Fakultet politickih nauka

MEDJUNARODNI EKONOMSKI ODNOSI

3. SVJETSKO TRITE I
GLOBALIZACIJA

1. Uticaj medjunarodne podjele rada na

trgovinu i razvoj MEO
2. Osnovni pojmovi o trzistu
3. Nacionalno trziste i njegove
osobenosti
4. Regionalna trzista
5. Svjetsko trziste
6. Globalizacija svjetske privrede
2

Medjunarodna podjela rada

MPR je podjela svjetskog procesa proizvodnje na razne zemlje. Na
nju presudan uticaj vri MT koja omoguava da se proizvodi jedne
drave kreu, uz komercijalne uslove, u druge drave, u zamjenu za
izvozne vikove ili valute tih drava.
Prednost u MT ima ona zemlja koja odreene proizvode proizvodi po
najpovoljnijim uslovima, uz najnie trokove proizvodnje i najnie cijene
(konkurentska prednost)
Stoga, specijalizacija uveava MT: Svaka zemljase nastoji
specijalizirati u proizvodnjih onih dobara za koje ima najpovoljnije uslove
proizvodnje (prirodne i steene) I od kojih ostvaruje max korist u MT

MPR:
A) vertikalna (kada se jedna faza proizvodnje obavlja u jednoj, a druga,
finalna, u drugoj zemlji) i
B) horizontalna (kada se obavlja saradnja u djelatnostima koje nisu
tehniki povezane).
3

Uee razliitih roba u svjetskom izvozu 1900-2011

Poljoprivredni proizvodi

40
3

40

45

1900

53

62

Industrijski proizvodi

57

6
11

57

46

Gorivo i rude

54

1925

19

1938

35

1955

77

15

14

68

18
18

44

73

29
1963

28
23

20

15

12

1970

1980

1990

2000

2011

KONCEPT STATICKE I DINEMICKE MPR

Statiki tradicionalni odnosi razmjene ne treba da se mijenjaju....
Dinamiki koncept MPR - Poloaj zemalja, njihovih proizvodnih sektora i roba koje
proizvode i izvoze stalno se mijenja
poljoprivredni proizvodi (manje dodate vrijednosti) relativno sve su manje predmet
medjunarodne trgovine, a itava lepeza finalnih proizvoda (vee dodate vrijednosti)
4
sve je vie predmet meunarodne trgovine (rast uea u ukupnoj MT).

Strategija transfera tehnologije TNK sacuvati monopol tehnologija

1. VRHUNSKE INDUSTRIJE tu spadaju tzv. visoke tehnologije i R&D, odnosno:
istraivanja, inovacije, najsavremenija tehnologija, ICT, telekomunikacije, istraivanje
svemira, medicinska istraivanja, posebno genetski inenjering, nuklearna energija, novi
materijali, ekoloki materijali i oprema itd., to su grane koje obezbjeuju dominantan
poloaj u MT. U ovim oblastima TNK striktno uvaju monopolski poloaj. Samo
izuzetno, i uz vrlo visoku cijenu, pojedine, paljivo odabrane zemlje, mogu raunati da
dobiju tehnologije iz ovih obalsti, ali samo kroz direktnu zajedniku proizvodnju i FDI.
Drugim rijeima minimalan transfer tehnologije.
2. PRERADJIVAKE INDUSTRIJE SA JAKIM PROFITOM ovdje spadaju industrija
automobila i mainogradnja, koje predstavljaju pokretaku snagu razvoja. RZ sele ove
grane samo u tzv. zemlje od povjerenja, ali sa ciljem trajnog osvajanja trita, ukoliko
je pouzdano i sigurno. Drugim rijeima, transfer tehnologije samo prema stratekim
partnerima.
3. BAZINE INDUSTRIJE ovdje spadaju tzv. bazine industrije (prljave industrije); one
se lako ustupaju ZUR ili zemljama u tranziciji, ne samo zbog male dodate vrijednosti,
ve i zbog negativnog efekta na ivotnu sredinu. Lak transfer tehnologije.

