You are on page 1of 36

Intrdutin

L titr d mmir st Lrt tiqu dns ls lttrs frniss. si mdivl t si


rmntiqu.
L rhrh st nsr ltud d lrt tiqu dns l littrtur frnis, n fisnt ussi un
rurs histriqu, r il st ssz diffiil d rlr d l si sns nntr ss rins.
Dn vnt d drir l ntnu du mmir, nus llns dnnr qulqus rfrns histriqus.
L but du mmir nsist dns lnlys d lnuissmnt du lyrism dns l littrtur t dns l
mrisn ntr l si mdivl t ll rmntiqu. mm un muvmnt, un rid
littrir n sffirm qu r ls txts qui dfinissnt s sifit, n v ussi rlr ds rtins
uvrs t d qulqu smmits d l littrtur ds dux rids.
L si st un gnr littrir trs nin qui ds frms vris, rit gnrlmnt n vrs, dns
lqul limrtn dminnt st rd l frm, st--dir u signifint. L si st un rt du
lngg qui fit un utilistin mximl ds rssurs d l lngu, st ur l qun v fir
ussi un rhrh sur lvlutin d l lngu.

hitr I L dvlmnt d l si u Myn g


1.1 Lhistir d l littrtur u Myn g, ls trits distintifs d l si u Myn g
L Myn g st un rid assz lngu qui dur rsqu dix sils. nst quu dbut du
XI sil qu l littrtur n lngu frnis a mmn dxistr t ds uvrs ltins.
ntr ln 1000 t l fin du Myn g, sit 500 ns lus trd, l sit, ls mntlits, ls
rdutins littrirs nt buu hngs. L littrtur mdival st tut d'brd ll d
l'lit fdl n rfltant ss rinis : it, hnntt t brvur.

[1]

L systm fdl strutur

lrs l sit t s rflt aussi dns ls uvrs d la littrtur : ls sns gurrirs y snt
abndants, l fi hrtinn trs rsnt. urtant, rtir d l fin du XII sil, ls lasss
burgiss btinnnt, gr au dvlmnt d l mnuftur, ds rivilgs nmiqus t
juridiqus qui nurrnnt ls uvirs signuriux. n vit ritr lrs d nuvlls frms,
lus stiriqus mm dns l Rmn d Rnrt, u lus lyriqus mm dns l si ds XIV
t XV sils, hritir d l si urtis. u Myn g, l livr mm nus l nnissns
ujurd'hui n'xist s. D'illurs, frt u d gns, rt ls lrs, svnt lrs lir t rir. L
littrtur, n tms, st rinilmnt rl, 'st--dir qu'll st rnt r ls trubdurs u
4

ls truvrs. Ls gns, qui s runisint dns l ur du htu, utint ls nts ds jnglurs.


L jnglur st lui qui lisnt t qui bvrd. S mmir xtinnll lui rmt d s rlr
ls ntins, vir ls millirs d vrs ds divrs rits qu l ul im ntndr - 'st, d'illurs,
l rim qui lui rmt d rtnir l txt, qu'il mdifi suvnt sn gr. Il mim ur ux divrs
ssg, il rnd l txt vivnt . Il fut mrndr qu 'st l ssg d l' rlit l'ritur qui
rmt ux uvrs d durr, t qui dnnnt vrimnt lurs lttrs d nblss ux uturs, qui
quirnt l vritbl sttut d'rivin. Mm si ls gnrs littrirs n snt s nr vrimnt
difis, ls uturs rtnt un grnd ttntin l frm d lurs rits. Il st imrtnt ur ux
d suivr l trditin, sns hrhr l'riginlit. D'illurs, l'nnymt st l rgl d'r ur ls
rivins du Myn g. Ils n'ssint s d s dmrqur, mis d'intgrr u miux l trditin, d
rrir ds txts ntriurs, d'n rssmblr ds lmnts rs. L'utur u Myn g s nsidr
mm un trdutur u un ntinutur lutt qu mm un rtur. L ntin d rrit
littrir u d rrit intlltull n'xist s. L txt n'rtint s un utur t il st
nrml d s'n srvir, d l lgir, d l rmnir, d l ursuivr u d'n hngr l dbut. L
lurt ds uturs d tt qu nus snt innnus t t nnymt n'st s simlmnt us r
l mnqu d dumnts disnibls ur l rid, mis ussi r un ntin du rl d l'utur
qui diffr ttlmnt d l ntin tull. Ls uturs mdivux s rfrnt trs suvnt
ux ntiqus t ux rs d l'glis, t tndnt lus rmttr n frm u mbllir ls histirs dj
lus u ntndus qu' n invntr d nuvlls. Mm lrsqu'ils l fnt, ils ttribunt frqummnt
lur uvr un tirs illustr u imginir. n ignr insi ls nms ds uturs d nmbruss
uvrs imrtnts, ntmmnt ur l Hut Myn g. L nm ds uturs mmn intrssr
l ubli sulmnt rtir du XII sil. Dns lur mjrit, ls txts nsrvs snt ligns d l
vrsin riginl d l'uvr, r qu'ils rrsntnt sit l trnsritin ds txts dlms u
hnts, sit l i ds txts dj trnsrits. u urs d l diffusin rl d'un uvr, l
fidlit l'utur, l lus suvnt nnym, rst trs ltir. Un fis rs, ls txts rstnt
dn uvrts : hqu nuvu ntur u ist dvint -utur n ls mdifint sln ss rrs
gts u ls gts du jur. Ls trvux thlgiqus rrsntnt l mjrit ds uvrgs qu l'n ut
truvr dns ls biblithqus u urs du Myn g. D fit, l vi intlltull st rgnis r
l rligin hrtinn, l littrtur d'insirtin rligius st dn l lus bndnt. Ls suls rits
rligiux rndus qui n snt s rduits r ds lrs snt ls mystrs : thtr rligiux,
ms d'un sussin d tblux bibliqus, st l fit d trus d'mturs.
n Frn, l Myn-g sn mmnmnt, sn miliu t s fin. L XII sil frm l
rid sndnt, dns l XIII st l int ulminnt, t l XIV vit mmnr l ddn. [2]
Ds l XI sil, ds ms, ls hnsns d gst, rntnt ls vnturs d hvlirs ndnt ds
5

vnmnts histriqus rmntnt ux sils ntriurs (gst, n ltin, signifi tin u fit
xtinnl ). Ls txts littrirs frnis xistnts ls lus tt dtnt du nzim sil. Ls
rmirs trvux littrirs rits dns l viux Frnis tint ls vis ds sints. ntiqu d Sint
ulli, rit dns l duxim miti du nuvim sil, st gnrlmnt t n tnt qu rmir
un tl txt. 'st un si urt qui rnt l mrtyr d'un jun fill. Mis st bin lidl d l
sit fdl qui st n fit mis n sn : l rst bslu ds nggmnts fdux ntr suzrin
t vssl, l mrl hvlrsqu, ls qulits gurrirs u srvi d l fi. L hvlir bit un
d dhnnur trs xignt : mrisnt l ftigu, l ur, l dngr, il st irrmdiblmnt fidl
sn signur. L hvlir vit ur l gurr, il st fir d ss xlits gurrirs. u urs du
XI sil, dns tut lidnt hrtin, s dvl un nuvll lss sil, ll ds hvlirs.
n fit, ur tr just, n dvrit dir l st ds hvlirs, r ls hvlirs nnt jmis fit rti
d l grnd lssifitin qui v d si u Myn g r quu drt, ils snt rruts dns tuts
ls lsss.

[3]

Ils snt dbrd t vnt tut ds silists d l gurr, rssmbls utur ds

mtrs du uvir, ls idnt dfndr l trritir t mintnir l ix.


Ls gurrs u XII sil n snt s sulmnt ds lutts snt dux uls, mm st
suvnt l s ujurdhui. lls snt intgrs l vi qutidinn. Qulls qun sint ls
mtivtins, ll st un ftur d trubls t dinsurit, rvqunt l misr t l fmin du ul,
qui n rtii s l lutt, mis n subit tuts ls rtmbs nmiqus t mrls. l, bin
ntndu, il fut jutr l dsrdr intriur : n tut qu d ris t dinsurit, il fut survivr,
d lritin dun bnditism qui rnd ls frms ls lus divrss. L hvlri urit dn t
r ur grntir l sit d tus ls dsrdrs, intriurs t xtriurs. Sn d mrl lui ims
l rttin d l vuv t d lrhlin, st--dir d tus ls dmunis. Si, u drt, l hvlir
rvint d nimrt qull uh d l sit, l hvlri s truv u u rssmbl r s
situtin rivilgi u ft d ldifi litiqu t sil. n fft, lvlutin rnt d lrt d l
gurr fini r rndr lus ffis ls mbttnts dnt lrmmnt tit mlt rmmnt dnt
l i mtrss tit l hvl. Ridmnt, dn, ls hvlirs s snt lvs u-dssus d l
itill. Mm si tus dux fnt l gurr, il n fut s nfndr hvlir t sldt : l hvlir n
tuh s d sld. n mrnd dn quu XII sil, suls ls lus rihs uvnt ssdr un
hvl t tut lquimnt nssir (l ln t l, lu, l hum t l hubrt). L st ds
hvlirs, dj trit, sst rfrm rgrssivmnt jusqu s rsrvr l titr, trnsmis d
gnrtin n gnrtin. insi, il xist un justifitin dmrtiqu d lristrti : ls millurs
t ls lus frts nt t hisis r ls vitims d lrssin. [4] L nblss st dn dirtmnt
issu du ul qui, inbl d s dfndr lui-mm, nfi sn srt ds rtturs. Ls signurs
s rrnt trs juns u mtir ds rms. Ils snt tut dbrd gs, st--dir quils idnt l
6

suzrin shbillr t fnt d lgrs ths ur lui (mssgs, urss, t.). Ils snt nsuit vlts,
uis, uyrs ils sunt lrs ds hvux, ntrtinnnt ls rms, rtnt ls bggs, t. Vrs
lg d quinz ns, ils snt nfin dmis u mbt. st r l rmni d ldubmnt qu
luyr dvint hvlir. L ritul, ssz mlx, mmn l vill d l rmni : l futur
hvlir dit rndr un bin, jnr t ssr l nuit n rirs. rs l mss t l mmunin du
mtin, n rmt u jun hmm ss rms dfnsivs t ffnsivs. n l fr nsuit vilmmnt,
sit d l min, sit du lt dun : st l l, qui vis ruvr l jun hvlir t
mntrr s fr. Il st nsuit invit ruvr sn hbilt t s uissn u ju d l quintin.
nfin, l nuvu hvlir dit rtr srmnt sur l Bibl, rmttr fidlit sn signur t
rttin ux uvrs, l suit d qui n l ft n dnnnt un grnd bnqut n sn hnnur. ux
qui snt hrgs d rtgr l ul divnt ssdr divrss qulits. Sn d mrl, trs strit,
dnn u hvlir ds vlurs d rfrn. Il dit dbrd tr rux, st--dir villnt. r l mt
russ , n dsignit lnsmbl ds qulits mrls t hysiqus qui fnt l villn dun
gurrir. L hvlir dit dn tr frt hysiqumnt t syhlgiqumnt. Il dit tr frt, gil,
rid t urgux. Dvnt l dngr, un hvlir n rul s. Il n rint s ur s vi, uisquil
l vu rtgr ls fibls. Mis un russ, si ll nst s nnu, n srt stritmnt rin. L
vinquur dun ruv srt tujurs dvntg grndi lrsquil y ds tmins. Il dit ussi tr
lyl. n fft, l rmir dvir du hvlir st d tnir rl. Sil rmt l fi quil jur, n st
fit d s ruttin. Il fut svir qu l hvlri st un frtrnit dnt tus ls mmbrs
sntridnt. Dillurs, il st imrtnt qu ls hvlirs uissnt s fir nfin, uisquils vnt
mbttr nsmbl : ils divnt tr ssurs qu lurs mrds n ls lissrnt s tmbr.
L lrgss st ussi un vlur du hvlir mdl. Il sgit du mris du rfit, vir d l
rdiglit. Un hvlir n dvit s stthr ux rihsss, mis ls distribur utur d lui dns l
ji. nfin, un bn hvlir fit ruv d msur, st--dir quil sit rrimr ls xs d s
lr, d sn nvi, d s hin, d s uidit, quil st bl d rstr mtr d lui-mm dns l
fu d ltin. L msur st dn lquilibr ntr l russ t l sgss. fin d lnsignr ux
futurs hvlirs, n ls fisit jur... ux hs. L urtisi ussi ntribu rmuvir l
msur qund ll n s ll-mm vrs dns lxs. n ut dir dun hvlir qui suivit s
rgls mrls quil vivit sln un thiqu d lhnnur. n fit, quun hvlir dit rdutr,
st l hnt, lus nr qu l mrt.
n tms d ix, ls hvlirs sdnnnt l hss, srt nbl, t u turni. ur nsrvr
intt lur rdur gurrir, ls hvlirs s bttnt milmnt ntr ux. n fit, snt ds
xris trs sriux t trs vilnts, vritbl l d gurr. Ils imnt ussi, bin sr, ls fts... Si,
l vrit, st suvnt ur lur fr brutl qu ls rmirs hvlirs tint hisis, st un
7

utr tblu qu rsnt l littrtur, ils divnt nn sulmnt tr frts t urgux, mis
bux. Dns l mnd urtis, l lidur st un tr, un fiblss.

