TEMA 4 - Os rximes non

democrticos
Estado da democracia no mundo (Freedomhouse)

DEMOCRACIAS ELECTORAIS
Caractersticas
-Sistema multipartidista competitivo
-Sufraxio universal
-Celebracin regular de eleccins nas que se garante o voto secreto, a
seguridade hora de votar e na que se rexistra a ausencia dun fraude
electoral que leve a uns resultados pouco representativos da vontade dos
cidadns
- Acceso dos principais partidos aos medios de comunicacin e garanta
dunha campaa electoral limpa

1997

117

2002

121

2009

116

2011

117

Sistemas polticos non democrticos

-Referentes histricos: Alemaa nazi, Espaa franquista e a Italia fascista ou
a Unin Sovitica stalinista
TIPOLOXA DE LINZ: Totalitarismo e autoritarismo

Totalitarismo (Pluralismo, ideoloxa, mobilizacin, liderado).

1-PLURALISMO
-Ausencia de pluralismo
-Hai un partido nico oficial encabezado por un lder, ou un grupo reducido
de lderes pose de iure e de facto o monopolio do poder.
-Anulacin de todos os elementos plurais na sociedade e o Estado. Unha vez
que o novo rxime organiza as sas propias estruturas, isto , o partido
nico e as organizacins vinculadas a el, a destrucin das institucins,

organizacins e grupos de interese dos sectores sociais do rxime

anterior prioritario.
-Organizacins novas, que actan como correas de transmisin.
2-IDEOLOXA
-Ideoloxa- gua complexa, que constite unha utopa alcanzable. A
ideoloxa nos rximes totalitarios vai mis al dun programa particular, leva
un significado ltimo, un sentido de propsito histrico e unha
interpretacin da realidade social. Caracterzase ademais por ter uns lmites
ben establecidos, calquera interpretacin que vaia mis al deles ser
sancionada
3-MOBILIZACIN
-Mobilizacin ampla e obrigatoria, en organizacins creadas polo
rxime.Trtase dun activismo de cadros e militantes.
-Realzase a travs do vasto abanico de organizacins obrigatorias creadas
polo rxime. A participacin da cidadana nesta mobilizacin activa
alentada, demandada e premiada desde o rxime, o que leva condena da
obediencia pasiva e das esferas da vida privada afastadas desta militancia.
-Herdanza movementos obreiros e de masas. M. Walzer O totalitarismo
incompatible coa pasividade, obtn este poder especial dunha
poboacin disciplinada, activa e comprometida, demanda xente que
desfile.
A relevancia deste tipo de mobilizacin non poden ser entendidos sen a
referencia ao papel central que neste tipo de rximes polticos cumpre o
partido nico, orgnicamente burocratizado e xerarquizado. Ao redor do
mesmo articlanse unha serie de organizacins, tanto a nivel territorial
(partido a nivel local ou rexional) como sectoriais (sindicatos, organizacins
de mulleres, xuvens...) a travs das cales o partido cumpre funcins vitais
para o establecemento e mantemento do rxime totalitario.
A resocializacin poltica lgrase a travs dunha mestura de propaganda,
educacin e coercin. O partido cumpre unha funcin fundamental con
respecto ao liderado do rxime. dentro da estrutura do partido onde se
produce o recrutamento, o exame, a seleccin e o adestramento da nova
elite poltica
4-LIDERADO
O liderado do rxime coincide cos altos cargos do partido nico, de maneira
que a estrutura do Estado e do partido confndense. O liderado totalitario
frecuentemente carismtico, anda que quizais o trazo mis importante do
mesmo sexa a arbitrariedade coa que se exerce o poder.
Os lderes no totalitarismo gobernan sen lmites e as sas reaccins son
imprevisibles. A arbitrariedade tal que alcanza tanto a cidadns como a
membros da elite. Esta caracterstica fai que moitas veces se vincule este
tipo de rxime coa poltica do terror.
Linz na sa concepcin do totalitarismo salienta sobre todo a forma na que
o rxime organiza completamente a vida poltica e a sociedade. En
definitiva, as caractersticas que considera esenciais do mesmo son unha
ideoloxa rxida, un partido nico de masas que canaliza unha alta

participacin e a concentracin do poder nun individuo ou un

pequeno grupo de individuos.

O AUTORITARISMO
liderado).