4. INDUSTRIJE SA MALIM PROFITOM - obua, namjetaj, tekstil, industrije u

tehnolokom zalasku. Ove industrije se u znaajnom dijelu mogu preseliti i preseljavaju
5
se iz RZ u ZUR i tranzicione ekonomije. Lak transfer tehnologije.

OSNOVNI POJMOVI O TRZISTU

- TRZITE oblik razmjene proizvoda i usluga posredstvom
novca, gdje se cijene formiraju kroz odnos ponude i traznje
-

Trite ne daje prave efekte kod infrastrukturnih dobara (saobraaj,

energetika, ekologija), kod javnih i kulturnih dobara (zdravstvo,
obrazovanje, nauka, socijala), kao i kod djelatnosti tipinih monopola

Prema prevlasti kupca ili prodavca trite se dijeli na trite kupca i

trite prodavca.

Sa aspekta trzisnih struktura trite moe biti:

1. perfektno (autonomnost ponasanja trinih subjekata,

slobodan odnos P i T, ravnotea Pi T, atomiziranost PiT,
supstitivnost, slobodan protok kapitala, fleksibilnost cijena,
selektivnost, transparentnost...) Perfektno trite je vie
teorijska konstrukcija nego to djeluje u praksi.
2. imperfektno . Ogranicena konkurencija, vlada monopol
(duopol, oligopol) ili monopson (duopson, oligopson).
-

INOSTRANSTVO

n
tra
a
n
ro
Po t
K

Po n

ja

vi n
upo

uda

Trite roba i usluga

Nov

a n

rob
a

i us
lug
a

i to
k

Finansijsko trite
PREDUZEA

DOMAINSTVA

rna

pla

ital

Trite inputa
proizvodnje

. do
bra

ije

sfe

ka p

ve

Tr
an

rad
,

ni t
ok

ub

lja,

va

nja

Po

Ze
m

te
ren
,
i
t
i
of
, pr
e
t
a
Pl a
put
n
i
je
gan
a
l
U

nc

No

rez
i

Pore

zi

DRAVA

Kruni tok makroekonomskih aktivnosti u otvorenoj privredi (robni i novani) tokovi izmeu
domainstava, preduzea, drave i inostranstva

Sa stanovista predmeta kupoprodaje postoje sljedee vrste trita:

1. trziste roba i usluga , 2. trziste faktora proizvodnje ( kapital, rad, zemlja )
3. trziste novca i hartija od vrijednosti (HoV)

OSNOVNE FUNKCIJE TRITA

1.

SELEKCIJA proizvodnje potrebnih proizvoda (trziste vrsi selekciju

privrednih subjekata kroz proces konkurencije; oni koji imaju nie
trokove proizvodnje ostvaruju veu zaradu, dok neefikasni proizvodjai
ne mogu svoje trokove da podmire na osnovu trine cijene, i posluju sa
gubicima, tako da prije ili kasnije moraju napustiti ovu djelatnost)

2.

ALOKACIJA proizvodnih inilaca i resursa (trite omoguava

razmjestaj (alokaciju) privrednih resursa na pojedine privredne aktivnosti
u kojima se stvaraju neophodni proizvodi i usluge. Na osnovu kretanja
cijena proizvoda u pojedinim djelatnostima, vlasnici privrednih resursa
povlae svoje resurse iz djelatnosti sa loom perspektivom poslovanja i
ulau ih u druge djelatnosti gdje su vee mogunosti zarade)

3.

DISTRIBUCIJA - Raspodjela novostvorene vrijednosti (dohotka); trite

formira cijenu faktora proizvodnje;

4.

