TEMA:

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

Sadraj:

1. Uvod.................................................................................................................................3
2. Evropski sud za ljudska prava.........................................................................................4
2.1. Istorija Konvencije i suda.........................................................................................5
2.2. Organizacija i nadlenost suda..................................................................................6
3. Postupak pred Evropskim sudom za ljudska prava.........................................................7
3.1. Vremensko vaenje Evropske konvencije.................................................................8
3.2. Za koje pravo se moe traiti zatita od Evropskog suda........................................8
3.3. ta se moe traiti od Evropskog suda za ljudska prava..........................................9
3.4. Ko moe podnijeti albu Evropskom sudu za ljudska prava..................................10
3.5. Rok za podnoenje albe.........................................................................................10
4. Domai pravni lekovi.....................................................................................................11
5. Dejstvo odluka Evropskog suda za ljudska prava..........................................................11
6. Literatura........................................................................................................................13

1. Uvod
Evropski sud za ljudska prava (eng. European Court of Human Rights, fr. Cour
europeenne des Droits de l' Homme) je sudska institucija Vijea Evrope, osnovana 1959.
godine, za zatitu prava i sloboda koje se garantuju Evropskom konvencijom o ljudskim
pravima (1950).
Sud je postao stalna institucija zatite ljudskih prava u Evropi 1. januara 1998. godine,
kada je stupio na snagu Protokol 11. Evropske konvencije o ljudskim pravima. Pre
uvoenja ovog protokola, sudsku funkciju je, pored Suda, obavljala i Evropska Komisija
za ljudska prava (1954). Protokol je ukinuo Komisiju, ali je ona nastavila sa radom do 31.
oktobra 1999. godine radi okonanja tekuih postupaka. U prve tri godine samostalnog
postojanja Evropskog suda za ljudska prava, broj sporova je uvean za oko 130%. Tokom
1998. godine bilo je evidentirano 5.979 predmeta, a 2001. godine 13.858.
Pitanje reforme sudskog sustava otvoreno je 2000. godine, pa je Protokol 14. predloen
kao mehanizam rastereenja Suda i unapreenja njegove efikasnosti. Protokol predvia
prenos nadlenosti s vijea na sudije pojedince, smanjenje broja lanova vijea,
pootravanje uslova za pokretanja meunarodnih sporova. Sjedite suda nalazi se u
Strazburu u Francuskoj.
U doktrini se esto istie da Evropski sud deluje kao ustavni, upravni i apelacioni sud, a
po nekima i kao meunarodni sud.

2. Evropski sud za ljudska prava

Evropski sud za ljudska prava (European Court of Human Rights) je meunarodna
institucija koja pod odreenim uslovima moe razmatrati zahtjeve osoba koje smatraju da
su prekrena njihova prava garantovana Evropskom Konvencijom za zatitu ljudskih
prava i temeljnih sloboda i Protokolima 1, 4, 6 i 7 koje su prihvatile samo neke zemlje
potpisnice Konvencije1.
Sud moe razmatrati samo zahtjeve protiv zemalja koje su ratifikovale Konvenciju i
Protokol o kojem je re i samo ako je alba u vezi predmeta iz nadlenosti javnih organa
vlasti (zakonodavstva, uprave, suda itd.), a nikako protiv pojedinaca ili privatnih
organizacija.
Sud nije prizivni sud u odnosu na domae sudove pa je neophodno da se prvo iscrpe sva
domaa pravna sredstva, osim ako osoba koja podnosi zahtjev Sudu dokae da bi i ona
bila nedjelotvorna. U albi koja se podnosi najviem sudu drave protiv koje se osoba
eli aliti potrebno je iznijeti barem u osnovi iste pritube koje e se kasnije iznijeti u
zahtevu Sudu.
Broj sudija jednak je broju drava ugovornica, ali oni ne predstavljaju pojedinu dravu.
Sudije se biraju na vreme od 6 godina. Slubeni jezici Suda su engleski i francuski, ali se
zahtjev moe podnijeti i na bilo kojem slubenom jeziku zemalja ugovornica. Zahtev se
podnosi dopisom ili ispunjenim obrascem, nikako telefonom ili elektronskom potom.