(Pluralismo,

ideoloxa,

mobilizacin,

1-PLURALISMO
Pluralismo limitado
Non hai un actor capaz de monopolizar todos os recursos politicamente
importantes. A elite do rxime est formada por grupos distintos que
son independentes e que teen gran influencia poltica. Este
pluralismo poltico vai da man dun pluralismo social, cultural e relixioso. Os
actores plurais da elite nacen deste pluralismo que ten as sas races na
sociedade anterior ao establecemento do rxime.
Non obstante, este se trata dun pluralismo limitado e non responsable. O
distintivo fronte ao pluralismo democrtico que existe control e represin
por parte dos gobernantes. A non responsabilidade destes grupos ante os
votantes nunhas eleccins libres e competitivas indica a segunda gran
diferenza coas democracias.
As persoas que chegan ao poder representando os intereses de certos
grupos ou persoas, derivan a sa posicin non s do apoio destes grupos
senn da confianza que deposita neles o lder ou grupo gobernante que ten
en conta o seu prestixio e influencia.
O acceso restrinxido a esas posicins de elite, xunto co pluralismo social
que caracteriza a este tipo de sistemas, leva a que moi frecuentemente se
cre un espazo para a semioposicin. Pero necesario distinguir entre
opoentes dentro e fra do sistema.
Semioposicin: aqueles que non son dominantes ou que non estn
representados no grupo de goberno; anda que realizan unha crtica parcial
perseguen participar no poder sen cambiar fundamentalmente o rxime (ex.
unha asociacin relixiosa, un grupo editor, unha institucin educativa).
Oposicin alegal: opoentes cuxas actividades sen ser estritamente
ilegais non teen ningunha sancin legal anda que se opoen ao esprito
das leis do rxime. Persegue un cambio bsico no rxime e as sas
institucins polticas e, en maior medida, un cambio bsico na estrutura
social e econmica.
O paso dunha situacin de alegalidade a unha de ilegalidade depende
fundamentalmente da definicin dada polos gobernantes s accins que van
tolerar e a non tolerar.
2-IDEOLOXIA

O pluralismo limitado require unha forma de lexitimacin o suficientemente

flexible para que se logre un acordo mnimo entre as elites denominada por
Linz mentalidades peculiares.
Para iso faise uso dunha vaguedade que suaviza as lias divisorias na
coalicin, permitindo a lealdade dos distintos compoentes. Por tanto, as
mentalidades son mis emocionais que racionais e non estn tan orientadas
ao futuro como as ideoloxas utpicas. Basanse en grandes principios como
a orde, a patria, etc.
3-MOBILIZACIN
A mobilizacin poltica a excepcin antes que a regra no caso das
ditaduras autoritarias. A excepcin ocorre nos estadios mis temperns do
rxime e en momentos de crises do mesmo. Durante as fases de maior
estabilidade bscase a desmobilizacin das masas. Para iso, e coa
utilizacin de aparellos represivos, levarn a cabo accins que mantean
sociedade civil fra da area poltica.
A baixa mobilizacin controlada desde arriba fai que o partido nico
apareza nos autoritarismos moi debilitado ou ben non exista. O
partido nico deste tipo de rxime forma parte do pluralismo do mesmo.
Neste sentido, anda que estes partidos poidan reivindicar o monopolio do
poder tal e como fan os partidos totalitarios e realicen as mesmas funcinsideoloxizacin, mobilizacin (nos momentos que o rxime o require) e
recrutamento e instrucin da elite-, normalmente non logran tal
monopolio. Hai outros actores no sistema que realizan tamn esas
funcins.
4-LIDERADO
Un lder ou un grupo reducido de lderes exerce o poder. Un proceso
constante de cooptacin dos lderes o mecanismo a travs do cal os
diferentes sectores ou institucins chegan a ser participantes no
rxime. Estes grupos teen a sa base poltica, econmica, cultural ou
relixiosa independente do mesmo.
A caracterstica principal dos lderes a heteroxeneidade nos seus
currculos e modelos de carreira; e o exercicio do liderado lvase a cabo
dentro duns lmites formalmente mal definidos, pero en realidade son
normas bastante predicibles.
Non existe arbitrariedade total como nos rximes totalitarios, pero a
ausencia de normas ben definidas contrasta co Estado de dereito
propio das democracias.
Permtese a discrecionalidade do poder dos gobernantes vez que o
control da sociedade civil. O cidadn neste tipo de rxime carece de
garantas fronte ao poder autoritario.

