Professional Documents
Culture Documents
11 Teza
11 Teza
[1]
lrs l sit t s rflt aussi dns ls uvrs d la littrtur : ls sns gurrirs y snt
abndants, l fi hrtinn trs rsnt. urtant, rtir d l fin du XII sil, ls lasss
burgiss btinnnt, gr au dvlmnt d l mnuftur, ds rivilgs nmiqus t
juridiqus qui nurrnnt ls uvirs signuriux. n vit ritr lrs d nuvlls frms,
lus stiriqus mm dns l Rmn d Rnrt, u lus lyriqus mm dns l si ds XIV
t XV sils, hritir d l si urtis. u Myn g, l livr mm nus l nnissns
ujurd'hui n'xist s. D'illurs, frt u d gns, rt ls lrs, svnt lrs lir t rir. L
littrtur, n tms, st rinilmnt rl, 'st--dir qu'll st rnt r ls trubdurs u
4
vnmnts histriqus rmntnt ux sils ntriurs (gst, n ltin, signifi tin u fit
xtinnl ). Ls txts littrirs frnis xistnts ls lus tt dtnt du nzim sil. Ls
rmirs trvux littrirs rits dns l viux Frnis tint ls vis ds sints. ntiqu d Sint
ulli, rit dns l duxim miti du nuvim sil, st gnrlmnt t n tnt qu rmir
un tl txt. 'st un si urt qui rnt l mrtyr d'un jun fill. Mis st bin lidl d l
sit fdl qui st n fit mis n sn : l rst bslu ds nggmnts fdux ntr suzrin
t vssl, l mrl hvlrsqu, ls qulits gurrirs u srvi d l fi. L hvlir bit un
d dhnnur trs xignt : mrisnt l ftigu, l ur, l dngr, il st irrmdiblmnt fidl
sn signur. L hvlir vit ur l gurr, il st fir d ss xlits gurrirs. u urs du
XI sil, dns tut lidnt hrtin, s dvl un nuvll lss sil, ll ds hvlirs.
n fit, ur tr just, n dvrit dir l st ds hvlirs, r ls hvlirs nnt jmis fit rti
d l grnd lssifitin qui v d si u Myn g r quu drt, ils snt rruts dns tuts
ls lsss.
[3]
suzrin shbillr t fnt d lgrs ths ur lui (mssgs, urss, t.). Ils snt nsuit vlts,
uis, uyrs ils sunt lrs ds hvux, ntrtinnnt ls rms, rtnt ls bggs, t. Vrs
lg d quinz ns, ils snt nfin dmis u mbt. st r l rmni d ldubmnt qu
luyr dvint hvlir. L ritul, ssz mlx, mmn l vill d l rmni : l futur
hvlir dit rndr un bin, jnr t ssr l nuit n rirs. rs l mss t l mmunin du
mtin, n rmt u jun hmm ss rms dfnsivs t ffnsivs. n l fr nsuit vilmmnt,
sit d l min, sit du lt dun : st l l, qui vis ruvr l jun hvlir t
mntrr s fr. Il st nsuit invit ruvr sn hbilt t s uissn u ju d l quintin.
nfin, l nuvu hvlir dit rtr srmnt sur l Bibl, rmttr fidlit sn signur t
rttin ux uvrs, l suit d qui n l ft n dnnnt un grnd bnqut n sn hnnur. ux
qui snt hrgs d rtgr l ul divnt ssdr divrss qulits. Sn d mrl, trs strit,
dnn u hvlir ds vlurs d rfrn. Il dit dbrd tr rux, st--dir villnt. r l mt
russ , n dsignit lnsmbl ds qulits mrls t hysiqus qui fnt l villn dun
gurrir. L hvlir dit dn tr frt hysiqumnt t syhlgiqumnt. Il dit tr frt, gil,
rid t urgux. Dvnt l dngr, un hvlir n rul s. Il n rint s ur s vi, uisquil
l vu rtgr ls fibls. Mis un russ, si ll nst s nnu, n srt stritmnt rin. L
vinquur dun ruv srt tujurs dvntg grndi lrsquil y ds tmins. Il dit ussi tr
lyl. n fft, l rmir dvir du hvlir st d tnir rl. Sil rmt l fi quil jur, n st
fit d s ruttin. Il fut svir qu l hvlri st un frtrnit dnt tus ls mmbrs
sntridnt. Dillurs, il st imrtnt qu ls hvlirs uissnt s fir nfin, uisquils vnt
mbttr nsmbl : ils divnt tr ssurs qu lurs mrds n ls lissrnt s tmbr.
L lrgss st ussi un vlur du hvlir mdl. Il sgit du mris du rfit, vir d l
rdiglit. Un hvlir n dvit s stthr ux rihsss, mis ls distribur utur d lui dns l
ji. nfin, un bn hvlir fit ruv d msur, st--dir quil sit rrimr ls xs d s
lr, d sn nvi, d s hin, d s uidit, quil st bl d rstr mtr d lui-mm dns l
fu d ltin. L msur st dn lquilibr ntr l russ t l sgss. fin d lnsignr ux
futurs hvlirs, n ls fisit jur... ux hs. L urtisi ussi ntribu rmuvir l
msur qund ll n s ll-mm vrs dns lxs. n ut dir dun hvlir qui suivit s
rgls mrls quil vivit sln un thiqu d lhnnur. n fit, quun hvlir dit rdutr,
st l hnt, lus nr qu l mrt.
n tms d ix, ls hvlirs sdnnnt l hss, srt nbl, t u turni. ur nsrvr
intt lur rdur gurrir, ls hvlirs s bttnt milmnt ntr ux. n fit, snt ds
xris trs sriux t trs vilnts, vritbl l d gurr. Ils imnt ussi, bin sr, ls fts... Si,
l vrit, st suvnt ur lur fr brutl qu ls rmirs hvlirs tint hisis, st un
7
utr tblu qu rsnt l littrtur, ils divnt nn sulmnt tr frts t urgux, mis
bux. Dns l mnd urtis, l lidur st un tr, un fiblss.