INFORMATIVNA FUNKCIJA (informacija o ponudi i tranji za

odredjenom robom utie na nivo cijene koja se formira,
8

Superiornost trita
u alokaciji ogranicenih resursa
3 kljuna pitanja u svakoj privredi:
ta, kako i za koga proizvoditi?
TO E SE PROIZVODITI odreuje se veliinom

kupovne moi potroaa, kao i visinom profita to e

ga proizvoai ostvariti.
KAKO PROIZVODITI odreuje konkurencija meu
proizvoaima odnosno trokovi proizvodnje.
ZA KOGA PROIZVODITI odreuje se na tritu
proizvodnih faktora
Odgovor treba da da mehanizam spontane
koordinacije i alokacije, odnosno trite, kroz svoju
selektivnu, alokativnu, distributivnu i informativnu
funkciju

4. FIJASKO TRITA
Postavlja se pitanje koje su to situacije u kojima
trite nije u stanju da na adekvatan nain
garantuje efikasnu alokaciju i korienje
resursa ?
Ove situacije su u ekonomskoj teoriji poznate pod
nazivom: fijasko trita (market failures).
- Ex post
Zbog kratkog vremenskog horizonta
posmatranja, trite ne moe preuzeti rizik
donoenja strategijskih razvojnih odluka
Trite je efikasnije kod operativnih odluka, koje
se temelje na postojeim trinim informacijama
Trite se ne moe suprotstaviti neizvjesnostima
koje razvoj u budunosti podrazumijeva

Fijasko trita

Kada trini mehanizam ne uspijeva da efikasno alocira ukupne resurse

DRUTVENA EFIKASNOST = kada su eksterni trokovi i koristi obraunati
ALOKATIVNA EFIKASNOST = kada drutvo proizvodi robe i usluge koje potroai
trae, po minimalnim cijenama (resursi ne mogu biti rasporedjeni bolje, u smislu da
neki potroai budu vie zadovoljni, a da to ne proizrokuje da neki budu manje
zadovoljni)
TEHNIKA EFIKASNOST = proizvodnja roba i pruanje usluga uz korienje
minimuma resursa
PRODUKTIVNA EFIKASNOST = proizvodnja roba i pruanje usluga po najnioj
cijeni faktora

FIJASKO TRITA NASTAJE GDJE SU:

1. nedovoljne informacije i znanje (kada kupci posjeduju nizak nivo tehnikog znanja
o robama, nedostatak tehnikih propisa i standarda, nedostatak marketinga, slaba
predvianja kretanja na tritu, nemogunost mjerenja stvarne produktivnosti..),
2. kada postoje razliite robe (nedostatak brendiranja, dizajn, informacija o robama),
3. nedovoljna mobilnost resursa (rad, kapital, zemlja)
4. karakteristike trita (postojanje monopola i oligopola, neformalni dogovori o
cijenama i koliinama, fiksiranje cijena, simulacija trita, barijere ulazu),
5. kada se robe ne mogu osigurati u dovoljnim koliinama na tritu,
6. kada postoje eksterni efekti,
11
7. kada postoji izraena nejednakost u potronji

Objektivna ogranicenja trita

Tri kljune oblasti na kojima trite neefikasno funcionie: monopoli, eksterni
efekti, i javna dobra i javna potronja
a) MONOPOLI I OLIGOPOLI - strukture
iji se uticaj uveava paralelno sa rastuom
transnacionalizacijom proizvodnje
(zloupotreba poloaja)
b) EKSTERNI EFEKTI - dejstvo pozitivnih i
negativnih eksternih efekata
u proizvodnji i potronji
c) JAVNA DOBRA I JAVNA POTRONJA (naini
obezbjeenja javnih dobara).
JAVNO DOBRO svako dobro koje ima karakteristike neiskljucivosti i nekonkurentnosti,
tj. koriscenje dobra od strane jednog pojedinca, ne iskljucuje i ne zakida drugoga u
koriscenju istoga. Ima dvije osnovne karakteristike:

svetionik

13
www.biz.ed.co.uk

MONOPOLI I OLIGOPOLI

Iskljuivi prodavac na nekom tritu

(monopol) ili iskljuivi kupac na nekom
tritu (monopson); oligopol (nekoliko
prodavaca)
Nastojei da maksimiziraju profite,
monopolisti utiu na rast cijena, dok se
koliine proizvedenih dobara smanjuju u
odnosu na one koje bi karakterisale
slobodnu konkurenciju (kontrola koliina).