Pases do sur de Europa: Espaa, Portugal e Grecia (Autoritarismos)

Subtipos de autoritarismo
Burocrtico-militares/ Estatismo orgnico/ Reximenes de movilizacin e
Dictadura persoal
Linz distingue tres dimensins
Coalicin dominante

Institucionais (burocracias, militares)

Polticos ( partidos / sindicatos)

Axentes socioeconmicos (terratenientes, burguesa,etc.)

Valores (tradicionais, modernos,etc.)

Cantidade de mobilizacin

Sultanismos e Post-totalitarismos
SULTANISMO
Supn un desenvolvemento extremo da discrecionalidade do ditador, e unha
fusin entre o privado (familia do ditador) e o pblico; razn pola cal
presenta unha estrutura moi pouco institucionalizada.
Pluralismo econmico e social. Est suxeito intervencin desptica e
impredicible do lder; ningn grupo da sociedade civil, da esfera poltica nin
do Estado est libre do despotismo do mesmo.
1-Ideoloxa:
Non hai un intento de xustificacin ideolxica do poder e as accins do lder,
polo que non existe ideoloxa elaborada e gua, pero tampouco unha
mentalidade peculiar. O que se produce unha manipulacin arbitraria dos
smbolos e unha glorificacin extrema do lder
2-Mobilizacin:
A glorificacin do lder tamn o obxectivo da mobilizacin que se d neste
tipo de rximes, anda que normalmente ocasional. Non se desenvolve
ningunha organizacin permanente da mobilizacin. A mobilizacin cando
existe faise a travs de mtodos coercitivos ou clientelares.
3-Liderado:
personalista e arbitrario. A fusin entre o pblico e privado concrtase na
tendencia dinstica propia do Sultanismo
A obediencia ao lder est baseada no medo e as recompensas persoais. O
liderado exrcese sen ningn tipo de lmites, nin racionais nin legais. A
arbitrariedade mxima; neste ltimo aspecto no que reside o trazo

definitorio

do

sultanismo.

O persoal non est constitudo por unha organizacin con pautas de ascenso
formalizadas
Os cargos pblicos e o staff do lder recrtanse principalmente entre a sa
familia, amigos e compinches. Tamn forman parte destas posicins socios
de negocios e individuos directamente implicados no uso da violencia para o
mantemento do rxime.
Prodcese por tanto un uso do poder personalista e particularista para fins
esencialmente privados do gobernante e os seus colaboradores.
Nestes rximes o lder non pode confiar nunha ampla base de apoio
procedente de organizacins como un partido nico, un exrcito profesional
disciplinado, intereses organizados..., dado que o rxime corrompeu este
tipo de organizacins.
Anda que estes gobernantes non esixen poboacin un apoio activo, todo
o mundo se sinte ameazado polo seu exercicio arbitrario do poder. Impera
un medo difuso e os opositores, ou presuntos opositores, son castigados
arbitraria e duramente, crendose unha atmosfera de terror.
O baleiro creado polo goberno sultansitico fai difcil unha oposicin
organizada, e asegura a continuacin destes rximes ata que unha rebelin
popular ou unha conspiracin elimina fisicamente ao gobernante e a os
seus seguidores. Pero o seu derrocamento fai mis probable que leve a
outro rxime non democrtico.
Ex. Batista en Cuba, Somoza en Nicaragua, Ceaucescu en Rumana
Pases de Europa central e oriental: Rumana (Sultanismo), Polonia
(Autoritarimo), o resto de pases post-totalitarios.
SISTEMAS POSTOTALITARIOS
A desaparicin dos rximes de partido nico de Europa do leste marcou un
punto de inflexin para as concepcins acadmicas destes rximes. Coa
cada do muro de Berln comeza un debate centrado na discusin sobre a
utilidade do concepto de totalitarismo para explicar este tipo de rximes e o
seu derrubamento.
Linz: necesidade de ampliar a sa anterior clasificacin para entender
mellor o que est a ocorrer en Europa do leste (Linz e Stepan, 1996). O
modelo postotalitario permtenos comprender mellor tanto a natureza dos
rximes pos-estalinistas como a natureza das abruptas e repentinas
transicins democrticas de 1989-91.
O sistema post-totalitario presntase como mis pluralista e menos
ideolxico e mobilizador que o rxime totalitario. Pode explicarse a
sa aparicin pola falta dunha sociedade civil tradicional, a dependencia
dunha ideoloxa gua anda que non se crea nela, as prcticas ritualizadas de
mobilizacin poltica e o control exercido anda polo liderado do partido.