[5]

Ls hvlirs divnt ussi

vir du hrm t d lsrit, tr lis t bin lvs, tr urtis, n smm. Il st bin rtin qu
l hvlri rthurinn, tll qull st drit dns ls rmns, rrsnt un idl t n jmis
xist, mis l littrtur i dintrssnt qu, rnt un synths ntr l myth t l rlit d
lqu, ll dnn un img minutius d l fn dnt n vyit l hvlir idl u XII t u
XIII sil, dns ls urs ds grnds fdux d lqu.
L fmm n s d l dns t univrs. mtr du XI sil, qu nim dun trs grnd
frvur rligius, ls signurs fdux ntrrnnnt d grnds xditins militirs n Trr sint
ur librr l tmbu du hrist ds mins d lnvhissur musulmn. snt ls risds. n
mm tms qulls ffrmissnt l rgim fdl t nsrnt l rstig d l lss ristrtiqu,
ls risds ngndrnt un idl humin : lui du hvlir ris ( qui rnd l rix ), sns ur
t sns rrh. L rux hvlir st un mdl d tuts ls vrtus : hmm dun gnrsit sns
limits, il s mntr villnt u mbt, lyl sn signur, s tri t sn Diu. L sns d
lhnnur lui imrt utnt qu s vi. Ls hnsns d gst snt insi lxrssin littrir d s
ntrriss utnt militirs qu rligiuss. gnr littrir st tyiqumnt mdivl. Lnlys
syhlgiqu y imrt bin mins qu lxlttin ntinl. st lhistir rvu t rrig r l
lgnd t l mrvillux. Ls rits imnt xgrr ls fits drm mlis. russs hysiqus,
xlits xtrrdinirs, lutts mrvilluss t rfis mm ffrntmnts tmrirs ntr ds
mnstrs t ds frs mlfiqus mttnt n vlur ls hvlirs, symbls du bin. Ls qulits du
hrs snt nr mgnifis lrsqulls snt miss u srvi d Diu, suzrin surm. Dillurs,
fin d mttr dvntg n rlif ls qulits xtinnlls du hrs iqu, n ls
rgulirmnt un ntgnist, fln t trtr l fln surm tnt lui qui rfus d s sumttr
Diu, lus grnd ds suvrins : l musulmn, u Srrsin (u Infidl). L hnsn d gst st
ms d lisss , srts d strhs lnguur vribl, dnt ls vrs snt ssnns. L
hnsn d gst trit ds fits gurrirs s drulnt tujurs dns lmir rlingin. ll
suvnt ur thm l gurr ntr ls srrsins, t fit suvnt ffi d rgnd dns un ntxt
histriqu qui st lui ds risds. L hnsn d Rlnd, r xml, t rdig durnt l
rmir risd. m iqu xlt ls vrtus hvlrsqus, mgnifis r l bu Myn
g , lui ds XII t XIII sils, v ls miss l'hnnur ds tmrmnts si hrs s
tms, mm l'mur, l'hnnur, l dfns d l fi, l villn, l fidlit t l'miti. L rit
s'ui sur ds vnmnts rls mis mbllis d mnir tiqu t hrqu. L'histir s ss
l'qu d l'mrur hrlmgn n 778 lrs d'un xditin n sgn d' il rvint vitriux.
ndnt un mbusd dns ls yrns, Rnvux, urit surris l'rrir grd d l'mrur
8

t fit ds vitims. hnt st un xml lssiqu d hnsn d gst, tt tin d'vntur n


mlnt l'Histir l lgnd, t l lbrtin iqu ds vrtus d hvlri, d l'hnnur t d l
fi. D tuts ls hnsns d gst qui flurirnt u Myn g, l hnsn d Rlnd st, sns
ntst, ll qui rflt ls lus huts sntimnts, lbngtin l lus bslu. Qund l hnsn
d Guillum drng u ll d Rul d mbri rltnt ls nflits ntr signurs, qund l
Gst d Nntuil u d Lrrin n fnt qu lbrr un lign, l gst d Rlnd drit l lutt d
lidnt ntr lrint, d l hrtint ntr lislm. L rinil qulit dun hrs mdivl, t
l lus imrtnt qui ut vir un mnsiur du Myn g, st sn sns d lhnnur, un thm qui
u un liu ntrl dns l'uvr r qu l'ttitud du hrs mdivl st ns ur susitr, dns
l ltur u uditur du txt, un vri sntimnt du rsnsbilit v sn ri, s fmill, u mm s
mrl. Rlnd, mm un bn hvlir d l ur du ri hrlmgn, v mttr sn hnnur mm
vnt s vi, t st ur l qu'il rfr murir dns l btill il st dsvntg qu tr rl
mm hvlir qui fit l u ri qund hrlmgn lui dnn l missin d rtgr
lrrir-grd. D fit, t hnnur qui mntr l rsnng st qui v lui dnn fr ur luttr v
ls srrsins. L'quilibr d l msitin ttint d'mbl un rftin surrnnt, v l trhisn
d Gnln, l btill t l mrt d Rlnd, uis, dns un snd rti, l'ffrntmnt d
hrlmgn v l'mir Blignt, t l htimnt du trtr : dux rtis, dn, l mrtyr d Rlnd
t l vngn, qui n sulignnt l'rdnnn dj lssiqu. L dug n lisss, n tirds
d'ingl lnguur, dnt l'rnt imrvistin rnvi l thniqu rl ds jnglurs, intrduit
dns tt rhittur tuts ls nuns d l'mtin. Nus n'vns s ffir un ur rit, mis
un nrrtin ml d stns lyriqus. t, mm il nvint u gnr iqu, dnt l ty
d'nnitin st mixt, d'imrtnts dilgus trduisnt l'ffrntmnt ds rsnngs t ds ids.
Ls vrs n rimnt s : ils snt lutt nstruit sur lssnn, qui st l rtitin d l drnir
vyll ntu du mt (r xml : ml / f ; l rmir liss d l hnsn d Rlnd s
trmin v ls mts : mgns / sign / ltign / rmign / frindr / muntign / imt /
rlimt / tignt). s ssnns ntntnt l sns musil dun ubli qui n lit s, mis ntnd
dlmr l rit n mm tms qulls rmttnt u ntur d s rlr l vrs suivnt. ux XII
t XIII sils, ntmmnt, snt invnts l'ssntil ds gnrs tiqus t nrrtifs frnis, qui
vint l jur v un grnd frhur mis glmnt buu d'lt : trs suvnt ls rmirs
txts nsrvs dns hqu gnr snt ds hfs d'uvr mlis, tls l hnsn d Rlnd, ls
rmns d hrtin d Trys u ls ms d Guillum d'quitin. Mm si ls gnrs littrirs
n snt s nr stritmnt difis, lurs nfns snt ussi mrqus r un grnd ttntin
ur ls frms. L'un ds rtristiqus fndmntls d l'rt tiqu mdivl st l thniit
dns l rhrh du "styl". L ntin mdivl d l'riginlit t dn d l ntin d'utur st
trs diffrnt d ll d'ujurd'hui. Ls rivins n'ssint s d s dmrqur, mis d'intgrr u
9

miux l trditin, d rrir ds txts ntriurs, d'n rssmblr ds lmnts rs. Ls


rutins fftivs imrtnt buu mins qu l'intrvntin frmll. Lur sui n'st
uunmnt l'xrssin d sntimnts u d'ids rsnnls, l thm mm n'st qu'un rtxt. Il
lur imrt d rnuvlr nn ls mtifs, mis l frm : l sujt 'st l'uvr ll-mm. Ils smblnt
linmnt nsints d l nssit, dns tut rtin rtistiqu, d'intrduir un rt rhtriqu qui
st l'indi d'un gnr t l mrqu d'un styl. rtir du XII sil, l trm rmn dsign un
uvr ms n frnis. Tris tys d sujts nt t utiliss : l ur d Frn (sujts iqus),
Rm (sujts ntiqus) t l ur d Brtgn, (l ur lgndir du ri rthur). st l qu s situ
l'histir d Tristn t Isut, qui st symbl d l'mur trnl. Luvr qui rsum tut l'vntur d
l urtisi : l Rmn d l Rs, runit sus un mm titr dux fitins llgriqus, mss
qurnt ns d distn r dux ts d tmrmnts ss.
u lng du XIII sil, l urtisi nnu un vlutin, mis ll ursuivi un mm but
rfnd : dmstiqur l myth d l ssin ftl d Tristn t Isut. t l Rs s sn mystr
lui du Grl. [6]
Durnt ls XIV t XV sils s dvlnt d nuvlls frms tiqus. Guillum d Mhut,
s'il rst fidl ux thms urtis, s mntr nvtur sur l ln frml, tnt dns l dmin
musil qu tiqu. Il fix n fft un rtin nmbr d frms mm ls bllds, ls rndux u
ls virlis t r l dit, qui brd ds qustins mrls d'rdr gnrl sus l frm d
l'ndt utbigrhiqu. Hritir d Mhut, hristin d isn s'illustr dns ds gnrs
didtiqus, mis 'st u lyrism dlit d ss bllds qu'll dit sn rnm. L si du XV
sil truv ss mtrs v hrls d'rlns t Frnis Villn. hrls d'rlns st mn - il
instur ds nurs tiqus t rtg ds rtists t ds rivins - n mm tms qu t, t
ms ssntillmnt ds bllds t ds rndux n rstnt fidl ds thms urtis qu'il sit
tutfis rnuvlr v frhur t simliit. L XV sil vit nr l'ritin ds Grnds
Rhtriquurs, tls Jn Mrt u Jn Mlint, qui fnt d l si un ju mndin t rffin u int
d l limitr rfis un dmnstrtin d virtusit frmll, ntmmnt n multilint ls figurs d
rhtriqu.
n fit, l mt Lyriqu vint du mt lyr, linstrumnt d musiqu dnt smgnit ld gr
lrsquil slmdiit ds vrs. r lyrism, il fut ntndr tut si qui rs ssntillmnt sur
lxrssin d sntimnts rsnnls, intims (l lus suvnt lmur, rsqu bsnt dns ls
hnsns d gst), mm si u Myn g mnstrls (ts t musiins qui hntint lurs vrs)
t jnglurs (ts qui ritint ls hnsns d gst) snt l fis ts t musiins.

[7]

lyrism st un xrssin rythm ds sntimnts rsnnls qui n s sr jmis d l musiqu.


10

L si lyriqu st issu ds rirs t ds hymns rligiux. ss dbuts, ll vit ur fntin


d'xrimr ls sntimnts d'un gru, d'un lltivit. ll tit lrs trs rh d l musiqu, du
hnt. Qulqus-uns ds lus ninns frms du lyrism gr tint ds hnts hrux: lur bjt
tit l lbrtin ds diux, mis ussi t surtut ds hrs, ds vnmnts qui nt mrqu l
lltivit (x.: ls ds d indr, mss lus trd). trvrs tt lbrtin, 'tint ls
vlurs qui rgissint l lltivit qu l'n xltit. Ls txts tint dn mrints d mrl, d
sgss. L lyrism s'nuit dns un sit t dns un littrtur qui rdnt un grnd
imrtn l'individu, s librt d'xrssin t d ssins. Il s'mmd ml ds rgls t ds
lis d l risn. insi, il n'st s tnnnt qu'n Frn, ux XVII t XVIII sils, il n'y it
rtiqumnt s u d ts lyriqus. L si lyriqu dmin l rdutin littrir du dbut du
XII sil : ls trubdurs t ls truvrs hntnt ds hnsns d'mur. L'mur t l ntur snt
ls thms rivilgis d s ms mss d qutr u inq strhs ismtriqus. Bintt, l
thm d l fin mr (mur urtis) dminit l qusi ttlit d l si. Il xistnt tris srts d
lyrism, l lyrism ristrtiqu r ls truvrs ( grnds signurs lttrs) qui mtnt n sn l
ur t ls dynstis, l hnsn d til qui st ntr l rit t l hnsn, ls fmms hntint n
filnt t l lyrism urtis u l thm d l'mur urtis. Il y glmnt ds fbls t ds
fbliux. L si lyriqu ux XII sil t XIII sils mrnd rinilmnt ds hnsns
rfrin, rtrung, blltt, mtt. Mis ls gnrs ls lus n vgu snt l hnsn urtis v
sn driv l ju-rti, l rmn t l sturll. L lyriqu urtis dsign un si mis n
musiqu, dnt l sujt st rfn (nn rligiux) t ms n lngu vrnulir (t nn n ltin).
L'ritin d t rt nuvu rrsnd l'ssr d'un ultur ristrtiqu qui s'st frm dns l
miliu ds urs fdls du sud d l Frn, n itni. tt ultur, dit urtis, tmign
d'un rffinmnt ds murs u sin d'un lit ultiv. ssntillmnt, l'rt ds trubdurs t ds
truvrs st l'xrssin musil d l'mur urtis u fin'mr, sit un mur lv t idlis, bin
diffrnt ds mrtmnts jugs vulgirs ds gns du mmun. L rrtir ds truvrs t ds
trubdurs st dn n grnd rti nstitu r ds hnts d lungs l dm urtis .
rt litist, l lyriqu urtis tmign ds vlurs fdls, dnt l'idl hvlrsqu rrsnt
un vrsin sublim. L fin'mr (mur ur, rfit) imliqu ds rrts d sumissin d ntur
fdl d l rt d l'mnt l'grd d s Dm : il lui rt hmmg, lui jur fidlit t bissn
jusqu' l mrt, l'dul, s sumt tus ss ris t imlr s iti. L Dm st bjt d'drtin
t l'murux s mlt dns un s d'xts mystiqu n nsnt ll, qui nstitu tut l
ji d l'mnt. s dux ids suggrnt qu l Dm st un rsnng lintin t inssibl,
gnrlmnt d'un nivu sil suriur u suirnt . Il s'git suvnt d l fmm du signur,
dn d'un fmm mri, urqui l'glis ndmn n gnrl l'xrssin d
fin'mr uisqu'dultr. insi, n ut dduir qu l'mur urtis st vnt tut l'xlttin du
11

dsir, qut idlis d'un mur sublim t jmis ssuvi. L hnsn urtis st drigin
rvnl t un rtr mndin t glnt, nvnu t ssz mnir, ll st frt mntn v
tt dsritin ritull du rintms qui n frm lntr n mtir, ls hyrbls ldrss d l
dm t ls bjurgtins u trmur u lsngir. Ls rmns t ls sturlls nt buu
mins viilli qu l hnsn urtis. Ls rmns sllnt hnsns dhistir, r qulls
frmnt un rit, u hnsns d til r qulls tint nss dmgnr l trvil ds
fmms n trin d filr u d tissr. snt ds isds lus u mins drmtiqus, trits
sbrmnt, ds srts d ruris d rmn sntimntl u d. lls s msnt d lusiurs
strhs trmins r un rfrin.