Izvor,Internet,www.vikipedia.ba

2.1. Istorija Konvencije i suda

Evropska konvencija o ljudskim pravima je meunarodni sporazum koji samo drave
lanice Vijea/Savjeta Evrope mogu potpisati. Konvencija, na osnovu koje je osnovan
Sud i postavljena pravila njegovog funkcionisanja, sadri listu prava i garancija za ije
potovanje su se obavezale same drave.
Evropska Konvencija za zatitu ljudskih prava i temeljnih sloboda nastala je unutar
Vijea Evrope u Rimu 4. novembra 1950. godine, a na snagu je stupila 1953. godine. To
je bio prvi put da su pojedinci mogli osporiti odluke svoje drave pred sudom ije su
odluke bile obvezujue za tu dravu.
Cilj navedene Konvencije je bio napraviti prvi korak prema zajednikom sprovoenju
nekih prava utvrenih u Opoj deklaraciji o ljudskim pravima iz 1948. godine. U poetku
zadatak je bio poveren Evropskoj komisiji za ljudska prava utemeljenoj 1954. godine,
Evropskom sudu utemeljenom 1959. godine i Vijeu ministara Vijea Evrope ( kasnije se
to Vijee poelo sastojati od ministara spoljnih poslova zemalja potpisnica ili njihovih
predstavnika). Komisija je ispitivala prihvatljivost albe i u sluaju pozitivne ocjene slala
izvjetaj Vijeu ministara. Ako se sluaj nije uputio pred Sud to Vijee bi odluilo da li
postoji povreda Konvencije te bi u tom sluaju dodijelilo pravinu satisfakciju rtvi.
Nakon stupanja Konvencije na snagu doneseno je 12 Protokola i uinjene su velike
reforme: ukinuta je Evropska komisija i nastao je jedinstveni Evropski sud za ljudska
prava koji je poeo sa radom 1. novembra 1998. godine.

2.2. Organizacija i nadlenost suda

Organizacija, sastav i nadlenost Suda ureeni su Evropskom konvencijom o ljudskim
pravima i Poslovnikom Suda (eng. Rules of Court) , koji je na snazi od 2005. godine.
Sud u punom sastavu bira predsjednika, dva potpredsjednika i predsjednike odjeljenja na
vrijeme od tri godine. Predsjednik predstavlja Sud i upravlja sudskom upravom. Na
plenarnoj sednici, sudije, shodno ravnopravnoj geografskoj, polnoj i pravnoj
zastupljenosti, formiraju najmanje etiri odjeljenja.
Sud odluuje u odboru od tri sudije, vijeu od sedam sudija ili Velikom vijeu od 17
sudija. U sastav odbora ulaze sudije istog odjeljenja, a funkcija odbora traje dvanaest
mjeseci. Sedmolano sudsko vijee ine sudije istog odjeljenja i predsjednik odjeljenja.
Veliko vijee se bira na tri godine i sastoji se od 17 sudija u koje spadaju predsjednik i
potpredsjednici suda, predsjednici vijea i 3 rezervne sudije.
Odbori odluuju o prihvatljivosti predstavke, vijee o biti spora, a Veliko vijee o
tumaenju Konvencije ili Protokola i o odlukama vijea neusklaenim sa sudskom
praksom. Odluke se donose veinom glasova. Sudija ima pravo na izdvojeno miljenje
ako se u cijelini ili dijelimino ne slae sa veinskom odlukom. Ukoliko su glasovi
podijeljeni, glasa se ponovno, a ako se situacija ponovi, odluku donosi predsjednik. Za
glasanje u odborima mjerodavna je veina prisutnih sudija, a za glasanje u vijeu i
Velikom vijeu veina od ukupnog broja sudija. Suzdravanje od glasanja nije dozvoljeno
u konanom odluivanju o prihvatljivosti predstavke ili biti pravne stvari