1-Pluralismo
O partido o que anda ten formalmente o monopolio do poder.
Dentro das institucins partidistas cranse varios grupos sen base social
algunha que compiten entre si polas vantaxes que o rxime segue
ofrecendo. Este pluralismo nace desde unha sociedade aplanada no sentido
de que permite o pluralismo s despois dun perodo totalitario que eliminou
a sociedade civil a travs do desenvolvemento do seu proxecto ideolxico.
Independentemente de que os grupos poidan invocar tradicins relixiosas
ou nacionais, as institucins tradicionais foron destrudas hai tempo
e as posibilidades de continuidade son escasas.
Nalgns pases pode xurdir unha sociedade paralela formada por redes de
disidentes, normalmente en forma de pluralismo cultural e social.
Pero normalmente non retan directamente ao poder poltico do Estado. Non
obstante, nunha situacin de crise onde a elite comunista comeza a perder
o control, poden chegar a ofrecer unha alternativa latente de poder.
2-Ideoloxa
Sofre algns cambios. Anda que a ideoloxa gua sigue sendo parte da
realidade deste tipo de sistema prodcese un debilitamento do grao de
compromiso e obrigatoriedade coa mesma.
As decisins e o debate sobre as polticas descansan agora nun consenso
programtico afastado das referencias ideoloxa. Anda que se
seguen proclamando metas utpicas como razns para a mesma, estas xa
non son cridas.
3-Movilizacin
A debilidade do compromiso ideolxico tamn se reflicte na mobilizacin.
Percbese un grao de politizacin da cidadana moito menor, neste
sentido, abandnase tamn o obxectivo de control da esfera privada
por parte do Estado.
4-Liderado
colectivo e non persoal e moito mis burocratizado e menos carismtico.
O exercicio do poder est limitado, polo que Linz chama legalidade
socialista, dicir, os controis ao liderado realzanse a travs das estruturas
e
procedementos
do
partido.
O partido oficial segue sendo a principal sede na que se produce o
recrutamento. Con todo, os lderes cunha carreira construda dentro da
organizacin do partido xa non son os nicos con posibilidades de alcanzar
postos de decisin. Moitas destas posicins empezan a ser ocupadas por

tecncratas do partido dentro do aparello do Estado: escolas, universidades

e organizacins vinculadas ao partido convrtense en sedes do
recrutamento neste tipo de sistemas.

Sistemas en cambio: transicin e consolidacin

democrticas
Sistemas que se atopan nun proceso de transicin dun tipo de rxime a
outro. Intervalo entre un tipo de rxime e outro.
Cadas de rximes democrticos *
Cadas de rximes autoritarios
Estdase cmo un rxime autoritario evoluciona cara a un democrtico. As
reflexins sobre o tema refrense s transicins democracia que se
produciron nas ltimas dcadas. necesario ter unha perspectiva sobre os
diferentes procesos de democratizacin que se produciron nun perodo mis
longo do tempo.
Samuel Huntington, identificou distintas ondas de democratizacin nos
ltimos dous sculos (Huntington, 1994)
Onda de democratizacin: conxunto de transicins dun rxime non
democrtico a outro democrtico, nun determinado perodo de tempo e que
superan significativamente s transicins en direccin oposta durante ese
mesmo perodo. Implica normalmente a liberalizacin ou a
democratizacin parcial en sistemas polticos que non se converten por
completo en democrticos
Huntington identifica tres ondas democratizadoras:
-Primeira onda, extensa (1828-1926),
-Segunda onda, breve (1943- 1962)
-Terceira onda comeza en 1974 e coa democratizacin dos pases do Leste
dura at a actualidade

Primeira onda (1828-1926)

As races da primeira onda democratizadora atpanse nas Revolucins
norteamericana e francesa, anda que a aparicin das institucins
democrticas un fenmeno propio do sculo XIX.
Desenvlvense gradualmente as institucins democrticas, e difcil
especificar unha data a partir da cal un sistema poltico poida ser
considerado democrtico. Nesta onda inclense a democratizacin das que
son consideradas as democracias mis antigas: EE.UU e Reino Unido pero
tamn Francia, Suiza...