[8]

Lurs hrns s nmmnt Dtt, glntin, Btris,

rgntin, Ysbl, Gytt, Ylnt, urint, mlt; lls brdnt ds rfris, suirnt rs l rtur
du bu hvlir qui rfis n rvint s, dns s, il n rst linfrtun qu vtir l hir t
rndr l vil. illurs, st l ml mri qui truv un nsltur, u bin st un mr qui
rit l nfssin d s fill sduit r un glnt; r bnhur, lmurux n trd s rvnir; il
mmn l bll n sn ys t n fit un mtss. Un utr gnr littrir du Myn g st l
sturll, qui st un gnr ristrtiqu. Ls blls dms, d tut tms, nt im s dguisr n
brgrs; r ntrst, ls tits fills d l mgn, dns lurs rnds, s rnnnt vlntirs ur
ds rins t ds rinsss. Tl tit du mins lusg dns l viill Frn. Rbin t Mrin, mm
dns l ju lbr ddm l Bssu, frmnt l ul-ty ds sturlls v lurs diminutifs
vris : Rbint, Rbihn, Mrt, Mrtt, Mritt. L sturll ur thm gnrlmnt un
hvlir qui fit l ur n trms hisis un brgr d rnntr; rfis ll-i finit r lui
dr, mis l lus suvnt ll l rbru, t il nst s rr qu l glnt tr ntrrnnt sit
rnduit us d btn r lmurux n titr t r ls hins, Tnr t Mnl, lns s
ursuit. Mlgr l rssmbln ds sujts, rin d mins nnuyux qu ls sturlls, ls dtils
n snt sirituls t ittrsqus, ls rfrins qui snt ds nmts imitnt l sn ds instrumnts
hmtrs t l rythm rsnt un divrsit infini : n y truv tuts srts d vrs, d st, d
nuf, d nz, d qutrz t quinz ids.
n y truv mm l vrs-h t l rim nhn. L gnr lyriqu n rrsnt quun tit rti d
l si du XII u XIV sil, tnt r lur imrtn intrinsqu qu r l rtntissmnt qulls nt
u dns 1ur ntir ls grnds msitins nrrtivs tinnnt l tt: ntinl, rmns
ntiqus, rmns brtns, nts rir, uvrs mrls t stiriqus duis l Bibl Guit jusqu Fuvl,
inq ruils dysts v limmns rlngmnt du Rmn d Rnrt, nfin l m nyldiqu
qui sll L Rmn d l Rs. Ds l XII sil, v Jn Bdl drrs t l risin Rutbuf,
rt l si rsnnll qui trimhr u XIV t u XV v Dshms, Frissrt, hristin d
isn, hrls drlns t Frnis Villn. st l grnd qu ds ms frm
12

fix, li, rndu, blld, mlint, srvntis, nfin du hnt ryl, l ty l lus smtuux ds
linds nsrs 1Immul ntin d l Virg t l rinil ttrtin ds uys d n, d
Run t dmins. L fin du XV sil, st lqu l lus stulir d l littrtur du Myn
g. Ls ts xrimnt ds ids gnrls dns ds rythms diffiils, mm hz Hlinnt d
Fridfnds t l Rnlus d Mllins, dux nts ns urvnt. tt sin d l vrsifitin uss
si lin, rih vbulir du XV sil, l thtr n rfit. tt qu, l rihss d l lngu
ds mystrs, mirls, frs, mrlits t mnlgus drmtiqus st inrybl. r un ntrst
singulir, u mm mmnt s dvl l si svnt libr d l musiqu, nt l hnsn
ulir, uvr dmturs u d dmi-lttrs qui snt suvnt ls uturs d lir t ds rls, ll
ntinu v un vritbl riginlit, ur ls tits gns, l rmn urtis t lristrtiqu
sturll; il n st d frt bin vnus, dun nvt hrmnt t rfis dun rll distintin. [9]
lusiurs d s hnsns snt vnus jusqu nus, mis ltrs r l trditin rl, l ul ynt
rdu u u l sns xt d l dn t d l vlur ds mts quntrtnint n lui ls rittins
ubliqus ls rrsnttins thtrls. n ut dir qu l vrs t ndnt qutr nts ns l md
dxrssin u rs uniqu ur tuts ls ids t tus ls sntimnts: il tit lus lir t miux
mris qu l rs, lqull nst rriv l lin limidit qu buu lus trd. Tut qui st
imrtnt t dit n vrs vnt d ltr n rs.

1.2 ux qui nt ntribu u dvlmnt d l littrtur n vrs


Lrt d l si st ussi trditinnllmnt ssi u dn d si , st--dir un fntin
qusi divin du t insir, n rltin v ls Muss t l sr, qui rvint l rl d ddur d
linvisibl . st l ntin d lntiquit rrsnt r ltn qui fit dir Srt (dns In)
rs ds ts : Ils rlnt n fft, nn n vrtu dun rt, mis dun uissn divin .
L rl ds trubdurs t d Mri d Frn dns l littrtur
Ls trubdurs rmlissnt un rid imrtnt d l littrtur frnis. Lur nm, qui n diffr
d lui ds truvrs qu r un ltrtin rtiulir d l mm tymlgi, vut dir truvur (du
13

vrb trbr, truvr). n hrh lbriusmnt ls rigins littrirs ds trubdurs. n vulu


vir dns lur xistn un institutin d rvnn ltiqu, t rtruvr n ux l rtr
grv , ttribu ux brds brtns. snt l ds hythss sns nsistn. Il st lus siml d
vir ls uss sils t litiqus d l rdutin sntn d l si rvnl. snt ls
lis, rltivmnt dus, dnt l Midi tit dt, un rtin rffinmnt d murs, un vi hurus
sus l guvrnmnt lm d lusiurs tits rins, llt ds urs lgnts ds mts d
rvn, d Tulus t d Brln, ut-tr ussi linflun ds sgnls, ssz vns n
ivilistin t qui ux-mms nt mrunt u gni brillnt t hvlrsqu ds Murs, nfin l
sjur ds Srrsins u VIII sil dns ls rvins mridinls ils nt d lissr ds trs. L
rhrh d styl ds trubdurs, l mystiit dids si rmrqubl dns lurs rdutins,
rrh lur si d ll ds rintux mis ls surs d lntiquit n lur tint s
innnus. Buu d trubdurs vint fit lur rmir dutin dns ds uvnts. Un dux
rl du svir d ltn, du gni d Virgil, dHmr, d rhyr t dutrs dts ; un utr
trubdur smbl nntr vid, t tir ds mrisns d ss llgris mythlgiqus. Mis l
lris ntinl ttnu, ff rsqu tut imittin trngr ; lllur viv, libr, hrdi, lgr d
tt si, ls ids qui llimntnt, sn nthusism xssif u l viguur d ss ritiqus, ls
frms d s vrsifitin surtut, n fnt bin rllmnt un littrtur riginl. Ls lus nins
trubdurs dnt il sit fit mntin rurnt dns l X sil. Lrsqu nstn, dit Blnh, fill
d Guillum Ir, mt d rvn, us Rbrt, ri d Frn, ll mmn v ll s
nuvll rsidn lusiurs d s ts. Mis st dns l XII sil, l ur d Rymnd
Brngr, qu ls trubdurs mmnrnt figurr v lt. s ts n ssint s lur vi
rurir ls rvins, d htu n htu, v l mndl u l rt sus l brs, mm n l
ru, t dns ltt dun mgni d ts mndints. Ils tint hvlirs, rihs suvnt,
htlins ux-mms, t vivint hnrs dns ls urs d Frn, dsgn t dItli, ils tint
ls r lmiti ds rins suvrins. Lurs msitins tint rndus r ds jnglurs qui
ls hntint t ls ritint. lls irulint ussi r l i. Ls jnglurs tint urs dun
trubdur mm ls uyrs urs dun hmm drms u ds srtirs urs dun rivin. Il
rrivit quun jnglur hbil dns sn rt tit ris n fftin r qulqu signur qui l mttit n
tt d tnir l rng ds trubdurs. Dutrs fis, un trubdur ml fm rntrit dns l lss
infriur ds jnglurs. Qulqus utrs, dns l bsin, umulint ls dux rts ; mis sils sn
truvint bin ur lur burs, lur nsidrtin n suffrit tit dhir d l hut sitin
quis ux trubdurs. Suvnt ils rivint l musiqu sur lqull s hntint lurs
msitins. s trubdurs fisint rfssin d glntri. Mlgr ls dsigntins mystriuss
quils mlyint ur nmmr lurs dms t vilr lurs murs, mm Mn-Dsir, Bu-Surir,
lus-qu-Bll, n svit rsqu tujurs qui sdrssint lurs hmmgs, t lusiurs yrnt d
14

lur vi l lisir d hntr lurs trimhs, u nhrnt qu r l fuit ds tritmnts


rigurux. Ils rtndint xrr sur linin ds urs un influn litiqu. Ils vint ris
lhbitud d distribur llg t l blm, s fisnt rfis ls intrrts ds ssins d l ful,
v un librt xtrrdinir. Ils nt rllmnt s dun grnd ids dns ls ts d lur tms, ils
nt surtut snd l rditin rligius n fvur ds risds n rint. Ds rins tirint
vnit dtr mts u nmbr ds trubdurs. Ils n ddignint s dntrr n lutt v ux
dns ds srts d turnis tiqus. Ls lus lbrs rmi s rins snt Guillum IX, mt d
itu, lhns II drgn t Rihrd ur d Lin. Ls dms snggint ussi dns tt
rrir d l gi sin. Ls ms lyriqus ds trubdurs furnt rmi ls rmirs txts rits
n lngu d' lrs quurvnt ls txts tint rits n ltin. Ils tint glmnt nuvux r
lur frm, lurs mldis t lurs rythms qui lbrit lmur urtis. tt frm tiqu rut
dns l Frn itn u dbut du XII sil. Ls rmirs uvrs, lutt grssirs t sns
lgn, tint insirs d lhistir ds hvlirs insi qu ds rtiqus t ds utums d
lqu. L musiqu vint ur rigin ls hnts liturgiqus (rligiux). tt qu ls
trubdurs vivint dns l dndn ds signurs qui lur rmttint insi d dvlr lur
rt. Ls trubdurs hntnt l'mur, ji t junss, dns un svnt lhimi ds mts t ds sns.
Grnds signurs u simls rturirs, s ts-musiins, vnt nimr lus d dux nts ns d vi
intlltull v svir t nnissn ( sbr nissns). Gni, humur, mur, hnts t
urtisi mbllissnt lur rt. v lurs nms t lurs bigrhis, dnt l ntnu rs sur d
multils lgnds ( vids t rzs), snt vnt tut ls hnsns quil fut rtnir t qui simsnt
nus dns un styl sr t inltrbl. Dns l si ds trubdurs l rl st dr. ll
ds nss st uvr t frg d mts d vlur. ndnt dux sils, s rtists d l rl libr
sinvntnt un sthtiqu nuvll, l rt d trbr. ur mrndr t rssntir t univrs,
dlibrmnt xs n ln lng rmn, n itn, il fudr lir ntr ls ligns t hminr dns
lnhvtrmnt mtriqu t mldiqu ds hnts. t ntrbsmn st utnt rtistiqu
qumurux. Truvr ur imr, imr ur truvr, rr, invntr t s dssr. L dmn, l
dm, st l u ntr d l rtin lyriqu. Ls urs itns, sgnls, itlinns ls
rsnngs litiqus influnts, uillnt s ts, musiins t hnturs, v un intrt rtin.
Qund ls grnds d mnd rtiint u dbt tiqu, ls trubdurs s mlnt u dbt
litiqu. Dns ntxt d nvivilit t rg, nvivni rtg, nt t snuit
l trbr, L truvur st l fis rtur, msitur, jnglur t hntur d si t musiqu:
l trbr. Min, signur u rturir, rfssinnl u mtur, il st trbdr r tlnt u r mtir,
nnissur d blls lttrs t invntur d si, hrhur, sultur u intr ds mts. Ls
bigrhis lis ux trubdurs tmignnt d divrs dgrs dns t rt. lui qui ms, qu'il
sit nsign r l'intrmdiir d'un l, d'un mtr u n frquntnt un ur n vgu, n'n sr
15