Smanjenje koliine proizvedenih dobara i

odravanje obima na nivou niem od
optimalnog, ima za posljedicu pogrenu
alokaciju resursa na makaroekonomskom
nivou (gubitak dijela potencijalne
proizvodnje)

Nain regulacije monopola

antimonopolsko zakonodavstvo,
nacionalizacija, deregulacija, liberalizacija
cijena u razliitim sektorima

X - i n e f f i c i e n c y predstavlja razliku izmeu

oekivanog ponaanja firmi
kako to objanjava ekonomska
teorija (minimiziranje
dugoronih prosjenih trokova,
maksimiziranje profita) i
istraivanog ponaanja firmi
u stvarnom ivotu.
Empirijska istraivanja
pokazuju da veliki broj firmi
ne proizvodi motivisan
navedenim razlozima,
to se esto deava u uslovima
nesavrene konkurencije i u
sluajevima monopola, kada
tehnika efikasnost nije
postigunuta (zbog nedostatka
konkurentskog pritiska). 14

 EKSTERNI TROKOVI EKSTERNI PRIHODI

trokovi

neke ekonomske odluke

prema drugima;
donosioci odluka ne uzimaju u obzir
trokove koji negativno utiu na drutvo
(zagadjivanje, gust saobraaj,
oteenje ozonskog omotaa, pojava
alkoholizma, anti-socijalnog
ponaanja, nasilje izazvano
drogama, loi uslovi stanovanja u
pojedinim zonama..)

benefiti drugih kao rezultat odluke

tj. rada druge strane; neki
proizvodi i neke odluke utiu na
rast blagostanja drugih (javni
transport, edukacija i trening,
zdravstveno obrazovanje,
preventivna medicina, sakupljanje
otpada, odravanje zgrada, red i
poredak).

Suma benefita drutva je vea

nego to je benefit onoga koji je
odluku donio ili neto proizveo.
Pojava eksternalija predstavlja tipian primjer sukoba pojedinanog i javnog interesa,
15
odnosno odstupanja od optimalne alokacije resursa u Paretovom smislu

JAVNA DOBRA I JAVNA POTROSNJA

JAVNO DOBRO svako dobro koje ima karakteristike neiskljucivosti i
nekonkurentnosti, tj. koriscenje dobra od strane jednog pojedinca, ne iskljucuje i
ne zakida drugoga u koriscenju istoga. Ova dobra trite teko moe
obezbijediti koliko je potrebno.

Dvije osnovne karakteristike javnih dobara:

- nekonkurentnost (nerivalnost) javnih dobara, Non-rivalry - javno dobro

raspoloivo za jednog uesnika istovremeno je podjednako rasploivo i za sve
ostale uesnike (tzv. kolektivna potronja).
Relativno veliki eksterni, drutveni, benefiti, u odnosu na troak drutveno
poeljna djelatnost, ali neprofitabilna za ponuae na tritu npr. saobraajni
znaci na putu, odbrana zemlje, zatita od poara i poplava.
Nasuprot konkurentna dobra se kupuju po trzisnim cijenama

neiskljuivost javnih dobara Not-excludability iz zajednike potronje

javnog dobra praktino je nemogue iskljuiti uesnike koji ne plaaju trokove
finansiranja tog javnog dobra (npr. brana protiv poplava);
osobe koje plaaju za benefite odredjenog dobra, ne mogu sprijeiti druge da
takoe u njemu uivaju ; raspoloivo za sve uesnike, kolektivno troenje; 16
(problem besplatnog jahanja free rider) npr. ulina rasvjeta

NEADEKVATNOST PRIHODA ZA PROIZVODNJU

ODREDJENIH ROBA I PRUANJE ODREDJENIH USLUGA
Razlikujemo dvije kategorije roba gdje trziste ne
daje adekvatne informacije:

MERIT GOODS (mjerljiva dobra) neke

robe/usluge mogle bi biti obezbjeene na tritu, ali
potroai ne bi mogli da ih priute ili ne osjeaju
potrebu da ih kupe stoga ih trite ne moe
proizvesti u koliinama koliko drutvu treba
Sportski objekti, obrazovne ustanove (osnovne i
srednje kole, fakulteti..) domovi zdravlja, hitna
pomo, bolnice to bi sve moglo biti obezbijeeno
na tritu, ali da li bi najvei broj ljudi mogao da ih
priuti?
DE-MERIT GOODS (nemjerljiva dobra)
dobra koja drutvo previe proizvodi, dobra i usluge
koje se proizvode i plasiraju na tritu, ali koja nisu
u naem najboljem interesu npr. duvan, alkohol,
ali i ilegalna trgovina drogom i kockanje.