Segunda onda (1943- 1962)

A comezos da
democratizacin

Segunda

Guerra

mundial

tivo

lugar

unha

nova

A ocupacin aliada promoveu a instauracin de institucins representativas

nos pases europeos que sufriran as crises democrticas do perodo de
entreguerras: Alemaa occidental, Italia, Austria, Xapn e Corea.
Tamn comprende
Amrica Latina na que, coincidindo coa bonanza
econmica, democratzanse os pases do cono sur, Brasil, Venezuela, Per
ou Colombia
Fin do colonialismo: frica e Asia producronse gran nmero de novos
estados contribundo tamn a esta segunda onda

Terceira onda (1974-actualidade)

Comeza en 1974, coa democratizacin de Portugal. Durante os 15 anos
seguintes, os rximes autoritarios de ao redor de 30 pases en Europa, Asia
e Amrica latina foron substitudos por outros democrticos. As, esta marea
democrtica manifestouse primeiro no sur de Europa coas transicins
portuguesa,
espaola
e
grega,
seguronlle
algns
pases
latinoamericanos e finalmente os pases de Europa do leste coa cada do
muro de Berln

Contraondas:
Primeira contraonda: 1922-1942
Prodcese unha expansin dos rximes non democrticos no mundo,
especialmente nos tipos totalitarios e autoritarios. unha poca de auxe do
fascismo e o totalitarismo. A loita ideolxica e o conflito prodcense
fundamentalmente en Europa

Segunda contraonda: 1958-1975

Non afecta ao continente europeo, afecta fundamentalmente aos pases en
vas de desenvolvemento. Etapa de autoritarismos que ten especial
incidencia en Latinoamrica
Existen diferentes variables para explicar a democratizacin, dicir,
todas as explicacins son multicausais. En cada onda as explicacins
causais soen incidir en variables diferentes:
Primeira onda
A importancia do desenvolvemento econmico, a industrializacin e a
urbanizacin, o ascenso da burguesa e a expansin da clase media.
Segunda onda

Factores polticos e militares. A maiora dos pases que se democratizan son

aqueles onde os aliados impuxeron a democracia. Ex. Alemania occidental,
Italia e Xapn.
Ademais a vitoria dos aliados axudou a impulsar procesos internos de
democracia. o perodo no que se conxelan os rximes non democrticos,
evolucionan e se transforman pero non sofren unha crise significativa ata
mediados dos anos setenta.
Terceira onda
1- Os problemas de lexitimacin dos rximes non
democrticos
2- O crecemento econmico mundial
3- Os cambios no seo da igrexa catlica
4- Os cambios en polticas de actores externos
5- O efecto bola de neve
1- Os problemas de lexitimacin dos rximes non democrticos nun
mundo onde os valores democrticos eran amplamente aceptados
De nde procede o dereito dos lderes autoritarios a gobernar? No
pasado da tradicin, relixin, dereito divino; no presente da ideoloxa
(nacionalismo ou marxismo-leninismo).
Os problemas de lexitimidade aumentan a causa do entorno intelectual,
onde se fai un crecente uso da retrica e as ideas da democracia.
Nos pases do leste de Europa, onde imperaba o comunismo e sistema de
partido nico; o nacionalismo converteuse nunha fonte potencial de
inestabilidade. Co paso do tempo os gobernos comunistas tiveron
dificultade para lexitimarse invocando a ideoloxa
A burocracia do Estado estancouse e as desigualdades econmicas
fosilizronse, polo que a ideoloxa comunista volveuse un obstculo para o
crecemento econmico e frustrou a posibilidade de lexitimarse sobre a base
do crecemento econmico.
A lexitimidade da maiora dos rximes decae co paso do tempo. Cando se
esgotan as opcins, as promesas non se cumpren e avanzan as
frustracins. As democracias, pola contra, renvanse mediante as
eleccins.

