

5

Prvoja q ka patur Shqipria deri m tani, tregon m s miri se ka ardhur koha e zbatimit
n masn 100% t parimit t karriers brenda sistemit gjyqsor. Ky sugjerim sht
evidentuar edhe n Progres Raportet e Komisionit Evropian pr Shqiprin. Ka ardhur
momenti t mbyllet mundsia e futjes s juristve nga jasht sistemit dhe rritja n
karrier brenda sistemit gjyqsor t jet zgjidhja dhe mundsia e vetme.

VII- MANDATET E INSTITUCIONEVE AKTUALE KUSHTETUESE

Mbshtesim mendimin e Komisionit t Venecias se mandati i institucioneve duhet t
ndrpritet vetm n ato raste kur institucioni, pas amendamenteve kushtetuese, nuk
ekziston m.

VIII- MBI VLERSIMIN KALIMTAR T KUALIFIKIMIT T GJYQTARVE DHE PROKURORVE

(
VETTING PROESS)
N tekstin e nj Kushtetute, parashikimet e detajuara jan t teprta dhe nuk prshtaten
me natyrn q duhet t ket ligji themeltar i nj vendi. Propozimi yn sht t hartohet
nj dispozit e vetme tranzitore, ku t saktsohet n mnyr parimore procesi i Vetting.
Pr t kryer procesin e vlersimit, ne propozojme q Kushtetuta t sanksionoj krijimin e
Komisionit t Pavarur t Kualifikimit, si dhe shtjet pr t cilat do t vendos ky
komision, e konkretisht:
a. Integritetin moral dhe profesional te gjyqtarve dhe prokurorve;
b. Pasurin e tyre, n raport me deklarimet e bra.
Po kshtu, pr t garantuar se procesi nuk do t bllokohet gjat fazs s implementimit,
duke u ankimuar n Gjykatn Kushtetuese, sht prfshir parashikimi se:
Ligji pr
Organizimin dhe Funksionimin e Procesit t Rivlersimit, miratohet me jo m pak se 3/5 e
antarve t Kuvendit dhe sht i paankimueshm n Gjykatn Kushtetuese.
Drafti, n reflektim t Opinionit t Komisionit t Venecias, parashikon se kundr vendimit
t Komisionit t Rivlersimit, mund t bhet ankim n Tribunalin Disiplinor t Drejtsis.
Ndrkoh q, prbrja, organizimi dhe funksionimi i Komisionit t Pavarur t Kualifikimit
duhet dhe do t rregullohet me ligj, jo n tekstin e Kushtetuts.
6

DEPUTET,
ANETAR I KOMISIONIT TE POSACEM PARLAMENTAR
PER REFORMEN NE DREJTESI