17

NEJEDNAKA RASPODJELA
DOHODAKA

Trite odreuje raspodelu dohodaka

na osnovu konkurencije i djelovanje

Equality vs. efficiency

ponude i tranje,a ne na osnovu

etikih principa pravedne raspodjele.

Efikasna upotreba resursa ne mora da

bude pravedna, ali esto visoka
nejednakost u raspodjeli dohodaka
ozbiljno ograniava efikasno

korienje resursa.
18

Trade-off i politicki programi

Ekonomska efikasnost i socijalna pravednost
su dvije dimenzije sloenog i u osnovi krajnje konfliktnog fenomena
upravljanja privrednim razvojem. U sutini svaki koncept politike privrednog
razvoja se temlji na pogodbi (trade off-u) izmeu efikasnosti i pravinosti.

Kriterijume pravinosti definiu, pored ostalog, programi politikih partija na

vlasti
Podsistem svjesnog upravljanja u svakoj privredi funkcionie pod okriljem
odreene politike strukture
Redistributivna intervencija smanjuje ekonomsku efikasnost
Do poetka aktuelne svjetske ekonomske krize (2008), najvei broj savremenih
trinih privreda je preferirao ekonomsku efikasnost i zalagao se sa
reafirmaciju vanosti spontanog upravljakog podsistema u alokaciji
proizvodnih resursa

Kriza je ponovo otvorila pitanje redefinisanja uloge drave i njeno

pojaano prisustvo u periodu krize i postepenog (neizvjesnog) oporavka
19

Pojedinci

Lini dohodak
(monetarne
jedinice)

% podjele ukupnog dohotka

Petine / kvantili

Desetine

5
(20% stanovnitva prima
svega 5% novanih
jedinica)

1.8

0.8

1,0

1.4

1.8

1.9

2,0

2.4

2.7

2.8

10

3,0

11

3.4

12

3.8

13

4.2

14

4.8

15

5.9

16

7.1

17

10.5

18

12,0

19

13.5

20

15,0

51
(20% stanovnitva, sa
najveim primanjima,
ostvaruje 51% ukupnih
novanih jedinica

Ukupni dohodak

100,0

100

3.2
3.9

PRIMJER:
Pretpostavljena raspodjela
linog dohotka
u ZUR
podjeljena prema dohotku
na petine i desetine /grupe/

5.1

5.8
13
7.2
9,0
22
13,0

Decile ratio - najsiromaniji sloj od

10% stanovnitva
dobijaja samo
1,8% ukupnog dohotka,
dok najbogatiji sloj
od 10% prima 28,5%.
(28,5 / 1,8 = 15,8)

22.5
28.5

20
100

http://data.worldbank.org/indicator/SI.DST.FRST.20/countries?display=defaul

Svjetska banka

21

Mjere koje preduzima drava za ublaavanje neefikasnosti trita

Red i poredak, zakonodavstvo i institucije

Zatita vlasnikih prava
Porezi
Subvencije (podrka proizvoaima da proizvode vie nego to bi inae proizvodili)
Regulatori za pojedine oblasti, Zabrana odreenih djelatnosti
Pozitivna diskriminacija
Preraspodjela dohotka
Makreoekonomska politika, stabilizaciona i razvojna politika
Upravljanje javnim dugom

www.biz.ed.co.uk

Kompromis izmedju efikasnosti

i pravinosti...