qu lus rst ur l'riginlit d sn trbr. S'il n'st s un rin, il rvr rsnts t hvux
d sn rttrt t dvindr ut-tr un lbr trubdur t frquntr ls urs ryls
l'xml d ir Vidl. Si, dns l rmir qu d l si urtis, l rblm d rrtin
n s s s, trubdurs t jnglurs rtgnt l mm sttut, il n'n v s d mm r l suit
l'n truv ds ts ur rlgur ls jglrs n drnir lss. u XIII sil, imri d
gulhn t Gusbrt d iibt, tus dux nins jnglurs dvnus lbrs r l gr d
rtturs, tritnt lurs nfrrs t nurrnts v ndsndn t grssirt. Guirut Riquir,
v un u lus d tt, rvndiqur un sttut rtiulir d dn dtr d trbr ur ls
trubdurs qui n divnt surtut s tr ssimils ds jnglurs. Qunt u trubdur tln,
Rimn Vidl d Bsl, il rit dns sn nsnhmn d jglr, un rgumnttin mrl qui dit
tr l bs d jglr. Mis, qui fisit nr l diffrn ntr jglr t trbr l fin du
XIII sil, lrs qu l si urtis tit n lin ddn t qu ls dtrs d
rns, mm ls nmmint rvr d Girn, n'intrssint lus grnd mnd? Trbr, 'st
glmnt hntr t vilr. 'st fir ruv d qulits vls svir filr ds sns huts t bs,
bin xrimr un mldi t d virtusit instrumntl l mnir d rdign u d ns d
dlh. Mis si l'instrumntist u un l d hix dns l mtir d jnglur, l'rt surm
'st hntr. hntr signifi l fis truvr t intrrtr, t dsign ut-tr l it svir
imrvisr sntnmnt n ubli ds ults rims sur ds thms riginux. L trubdur dfnd
sn rt n ubli, dvnt ls nfrrs, ls initis t ls dms, t il tnd s dssr t s'lvr. Il st
ujurdhui nsidr, just titr, mm l bru ds littrturs tulls. Dns l sillg d
l Rvlutin tiqu inugur r ls trubdurs, u XII sil, s situ Mri d Frn. Dns
un rstiv rh uisqull sinsir d lis brtns rt l rmir fmm t d
Frn, un dm qui sn riginlit, ss qulits rrs, t r un univrs d mystr t
dnhntmnts, un ds lus bux t ds lus nigmtiqus d tut l si mdivl. Dns ss
lis, ll glrifi lmur. L li tit un tit m drigin ltiqu n tsyllbs rims lts
qui dsignit un hnsn. ll linlin vrs l fbl mlnliqu t tndr . Ls lis d Mri snt n
qulqu srt, r rrt ux grnds rmns urtis, ds nuvlls, ds rits lus rmsss, lus
brfs. L Li du Lsti mt 160 vrs, lui du hvrfuill 118. Un u lus lngs snt l Li d
Guigumr (886 vrs) t lui dlidu (1184 vrs). Ils snt mss dtsyllbs rims. Sur d
simls tblux ndtiqus, Mri d Frn rssrr s ns, sst lign d tut vrblism,
dnn ds hfs-duvr d risin t d bn gt. rts, urs dun hrstin d Tryns, lus
ml, lus is, lus bndnt, ls lis d Mri uvnt smblr frgils, mis ils fnt mntr d tnt
d snsibilit, d dlitss, d intur fin, ur insi dir qurll ds sntimnts, quils frnt
ldmirtin. ll su ruillir s nts qui fisint bttr l ur ds dms d sn tms. ris
d rv, ll su jutr d l gr sn univrs rmnsqu. ll su ussi glissr ds dtils d l
16

vi urnt qui nus rtnt ujurdhui dutils inditins : dtils ds tiltts, dsritins d
liux. mmnt ls dms rint ls hvlirs d sssir urs dlls, qulls snt ls distrtins
t ls jux, st r ll qu nus lrnns l miux. Sg, ll sit n s tr fruh. S mrl,
jmis nvhissnt, rst futr. ris ntr rvri t rlit, rfis guh, timid, ll hnt l bl
mur rmnsqu. Dns sn Li du Lsti un rssignl murt r l ruut ds hmms, un
sntimnt lgr mntr ss nuns, tnd ntr ls trs un frgil ssrll. st l hnsn d l
dm dns s hut tur, v l signur jlux t l hvlir dmur qui ss. L Li dYn
nus fit rnntr l nt d lisu blu. L Li du Bislvrt nrr l rnntr hurus dun
Bll dius t dun Bt imbl. n vit bin dns sn Bislvrt qu Mri, mm l Bt
qull mt n sn, st lus fvrbl ux mnts quux mris. Mis si l Bll st dius, l
situtin ut s rnvrsr t vil qu l lu-gru truvr justi n nlvnt dun u d
mhir l nz d l'infidl vnt d quittr ss rs t d rtruvr s frm humin. L snglnt
sunit ii u drltiqu. Dns lidu, un bltt ju un rl friqu. st l li d l ssin rih
n nuns muruss qui ut, r sn intllign ds hss du ur, lissr rssntir M m d l
Fytt. Dm Bltt, n rssusitnt un d ss ngnrs, su mntrr u hrs mmnt rndr l
vi s bll gr un hrb mgiqu. Il y dj ds dnns ur l Bll u bis drmnt. Dns
l Li d Lnvl , st un f qui rs sur un lit mgnifiqu qubrit un tnt luxuus surmnt
dun igl dr. Tut nst qu vtmnts d urr t d si vrmill, ritin d l but t d
ss rurs. L hvlir imnt un fmm, n fuynt un utr qui lim , trimhr r l
rttin ds dms t lmur grndir n trr tut st fri. L jun hssur rhiqu, l
snglir bln, l bih blnh, lisu blu, l lis musil, l smmil d tris nts ns, ls
hvlirs rrnts t ls dms d but, tut un ril tiqu st utilis r Mri dns ls lis. L
lus hurus dfinitin d lmur rt dns sn hvrfuill : N vs snz mi, n mi snz
vs . Il nn rst s mins qu l msitin ds lis s un rtin nmbr d rblms ; sln
ls ffirmtins d Mri ll-mm, l li brtn st un rit lgndir, lrt d ur n ur r
ls nturs brtns, uxquls ussi bin Thms dngltrr qu hrtin d Trys fnt ux ussi
llusin dns lurs txts ; l trvil d lrivin nsistrit mttr n frnis ss rits, t lur
dnnr un frm tiqu ; dns ls fits, bin qu l thmtiqu ds lis sit fftivmnt brtnn,
vir rismnt rthurinn, n ut y rlvr linflun ds rmns ntiqus, d W, t ds
lssiqus ltins, n rtiulir vid, sns rlr du mdl tujurs rsnt d lritur Sint,
vlnt difint. Mri ll-mm xs dns sn rlgu gnrl un ntin d l littrtur
mm trvil, qui rssrtit dvntg un visin minmmnt hrtinn d lrt qu ll ds
nturs dnt ll rnd sin d s distingur.

17

1.3 L rt d Frnis Villn dns l littrtur


u ur d lbndn tiqu d blls uvrs rstnt ignrs, l si st sumis un
rhtriqu nvhissnt, v ss rims nnxs, mrirs, btls, urnns, l si d
Frnis Villn rt mm un urnnmnt t un ln nuvu. l fin du Myn-g (un
qu d misr, d fmin t d gurr l gurr d nt ns ), Frnis Villn st lun ds suls
vir rit un si u sns rsqu mdrn du trm. qui mrqu tus ls vrs ttribus
Villn, 'st d'brd l mtris d'un tiqu frmll, hrit d l trditin lyriqu. L virtusit
v lqull t imit ls rndux, t surtut ls bllds l md, lui rmt d'y jutr
d'utrs ffts. ffrnt, v qulqus rimurs, hrls d'rlns un blld sur l mtif J murs
d sif urs d l fntin , il sit tirr rti d tt strutur ntrditir ur dfinir l'mbigut
d sn humur ( j ris n lurs ), mm sn dstin d vgbnd bin uilli, mis vit ngdi
d hun. n ntrst v fstivl d ur, ls bllds n jrgn snt ds vritins sur l thm
d'un vrtissmnt quivqu ux muvis grns. D s nz bllds, dnt rtins snt ml
btis, il st illgiqu d'n ttribur lus d'un u dux Villn, qui s'mus v ss mgnns,
glnts u quillrds , imitr ls ss-tms urtis. nfin, ls huitins du Lis t
du Tstmnt nfirmnt l'rt du vrsifitur, qui, rtiulnt l hrs sur l gru d'tsyllbs,
smbl tujurs butir l frmul l lus nturll t d'rn l lus sntn. s dux is
snt ussi influns r l'sthtiqu ds dits d'mur llgriqus t mrlisnts, qui s'nuit
ux XIV s. t XV s. L fitin du dntur t du tsttur srt, mm l'llgri hz Guillum d
Mhut, unifir l disurs mrl r rrt u rsnng mis n sn, tut n rmttnt l
dmrrg d l'imgintin t n fndnt l'nlgi ds mthrs sur un rtndu situtin
nrt. Il st vri qu' l'intriur mm d l msitin tiqu tut qui s dit st rmis n
qustin r divrs rds d l rhtriqu s rtthnt l'irni, mm l'ntihrs, l rtin, l
digrssin, l'umultin.
insi s truv trit v humur l thm du ng, illustr utrfis rrs, ntmmnt r dm
d l Hll. mm lui-i vit ris ng d s vill n rmrint ss rtturs t n rillnt
rtins burgis qu'il n'imit s, Villn, dns l Lis, rnd ng d ris, n hvlir vnturux
t murux qu sn drt mt n ril : il distribu ss bins ntr ss mis. Mis tt fitin st
dmnti r ls llusins l'lir (nus dirins l'tudint), dnt l lum n rdig finlmnt qu
ds dntins illusirs : bll sin d s mqur d qulqus-uns, dnt l nm s truv ssi
ds dux irrvrniux u dngrux, r ls bins mubls t immbilirs du dntur n snt
qu jux d mts, ntmmnt rtir ds nsigns d l vill. Dns l Tstmnt, d lus vsts
rrtins (2023 vrs u liu d 320) t d msitin lus mlx, l stir s'xsr sus l'fft
18

d sntimnts lus vilnts, d ntrsts lus uss ntr l mdittin srius t l rillri, d'un
sitin fndmntl ntr l strutur bjtiv t ls divgtins d l ns rsnnll, d'un
rutur du disurs strhiqu r l lyrism ds bllds. n'st lus un drt, mis l grnd
drt qui srt d rtxt l distributin tiqu. hngmnt filit l'rfndissmnt
mrl d l rflxin, tndis qu l rstiv d l mrt utris tuts ls qustins, mm ls lus
udiuss, sur l sit, l vi, Diu : Qui murt l drit d tut dir. L thm lyriqu d
l'mur t l thm stiriqu d l'rgnt uvnt insi nduir un ln dsbus sur l vnit ds
hss humins, tndis qu l rnur d l'mnt-mrtyr, bus r s thrin-sns-mri, s
rnfr d l hin umul n risn r l vitim d l'vqu d'rlns. u srvi d tt
rvisin ds vlurs n urs dns l littrtur ffiill, nus dvinns un ultur limit mis
slid, qui sit truvr dns l Bibl u hz Jn d Mung ls xmls dnt ll bsin ur sn
rgumnttin. s rminisns suffirint xliqur l substn du m, sns nus bligr
rndr ur uthntiqus ls llusins l'xrin vu. L uvrt, l fim, l frid, l tvrn t
ss buvris, ls rstitus t lurs trmris, ls viills ntrmttuss, ls gndrms t ls
vlurs, tut l figur dns l trditin stiriqu, hz Rutbuf t hz Dshms nr u hz
ls glirds. n ut dmirr, si l'n vut, Villn d'vir insi ris sin ds dshrits, vitims d lur
fibl ntur, d lur muvis srt, d l mhnt humin t d l'injusti sil. n ut ussi
rir l'hbilt d'un lidyr qui fit d'un s rsnnl un us lltiv, ls futs t ls
rrurs du vlur s nfndnt v tus ls mlhurs ds fibls. L rntir, qui smbl insirr ls
832 rmirs vrs du Tstmnt, dbuh lrs sur l rvlt : dns ls dux s, l ulbilit
s'stm ur fir l l'vidn d'un ftlit. L'irni du disurs tiqu, s'ttqunt tus
ls rjugs qui ndmnnt ls futs, n liss lus subsistr qu ls rfrins lyriqus, s rsum
l ftlism du tit ul. n ut nfin sulr sur ls rfrns l'mur, n s dmndnt qull
rt d'mur du h tt mrtum. Mis il st bin diffiil d'stimr l sinrit du sntimnt u
l hilshi d l'rtism dns un txt dnt l lngg st rsqu tujurs quivqu. n fft, l
si d Villn s fnd sur l'mbivln d mts qui s situnt u rrfur d signifitins
divrss. ll ut jur sur ls diffrnts signifis d'un mm unit lxil, l'un s situnt r
xml dns l fitin du rsnng dnt ss bins, l'utr dns l rgistr ds mthrs
grssirs (bruit, brn, burs, t.). ll ut ussi jur sur l rrhmnt inngru ntr l
signifi t un bjt rl uqul n s rfr (l hum, lmnt d l'rmur, t nsign d'un tvrn).
Mis il st imssibl d'liqur tt si un ddg systmtiqu, r, hqu instnt,
l'utur rnuvll ss rds, rnt ds ssitins nuvlls ntr ls diffrnts nivux u
dmins du lngg. Tuts ls tnttivs d l ritiqu ur rduir un sul systm tt rtin
tiqu n uvnt qu'butir un distrsin : 'st l s, n rtiulir, d ux qui hrhnt
surrndr dns ls mthrs l d d'un sit srt u qui drytnt d rtndus
19