2- O crecemento econmico mundial

Existe unha relacin complexa entre desenvolvemento econmico e

democracia.
Especialmente a partir dos anos sesenta se produce unha elevacin dos
niveis de vida e un aumento do acceso ao sistema educativo. Isto supn un
ascenso das clases medias urbanas, anda que esta variable explica mellor
uns casos que outros (Ex. Europa do sur).
Os rximes comunistas de Europa do leste estiveron relativamente illados
dos acontecementos da economa mundial, pola imposicin da economa
dirixida dende a Unin Sovitica (crecemento rpido nos anos 50, lento nos
60 e estancamento nos 70 e 80). O fracaso econmico xerou un gran
descontento e oposicin o sistema vixente.
Forzas polticas e externas retrasaron o movemento ata a democracia ata
finais dos anos 80 en Europa oriental
3- Os cambios no seo da igrexa catlica
O cambio da Igrexa Catlica se produce sobre todo nos anos sesenta e
atende aos cambios que se producen nas igrexas estatais, a partir do
Concilio Vaticano II (dende 1962 a 1965). A Igrexa se opn aos rximes
autoritarios e defende melloras econmicas e sociais, ofrece un manto para
a organizacin da sociedade civil.
Trtanse de cambios non homoxneos, que amosan un maior pluralismo
no seo da igrexa catlica. Xorden novas correntes teolxicas radicais, un
maior compromiso cos dereitos humanos.
Por todo isto, as relacins entre os rximes autoritarios e a Igrexa van a ser
mis conflitivas.
4- Os cambios en polticas de actores externos
A partir dos anos sesenta dbese inclur a actitude da Comunidade
Econmica Europea respecto a ampliacin dos seus membros. A condicin
de pertenza que o pas sexa un rxime democrtico.
Isto implica un cambio de poltica exterior. Aumenta a importancia dos
dereitos humanos.
A poltica que inaugura Gorbachov a finais dos anos oitenta, supn a fin do
imperio sovitico.
5- O efecto bola de neve
Trtase do efecto demostracin, contaxio , un estmulo de accin que se
produce grazas especialmente aos medios internacionais de comunicacin.
Coa cada do muro de Berln prodcese un efecto domin (Huntington)
producido polos efectos dos medios de comunicacin (inmediato). Este
efecto foi moi evidente en Europa oriental. Cando a Unin sovitica aceptou

a chegada ao poder de non comunistas en Polonia (agosto 1989), a onda de

democratizacin avanzou sucesivamente sobre Europa oriental: Hungra en
setembro, Alemania oriental en outubro, Checoslovaquia e Bulgaria en
novembro, Rumania en decembro.

Natureza das distintas democratizacins

Cmo se produce a evolucin dun sistema ditatorial cara a unha democracia
e o porqu desta evolucin, dicir, cales son os factores que influron no
enfraquecemento do rxime autoritario e na instauracin da democracia.
Robert Dahl distingue dous procesos fundamentais de cambio:
liberalizacin e inclusividade. Ambos procesos relacinanse entre si e
estn vinculados vez cos distintos aspectos institucionais que caracterizan
a unha democracia de masas

Liberalizacin

Grao en que se admite o disenso, a oposicin, a competencia entre as

distintas forzas polticas.Refrese sobre todo aos dereitos civs, como a
liberdade de asociacin e reunin, a liberdade de pensamento e de palabra,
a liberdade de prensa.

Inclusividade

Proporcin de poboacin que ten o dereito de participar, de controlar e de

oporse aos gobernantes. Expansin dos dereitos polticos (electorado
activo
e
pasivo).
As das dimensins conforman un espazo, o que se chamou a caixa de
Dahl

Hexemonas pechadas

Oligarquas competitivas

Hexemonas incluintes

Poliarquas, ou liberal-democracias de masas, onde

unha alta liberalizacin e unha alta participacin.

coinciden

Unha vez que a poltica de masas se impn, as sas transformacins son

tales que resulta extremadamente difcil volver a sistemas pechados
participacin.
Hai novos estudos que relacionan a difusin da democracia con
variables socioeconmicas.
Seymur Martn Lipset relaciona a existencia ou non de democracia co
proceso de modernizacin experimentado por pases europeos, anglosaxns
e latinoamericanos