[5]
vir du hrm t d lsrit, tr lis t bin lvs, tr urtis, n smm. Il st bin rtin qu
l hvlri rthurinn, tll qull st drit dns ls rmns, rrsnt un idl t n jmis
xist, mis l littrtur i dintrssnt qu, rnt un synths ntr l myth t l rlit d
lqu, ll dnn un img minutius d l fn dnt n vyit l hvlir idl u XII t u
XIII sil, dns ls urs ds grnds fdux d lqu.
L fmm n s d l dns t univrs. mtr du XI sil, qu nim dun trs grnd
frvur rligius, ls signurs fdux ntrrnnnt d grnds xditins militirs n Trr sint
ur librr l tmbu du hrist ds mins d lnvhissur musulmn. snt ls risds. n
mm tms qulls ffrmissnt l rgim fdl t nsrnt l rstig d l lss ristrtiqu,
ls risds ngndrnt un idl humin : lui du hvlir ris ( qui rnd l rix ), sns ur
t sns rrh. L rux hvlir st un mdl d tuts ls vrtus : hmm dun gnrsit sns
limits, il s mntr villnt u mbt, lyl sn signur, s tri t sn Diu. L sns d
lhnnur lui imrt utnt qu s vi. Ls hnsns d gst snt insi lxrssin littrir d s
ntrriss utnt militirs qu rligiuss. gnr littrir st tyiqumnt mdivl. Lnlys
syhlgiqu y imrt bin mins qu lxlttin ntinl. st lhistir rvu t rrig r l
lgnd t l mrvillux. Ls rits imnt xgrr ls fits drm mlis. russs hysiqus,
xlits xtrrdinirs, lutts mrvilluss t rfis mm ffrntmnts tmrirs ntr ds
mnstrs t ds frs mlfiqus mttnt n vlur ls hvlirs, symbls du bin. Ls qulits du
hrs snt nr mgnifis lrsqulls snt miss u srvi d Diu, suzrin surm. Dillurs,
fin d mttr dvntg n rlif ls qulits xtinnlls du hrs iqu, n ls
rgulirmnt un ntgnist, fln t trtr l fln surm tnt lui qui rfus d s sumttr
Diu, lus grnd ds suvrins : l musulmn, u Srrsin (u Infidl). L hnsn d gst st
ms d lisss , srts d strhs lnguur vribl, dnt ls vrs snt ssnns. L
hnsn d gst trit ds fits gurrirs s drulnt tujurs dns lmir rlingin. ll
suvnt ur thm l gurr ntr ls srrsins, t fit suvnt ffi d rgnd dns un ntxt
histriqu qui st lui ds risds. L hnsn d Rlnd, r xml, t rdig durnt l
rmir risd. m iqu xlt ls vrtus hvlrsqus, mgnifis r l bu Myn
g , lui ds XII t XIII sils, v ls miss l'hnnur ds tmrmnts si hrs s
tms, mm l'mur, l'hnnur, l dfns d l fi, l villn, l fidlit t l'miti. L rit
s'ui sur ds vnmnts rls mis mbllis d mnir tiqu t hrqu. L'histir s ss
l'qu d l'mrur hrlmgn n 778 lrs d'un xditin n sgn d' il rvint vitriux.
ndnt un mbusd dns ls yrns, Rnvux, urit surris l'rrir grd d l'mrur
8
[7]
dsir, qut idlis d'un mur sublim t jmis ssuvi. L hnsn urtis st drigin
rvnl t un rtr mndin t glnt, nvnu t ssz mnir, ll st frt mntn v
tt dsritin ritull du rintms qui n frm lntr n mtir, ls hyrbls ldrss d l
dm t ls bjurgtins u trmur u lsngir. Ls rmns t ls sturlls nt buu
mins viilli qu l hnsn urtis. Ls rmns sllnt hnsns dhistir, r qulls
frmnt un rit, u hnsns d til r qulls tint nss dmgnr l trvil ds
fmms n trin d filr u d tissr. snt ds isds lus u mins drmtiqus, trits
sbrmnt, ds srts d ruris d rmn sntimntl u d. lls s msnt d lusiurs
strhs trmins r un rfrin.
[8]
rgntin, Ysbl, Gytt, Ylnt, urint, mlt; lls brdnt ds rfris, suirnt rs l rtur
du bu hvlir qui rfis n rvint s, dns s, il n rst linfrtun qu vtir l hir t
rndr l vil. illurs, st l ml mri qui truv un nsltur, u bin st un mr qui
rit l nfssin d s fill sduit r un glnt; r bnhur, lmurux n trd s rvnir; il
mmn l bll n sn ys t n fit un mtss. Un utr gnr littrir du Myn g st l
sturll, qui st un gnr ristrtiqu. Ls blls dms, d tut tms, nt im s dguisr n
brgrs; r ntrst, ls tits fills d l mgn, dns lurs rnds, s rnnnt vlntirs ur
ds rins t ds rinsss. Tl tit du mins lusg dns l viill Frn. Rbin t Mrin, mm
dns l ju lbr ddm l Bssu, frmnt l ul-ty ds sturlls v lurs diminutifs
vris : Rbint, Rbihn, Mrt, Mrtt, Mritt. L sturll ur thm gnrlmnt un
hvlir qui fit l ur n trms hisis un brgr d rnntr; rfis ll-i finit r lui
dr, mis l lus suvnt ll l rbru, t il nst s rr qu l glnt tr ntrrnnt sit
rnduit us d btn r lmurux n titr t r ls hins, Tnr t Mnl, lns s
ursuit. Mlgr l rssmbln ds sujts, rin d mins nnuyux qu ls sturlls, ls dtils
n snt sirituls t ittrsqus, ls rfrins qui snt ds nmts imitnt l sn ds instrumnts
hmtrs t l rythm rsnt un divrsit infini : n y truv tuts srts d vrs, d st, d
nuf, d nz, d qutrz t quinz ids.