3. Postupak pred Evropskim sudom za ljudska prava

Inicijalni akt za pokretanje spora pred Sudom je predstavka (eng. Application).
Predstavke su sredstva kojima se trai zatita u sluaju krenja ljudskih prava i sloboda
od strane drave potpisnice Evropske konvencije o ljudskim pravima i lanice Vijea
Evrope.
Individualne predstavke Sudu upuuju pojedinci, grupe osoba ili nevladine organizacije,
a meudravne predstavnike zemlje lanice Vijea Evrope. Predstavke se dostavljaju na
posebnom formularu, koji sadri podatke o Sudu, podnosiocu predstavke, dravi koja je
prekrila obavezu preuzetu Evropskom konvencijom, injenicama i dokazima krenja
ljudskih prava.
Rasprava je pismena, ali Sud moe odluiti da se vodi usmeni postupak radi izvoenja
odreenih dokaza. Stranka koja nije u stanju da snosi trokove postupka ima pravo na
besplatnu pravnu pomo. Besplatnu pravnu pomo osigurava Sud osobi koja priloi
dokaze o nedostatku finansijskih sredstava za isplatu sudske naknade.
Suenje se obavlja u sjeditu Suda, u Strasburu, s tim to se neke radnje mogu vriti i
izvan sudske zgrade, Strasbura i Francuske, ukoliko to nalau potrebe postupka.
Presuda postaje pravosnana ako se stranke odreknu zahtjeva za iznoenje predmeta pred
Veliko vijee ili ako, po proteku roka od tri meseca, ne zahtevaju da se predmet uputi
Velikom vijeu. Pravosnazna odluka se objavljuje i prosleuje Vijeu ministara Vijea
Evrope koji vri nadzor nad izvrenjem pravosnanih presuda.
Stranka nezadovoljna ishodom sudskog spora, moe, u roku od 12 mjeseci, od vijea
zahtjevati tumaenje ili ispitivanje presude. Preispitivanje se moe traiti zbog
naknadnog otkrivanja injenica koje nisu bile poznate Sudu i stranci u vrijeme donoenja
odluke, a mogle su bitno uticati na sadraj meritorne odluke. Pravosnane i izvrne
sudske odluke postaju izvor prava, odnosno osnova svih buduih odluivanja.

Pojedinci kojima su prekrena neka od osnovnih prava i koji svoje pravo ne mogu da
ostvare pred domaim pravosudnim i upravnim organima, mogu se obratiti ovom sudu
pred kojim mogu biti stranka u postupku ravnopravno sa dravom i na taj nain doi do
ispunjenja svojih zagarantovanih prava.

3.1. Vremensko vaenje Evropske konvencije

Obaveze koje ustanovljava Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava i osnovnih
sloboda za dravu nastaju posle ratifikacije, tako da graani tek od tog trenutka stiu
pravo da se obrate Evropskom sudu za ljudska prava2. Navodi apelacije se moraju
odnositi na krenje prava koje se desilo nakon to je Konvencija stupila na snagu za nau
dravu, jer e u suprotnom apelacija biti odbaena kao neprihvatljiva. Izuzetno, Sud e
prihvatiti apelaciju ukoliko krenje prava koje se dogodilo prije ratifikacije Konvencije i
dalje proizvodi posljedice koje bi mogle biti u suprotnosti sa obavezama drave iz
Konvencije.

3.2. Za koje pravo se moe traiti zatita od Evropskog suda za ljudska

prava (nadlenost rationale materiae)?
Pojedinac moe traiti zatitu samo onog navodno prekrenog prava koje je priznato i
garantovano Evropskom konvencijom ili njenim protokolima (1,4,6,7,12,13).

Prava i slobode priznata i garantovana Evropskom konvencijom su:

2

Paji,Z.,O jedinstvu pravnog sistema Evropske zajednice, Beograd, 1985.godine, str.499.

pravo na ivot;

zabrana muenja, neovjenog ili poniavajueg postupanja;

zabrana ropstva i prinudnog rada;

pravo na slobodu i sigurnost;

pravo na pravino suenje,

kanjavanje samo na osnovu zakona;

pravo na potovanje privatnog i porodinog ivota;

sloboda misli, savjesti i vjeroispovjesti;

sloboda izraavanja;

sloboda okupljanja i udruivanja;

pravo na sklapanje braka,

pravo na djelotvorni pravni lijek;

zabrana diskriminacije u primjeni odredaba Evropske konvencije.

3.3. ta se moe traiti od Evropskog suda za ljudska za prava?

Evropski sud za ljudska prava je potpuno nezavistan u radu i ne predstavlja neku viu
instancu u odnosu na domae sudove pa se od njega ne moe traiti da preinai, poniti ili
ukine odluku domaeg sudskog ili upravnog organa niti da svojom odlukom podnosiocu
apelacije dodijeli neko pravo koje mu je uskraeno. Od Suda se moe traiti samo da
ustanovi da li je u konkretnom sluaju prekreno neko pravo podnosioca apelacije i da
odlui na koji nain e oteeni dobiti zadovoljenje ili odgovarajuu naknadu zbog tete
koja mu je na taj nain uinjena. On takoe moe da ukae dravi koja su zakonska
rjeenja u njenom zakonodavstvu nesaglasna sa Konvencijom i da joj naloi u kom dijelu
i kako treba da izmijeni praksu rada dravnih organa.