ngrmms dnnnt ls nms ds rsnngs frqunts r Villn. L'usg sinnl d s


subtrfugs ntr dns un rjt lus sul t lus mlx, qu'n n ut mrndr qu dns l
muvmnt mm du txt. insi, ls girfls dnt il fit du u ntir Bsnir fnt nsr ux
mthrs d l viln (l gifl) ; lls snt, n tnt qu'is, l nrtistin d'un rtiqu
suvnt rrh ux gns d justi ; mis l'humur s rnfr du fit qu l'nvi s'drss u frr
d l'iir. Un tll surdtrmintin dns l'mli ds mts ut rtr nfrmr l mssg dns
un lbyrinth inxtribl. Mis dns qul but l t -t-il insi surhrg sn disurs ? lngg
tiqu n hrh s nfrmr l sns, mis l'uvrir. N rtns s du sul Tstmnt ur n
jugr ; sngns l fntisi ds sis divrss. Il s'git d rmr l rn du lngg ffiil, y
mris lui ds ts d ur. tt mnuvr linguistiqu st d'illurs n rd v l rl qu
l t dnn sn rsnng, v s vlnt d brisr ls brrux, ux d l' murus risn
mm ux, d fr u d fi, drrir lsquls l sit nfrm ls nn-nfrmists. L si, ii,
s nfnd v un ntrris d librtin. nr fut-il msurr bjtivmnt ls limits d
muvmnt librtur. rtins nt surtut ns u rmn, nir u murux, d'un hmm dnt ns
txts dnnnt bin un img vrismblbl : mis l vrismbln ut tr un fbritin
littrir. D'utrs rint ntndr l'xrssin du sntimnt ulir qui rtst t rvndiqu :
fntin ut-tr bjtiv t innsint, mis qui n rrsnd s ll, vulu t ffirm,
dns ls lns u dns l'l ux mis. Il fut, ur l'intrrtr, ssyr d situr, mm n l'
suvnt tnt, l dmrh d tt si dns l ntxt ulturl d l'qu. hrhnt xliqur
Rblis, M. Bkhtin drit l ultur ulir n vqunt l'img du rnvl. n ut frmulr
ds rsrvs sur l qulifitif d ulir liqu, r illusin rmntiqu u rti ris litiqu,
un ntr-ultur lbr r ds lrs t ds slirs , vhiul r ds musurs
rfssinnls, utilis rfis mm myn d rssin r ds grus influnts. Rst qu l
strutur rnvlsqu rtris bin muvmnt d rvlt t d librtin imginir qui
s'xrim d tms n tms, dns l ft ds fus r xml, mis qui dvint institutin v ls
mgnis d sts t ls rrsnttins qu'lls dnnnt u thtr. r sn styl t sn rir, r ss
thms t ss ids, r ls rsnngs qu'il vqu, r l msqu t l silhutt qu'il s dnn,
Villn s rtth tit mnd d'intlltuls nn-nfrmists, srt d bhm tynt r
gt u r nssit ls trihurs t ls vlurs, ls rstitus t ls sutnurs, mis qui dit sn
svir livrsqu utnt qu' sn tlnt indndnt d'vir xr un influn dtrminnt sur tus
ls gnrs miqus t stiriqus. rts, il nvint d distingur muvmnt stiriqu d'utrs
ntrriss littrirs, dits r l sui d fustigr ls vis t d dirigr ls nsins, lls ds
rins mm lls d l burgisi. Villn n srt qu d'un mnir fugitiv l us d l mrl
ffiill. Mis n'xgrns s l vlur subvrsiv d s si. mm ls sttis t
ls ftrsis,ll-i fit rir ussi l nblss t l rih burgisi. Un dubl rstritin s'xr,
20

n fft, sur l librt d ss rs. L rmir tint, rismnt, u miliu uqul il s rtth, t
dnt ls rutins n'nt d rnntrr qu'sinnllmnt ls sirtins rfnds du ul :
l mnd ds ins st l ty mm d l sit fitiv, hmr t rst dlsnt. L
snd tint l ntur urmnt ngtiv d lngg dnt l sndl rt un xutir
imginir ux dsirs rrims, lutt qu'il n lur rs d vritbl issu. Rst qu, dnnnt l
rl, miux qu'n n l'vit fit vnt lui, l rbllin instintiv ntr l'rdr ds hss, Villn
uvrt v l nsin humin un dilgu dnt nus mrnns miux l mdrnit rs l
ltur d'un Lutrmnt, d'un Rimbud t mm ds surrlists. hz lui, ls lis, ls hnts
rligiux u illrds, u nr ls ms dmur urtis, rnnnt un inhbitull dimnsin
rsnnll, qusi utbigrhiqu, mm n tmign l Tstmnt, sn uvr mjur. lv u
sttut d lgnd lqu rmntiqu, Frnis Villn s vit duis qulifi mm l rursur
ds ts mudits, utnt ur s vi tumultuus qu ur sn uvr tntt irniqu, tntt
thtiqu.
n rrivnt s sils lus nnus, u du mins lus tudis, ut-tr sr-t-il ssibl d dnnr
nr ds tuds vnus rs ds trvux justmnt dmirs, qulqu intrt d nuvut, nn r
l rssur fil t misrbl du rdx, mis r l riguur du int d vu histriqu ; ut-tr
mrndr-t-n miux l dvlmnt d lsrit mdrn, rs n vir surris lmbryn dns
ls flns vigurux du myn-g. Tut s tint dns lhistir, t ln n ut srrtr n hmin ; il
fut suivr l muvmnt t l flt ds gs, il fut brdr v ux. n nsnt s lngr
lngumnt t urgusmnt dns d grnds bsurits, mis n n vut s y rstr nsvli, n
vut rrivr u rsnt, lvnir ; nst qu ur l qun s rsign u ss. tudir l ss
st l sul myn d mrndr l rsnt t dntrvir utnt qu ssibl lvnir. n n sit bin
ln v qu qund n sit d ln vint. ur nntr l urs dun fluv, il fut l suivr duis
s sur jusqu sn mbuhur ; ur srintr, il fut svir l slil s lv, t dns qul sns
il mrh.

hitr II L rmntism
2.1 L si rmntiqu: trits distintifs, grnds thms t l visin du mnd

21

Qust- qu l rmntism ? Mm si st un trm qui st buu mly qund n rl d


lhistir d l littrtur, il st suvnt nfndu v l sntimnt dmur. Drs l
ditinnir, l rmntism st un urnt littrir, ulturl t rtistiqu urn dnt ls
rmirs mnifsttins n llmgn t n ngltrr, dtnt d l fin du 18m sil. Mis
st vri qu dns l rmntism, l'mur ju un rl trs imrtnt, ls uturs rmtiqus
lidlisnt buu dns lurs uvrs. t mur ssinnl t intns n s'xlt s dns
l mrig qui st nsidr dtr un rrngmnt frid t rflhi qui xlu l'xlttin ds
sntimnts. Nnmins, l'mur rmntiqu nst s tut fit idylliqu : l viln d l ssin
st ussi l viln du dsir ; l't hrnl st suvnt drit mm un vil u mm un
ulmnt nimliqu. Ls hrs rmntiqu rnnnt insi rfis r surris ll qu'il
dsir, mis sns rmdittin. L'mur st ur l rmntism l sul hs qui n ut s tr
vinu : il mis s mtmrhs, dns l mlhur, n ssin dssr, d murtrs, d
trhisns, d suiids, d dstrutin d l rsnn im. L rmntism st un urnt qui u
buu dinflun sur lrt t l ultur urnn, lui tnt rtristiqus l snsibilit t l
ns.
qu rtris ussi l rmntism st lsitin u lssiism u l risn st ll qui
dmin

lmtin

snsibilit,

mm

st

du

rmntism.

Ls uturs rmntiqus fnt d lhmm un hrs dnt l snsibilit rgn sur l mnd. n
rlnt d l si rmntiqu, lutur rt sn ttntin sur lindividu (l Mi).
rir un si rmntiqu st hisir l rvlt, l diffrn jusqu l mrt ; st vir
lintuitin du trgiqu d l nditin humin. st sr ds rvlutins. st s sntir ml
dt u mnd qui nus ntur, st rfrr s blttir dns ds sils sss, dns ds mnds
qui nxistnt s u qui xistnt sulmnt dns l rv, limgintin. st rssntir d fn
xrb tus ls sntimnts humins : lmur, lmiti, l hin, l slitud, l tristss, l
diffiult d vivr. st ussi n s vir ur d brisr ls tbus : d rgrdr l mrt n f,
st dvir l gt ur ls ysgs drint, lvtin d l vi intriur, ur limgintin
t lindividu ru mm rigin d l rrsnttin. Ls uturs rmntiqus nt un gt ur
lxtism, ur ls vygs. L rmntism, dns s dimnsin urnn, rfndmnt
rnuvl ls surs d linsirtin littrir, ffirmnt sn mbitin d duvrir t dxlrr un
tril s : lui du mi, lui d lutr (t ds utrs), lui d lhistir. Sn imginir sst
insi fix sur lvntur intmrll d l nsin t ls rlis d lintimit, mis sst dly
n mm tms n dirtin du stl du mnd t dns l lng du tms, s nurrissnt d
lissur d l dur, qui tit un utr mnir d rtruvr l nsin t lm, lls ds
uls t ds ntins, ls surs riginlls qui nt fnn lur idntit t frg ls trits
multils d lur visg, dtrminnt l urs d lur dstin t lur md dtr u mnd. n
22

mrnd qu l rmntism, dns ls rts lstiqus mis surtut dns l littrtur, it insi
imliqu luvrtur vrs l mnd xtriur t l mnd diffrnt , dns s dubl dimnsin
stil t tmrll, ur rmntr, n qulqu srt, lssn mthysiqu t mrl d lm
ds uls, r dl ls ttrits d l ulur ll t du ittrsqu. Mis il imrt d s
dmndr jusqu qul int l rmntism t sifiqumnt l rmntism frnis t l
hutur d sn mbitin t msur ls njux t ls imlitins qu mrtit sn rjt. st
dns tt rstiv qu rnnnt lur signifitin histriqu t ulturll, lub du
muvmnt rmntiqu n Frn, ls dux uvrgs fndmntux d Mdm d Stl, D
lllmgn (qui lui vlut ls fudrs d Nln, lqul n sisit l rt subvrsiv) t rinn
u lItli. rts, un viv urisit ur ls uls trngrs stit mnifst ds l fin du
XVIIm sil, s trduisnt r l rid ssr d l littrtur d vyg , dnt, u dmurnt,
n uvit dj truvr dinsigns rursurs ds l Myn g : sngns, ur n itr quun
xml, u lbr rit d Mr l. Mis qui hng, u turnnt du XVIIIm sil
finissnt, qui vit lr ls muvmnts rrmntiqu t rmntiqu, st lbjt d tt
urisit : ll n s limit lus l sul bsrvtin ds rtrs t ds murs - bin qull
n rst un lmnt ssntil u u vyg drt , l mnir du Vyg n Itli d Gth,
un hf duvr du gnr, mis s dubl dun vlnt dxlrtin intgrl ds ulturs ds
ntins, d lurs msnts t d lurs strtifitins sulirs, d lurs rdnns
intlltulls t fftivs, ds vlurs qui sus tndnt lur siritulit : st bin qu hrh
fir Mm d Stl n s nhnt, tur tur, sur un ys du Nrd d lur t sur un ys du
Midi. n ssist, tut u lng du XVIII m sil, un grnd intrt ur lsgn, dnt
tmignnt ds uvrs d limrtn d lls d L Sg t, l fin du sil, ls dux lbrs
is d Bumrhis ; un utur mdst mm Flrin sliqu dnnr un duxim
rti l Glt inhv d rvnts t un trdutin d Dn Quihtt. n mm tms, s
dvl l littrtur d vyg, utr st d lngumnt ur lsgn ; l rit d
vyg, u XVIII m sil, hv d s nstitur n vritbl gnr littrir, qui ut
srgnisr utur d multils ntrs dintrt : bsrvtin ds murs t ds utums, ritiqu
ds institutins t d l sit (sur l mdl du Mntsquiu ds Lttrs rsns r xml,
rit dun vyg imginir), t, vrs l fin du sil, l fvur du r-rmntism, ssin ur
ls ysgs grndiss t ls drs nturls, dnt lsgn furnit un ml illustrtin. Tuts
s tndns s rtruvrnt lqu rmntiqu. 'st u nm d tt mm imgintin qu
s mrqu l'utr grnd rutur v l lssiism : l'vsin vrs ls ints ls lus ligns du
tms t d l's.'st l qu, mmunmnt, n ll xtism t qu Thhil Gutir
dfinit n dux tms : Il y dux sns d l'xtism : l rmir vus dnn l gt d l'xtiqu
23