n y truv mm l vrs-h t l rim nhn. L gnr lyriqu n rrsnt quun tit rti d
l si du XII u XIV sil, tnt r lur imrtn intrinsqu qu r l rtntissmnt qulls nt
u dns 1ur ntir ls grnds msitins nrrtivs tinnnt l tt: ntinl, rmns
ntiqus, rmns brtns, nts rir, uvrs mrls t stiriqus duis l Bibl Guit jusqu Fuvl,
inq ruils dysts v limmns rlngmnt du Rmn d Rnrt, nfin l m nyldiqu
qui sll L Rmn d l Rs. Ds l XII sil, v Jn Bdl drrs t l risin Rutbuf,
rt l si rsnnll qui trimhr u XIV t u XV v Dshms, Frissrt, hristin d
isn, hrls drlns t Frnis Villn. st l grnd qu ds ms frm
12
fix, li, rndu, blld, mlint, srvntis, nfin du hnt ryl, l ty l lus smtuux ds
linds nsrs 1Immul ntin d l Virg t l rinil ttrtin ds uys d n, d
Run t dmins. L fin du XV sil, st lqu l lus stulir d l littrtur du Myn
g. Ls ts xrimnt ds ids gnrls dns ds rythms diffiils, mm hz Hlinnt d
Fridfnds t l Rnlus d Mllins, dux nts ns urvnt. tt sin d l vrsifitin uss
si lin, rih vbulir du XV sil, l thtr n rfit. tt qu, l rihss d l lngu
ds mystrs, mirls, frs, mrlits t mnlgus drmtiqus st inrybl. r un ntrst
singulir, u mm mmnt s dvl l si svnt libr d l musiqu, nt l hnsn
ulir, uvr dmturs u d dmi-lttrs qui snt suvnt ls uturs d lir t ds rls, ll
ntinu v un vritbl riginlit, ur ls tits gns, l rmn urtis t lristrtiqu
sturll; il n st d frt bin vnus, dun nvt hrmnt t rfis dun rll distintin. [9]
lusiurs d s hnsns snt vnus jusqu nus, mis ltrs r l trditin rl, l ul ynt
rdu u u l sns xt d l dn t d l vlur ds mts quntrtnint n lui ls rittins
ubliqus ls rrsnttins thtrls. n ut dir qu l vrs t ndnt qutr nts ns l md
dxrssin u rs uniqu ur tuts ls ids t tus ls sntimnts: il tit lus lir t miux
mris qu l rs, lqull nst rriv l lin limidit qu buu lus trd. Tut qui st
imrtnt t dit n vrs vnt d ltr n rs.
qu lus rst ur l'riginlit d sn trbr. S'il n'st s un rin, il rvr rsnts t hvux
d sn rttrt t dvindr ut-tr un lbr trubdur t frquntr ls urs ryls
l'xml d ir Vidl. Si, dns l rmir qu d l si urtis, l rblm d rrtin
n s s s, trubdurs t jnglurs rtgnt l mm sttut, il n'n v s d mm r l suit
l'n truv ds ts ur rlgur ls jglrs n drnir lss. u XIII sil, imri d
gulhn t Gusbrt d iibt, tus dux nins jnglurs dvnus lbrs r l gr d
rtturs, tritnt lurs nfrrs t nurrnts v ndsndn t grssirt. Guirut Riquir,
v un u lus d tt, rvndiqur un sttut rtiulir d dn dtr d trbr ur ls
trubdurs qui n divnt surtut s tr ssimils ds jnglurs. Qunt u trubdur tln,
Rimn Vidl d Bsl, il rit dns sn nsnhmn d jglr, un rgumnttin mrl qui dit
tr l bs d jglr. Mis, qui fisit nr l diffrn ntr jglr t trbr l fin du
XIII sil, lrs qu l si urtis tit n lin ddn t qu ls dtrs d
rns, mm ls nmmint rvr d Girn, n'intrssint lus grnd mnd? Trbr, 'st
glmnt hntr t vilr. 'st fir ruv d qulits vls svir filr ds sns huts t bs,
bin xrimr un mldi t d virtusit instrumntl l mnir d rdign u d ns d
dlh. Mis si l'instrumntist u un l d hix dns l mtir d jnglur, l'rt surm
'st hntr. hntr signifi l fis truvr t intrrtr, t dsign ut-tr l it svir
imrvisr sntnmnt n ubli ds ults rims sur ds thms riginux. L trubdur dfnd
sn rt n ubli, dvnt ls nfrrs, ls initis t ls dms, t il tnd s dssr t s'lvr. Il st
ujurdhui nsidr, just titr, mm l bru ds littrturs tulls. Dns l sillg d
l Rvlutin tiqu inugur r ls trubdurs, u XII sil, s situ Mri d Frn. Dns
un rstiv rh uisqull sinsir d lis brtns rt l rmir fmm t d