A modernizacin a diferenciacin gradual e a especializacin de

estruturas sociais que culmina na separacin das estruturas polticas
doutras estruturas, facendo as posible a democracia.Implica o paso dunha
sociedade tradicional a unha moderna, maior nivel educativo, maior riqueza,
mis urbanizacin e industria.
A modernizacin estara relacionada coa aparicin de procesos
democrticos. A cadea causal sera: industrializacin, urbanizacin,
educacin, mobilizacin, inclusin poltica.
Prodcense unha serie de cambios que preparan sociedade para que
chegue ao final do proceso: a democratizacin. Todo isto lvanos
hiptese central da teora da modernizacin de Lipset : un pas que
se desenvolve ao longo dun perodo baixo un rxime autoritario, tendo as
consecuencias da modernizacin tempo para acumularse, terminar por
abrazar a democracia.
Crticas: Dankwart A. Rustow (1970)
Os elementos que compoen as variables esenciais utilizadas por Lipset e
outros deben entenderse como factores que colaboran no mantemento da
democracia.
Unha democracia ten mis posibilidades de triunfar e consolidarse en pases
desenvolvidos economicamente, pero preciso identificar outras razns.
Rustow defende un modelo dinmico para a anlise das transicins
democracia
Distingue tres fases diferentes do proceso de cambio de rxime, tendo cada
unha incidencia de cada unha delas sobre a fase seguinte.
Este autor reivindica a importancia das explicacins propiamente
polticas na anlise das transicins, subliando o compromiso e os
pactos entre actores polticos principais como explicacin lxica e
fundamento das novas democracias nas sas orixes.
Nos anos noventa esta perspectiva desprazouse en favor de investigacins
centradas en accins estratxicas das elites.
Enfoque micro ou estratxico
O proceso de democratizacin analizado a partir do papel e as estratexias
dos actores polticos, pondo de relevo os seus particulares intereses e
percepcins. Se fala do desenvolvemento das transicins en termos de
posibilidades e opcins dos devanditos actores que se insertan en situacins
histricas concretas.

Distintas fases: transicin, instauracin e consolidacin

-A transicin a fase de paso dun rxime a outro cando as regras do vello

rxime deixan de funcionar pero anda non se definiron completamente as
do que se vai a instaurar.
Linz e Stepan (1996) xito dunha transicin:
1) chega ao poder un goberno que elixido democraticamente con voto
popular e libre.
2) o goberno o nico que ten competencia exclusiva para xerar novas
poltica.
3) cando o poder executivo, o lexislativo e o xudicial non teen que
compartir por lei o poder con outros corpos.
-O final da transicin coincide coa fase de instauracin democrtica que
leva o recoecemento pleno dos dereitos civs e polticos, a aparicin dun
sistema de partidos e a adopcin de procesos e institucins democrticas.
-A fase de consolidacin supn a lexitimacin da democracia en todos os
sectores e mbitos do sistema poltico.
->Respecto ao comportamento das elites unha democracia est consolidada
cando ningn actor poltico, econmico ou social relevante capaz de
mobilizar ningn tipo de recurso contra o rxime democrtico
->Atendendo s actitudes da poboacin, un sistema democrtico est
consolidado cando unha gran maiora cre que as institucins e os
procedementos democrticos son apropiados e lextimos, e cando o apoio
a alternativas antisistema ou antidemocrticas moi baixo a illado
->En relacin estrutura constitucional unha democracia est
consolidada cando non existen dominios de poder ou reservas de
poder que exclan certas polticas pblicas importantes daquelas
que son determinadas polas leis, os procesos e as institucins
Algunhas debilidades
democratizacin:

das

teoras

que

at

agora

explicaban

-A primeira das debilidades reside en que esta literatura est dominada por
estudos centrados no sur de Europa e Amrica Latina. Linz e Stepan (1996)
tratan de analizar os cambios experimentados polos pases do leste, pero a
anlise desta rexin non foi moi habitual. As mesmo a atencin adicada a
outras latitudes foi case inexistente. Este rumbo xeogrfico provocou un
escaso desenvolvemento terico que analice outras causas que poidan estar
detrs dos cambios de rxime nestes pases
-Doutra banda, a nfase do enfoque estratxico na democratizacin
como proceso levou a que moitos destes estudos contemplen o cambio de
rxime como un camio inevitable cara consolidacin democrtica. Peor a
introducin na literatura de conceptos como democracia iliberal,

autoritarismo electoral, rximes hbridos, parece indicar que moitos

dos Estados que estableceron institucins e prcticas democrticas non
lograron a sa consolidacin
Grazas asuncin de moitas destas crticas apareceu unha segunda
terceira xeracin de teoras da transicin. Os estudos pertencentes
segunda xeracin centrronse na identificacin dos factores que axudan
tripla transicin que sufriron os pases do leste de Europa, isto ,
transicin a estados novos, unha transicin a un rxime democrtico novo
a transicin a unha economa de mercado

a
e

Pola sa banda, a literatura pertencente terceira xeracin ocpase dos

rximes hbridos e a sa posible democratizacin.