dns l's,l gt d l'mriqu, l gt ds fmms juns, vrts, t. L gt lus rffin, un


rrutin surm, 'st l gt d l'xtiqu trvrs l tms.
Il suffit d rgrdr ls titrs ds rmns u ds ruils ur vir mbin l'rint, l Myn g
t l thm du mystr nt sduit ls gnrtins rmntiqus. Mystr qu l'rtist n s ntnt
s d trqur dns ls lmnts, mis qu'il ursuit u fnd d lui-mm r l tiqu du rv u
du suvnir.Il st dn nrml qu ls rmntiqus rfusnt ls drs trditinnls d l littrtur,
indts ux nuvux bsins, t hrhnt rr un rt mdrn bl d stisfir lurs
sirtins ls lus divrss.
L rstiv t l dimnsin ds sntimnts nt t sriusmnt riss n mt r ls
rmntiqus frnis.L t rmntiqu st rfndmnt divis, mrl dns sn intimit. Il n'
d ss d rnqurir un unit riginll trvrs l's t l tms. L'imrtn du
sntimnt xliqu qu ls mnifsttins d l vi fftiv tinnnt un l d hix dns l
syhlgi rmntiqu. t tut d'brd l'mur : ni nstrutin risnn, ni imulsin
snsull, mis rini divin, mm s lt l rtr Musst dns l nfssin d'un nfnt du
sil (1836) : L'mur 'st l fi, 'st l rligin du bnhur trrstr. mur hurux rts,
mis ussi t surtut mur ntrri : il n'st s un rivin qui n'it xrim ls suffrns d l
slitud t d'un mlnli qu rvqu l trhisn du sntimnt, d'utnt qu l si
mlnliqu st l si l lus d'rd v l hilshi. L tristss fit ntrr bin lus
vnt dns l rtr t l dstin d l'hmm qu tut utr dissitin d l'm. L mlnli
rmntiqu xrim l mlis dun mnd bulvrs r ls vnmnts histriqus d l
Rsturtin. st un mnd qui tmign ls rvlutins, ls gurrs t ls trubls siux. tt
mlnli hrh niblmnt un nuvl quilibr. ll s rlng ussi sus ds frms
drmtiqus d lus n lus ntus ndnt l XIX sil, t jusqu dns l littrtur
rmntiqu suvnt dssr d lqu. Ls ts t ls rmnirs rmntiqus vqunt
lurs murs, lurs duils, lurs sirtins, lurs dlirs, rvlnt insi u ubli ls rfndurs d
lur snsibilit ; u bin nr ils svdnt n imgintin vrs ds sils disrus, vrs ds
ntrs lintins. Ils mttnt lur littrtur u srvi d l nditin humin dnt l rmir
sign u XIX sil st l ml du sil. L Rmntism ssi dxrimr ml qui fr
lm, n rtiulir, l drm dun gnrtin dssr. Ls rmntiqus ndmnnt l sit
us d mnsng t d rrutin, n tnt l rt-rl du ml du sil. sntimnt d
rjt t dindqutin nurrit n ux l nstlgi du ss, un sirtin vrs lbslu, qui s
trduisnt r l dssir, l suffrn, l dulur, l slitud, l ml d vivr, lttrit d l mrt.
L Rmntism s dvl dns l sillg d l Rvlutin d 1789 dnt lun ds quis t l
24

Dlrtin ds drits d lhmm. tt rvlutin sn ids, "ll nstitu un myth ur ls


rivins rmntiqus. ll lur rt lssis idlgiqu nssir lur muvmnt.
Lrtil rmir d l Dlrtin ds drits d lhmm rlm qu ls hmms nissnt t
dmurnt librs t gux n drit . L rtin d l ntin dindividu ntnu dns l
Dlrtin st ssntill ur lssr du rmntism qui rvndiqu l singulrit d hqu
rsnn. L dstin d Nln 1r nurrit nr tut un mythlgi d l russit t du
dstin xtinnl. mm rnss u ml d vivr ; l t rmntiqu s turn vrs l ntur.
Il y truv un liu d librt il ut dnnr libr urs ss sntimnts. L littrtur rmntiqu
st lrs un littrtur n lin ir. L ntur st un liu d librt, un rfug ur l mlhur
rsnnl ds rmntiqus. tt ntur st l ; l mr, ls ls, ls tngs, ls frts, l slil, l
lun, ls tmts, ls rgs junt dns l rmntism un rl dmsur. hqu m
rmntiqu st un irrutin d l mt dns l littrtur ; st un ri dm. "L ntur, dr
rivilgi d lxrssin du mi t d lxrin du tms dns l trditin lyriqu, rt
mm un univrs n rd v l snsibilit du t. Liu suvg t nsltur, ll ffr
lrtist un rfus mlnliqu lin ds rrutins d l sit ; ss drs grndiss snt
ris u dlimnt d limgintin. Ltrnit d l ntur fisnt rssntir dulurusmnt
l rtr hmr d l vi humin, lxrssin du tms, d l mmir t d lnfn s
hrg d nstlgi.7" L myn g fdl t lu t intrrt r ls rmntiqus sln lqu
d rdiltin d hun. Bin suvnt lrivin ruill ls infrmtins qui usnt s nt
dsrit t nfrtnt s rr idlgi. Ls rits dun Vitr Hug u dun Quint, r xml,
n rssmblnt gur ux dun Stndhl u, nr mins, dun Mrim. Ls rmirs snt l
rsultt dun trvil d rhrh trs suvnt insuffisnt t surtut l rflt d nts rrns sur
l myn g, in srti d lignrn lvint tnu ls sils nr lssiqus. L
rmntism, qui l rhbilit, l nnt nr ml, l dfrm, n fit un bjt d lmiqu
militnt. ur sn tnir un xml, l id d Hug (qu nus tudirns lngumnt u
hitr VII) rssmbl mins u fdl du XIm sil qu un rubliin ntmrin d
Hug, un Gmbtt u un Juls Frry. Ls snds, lus xignts t murux du dtil t d
lndt, frnt lur vyg dns lqu mdivl (buu lus Mrim qu Stndhl) sns
hrhr lir ls fits lur rr visin t ux tgris idlgiqus t litiqus d lur
tms. Mrim bin sulign tt nssit dns s rf l hrniqu du tms d hrls
IX, qund il rit : il m rt dn vidnt qu ls tins ds hmms du XVIm sil n
divnt s tr jugs v ns ids du dix-nuvim (1) .

25

2.2 Ls uturs rmntiqus


L Rsturtin rt trn rs l dubl rvlutinnir t imril.1" Ll
rmntiqu rnd tut sn mlur l hut d lmir, sus l Rsturtin t l mnrhi d
Juillt. Il sxr dns tus ls gnrs : rmn, si, thtr. v sn hf dl (Vitr
Hug), ss stllits ( lfrd d Vigny, lhns d Lmrtin, lfrd d Musst ) ; l rmntism
tmign sn grnd sus dns ls limits hrnlgiqus fixs trditinnllmnt d 1830
1848 nvirn : il ntinu irrdir, illuminr l littrtur frnis durnt tut l XIX sil.
Durnt ls rmirs nns du XIX sil, ls ffts d l Rvlutin d 1789 s fnt sntir sur ls
srits. Duis sn xil n Suiss, Mm d Stl xig un littrtur libr ds ntrints du
lssiism, dnt l'fft st d' tuffr d nbls sntimnts, trir l sur ds nss (D l
littrtur, nsidr dns ss rrts v ls institutins sils, 1800). D sn
t, htubrind jtt dns l Gni du hristinism (1802) ls rmirs thms sirituls du
rmntism. Mis, n mm tms qu'ils rlmnt l'uvrtur d l littrtur, ls rivins
lrgissnt l'hrizn littrir n s turnnt vrs lurs llgus trngrs. 'st insi qu snt
ublis ls rmirs uvrgs qui ttqunt d frnt l itdll lssiqu (D l'llmgn, Mm d
Stl, 1810 ; D l littrtur du Midi d l'ur, Sismndi, 1813 ;urs d littrtur
drmtiqu, Shlgl, 1814). Ds lrs, ls rivins trngrs ntrnt l ysg littrir
frnis. L thtr duvr Shillr, Gth t Shksr. L si s'rint, sus l'influn
d lrd Byrn, vrs l fntstiqu mbr, t, gr ux Nuits d'dwrd Yung , dns l vi d
l'lgi. nfin, l Wvrly (1814) d Wltr Stt dvl l gt du mrvillux myngux.
Un limt nuvu s r insi, rrsndnt un tt d'm lltif , ur lqul l
ublitin dsMdittins tiqus d Lmrtin n sr l rmir grnd trimh. Dns Ls
rmirs Mdittins, Lmrtin rnd u gt t ux bsins du ubli ; il y xrim lngiss
t ls srns dun m qui sis dns l ntur t n Diu. Dns ss ms ; LIslmnt,
L Vlln, L L, Lutmn, il rtruv lsir n Diu t lismnt dns l ntur. Vigny,
ss vrs nus tuhnt jusquux lrms. Dns sn ruil hilshiqu ; ls Dstins ; il vqu
l suffrn d l nditin humin trvrs ls ms hilshiqus ; l Flt, l misn du
Brgr, L Butill l mr, L suvg, l Mrt du lu, L Mnt ds livirs. qui dmin
dns sn uvr, st l ssimism hutin. L int d drt d ssimism st lislmnt
dulurux dns lqul lhmm s snt suriur ; ni lmur ni l ntur n uvnt nslr l
t. " L ssimism d Vigny st rdil ; l vrit sur l vi, st l dssir. Il st bn t
slutir Tins ! Vil un ryn d lumir, vil qulqu hs d bn t d slutir ; mis
ttndns un u ; il st bn t slutir d nvir uun srn.8" "Dux vrs, nnus d
26

tus, t ut-tr un u ngns, dnnnt l l d Vigny : Jim l mjst ds suffrns


humins, t : Sul l siln st grnd tut l rst st fiblss.9" L t tmign ii un
humnit suffrnt. Sn srit linlin rtruvr, dns s rr ngiss, lngiss
fndmntl d lHmm. Il sst dillurs fltt dtr un hilsh t dvir mis lrt u
srvi d lId. Mlgr sn ssimism, il ut rrr l rgrs ur lhumnit dns sn
m L Butill l mr. "Ls Dstins ; trvrs quts t xrins symbliqus,
nvisgnt tur tur l ml sil, l ml hilshiqu, l fi dns l rgrs t l fr d
lsrit, ls duz is d ruil sthum vqunt n fit tut l nditin humin. L
Mrt du lu xs ii d mnir llgriqu l mrl stinn d sn utur. Gmir, lurr,
rir, t glmnt lh Fis nrgiqumnt t lngu t lurd th Dns l vi l Slut
vulu tlr uis rs, mm mi suffr t murs sns rlr.10" lfrd d Musst inrn
ml du sil qui fr l junss du XIX sil fivrus dsnhnt. Dns Ls Nuits, Musst
rtr l hmin sntimntl t siritul dun m bris r l suffrn du ss. st l t
d l fntisi, d l ssin t d l dtrss. S si rsnnll lh d sn mur v
Grg Snd, st un trnsritin sinr ds ssins xlts. Sn insirtin vint dun grnd
dssir dmur. dssir, ur l t, st un limnt nssir d l rtin tiqu. Il
drit s misr sns uun rtifi. L suffrn dvint ur l t rmntiqu l sur d
slut t dinsirtin. Dns l Nuit d mi, n ut un dilgu v l Mus ; ll truv l
t bl r s blssur ; ll linvit rrndr s lyr ; ll numr tus ls thms
dinsirtin qui urrint linsirr. ll lngg hrhr s dulur. Rn, dns l duxim
rmn ls Nthz, rnt s vi hts ; il xliqu ls rigins d s mlnli t l ftlit
qui s sur lui. rmn urt ur rssrt l lyrism ; l dtin du ml du sil st luniqu
justifitin drir. Rn srt d mdl tus ls srits rmntiqus. Dutr rt, l Gni du
hristinism rit rs l rid rvlutinnir, rrsnd ur htubrind un rid
d dut t dintrrgtin; il mnifst l vlnt d rintgrtin sil d lrivin utnt qu
sn dsir sinr d rhbilitr l hristinism. Llgi d l rligin st fit r lvtin
ds buts t ds binfits du hristinism. "Diu util mblr l vid intriur ? ui, ns
Lmrtin, mis il dliss l rligin thliqu trditinnll sus linflun du dism, vnu du
sil ds Lumirs t du hristinism sil. Vigny ns lhmm bndnn d Diu, il linvit
s rsignr t lr tut sn sir dns l grndur t ls vrtus d lintllign ; ls ids
snt l sul Diu quil rnniss. Musst, nvinu d lirrmdibl slitud humin, hrh
un myn disr s suffrn r l sul vrtu ds mts.11" Dns l Mnt ds livirs d
Vigny ; Jsus s drss n f d Diu ur lui dmndr dlirir l mystr du mnd. L ml
d vivr vint ussi ds suffrns rvqus r ls limits d l nditin humin. L mrt d
s fill, Lldin insir Vitr Hug Ls ntmltins, sxrim s dulur, n
27

mmunin v ll d lunivrs.