Frn, un dm qui sn riginlit, ss qulits rrs, t r un univrs d mystr t
dnhntmnts, un ds lus bux t ds lus nigmtiqus d tut l si mdivl. Dns ss
lis, ll glrifi lmur. L li tit un tit m drigin ltiqu n tsyllbs rims lts
qui dsignit un hnsn. ll linlin vrs l fbl mlnliqu t tndr . Ls lis d Mri snt n
qulqu srt, r rrt ux grnds rmns urtis, ds nuvlls, ds rits lus rmsss, lus
brfs. L Li du Lsti mt 160 vrs, lui du hvrfuill 118. Un u lus lngs snt l Li d
Guigumr (886 vrs) t lui dlidu (1184 vrs). Ils snt mss dtsyllbs rims. Sur d
simls tblux ndtiqus, Mri d Frn rssrr s ns, sst lign d tut vrblism,
dnn ds hfs-duvr d risin t d bn gt. rts, urs dun hrstin d Tryns, lus
ml, lus is, lus bndnt, ls lis d Mri uvnt smblr frgils, mis ils fnt mntr d tnt
d snsibilit, d dlitss, d intur fin, ur insi dir qurll ds sntimnts, quils frnt
ldmirtin. ll su ruillir s nts qui fisint bttr l ur ds dms d sn tms. ris
d rv, ll su jutr d l gr sn univrs rmnsqu. ll su ussi glissr ds dtils d l
16
vi urnt qui nus rtnt ujurdhui dutils inditins : dtils ds tiltts, dsritins d
liux. mmnt ls dms rint ls hvlirs d sssir urs dlls, qulls snt ls distrtins
t ls jux, st r ll qu nus lrnns l miux. Sg, ll sit n s tr fruh. S mrl,
jmis nvhissnt, rst futr. ris ntr rvri t rlit, rfis guh, timid, ll hnt l bl
mur rmnsqu. Dns sn Li du Lsti un rssignl murt r l ruut ds hmms, un
sntimnt lgr mntr ss nuns, tnd ntr ls trs un frgil ssrll. st l hnsn d l
dm dns s hut tur, v l signur jlux t l hvlir dmur qui ss. L Li dYn
nus fit rnntr l nt d lisu blu. L Li du Bislvrt nrr l rnntr hurus dun
Bll dius t dun Bt imbl. n vit bin dns sn Bislvrt qu Mri, mm l Bt
qull mt n sn, st lus fvrbl ux mnts quux mris. Mis si l Bll st dius, l
situtin ut s rnvrsr t vil qu l lu-gru truvr justi n nlvnt dun u d
mhir l nz d l'infidl vnt d quittr ss rs t d rtruvr s frm humin. L snglnt
sunit ii u drltiqu. Dns lidu, un bltt ju un rl friqu. st l li d l ssin rih
n nuns muruss qui ut, r sn intllign ds hss du ur, lissr rssntir M m d l
Fytt. Dm Bltt, n rssusitnt un d ss ngnrs, su mntrr u hrs mmnt rndr l
vi s bll gr un hrb mgiqu. Il y dj ds dnns ur l Bll u bis drmnt. Dns
l Li d Lnvl , st un f qui rs sur un lit mgnifiqu qubrit un tnt luxuus surmnt
dun igl dr. Tut nst qu vtmnts d urr t d si vrmill, ritin d l but t d
ss rurs. L hvlir imnt un fmm, n fuynt un utr qui lim , trimhr r l
rttin ds dms t lmur grndir n trr tut st fri. L jun hssur rhiqu, l
snglir bln, l bih blnh, lisu blu, l lis musil, l smmil d tris nts ns, ls
hvlirs rrnts t ls dms d but, tut un ril tiqu st utilis r Mri dns ls lis. L
lus hurus dfinitin d lmur rt dns sn hvrfuill : N vs snz mi, n mi snz
vs . Il nn rst s mins qu l msitin ds lis s un rtin nmbr d rblms ; sln
ls ffirmtins d Mri ll-mm, l li brtn st un rit lgndir, lrt d ur n ur r
ls nturs brtns, uxquls ussi bin Thms dngltrr qu hrtin d Trys fnt ux ussi
llusin dns lurs txts ; l trvil d lrivin nsistrit mttr n frnis ss rits, t lur
dnnr un frm tiqu ; dns ls fits, bin qu l thmtiqu ds lis sit fftivmnt brtnn,
vir rismnt rthurinn, n ut y rlvr linflun ds rmns ntiqus, d W, t ds
lssiqus ltins, n rtiulir vid, sns rlr du mdl tujurs rsnt d lritur Sint,
vlnt difint. Mri ll-mm xs dns sn rlgu gnrl un ntin d l littrtur
mm trvil, qui rssrtit dvntg un visin minmmnt hrtinn d lrt qu ll ds
nturs dnt ll rnd sin d s distingur.