REXIMENES HIBRIDOS
Combinan trazos democrticos e autoritarios.
Existe unha inadecuacin entre un nmero importante de casos empricos e
as tipoloxas duais democracia/autoritarismo. As investigacins mis
recentes afastronse destas clasificacins estritamente dicotmicas co
obxectivo de elaborar tipoloxas que contemplen esta rexin intermedia, a
dos rximes hbridos, que se atopa entre aqueles sistemas que son
claramente autoritarios ou claramente democrticos.
Scott Mainwaring, Daniel Brinks e Anibal Perez Lian (2001) distinguen tres
tipos de rximes distintos: a democracia, a semidemocracia e o
autoritarismo.
Pola sa banda Larry Diamond (2002) complexiza mis as diferenzas entre
os rximes establecendo unha tipoloxa que incle: a democracia liberal e
a democracia electoral no polo das poliarquas e o autoritarismo
competitivo, o autoritarismo electoral hexemnico e o
autoritarismo pechado no polo das non-democracias.
Levitsky e Way introducen o concepto de autoritarismo competitivo, que
o que maior aceptacin est a alcanzar na actualidade. Son partidarios de
deixar de pensar en termos de transicin e optan por falar de tipos
especficos de rximes polticos.
Nos autoritarismos competitivos, dse a consideracin das institucins
da democracia como o medio principal para o acceso ao poder e o exercicio
do mesmo. Agora ben, nestes sistemas os titulares do poder cometen a
violacin das regras democrticas con tanta frecuencia e at tal
extremo que o rxime fracasa en alcanzar uns estndares
democrticos mnimos.
Algns exemplos de autoritarismo competitivo: a Serbia con Slobodan
Milosevic, Rusia con Vladimir Putin e a Per con Alberto Fugimori

A diferenza fundamental coa democracia refrese s caractersticas do

campo de xogo entre o goberno e a oposicin. Anda que as eleccins nos
rximes de autoritarismo competitivo realzanse periodicamente e estn
libres dunha fraude masiva, as violacins dos criterios democrticos que
comenten os titulares do poder crean un campo de xogo desigual entre
goberno e oposicin.
A apropiacin e utilizacin indebida por parte do funcionariado dos
recursos do Estado, a negacin oposicin dunha cobertura meditica
adecuada, acoso as-os candidatas-os da oposicin e os seus seguidores,
at, nalgns casos, a manipulacin dos resultados electorais.
Ademais, xornalistas ou polticos da oposicin e outros crticos do
goberno poden ser espiados, ameazados, acosados ou arrestados,
chegando mesmo a ser encarcerados ou asasinados
Con respecto aos rximes autoritarios a diferenza fundamental atpase no
papel que xogan as institucins democrticas
Os gobernantes dos rximes que estamos a describir teen a posibilidade
de manipular as regras democrticas pero non poden nin eliminalas nin
convertelas nunha mera fachada.

Estas institucins democrticas son significativas: son reas a travs

das cales as forzas da oposicin poden representar un reto
importante ao poder, chegando mesmo a vencelos .
Trtase por tanto dun rxime de natureza contraditoria, caracterizado
por un intento de alcanzar e manter un exercicio do poder autoritario
a travs de medios aparentemente democrticos
Catro areas de competencia democrtica
Area electoral
Os rximes autoritarios non teen eleccins competidas
Nos autoritarismos competitivos as eleccin estn fortemente disputadas e
os fraudes non poden ser a gran escala debido a observacin internacional
Area lexislativa
Tende a ser dbil ou en ocasins convrtese en punto focal da actividade da
oposicin . Plataforma pblica de denuncia do rxime
Area xudicial
Tentativa de subordinacn da rama xudicial (mediante persecucin,
soborno, extorsin, mecanismos de cooptacin/ clientelismo, chantaxe,
corrupcin...).
posible, sen embargo, unha apertura a xuces independentes.

Os medios
Nos rexmenes autoritarios os medios son propiedade do Estado e altamente
censurados e sistemticamente controlados.
Nos autoritarismos competitivos os medios independientes son legais e
teen gran influencia anda que estn sometidos a mecanismos suts de
represin (soborno, difamacin, impostos, leis restrictivas de prensa.
Parece claro que moitos autoritarismos sobreviviron terceira onda de
democratizacin, noutros casos parece que o seu colapso non levou
democracia senn a outro tipo de autoritarismo.
necesario non abandonar o estudo das non-democracias e dedicar algo
mis da atencin politolxica aparicin e persistencia deste tipo de
rximes ir mais ala do paradigma da transicin.