3.4. Ko moe podnijeti albu Evropskom sudu za ljudska prava?

9

albu mogu podnijeti pojedinac, nevladina organizacija ili grupa lica koji tvrde da su
rtve povrede prava ustanovljenih Konvencijom ili protokolima uz nju, uinjene od strane
drave. Pravo na podnoenje albe ne odnosi se samo na dravljane nae zemlje, ve ono
pripada svakome (strancu, licu bez dravljanstva) ko je pod jurisdikcijom nae drave i
ko pokae da mu je pravo uskraeno. To znai i da nai dravljani mogu podnijeti tubu
Sudu protiv neke druge drave koja je ratifikovala Konvenciju ukoliko se nalaze u
nadlenosti te drave i ukoliko pokau da im je ona uskratila ili povrijedila neko pravo iz
Konvencije. Doputeno je da alilac bude advokat, pravni zastupnik rtve ukoliko pokae
da je ovlaen da predstavlja stranku pred Sudom. Takoe, nevladina organizacija moe
se pojaviti kao punomonik rtve i zastupati je pred Sudom, a pravo pojavljivanja pred
Sudom imaju i sindikati, vjerske zajednice, privatne asocijacije ili profesionalna
udruenja pod uslovom da pokau ko su njihovi lanovi i navedu pravni osnov po kome
imaju ovlaenje da zastupaju svoje lanstvo.
Nije doputena tuba u opem interesu, odnosno stranka ne moe da bude pojedinac koji
se javlja u ime svih potencijalno ugroenih (actio popularis). U praksi Suda je dozvoljeno
da, ako rtva iz nekog opravdanog razloga ne moe da se obrati Sudu, to uini lan
njegove porodice.

3.5. Rok za podnoenje albe

alilac mora podnijeti albu u roku od est mjeseci od dana kada je povodom njegovog
predmeta u domaem postupku donijeta pravnosnana odluka. Rok poinje da tee od
momenta kada alilac iskoristi sve domae efektivne i djelotvorne pravne lijekove. Ako
presuda o predmetu pred domaim sudom nije objavljena javno, rok poinje da tee od
dana kada je pravnosnana odluka dostavljena stranci. Ako stranka u postupku pred
domaim sudom nije znala da se desilo krenje prava predvienog Konvencijom, pa
kasnije sazna nove injenice, rok se rauna od trenutka kada je stranka dola do takvog
saznanja.

4. Domai pravni lijekovi

10

Prije nego to se obrati Evropskom sudu, stranka mora da iscrpi sve pravne lijekove koji
joj stoje na raspolaganju u domacem zakonodavstvu . Meutim, ak iako nisu iskorieni
svi domai pravni lijekovi, Sud moe prihvatiti apelaciju ukoliko apelant dokae da su
pravni lijekovi nedostupni ili da bi upotreba pravnih lijekova bila neefikasna ili da bi
trajala neopravdano dugo. Dostupnost pravnog lijeka podrazumjeva mogunost da se
oteeni, ukoliko mu je neko pravo povrijedio organ uprave ili sud, obrati albom ili
prigovorom viem upravnom organu ili viem sudu koji e biti nezavisni od organa koji
odluuje u prvom stepenu. Dostupnost se ocjenjuje i sa stanovita koliko njegova
upotreba materijalno iscpljuje potencijalnu rtvu, pa se smatra da pravni lijek nije
dostupan ako iziskuje velike trokove. Pravni lijek je efikasan samo ako donosi rezultate
odnosno ako izvrni organi stvarno postupaju prema odluci suda ili drugog nadlenog
organa. Tuena drava ima obavezu da dokae da alilac nije iskoristio sve raspoloive
pravne lekove, a imao je pristup djelotvornom pravnom lijeku.