17
d sntimnts lus vilnts, d ntrsts lus uss ntr l mdittin srius t l rillri, d'un
sitin fndmntl ntr l strutur bjtiv t ls divgtins d l ns rsnnll, d'un
rutur du disurs strhiqu r l lyrism ds bllds. n'st lus un drt, mis l grnd
drt qui srt d rtxt l distributin tiqu. hngmnt filit l'rfndissmnt
mrl d l rflxin, tndis qu l rstiv d l mrt utris tuts ls qustins, mm ls lus
udiuss, sur l sit, l vi, Diu : Qui murt l drit d tut dir. L thm lyriqu d
l'mur t l thm stiriqu d l'rgnt uvnt insi nduir un ln dsbus sur l vnit ds
hss humins, tndis qu l rnur d l'mnt-mrtyr, bus r s thrin-sns-mri, s
rnfr d l hin umul n risn r l vitim d l'vqu d'rlns. u srvi d tt
rvisin ds vlurs n urs dns l littrtur ffiill, nus dvinns un ultur limit mis
slid, qui sit truvr dns l Bibl u hz Jn d Mung ls xmls dnt ll bsin ur sn
rgumnttin. s rminisns suffirint xliqur l substn du m, sns nus bligr
rndr ur uthntiqus ls llusins l'xrin vu. L uvrt, l fim, l frid, l tvrn t
ss buvris, ls rstitus t lurs trmris, ls viills ntrmttuss, ls gndrms t ls
vlurs, tut l figur dns l trditin stiriqu, hz Rutbuf t hz Dshms nr u hz
ls glirds. n ut dmirr, si l'n vut, Villn d'vir insi ris sin ds dshrits, vitims d lur
fibl ntur, d lur muvis srt, d l mhnt humin t d l'injusti sil. n ut ussi
rir l'hbilt d'un lidyr qui fit d'un s rsnnl un us lltiv, ls futs t ls
rrurs du vlur s nfndnt v tus ls mlhurs ds fibls. L rntir, qui smbl insirr ls
832 rmirs vrs du Tstmnt, dbuh lrs sur l rvlt : dns ls dux s, l ulbilit
s'stm ur fir l l'vidn d'un ftlit. L'irni du disurs tiqu, s'ttqunt tus
ls rjugs qui ndmnnt ls futs, n liss lus subsistr qu ls rfrins lyriqus, s rsum
l ftlism du tit ul. n ut nfin sulr sur ls rfrns l'mur, n s dmndnt qull
rt d'mur du h tt mrtum. Mis il st bin diffiil d'stimr l sinrit du sntimnt u
l hilshi d l'rtism dns un txt dnt l lngg st rsqu tujurs quivqu. n fft, l
si d Villn s fnd sur l'mbivln d mts qui s situnt u rrfur d signifitins
divrss. ll ut jur sur ls diffrnts signifis d'un mm unit lxil, l'un s situnt r
xml dns l fitin du rsnng dnt ss bins, l'utr dns l rgistr ds mthrs
grssirs (bruit, brn, burs, t.). ll ut ussi jur sur l rrhmnt inngru ntr l
signifi t un bjt rl uqul n s rfr (l hum, lmnt d l'rmur, t nsign d'un tvrn).
Mis il st imssibl d'liqur tt si un ddg systmtiqu, r, hqu instnt,
l'utur rnuvll ss rds, rnt ds ssitins nuvlls ntr ls diffrnts nivux u
dmins du lngg. Tuts ls tnttivs d l ritiqu ur rduir un sul systm tt rtin
tiqu n uvnt qu'butir un distrsin : 'st l s, n rtiulir, d ux qui hrhnt
surrndr dns ls mthrs l d d'un sit srt u qui drytnt d rtndus
19
n fft, sur l librt d ss rs. L rmir tint, rismnt, u miliu uqul il s rtth, t
dnt ls rutins n'nt d rnntrr qu'sinnllmnt ls sirtins rfnds du ul :
l mnd ds ins st l ty mm d l sit fitiv, hmr t rst dlsnt. L
snd tint l ntur urmnt ngtiv d lngg dnt l sndl rt un xutir
imginir ux dsirs rrims, lutt qu'il n lur rs d vritbl issu. Rst qu, dnnnt l
rl, miux qu'n n l'vit fit vnt lui, l rbllin instintiv ntr l'rdr ds hss, Villn
uvrt v l nsin humin un dilgu dnt nus mrnns miux l mdrnit rs l
ltur d'un Lutrmnt, d'un Rimbud t mm ds surrlists. hz lui, ls lis, ls hnts
rligiux u illrds, u nr ls ms dmur urtis, rnnnt un inhbitull dimnsin
rsnnll, qusi utbigrhiqu, mm n tmign l Tstmnt, sn uvr mjur. lv u
sttut d lgnd lqu rmntiqu, Frnis Villn s vit duis qulifi mm l rursur
ds ts mudits, utnt ur s vi tumultuus qu ur sn uvr tntt irniqu, tntt
thtiqu.
n rrivnt s sils lus nnus, u du mins lus tudis, ut-tr sr-t-il ssibl d dnnr
nr ds tuds vnus rs ds trvux justmnt dmirs, qulqu intrt d nuvut, nn r
l rssur fil t misrbl du rdx, mis r l riguur du int d vu histriqu ; ut-tr
mrndr-t-n miux l dvlmnt d lsrit mdrn, rs n vir surris lmbryn dns
ls flns vigurux du myn-g. Tut s tint dns lhistir, t ln n ut srrtr n hmin ; il
fut suivr l muvmnt t l flt ds gs, il fut brdr v ux. n nsnt s lngr
lngumnt t urgusmnt dns d grnds bsurits, mis n n vut s y rstr nsvli, n
vut rrivr u rsnt, lvnir ; nst qu ur l qun s rsign u ss. tudir l ss
st l sul myn d mrndr l rsnt t dntrvir utnt qu ssibl lvnir. n n sit bin
ln v qu qund n sit d ln vint. ur nntr l urs dun fluv, il fut l suivr duis
s sur jusqu sn mbuhur ; ur srintr, il fut svir l slil s lv, t dns qul sns
il mrh.
hitr II L rmntism
2.1 L si rmntiqu: trits distintifs, grnds thms t l visin du mnd
21
lmtin
snsibilit,
mm
st
du
rmntism.