L rmn rmntiqu dss l siml tmigng

utbigrhiqu t suvr sur l mnd. Musst, dns l nfssin dun nfnt du sil (1836),
situ lvntur sntimntl dns un rstiv histriqu t rsnt un nlys trs subtil du
ml du sil. Qunt "htubrind, invnt l rsnng d Rn, rmir jun hmm n
ri u dssir t u ml du sil, blltt ntr sntimnts t snstins ntrditirs.
Suffrnt dun ssin instuus ur s sur, il trn s mlnli n Frn t n mriqu.
L ntur st un mirir d l tristss d lm t du vgu ds ssins. Lmur, dns un mnd
gutt r lnnui t l dsillusin, dvint mlhurux. st urqui ls histirs d lmur
rmntiqu s trminnt rrmnt bin, ls uls rmntiqus n sunissnt qu dns l mrt.
trvrs tt histir dun ris, ls fitins vnt mttr n sn ds rblms mm l
mlnli du mnd ss, l sntimnt d vid qun ll l ml du sil, l dtin
litiqu, lh murux. ntr sur l j , l rmn rmntiqu rivilgi ls mndrs d l
snsibilit. Rn (1802) d htubrind, brmn (1804) d tinn ivrt d Snnur,
dlh (1816) d Bnjmin nstnt, mis ussi Vlut (1834) d Sint Buv, l nfssin
dun nfnt du sil (1826) d Musst snt utnt dxmls d rmns rsnnls qui mntrnt
l fi limrtn d l ntin du int d vu t l diffiult ur lindividu d sinsrir dns l
mnd. Lmur n rst lus un lisir, st un dulur. Lmur rmntiqu st trist t tujurs
mn. htubrind im hrltt - mis il ubli quil st mri. Tut v bin v ulin
mis ll st n trin d murir. lvir st dj mrt qund l uvr Lmrtin lttnd n vin sur
l brd du l. Musst t Grg Snd ussnt ds ris blsss sur l brd du Grnd nl. Si
lmur st lun ds grnds surs du lyrism, l lr, l hin, lngiss t l mlnli
uvnt s rvlr ds mturs uissnts d l rtin tiqu. L rmntism rrsnt dn l
sil d l ssin mlhurus. insi Rn st-il lun ds rmirs t ds lus ltnts
mnifsttins d qun ll ml du sil - tl int qun mlir mm
xrssin jumll ml d Rn . L nt d ml du sil ruvr un frm
rtiulir d mlhur, nsidr mm l rr dun qu t tnnt, r lssntil, u
divr ntr dun rt l mi, ss sirtins, sn dsir dtin, dmur, didl t dutr rt,
lrdr du mnd, un sit inrtin ynt rdu ss rrs trditinnls, litiqus, rligiux,
mrux. tt ris tuhnt ls sntimnts d lHmm, ngndr lnnui, st--dir un
lssitud inxlibl, un dgt d tut hs, l bsin d s rnfrmr dns s singulrit t sn
uniit slitir ; "Hls, jtis sul, sul sur l trr ! Sxlm l hrs d htubrind.13" L
mldi mrl d Rn st du surtut ntxt histriqu, tt ris du dssir u d l
nsin humin ; l rsnng quirt s dimnsin mythiqu t inrn l ml-tr dun
gnrtin rdu ntr dux sils, dux visins du mnd, t rmt, ur hr sn
dsrri u sn nnui, s rfugir dns ss himrs ;
28

" J m truvis bintt dns m tri qu j n luris t sur trr trngr.


J vulus m jtr ndnt qulqu tms
dns un mnd qui n m disit rin t qui n mntndit s.
Mn hgrin tit dvnu un utin qui rmlissit tus ms mmnts,
tut mn ur st nturllmnt tri dnnui t d misr ! 14"
htubrind vut dnnr sn rit un signifitin mrl. Il drit sntimnt d lssitud t
dimuissn vivr quil dnn dns L Gni du hristinism, mm l ml ds tms
mdrns. hz lui, st un mlnli inurbl qui linit s rlir sur lui-mm dns un
islmnt hutin. L slitud lui rmis d gtr ds jis slndids ; mis ll ussi fit s
misr t l nvinu quil tit dstin un mlhur xtinnl t un suffrn sns
rmd. L ml du sil fit d l rtin littrir l rduit dun sinrit intriur, l
trnsmissin dun xrin d ntur rsnnll t mthysiqu, instll dns l littrtur
luthntiit dun vritbl nggmnt dns luvr. Dn, l mlhur, hz ls rmntiqus,
tuh lhmm vnt d tuhr sn rt. r quil s snt qu sn mlhur rsnnl ds
dimnsins univrslls, st urqui Lmrtin, Musst t Vigny invntnt un si
sntn, qui ur sul lmi suffrnt. L rmntism st un njntin d tlnt t d gni
qui rmttnt dxrimr l ml d l gnrtin, ml rnd ls figurs ls lus diffrnts ;
snt ls suirs ur Lmrtin, l ssimism ur Vigny, ls huts ris ur Musst, ls
xrssins d l nstlgi t d lnnui ur htubrind, ls rugissmnts t lhumnit
univrsll ur Hug. Vitr Hug, qui st un ds lus imrtnts ts rt mm un
grnd thriin. Dillurs, qund n l it ujurdhui, st bin suvnt rtir d frgmnts
d sn uvr qui nt vlur d stults sthtiqus u n fisnt rfrn ux rinis quil
nn dns ss rflxins, ssis u rfs, mmnr r l lus lbr dntr lls, l
rf d rmwll, nsidr mm un vritbl mnifst ns nus dnnr ls ls d sn
thtr t lus lrgmnt d lnsmbl d sn uvr. Dns l rf d rmwll, il dnn un
dfinitin tndu d lrt dns ss rrts v lhistir: lrt , dit-il, fuilltt ls sils,
fuilltt l ntur, intrrg ls hrniqus, studi rrduir l rlit ds fits, surtut lls
ds murs t ds rtrs [], rstur qu ls nnlists nt trnqu, hrmnis quils nt
duill, dvin lurs missins t ls rr, mbl lurs luns r ds imgintins qui int
l ulur du tms ; t il nlut qu l but d lrt st rsqu divin : rssusitr, sil fit d
lhistir ; rr, sil fit d l si . Dillurs, dns lur tud ritiqu, ul t Vitr Glhnt
itnt dutrs xmls d tt rtntin d Hug l vrit histriqu idl ; ils nsttnt
29

qu Hug s dumntit n sidnt d vulgirs ditinnirs t dhistirs gnrls (1) t s


dmndnt : n ryit-il s qu l vrit iqu st suriur lxtitud mtrill t qu l
vrit surm rsult d tt bissn du rl lidl, but d lrt ? (2) . L ntxt dns
lqul snt rits Hrnni t Ruy Bls st bin sifiqu dns l msur , rsqu linvrs du
thtr idl qu rrsnt l rmwll, ils s nsnt vnt tut n fntin du ubli. L
rtin rt insi mm lun ds rinils qustins du drm, tnt u ln mtril qu
thriqu. st vidnt ur Ruy Bls qui lxliit ds ls rmirs ligns d s rf. Mis
st l s glmnt ur Hrnni dnt lxistn utnt qu l rnmm snt lrgmnt dus
l mlxit ds nditins d s rtin : n rnt tt i, Hug dvit l fis rndr
ux ttnts d lvnt-grd rmntiqu dnt il st l hf d fil mm t, hr l
nsur rs lintrditin d Mrin d Lrm t nqurir un lus lrg ubli gr u thtr.
tt drnir rutin, qui urrit rtr trivil, st n fit symtmtiqu dun
situtin histriqu. n 1830, l thtr st l fis l lisir rinil t un ds suls ss d
runin ssibl, st urqui il nstitu un nju mjur, tnt du int d vu ulturl qu
sil t litiqu 6. ntr 1827t 1830, n st insi ss dun thtr idl un thtr rrsnt,
ds intntins l rtiqu ur rrndr lsitin tbli r nn Ubrsfld dns sn
intrdutin du Ri t l buffn 7. Mis l ssg d lidl du drm l rtiqu thtrl nst
s sulmnt ngtif ; il n sgit s sulmnt dun sthtiqu du mrmis . Rhrhr
intgrr l stl vivnt, st glmnt fir l nstt ds ris du drm thriqu t d l
ntrditin intrn nsr un thtr idl u d tut rrsnttin ; st glmnt
rnntr lnggmnt sthtiqu, litiqu t sil qu rrsnt l rfrmn. u-dl d
lmbitin rsnnll, s dssin un rjt sthtiqu t litiqu, dssr l srtin thriqu
t hysiqu du ubli, lisnns r ls rgls d linstitutin littrir t rqus r lril
mtril ds thtrs n grus distints t hirrhiss dnt hun rit l stl nvnbl
s l dns l sit 8 . Si l rt d lxign rtiqu qu rtnt ls drms ds nns
1830 nst s sulmnt ngtiv, l ssg d lidl ux ntrints d l rrsnttin nn
liss s mins ds trs mbivlnts. Il n rsult ntmmnt un srt d dulit ntr l
ntnu t l frm, qui ntrnt n nflit. L nsqun d tt tnsin, st qu luvr n s
rsnt s ur tr mris dirtmnt n dnnnt ds ggs xtriurs d sn intntin.
Lmbigut inhrnt u drm st insi l fis l mrqu dun fiblss t l rmss dun
vrit lus frt. ll rrsnd bin u ts rmntiqu dun rid rusulir qui irul
d htubrind Musst t qun rtruv dns l titr du ruil d Hug ubli ntr ls dux
drms. Mis st ussi lillumintin villnt d l sgss humin 9 dun Srt qui, tl
l Siln, rsnt un st diffrnt d sn intririt. Tnsins t mbiguts drmtiqus
distillnt l dut, susndnt tut rslutin n tnnt ls ntrirs nsmbl, dns l sns
30

mm dns l frm. Lun ds rtristiqus rinils du drm ds nns 1830 (t, u-dl,
d lritur d Hug n gnrl), st l dlg qun nstt suvnt ntr nn t
nnitin. limg du thtiqu 10 u du rmnsqu 11, nmbruss snt ls ntins
xrimnts n rtiqu sns jmis tr thriss ni mm thmtiss. tus ls nivux, l
drm huglin ds nns 1830 rt insi mm rdxl, u sns urnt du trm, tut
dbrd, Hug ntnt s tujurs n lttnd, du mins l l lissnt rsgr ss sitins
thriqus ; u sns tymlgiqu, nsuit, dns l msur il ss un mrl institu,
mis surtut dns un rstiv hilshiqu, ffrnt mins ds slutins rts nsr quil
ninvit susndr tut ffirmtin, mhnt l ubli d figr s sitin. l rhtriqu qui
ll l mrhnsin ds imgs t ds sus-ntndus, il substitu l dilgu ntinu ds
ntrirs, mm l urnt ltrnnt du disurs t du ntr disurs u lutt d l ns t
d l ntr ns ur rrndr un xrssin d Shlgl. fisnt Hug sinsrit bin
dns l dr dun hilshi rmntiqu qui stul l fin d l suririt d l ns
disursiv sur l littrtur.

31

2.3 Au Ltur d harls Baudlair


L m d Baudlair st la n tt d sn ruil : Ls Flurs du Mal ubli n 1857, qui
rrsnt luvr l lus imrtant d lautur.
Ds sn aaritin, il aus ds sandals t st intrdit. Baudlair, t du XIX sil, s situ
la ris ds muvmnts rmantiqu t symblist. Il initi l muvmnt symblist n
nsidrant qu l langag tiqu st un fan dadr la Baut t un mnd idal qu la
ralit rvl t masqu la fis. Ls Flurs du mal mntrnt ls tntativs sussivs du t
ur s'xtrair d la ralit assi au sln, t attindr l'Idal. lls-i snt vains mm l
suggr l titr d la arti sur laqull l ruil s rfrm : La Mrt .
Il st tujurs diffiil ur l ltur d'abrdr Ls flurs du mal d harls Baudlair, aus d
sa si assz artiulir t mlx. 'st urqui il st util d'tudir l tut rmir m,
un adrss au ltur, afin d s'imrgnr ds l dbut d l'atmshr baudlairinn. m
st un vritabl rambul, il rmt rllmnt d'xsr un grand arti ds thms qui srnt
abrds dans la suit d l'uvr t d s'initir lus u mins rgrssivmnt la si t la
visin du mnd d l'autur.

Au ltur st l rmir m t n fait arti dauun ds six artis qui struturnt l


ruil. ar tt sitin liminair t ar lintrdutin ds thms ssntils d la tiqu
baudlairinn, il smbl srvir dintrdutin aux Flurs du Mal.