5. Dejstvo odluka Evropskog suda za ljudska prava

Evropski sud je, u pravom smislu te rijei, sudski organ i njegove odluke obavezuju
dravu koja je prihvatila njegovu nadlenost. Ako sud nae da je drava krila ljudska
prava obavezae je da preduzme mjere da bi obezbjedila pravni lijek kojim e se krenje
onemoguiti , a moe zahtevati od drave i da izmeni zakonodavstvo ili praksu. Ako Sud
utvrdi da je povreeno pravo podnosioca apelacije moe doneti odluku o pravinom
zadovoljenju oteenog.
Presude ovog suda su pravnosnane kada stranke izjave da nee zahtijevati da se predmet
iznese pred Veliko vijee ili tri mjeseca posle donoenja presude ako se ne zatrai da se
predmet iznese pred Veliko vijee ili kada zahtjev za obraanje Velikom vijeu bude
odbijen. Odluka Velikog vijea je odmah po donoenju pravnosnana. Presuda se, osim
strankama i neposredno zainteresovanim licima, dostavlja i Komitetu ministara koji
nadzire izvrenje presude.

6. Zakljuak
11

Evropski sud za ljudska prava je meunarodni sud sa sjeditem u Strazburu. Broj sudija
Suda odgovara broju drava lanica Vijea/Saveta Evrope koje su ratifiikovale
Konvenciju za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i taj broj trenutno iznosi 46
drava.
Sudije Suda ne predstavljaju niiju dravu i rade u svoje ime. Evropska konvencija o
ljudskim pravima je meunarodni sporazum koji samo drave lanice Vijea/Savjeta
Evrope mogu potpisati. Konvencija, na osnovu koje je osnovan Sud i postavljena pravila
njegovog funkcionisanja, sadri listu prava i garancija za ije potivanje su se obavezale
same drave.
Sud primenjuje Evropsku konvenciju o ljudskim pravima. Njegov zadatak je da osigura
da drave lanice ispotuju prava i garancije navedene u Konvenciji. Sud to radi tako to
ispita predstavku (koja je jo poznata pod nazivom aplikacija) koju podnosi pojedinac ili,
ponekad, drava. Kada ustanovi da je drava prekrila jedno ili vie od nabrojanih prava i
garancija, Sud donosi odluku. Odluke su obavezujue: relevantna drava ima obavezu da
joj se povinuje (da je izvri).
Tri glavne karakteristike postupka Suda jesu:
-

Sud e razmatrati na predmet besplatno;

Moraemo sami da snosimo svoje trokove (trokove advokatskih usluga ili

trokove koji se odnose na istraivanje i prepisku);

Nakon to smo podnijeli predstavku, moemo se obratiti za besplatnu pravnu

pomo. Ona se ne dodeljuje automatski niti se nagrade odmah isplauju, nego tek u
kasnijoj fazi postupka;

Postupci se vode u pismenoj formi. Shodno tome, uglavnom nema rasprava te je i

klijent pismeno informisan o svakoj odluci koju Sud donese.

Sud prvo treba da ispita da li je predstavka prihvatljiva. To znai da sluaj mora ispuniti
izvjesne zahtjeve navedene u Konvenciji. Ako uslovi nisu zadovoljeni predstavka e biti
odbijena.

12

Ako se naa predstavka ili jedna od albi koje smo izneli proglasi prihvatljivom, Sud e
potaknuti strane u sporu kako bi smo postigli prijateljsko poravnanje u predmetu. Obe
strane e biti pozvane da se sloe oko rjeenja sluaja. Ako se ne postigne prijateljsko
rjeenje u predmetu, Sud e meritorno razmatrati predstavku, to znai odluie da li
jeste ili nije bilo krenja prava garantovanog Konvencijom.
Ako Sud ustanovi da je bilo povrede prava, stranka moe dobiti pravinu naknadu sumu novca kao naknadu za izvjesnu vrstu tete . Treba posebno imati u vidu da:
-

Sud nije ovlaten da promijeni odluke domaih organa vlasti ili poniti domae
zakone;

Sud nije nadlean za izvrenje svojih presuda. im je Sud doneo presudu

odgovornost prelazi na Komitet ministara Vijea/Savjeta Evrope (koji ine ministri
spoljnih poslova ili njihovi predstavnici svih zemalja lanica) iji je zadatak da
nadgleda izvrenje i osigura da se isplate sve dosuene kompenzacije.

13

7. Literatura

Paji,Z.,O jedinstvu pravnog sistema Evropske zajednice, Beograd, 1985.godine;

Internet:
Internet,www.vikipedia.ba
www.echr.coe.int/echr
www.usud.hr

14