Ls uturs rmntiqus fnt d lhmm un hrs dnt l snsibilit rgn sur l mnd. n
rlnt d l si rmntiqu, lutur rt sn ttntin sur lindividu (l Mi).
rir un si rmntiqu st hisir l rvlt, l diffrn jusqu l mrt ; st vir
lintuitin du trgiqu d l nditin humin. st sr ds rvlutins. st s sntir ml
dt u mnd qui nus ntur, st rfrr s blttir dns ds sils sss, dns ds mnds
qui nxistnt s u qui xistnt sulmnt dns l rv, limgintin. st rssntir d fn
xrb tus ls sntimnts humins : lmur, lmiti, l hin, l slitud, l tristss, l
diffiult d vivr. st ussi n s vir ur d brisr ls tbus : d rgrdr l mrt n f,
st dvir l gt ur ls ysgs drint, lvtin d l vi intriur, ur limgintin
t lindividu ru mm rigin d l rrsnttin. Ls uturs rmntiqus nt un gt ur
lxtism, ur ls vygs. L rmntism, dns s dimnsin urnn, rfndmnt
rnuvl ls surs d linsirtin littrir, ffirmnt sn mbitin d duvrir t dxlrr un
tril s : lui du mi, lui d lutr (t ds utrs), lui d lhistir. Sn imginir sst
insi fix sur lvntur intmrll d l nsin t ls rlis d lintimit, mis sst dly
n mm tms n dirtin du stl du mnd t dns l lng du tms, s nurrissnt d
lissur d l dur, qui tit un utr mnir d rtruvr l nsin t lm, lls ds
uls t ds ntins, ls surs riginlls qui nt fnn lur idntit t frg ls trits
multils d lur visg, dtrminnt l urs d lur dstin t lur md dtr u mnd. n
22
mrnd qu l rmntism, dns ls rts lstiqus mis surtut dns l littrtur, it insi
imliqu luvrtur vrs l mnd xtriur t l mnd diffrnt , dns s dubl dimnsin
stil t tmrll, ur rmntr, n qulqu srt, lssn mthysiqu t mrl d lm
ds uls, r dl ls ttrits d l ulur ll t du ittrsqu. Mis il imrt d s
dmndr jusqu qul int l rmntism t sifiqumnt l rmntism frnis t l
hutur d sn mbitin t msur ls njux t ls imlitins qu mrtit sn rjt. st
dns tt rstiv qu rnnnt lur signifitin histriqu t ulturll, lub du
muvmnt rmntiqu n Frn, ls dux uvrgs fndmntux d Mdm d Stl, D
lllmgn (qui lui vlut ls fudrs d Nln, lqul n sisit l rt subvrsiv) t rinn
u lItli. rts, un viv urisit ur ls uls trngrs stit mnifst ds l fin du
XVIIm sil, s trduisnt r l rid ssr d l littrtur d vyg , dnt, u dmurnt,
n uvit dj truvr dinsigns rursurs ds l Myn g : sngns, ur n itr quun
xml, u lbr rit d Mr l. Mis qui hng, u turnnt du XVIIIm sil
finissnt, qui vit lr ls muvmnts rrmntiqu t rmntiqu, st lbjt d tt
urisit : ll n s limit lus l sul bsrvtin ds rtrs t ds murs - bin qull
n rst un lmnt ssntil u u vyg drt , l mnir du Vyg n Itli d Gth,
un hf duvr du gnr, mis s dubl dun vlnt dxlrtin intgrl ds ulturs ds
ntins, d lurs msnts t d lurs strtifitins sulirs, d lurs rdnns
intlltulls t fftivs, ds vlurs qui sus tndnt lur siritulit : st bin qu hrh
fir Mm d Stl n s nhnt, tur tur, sur un ys du Nrd d lur t sur un ys du
Midi. n ssist, tut u lng du XVIII m sil, un grnd intrt ur lsgn, dnt
tmignnt ds uvrs d limrtn d lls d L Sg t, l fin du sil, ls dux lbrs
is d Bumrhis ; un utur mdst mm Flrin sliqu dnnr un duxim
rti l Glt inhv d rvnts t un trdutin d Dn Quihtt. n mm tms, s
dvl l littrtur d vyg, utr st d lngumnt ur lsgn ; l rit d
vyg, u XVIII m sil, hv d s nstitur n vritbl gnr littrir, qui ut
srgnisr utur d multils ntrs dintrt : bsrvtin ds murs t ds utums, ritiqu
ds institutins t d l sit (sur l mdl du Mntsquiu ds Lttrs rsns r xml,
rit dun vyg imginir), t, vrs l fin du sil, l fvur du r-rmntism, ssin ur
ls ysgs grndiss t ls drs nturls, dnt lsgn furnit un ml illustrtin. Tuts
s tndns s rtruvrnt lqu rmntiqu. 'st u nm d tt mm imgintin qu
s mrqu l'utr grnd rutur v l lssiism : l'vsin vrs ls ints ls lus ligns du
tms t d l's.'st l qu, mmunmnt, n ll xtism t qu Thhil Gutir
dfinit n dux tms : Il y dux sns d l'xtism : l rmir vus dnn l gt d l'xtiqu
23
25
mmunin v ll d lunivrs.
utbigrhiqu t suvr sur l mnd. Musst, dns l nfssin dun nfnt du sil (1836),
situ lvntur sntimntl dns un rstiv histriqu t rsnt un nlys trs subtil du
ml du sil. Qunt "htubrind, invnt l rsnng d Rn, rmir jun hmm n
ri u dssir t u ml du sil, blltt ntr sntimnts t snstins ntrditirs.
Suffrnt dun ssin instuus ur s sur, il trn s mlnli n Frn t n mriqu.