32

Au Ltur st l m liminair du ruil Ls Flurs du Mal, la hrs numrtatin, il a t


la n tt dans tuts ls ditins. La rfa dit rmlir lusiurs fntins :
- dnnr laartnan gnriqu du txt
- dfinir un tiqu ( qul tn, quls rinis dritur ?)
- -tablir un rtl d ltur ( mmnt lir txt ? urqui ?)
Il a dn un imrtan majur : il rsnt t uvr l ruil. Il mntr lsthtiqu mdrn d
Baudlair qui assi l Bau t l Mal . Au Ltur st un rtrait d la nditin humain.
m abrd ds thms qui srnt rurrnts dans l ruil : la mrt, l h, la rligin... Il st
ms d 10 quatrains. Ls dux rmirs mntrnt la faiblss d lhmm n ri aux hs,
sa faiblss hysiqu t mral. Ls 5 suivants mntrnt linflun d Satan, la baut du mal. Ls
3 drnirs mntrnt la la imrtant quu l sln, tt mlanli.
Nus tudirns dn m n nus dmandant n qui lui-i s rsnt mm un rfa
l'nsmbl d ruil. Nus vrrns, tut dabrd mmnt m tablit un at d
ltur, avant d'xaminr n qui l t s'y rsnt mm inarnatin d la nditin humain,
ur, au final, mntrr mmnt dans m il s'agit d' xtrair la baut du mal , rini qui
rgit l ruil dans sn nsmbl.
L m st ms d dix quatrains av ds vrs n alxandrins. Ls rims snt mbrasss t
n rtruv un altrnan rims fminin t masulins.
Baudlair st n ri au Sln (= mlanli, nnui rfnd), rir lui rmt dxrimr
mal-tr. Baudlair nus xs dn un vi qui na rin dattrayant. Il drit l dstin mm un
hmin burbux s rarhant ainsi du Sln. Ainsi, il ss lhabitull rrsntatin
d la vi tll un lngu rut tranquill. Lautur utilis dautrs lutins jrativs ur dfinir
la vi ntammnt vrs 7 l anvas banal d ns itux dstins qui dri ntr xistn. n
ut aussi ntr la rsnnifiatin d la mrt vrs 23/24 la Mrt [...] dsnd . ll-i rnd
ssssin d nus t nus fait dsndr, qui st un ds aratristiqus du sln. Baudlair
hrh dans quatrain rrr lfft dun nyad u dun ashyxi d au Sln. Il utilis ls
trms surds laints t fluv invisibl ur fair rssntir au ltur lau ntrant dans
ns umns.
n rlv l ham lxial du mal, Satan , dmn , diabl , l mal st dn trs rsnt.
Baudlair dvl ii un sthtiqu sataniqu. La majusul l'itht d Satan
Trismgist mntr la tut uissan du diabl. Il st drit mm un himist qui travaill sur
33

ntr srit. LHmm n ut rin fair ntr lui. L Mal attir ls hmms, il ls nsrll
ntr srit nhant . LHmm nst quun marinntt qu Satan dmin ( st l Diabl
qui tint ls fils qui nus rmunt vrs 13) : Satan s'mar d la vlnt d l'hmm (vrs 11 :
l rih mtal d ntr vlnt qui st varis ). L vrs 12 mntr la uissan d Satan
qui ut varisr du mtal. D lus, n rtruv l laisir hz Satan av lrillr qui y fait
rfrn. Lmhas st Satan [..] qui sulign d nuvau lattrait du Mal, st Satan qui
dirig lhmm, t nn diu. L sntimnt d ulabilit d lhmm nat d la rligin. L txt st
aruru ar un ham lxial rligiux : h (v.1), nfr (v.15), martyris (v.18). L
ruil st dmbl marqu dun sau sataniqu : ls avatars du Mal snt nmbrux Satan
(v.9), Diabl (v.13), Dmns (v.22). Baudlair annn drs t dj un sthtiqu
sataniqu, un sthtiqu d la rvlt rsnt dans ls ms blashmatirs d la stin
Rvlt . Il st ls dun t rmantiqu mm Hug la figur ntral tait Diu.
Lhmm na as l urag d ss vis t la st visibl gr laumulatin d vis du
rmir vrs la sttis, lrrur, l h, la lsin . Ls hs snt rsnnifis (vrs2, vrs 5).
L vrs 2 unt t travaillnt ns rs mntr ds hs dangrux. n fft, ii
unt st synnym dassigr t travaillnt nus rnvi ltymlgi d
mt tralium qui tait un instrumnt d trtur. La maraisn mm ls mndiants
nurrissnt lurs vrmins (vrs 4) mntr qu ls hmms atnt t nt d la mlaisan
ur s vis -> allitratin n m t n i . Ls vis gruillnt dn dans ns rvaux. tt
id st rnfr ar la mtahr vrs 22 Dans ns rvaux ribt un ul d dmns , ls
vis snt mars dmns qui fnt la ft jyusmnt t nus dirig. Dans ls vrs 29-32, n
rtruv

ds allgris ds

vis

sus

frm

danimaux.

Baudlair mntr qu l uvir dstrutur d l'hmm t ss vis nmbrux, snt ralntis ar sa


lht qui l'mh d'allr jusqu'au but d ss fantasms mrbids Si l vil, l isn, l
ignard, l'inndi, / N'nt as nr brd d lurs laisants dssins / L anvas banal d ns
itux dstins / 'st qu ntr m, hlas! n'st as assz hardi. (vrs 25 28).
Tut l m st nstruit sln un rgrssin qui nduit au drnir quatrain d fan
dramatiqu. Ls tris drnirs quatrains snt nstitus d dux hrass qui rarnt larriv,
rsqu la mis n sn, d lnnui. n bsrv la tnsin rissant mnag ar ls
aumulatins : d la strh 8. n a tut dabrd laumulatin ds animaux mnstruux,
bstiair mnaant (v.29-30) uis laumulatin ds quatr adjtifs (v.31).nfin n bsrv la
rtitin du surlatif lus qui ntribu lfft rsnd d s drnirs vrs. Lnnui st
rsnt ars un rsntatif (st lnnui !) t st frtmnt antu n dbut d vrs. La
ntuatin st frt ( int dxlamatin t tirt) La dsritin st sar ar un tirt
34

( ntuatin frt) t vint mm d fan annx. Lallgri n fait un rsnnag rintal


rul t indlnt : rv , fumant . Il y a dn dans s drnirs vrs un arxysm savammnt
mnag ar l t.
Ls hmms rntrnt gaimnt dans l hmin burbux (= l dstin) (vrs 7), ils atnt
dn

sans

Sln.

Ils

nt

un

attitud

hyrit.

Imag d dbauhs : laisir landstin. maraisn sin martyris (vrs 18) av viill
rang (vrs 20). L'amur st dri, assi la misr t la auvrt -> Hyrisi dans
lattitud

lHmm.

Tu l nnais, ltur (vrs 39) -> dnn la fuit ds hmms qui rfusnt lur dstin.
Hyrit ltur (vrs 40) -> haun d nus st nrn
Baudlair nus mntr un hmm faibl. n fft, l ham lxial du vi t ds hs st
mnirsnt : hs , lhs , dbauh , vlns , landstin , vil . Baudlair
nus mntr ii un ralit ah d lhmm : lhmm st rrmu. D lus, lHmm st
dshumanis, il nst as matr d sn rs st l Diabl qui tint ls fils qui nus rmunt
(vrs 13) haqu jur vrs lnfr nus dsndns dun as (vrs 15). n a dn l'imag dun
hmm sans vlnt t dmin ar l Mal. tt vlnt st aratris ar un lxiqu laudatif
rih mtal , tl un irr rius, qui ntrast av limrtan d sa disaritin. Dans l
vrs 5 Ns hs snt ttus, ns rntirs snt lhs , lhmm st inaabl darrtr d
mmttr ds hs t ss rntirs n rmttnt as d lavr s hs => Rfrn la
rligin t l'hyrisi d la nfssin. Baudlair mt n avant l manqu d urag d
l'hmm ntr m, hlas! n'st as assz hardi
Lnnui st l rinial nnmi d lHmm. Tut l m st nstruit d manir amnr
lnnui qui arriv d fan dramatiqu. n fft, Baudlair arl d lnnui ds l dbut d la
nuvim strh mais l mt nnui nst rnn qu' la strh suivant, la drnir du
m (vrs 37). la r un fft d susns. La turnur Mais armi (vrs 29) antu la
mnstrusit d lnnui ; armi ls st autrs animaux russants, il st l ir. Ls
aumulatins rnt un fft d asad antu ar la juxtasitin dadjtifs (vrs 33). La
turnur d rsntatin Il n st un (vrs 33) uss l ltur la urisit. Au vrs 33,
l'anahr d lus t la gradatin, bas sur la lnguur ds mts t lur sns, lus laid, lus
mhants, lus immnd dramatis lnnui. Il st dn rrsnt mm un mnstr silniux
qui n uss ni grands gsts, ni grands ris (vrs 34) mais aabl d fair d la trr un
dbris (vrs 35). Lnnui rv dhafaud (vrs 37), il a dn ds nvis murtrirs t
sanglants, qui rnfr sn atrit.
35

txt nst as un nfssin lyriqu. Baudlair mrnd un humanit larg mm smbl


l mntrr lmli rurrnt du nus au dbut du txt (v.2, v.13). L rnm rsnnl
nus st utilis dans tut l m. rnm rsrv daillurs un surris. Il smblrait qu
ln uiss lintrrtr dans un rmir tms mm mi t ux mais l assag au rnm d
la duxim rsnn TU r un h : nus st lutt mi t ti. Dautr art l tutimnt st
brutal. Il rjint la hras dHug dans la rfa ds ntmlatins : Ah ! Insns qui ris qu
j n suis as ti ! L rart au ltur st xtrmmnt mdrn. Il n sagit as d lair. Tn
d la rvatin dans ls drnirs vrs : l mt ltur st la u d lhmistih, rant ainsi
un rim intrn qui martl l mt. La ntuatin ds drnirs vrs st frt. Ls tirts mnagnt
ds auss mttant n valur la gradatin qui sfftu. L ltur st trait d hyrit ar il
rfr s vilr la fa (vint du gr atur ). n sns la si nstitu un xri d
luidit mn ar l t (un vyant mm dira Rimbaud). Ars avir vqu tus ls maux
ds hmms tt astrh final nstitu un srt d rvatin. L ltur vudrait rstr
ltur mais Baudlair n fait tut u un rsnnag d luvr tablissant un rlatin d lus
n lus rh : smblabl , frr (lin d sang, frr dhumanit, fratrnit dans l Mal
dn) Qu ln sng aussi la rlatin srral d lInvitatin au vyag . n n nnait qu
la fin qui il dsign gr au tu t mn d la drnir strh. L tu arriv av un
rtain brutalit qui risqu d dlair lui-i. L gru nminal Hyrit ltur marqu
un rvatin, mais galmnt un srt d mliit av l t qui mntr qu'il nnat l
ltur t ut ainsi s rmttr tt familiarit. Baudlair drss dn un tablau d sa rr
nditin mais aussi d ll du ltur. ur aduir ss rs, il r un rarhmnt av
ltur hyrit au vrs 40 mn smblabl, mn frr . Lid d fratrnit st dhabitud
rtruv dans l Bin t l bnhur ii, n la rtruv dans l Mal. n rtruv dn ii lid
dunivrsalit du Mal. Lautur sadrss au ltur dans tut l m. L titr Au Ltur fait
du m un srt d ddia ltur. m tant l rmir du ruil, Baudlair
mntr sn sthtiqu nuvau t rsnt ls thms qui srnt trait dans l ruil, ntammnt l
Sln.
Baudlair dnn ds imags rus, il a ds rs vilnts, n rlv l ham lxial d la
urritur, dvr, rng ar ls vis, l sln, vrmin , vrs qui rngnt , hlminths .
Il y a un mlang d lusiurs gnrs d langus, grandis t idal t sln. n rlv aussi
ds xymrs (viln

antithtiqu

figurs

d'sitin).

La si st dn un dhirur ntr l sln t lidal mais aussi un rniliatin ar ls


xymrs.

36

Annn d'un mdrnit ar l'usag d'un vabulair urant ( viill rang") qui hqu av
un vabulair anin ( atin = mt antiqu, hlminth , trismgist ).
nsuit, l vabulair axilgiqu (qui s rart la mral) st mnirsnt dans l m Au
ltur. Il rmt la fis d fair un ritiqu d qui nstitu l'm d l'tr humain, qul qu'il
sit, mais vis surtut fair rndr nsin au ltur d qu'il y a au fnd d lui. Baudlair
n fait as l'algi du mal, ni la ritiqu d sn ltur, mais d l'humanit tut ntir, n
mmnant ar lui-mm.
L vabulair axilgiqu (sttis, rrur, h, lsin, rmrds, lhs, ttus, laisir landstin)
annn la visin d l'hmm t du mnd d l'autur, l jugmnt d Baudlair tant ii
ntirmnt xliit. Il mntr qu l uvir dstrutur d l'hmm t ss vis nmbrux, snt
ralntis ar sa lht qui l'mh d'allr jusqu'au but d ss fantasms mrbids Si l vil, l
isn, l ignard, l'inndi, / N'nt as nr brd d lurs laisants dssins / L anvas
banal d ns itux dstins / 'st qu ntr m, hlas! n'st as assz hardi. ndant
Baudlair n s ntnt as d ritiqur l ltur. D'abrd, 'st l'nnui qui uss au vi,
nsuit, l ltur st sn smblabl, sn frr ; il n'st as qustin ur lui d ritiqur sn ltur
mais d lui fair rndr nsin d l'animalit t ds vis qui unissnt l'humanit tut ntir.
Dans rmir m, l ltur st nfrnt la lum aid d Baudlair, qui dindra
tuts ls tars d sn ltrat.
L m st aruru ar un multitud d mtahrs t d maraisns qui illustrnt l styl d
Baudlair. haqu vrs snrihit dun imag : xml v.24 la Mrt, dj rsnt sus frm
dAllgri rvl ar ss surds laints (v.24), st aussi rarh mtahriqumnt dun
fluv invisibl . Ls mtahrs snt arfis fils mm dans la strh 3 l mal st
assi un rillr (nfrtabl dn) sur lqul Satan nus br . s imags snt nss
jur lur rl d rvlatin. m dit nus fair ntrr d lain-id dans l mnd tl quil
st, rvl ar l t suriur dans lxrin d la suffran. Ls rsntatifs nmbrux
junt aussi rl d rvlatin. st Satan (v.9), st la Diabl (v.13), st lnnui !
(v.37), autant d us d thtr hrhant rndr mt, t ds imags, d lxrin du
Sln.
n rtruv dans Au ltur, un srt d ndns d qui a u natr d la lum
Baudlairinn dans ruil... n ut affirmr qu m st un ristallisatin ds thms
ds Flurs

du

mal,

mais

qu'il

fait

aussi

assr

un

mssag

Baudlair.

37

38

You might also like