L ntur st un mirir d l tristss d lm t du vgu ds ssins. Lmur, dns un mnd
gutt r lnnui t l dsillusin, dvint mlhurux. st urqui ls histirs d lmur
rmntiqu s trminnt rrmnt bin, ls uls rmntiqus n sunissnt qu dns l mrt.
trvrs tt histir dun ris, ls fitins vnt mttr n sn ds rblms mm l
mlnli du mnd ss, l sntimnt d vid qun ll l ml du sil, l dtin
litiqu, lh murux. ntr sur l j , l rmn rmntiqu rivilgi ls mndrs d l
snsibilit. Rn (1802) d htubrind, brmn (1804) d tinn ivrt d Snnur,
dlh (1816) d Bnjmin nstnt, mis ussi Vlut (1834) d Sint Buv, l nfssin
dun nfnt du sil (1826) d Musst snt utnt dxmls d rmns rsnnls qui mntrnt
l fi limrtn d l ntin du int d vu t l diffiult ur lindividu d sinsrir dns l
mnd. Lmur n rst lus un lisir, st un dulur. Lmur rmntiqu st trist t tujurs
mn. htubrind im hrltt - mis il ubli quil st mri. Tut v bin v ulin
mis ll st n trin d murir. lvir st dj mrt qund l uvr Lmrtin lttnd n vin sur
l brd du l. Musst t Grg Snd ussnt ds ris blsss sur l brd du Grnd nl. Si
lmur st lun ds grnds surs du lyrism, l lr, l hin, lngiss t l mlnli
uvnt s rvlr ds mturs uissnts d l rtin tiqu. L rmntism rrsnt dn l
sil d l ssin mlhurus. insi Rn st-il lun ds rmirs t ds lus ltnts
mnifsttins d qun ll ml du sil - tl int qun mlir mm
xrssin jumll ml d Rn . L nt d ml du sil ruvr un frm
rtiulir d mlhur, nsidr mm l rr dun qu t tnnt, r lssntil, u
divr ntr dun rt l mi, ss sirtins, sn dsir dtin, dmur, didl t dutr rt,
lrdr du mnd, un sit inrtin ynt rdu ss rrs trditinnls, litiqus, rligiux,
mrux. tt ris tuhnt ls sntimnts d lHmm, ngndr lnnui, st--dir un
lssitud inxlibl, un dgt d tut hs, l bsin d s rnfrmr dns s singulrit t sn
uniit slitir ; "Hls, jtis sul, sul sur l trr ! Sxlm l hrs d htubrind.13" L
mldi mrl d Rn st du surtut ntxt histriqu, tt ris du dssir u d l
nsin humin ; l rsnng quirt s dimnsin mythiqu t inrn l ml-tr dun
gnrtin rdu ntr dux sils, dux visins du mnd, t rmt, ur hr sn
dsrri u sn nnui, s rfugir dns ss himrs ;
28
mm dns l frm. Lun ds rtristiqus rinils du drm ds nns 1830 (t, u-dl,
d lritur d Hug n gnrl), st l dlg qun nstt suvnt ntr nn t
nnitin. limg du thtiqu 10 u du rmnsqu 11, nmbruss snt ls ntins
xrimnts n rtiqu sns jmis tr thriss ni mm thmtiss. tus ls nivux, l
drm huglin ds nns 1830 rt insi mm rdxl, u sns urnt du trm, tut
dbrd, Hug ntnt s tujurs n lttnd, du mins l l lissnt rsgr ss sitins
thriqus ; u sns tymlgiqu, nsuit, dns l msur il ss un mrl institu,
mis surtut dns un rstiv hilshiqu, ffrnt mins ds slutins rts nsr quil
ninvit susndr tut ffirmtin, mhnt l ubli d figr s sitin. l rhtriqu qui
ll l mrhnsin ds imgs t ds sus-ntndus, il substitu l dilgu ntinu ds
ntrirs, mm l urnt ltrnnt du disurs t du ntr disurs u lutt d l ns t
d l ntr ns ur rrndr un xrssin d Shlgl. fisnt Hug sinsrit bin
dns l dr dun hilshi rmntiqu qui stul l fin d l suririt d l ns
disursiv sur l littrtur.
31
32
ntr srit. LHmm n ut rin fair ntr lui. L Mal attir ls hmms, il ls nsrll
ntr srit nhant . LHmm nst quun marinntt qu Satan dmin ( st l Diabl
qui tint ls fils qui nus rmunt vrs 13) : Satan s'mar d la vlnt d l'hmm (vrs 11 :
l rih mtal d ntr vlnt qui st varis ). L vrs 12 mntr la uissan d Satan
qui ut varisr du mtal. D lus, n rtruv l laisir hz Satan av lrillr qui y fait
rfrn. Lmhas st Satan [..] qui sulign d nuvau lattrait du Mal, st Satan qui
dirig lhmm, t nn diu. L sntimnt d ulabilit d lhmm nat d la rligin. L txt st
aruru ar un ham lxial rligiux : h (v.1), nfr (v.15), martyris (v.18). L
ruil st dmbl marqu dun sau sataniqu : ls avatars du Mal snt nmbrux Satan
(v.9), Diabl (v.13), Dmns (v.22). Baudlair annn drs t dj un sthtiqu
sataniqu, un sthtiqu d la rvlt rsnt dans ls ms blashmatirs d la stin
Rvlt . Il st ls dun t rmantiqu mm Hug la figur ntral tait Diu.
Lhmm na as l urag d ss vis t la st visibl gr laumulatin d vis du
rmir vrs la sttis, lrrur, l h, la lsin . Ls hs snt rsnnifis (vrs2, vrs 5).
L vrs 2 unt t travaillnt ns rs mntr ds hs dangrux. n fft, ii
unt st synnym dassigr t travaillnt nus rnvi ltymlgi d
mt tralium qui tait un instrumnt d trtur. La maraisn mm ls mndiants
nurrissnt lurs vrmins (vrs 4) mntr qu ls hmms atnt t nt d la mlaisan
ur s vis -> allitratin n m t n i . Ls vis gruillnt dn dans ns rvaux. tt
id st rnfr ar la mtahr vrs 22 Dans ns rvaux ribt un ul d dmns , ls
vis snt mars dmns qui fnt la ft jyusmnt t nus dirig. Dans ls vrs 29-32, n
rtruv
ds allgris ds
vis
sus
frm
danimaux.
sans
Sln.
Ils
nt
un
attitud
hyrit.
Imag d dbauhs : laisir landstin. maraisn sin martyris (vrs 18) av viill
rang (vrs 20). L'amur st dri, assi la misr t la auvrt -> Hyrisi dans
lattitud
lHmm.
Tu l nnais, ltur (vrs 39) -> dnn la fuit ds hmms qui rfusnt lur dstin.
Hyrit ltur (vrs 40) -> haun d nus st nrn
Baudlair nus mntr un hmm faibl. n fft, l ham lxial du vi t ds hs st
mnirsnt : hs , lhs , dbauh , vlns , landstin , vil . Baudlair
nus mntr ii un ralit ah d lhmm : lhmm st rrmu. D lus, lHmm st
dshumanis, il nst as matr d sn rs st l Diabl qui tint ls fils qui nus rmunt
(vrs 13) haqu jur vrs lnfr nus dsndns dun as (vrs 15). n a dn l'imag dun
hmm sans vlnt t dmin ar l Mal. tt vlnt st aratris ar un lxiqu laudatif
rih mtal , tl un irr rius, qui ntrast av limrtan d sa disaritin. Dans l
vrs 5 Ns hs snt ttus, ns rntirs snt lhs , lhmm st inaabl darrtr d
mmttr ds hs t ss rntirs n rmttnt as d lavr s hs => Rfrn la
rligin t l'hyrisi d la nfssin. Baudlair mt n avant l manqu d urag d
l'hmm ntr m, hlas! n'st as assz hardi
Lnnui st l rinial nnmi d lHmm. Tut l m st nstruit d manir amnr
lnnui qui arriv d fan dramatiqu. n fft, Baudlair arl d lnnui ds l dbut d la
nuvim strh mais l mt nnui nst rnn qu' la strh suivant, la drnir du
m (vrs 37). la r un fft d susns. La turnur Mais armi (vrs 29) antu la
mnstrusit d lnnui ; armi ls st autrs animaux russants, il st l ir. Ls
aumulatins rnt un fft d asad antu ar la juxtasitin dadjtifs (vrs 33). La
turnur d rsntatin Il n st un (vrs 33) uss l ltur la urisit. Au vrs 33,
l'anahr d lus t la gradatin, bas sur la lnguur ds mts t lur sns, lus laid, lus
mhants, lus immnd dramatis lnnui. Il st dn rrsnt mm un mnstr silniux
qui n uss ni grands gsts, ni grands ris (vrs 34) mais aabl d fair d la trr un
dbris (vrs 35). Lnnui rv dhafaud (vrs 37), il a dn ds nvis murtrirs t
sanglants, qui rnfr sn atrit.
35
antithtiqu
figurs
d'sitin).
36
Annn d'un mdrnit ar l'usag d'un vabulair urant ( viill rang") qui hqu av
un vabulair anin ( atin = mt antiqu, hlminth , trismgist ).
nsuit, l vabulair axilgiqu (qui s rart la mral) st mnirsnt dans l m Au
ltur. Il rmt la fis d fair un ritiqu d qui nstitu l'm d l'tr humain, qul qu'il
sit, mais vis surtut fair rndr nsin au ltur d qu'il y a au fnd d lui. Baudlair
n fait as l'algi du mal, ni la ritiqu d sn ltur, mais d l'humanit tut ntir, n
mmnant ar lui-mm.
L vabulair axilgiqu (sttis, rrur, h, lsin, rmrds, lhs, ttus, laisir landstin)
annn la visin d l'hmm t du mnd d l'autur, l jugmnt d Baudlair tant ii
ntirmnt xliit. Il mntr qu l uvir dstrutur d l'hmm t ss vis nmbrux, snt
ralntis ar sa lht qui l'mh d'allr jusqu'au but d ss fantasms mrbids Si l vil, l
isn, l ignard, l'inndi, / N'nt as nr brd d lurs laisants dssins / L anvas
banal d ns itux dstins / 'st qu ntr m, hlas! n'st as assz hardi. ndant
Baudlair n s ntnt as d ritiqur l ltur. D'abrd, 'st l'nnui qui uss au vi,
nsuit, l ltur st sn smblabl, sn frr ; il n'st as qustin ur lui d ritiqur sn ltur
mais d lui fair rndr nsin d l'animalit t ds vis qui unissnt l'humanit tut ntir.
Dans rmir m, l ltur st nfrnt la lum aid d Baudlair, qui dindra
tuts ls tars d sn ltrat.
L m st aruru ar un multitud d mtahrs t d maraisns qui illustrnt l styl d
Baudlair. haqu vrs snrihit dun imag : xml v.24 la Mrt, dj rsnt sus frm
dAllgri rvl ar ss surds laints (v.24), st aussi rarh mtahriqumnt dun
fluv invisibl . Ls mtahrs snt arfis fils mm dans la strh 3 l mal st
assi un rillr (nfrtabl dn) sur lqul Satan nus br . s imags snt nss
jur lur rl d rvlatin. m dit nus fair ntrr d lain-id dans l mnd tl quil
st, rvl ar l t suriur dans lxrin d la suffran. Ls rsntatifs nmbrux
junt aussi rl d rvlatin. st Satan (v.9), st la Diabl (v.13), st lnnui !
(v.37), autant d us d thtr hrhant rndr mt, t ds imags, d lxrin du
Sln.
n rtruv dans Au ltur, un srt d ndns d qui a u natr d la lum
Baudlairinn dans ruil... n ut affirmr qu m st un ristallisatin ds thms
ds Flurs
du
mal,
mais
qu'il
fait
aussi
assr
un
mssag
Baudlair.
37
38