22

Uloga drave i njen uticaj na kvalitet

makroekonomske performanse
(zakonski okvir, stabilizacija, alokacija i preraspodjela)

Zatita prava svojine, obezbjeenje slobode preduzetnitva, voenje adekvatne monetarne i devizne
politike.
Socijalna funkcija drave, aktivna socijalna politika
Drava zapoljava znaajan procenat radnosposobnog stanovnitva, pa svaka njena odluka o visini
zarada u javnom sektoru djeluje i na kvalitet poslovanja privatnog sektora u cjelini.
Drava je selektivna u izmirenju svojih obaveza, a tipian je i primer monopsoniste i u mogunosti je da
obezbjedi stalne popuste kod mnogobrojnih kupovina dobara za vlastite potrebe. Sve to u konanoj
instanci utie na kvalitet privreivanja privatnog sektora.
Dravna potronja je vana komponenta agregatne tranje, a drava je takoe znaajan isporuilac
pojedinih proizvodnih faktora privatnom sektoru.
Politikom cijena javnih dobara, ali i poslovnom politikom javnih preduzea u dravnom vlasnitvu, utie
se na profitabilnost privatnog sektora u cjelini.
Drava posjeduje regulativnu mo koja je od izuzetnog uticaja na formiranje cijena proizvoda i usluga u
privatnom sektoru. Stavovi drave o zatiti prava zaposlenih, kao i sklopljeni ugovori sa sindikatima imaju
oigledne implikacije na visinu zarada zaposlenih u privatnom sektoru.
Drava takoe koncipira makroekonomsku politiku, namee razliite poreske obaveze drugim
ekonomskim uesnicima i slino.
Od fundamentalne vanosti za privredni razvoj moe biti i dravna regionalna politika, kao i
spoljnotrgovinska politika.
Takoe, uticaj drave na formiranje oekivanja je daleko najizraeniji.
Drava je najodgovornija u sprovodjenju politike zatite ivotne sredine i principa odrivog razvoja.
Dravni sektor je u jedinstvenoj mogunosti da se zaduuje, kao i da otplauje dugove, odnosno da
preduzima brojne aktivnosti koje su ekvivalentne poveanju koliine novca u opticaju.
23
Konano, dravni sektor moe usvojiti obrazac ponaanja koji se razilazi sa striktnim ekonomskim
naelom za koje se pretpostavlja da stoji kao pozadina ponaanja u drugim sektorima

Pregled najeih intervencija drave: drava moe

popraviti neke nedostatke trita (P. Samouelson, 1992)
Nedostaci nevidljive ruke

Intervencija drave

Primjeri dravne politike

Monopol

Intervencija na tritu

Antimonopolski zakon, Osnivanje agencije za zatitu

konkurencije, kontrola dravne pomoi

Eksternalije

Intervencija na tritu
Pregovaranje, odgovornost,
standardi, porezi

Zakoni protiv zagaivanja, puenja...

Definisanje standarda, porezi, subvencije

Javna dobra

Subvencije vrijednih aktivnosti

Nacionalna odbrana, svjetionici....

Osnivanje posebnih javnih preduzea za upravljanje javnim
dobrima od opteg interesa

Preraspodjela dohotka

Progresivno oporezivanje dohotka i bogatstva

Programi podrke; Socijalna politika

Stabilizacija pomou
makroekonomskih politika

Monetarna politika (npr. promjene u novanoj masi);

Fiskalna (npr. porezi i struktura javne potronje);
Programi samozapoljavanja;

NEEFIKASNOST

NEJEDNAKOST
Neprihvatljive
nejednakosti
dohodaka i bogatstva
MAKROEKONOMSKI PROBLEMI

- konjunkturni ciklusi
- visoka inflacija
- nezaposlenost

DINAMIKA PRIVREDNOG RASTA (NEDOVOLJNA DINAMIKA PRIVREDNOG RASTA)

Spor ekonomski rast

Stimulisanje rasta

Investiranje u obrazovanje, smanjivanje budetskih deficita,

24
poveanje nacionalne stope tednje; investicije u
infrastrukturu (kapitalni budet)

Nacionalno, regionalno i svjetsko trite

Proizvodjai trgovci potroai

Prema geografskom prostoru na kome se odvija
kupoprodaja robe, trite dijelimo na:
1. Nacionalno
2. Regionalno
3. Svjetsko
Prema vrsti robe koje se na njemu razmjenjuje (trite
elika, pamuka, vune...radne snage..HoV..)
Veliki automatski regulator cjelokupne drutvene
proizvodnje
Skup svih robno-novanih transakcija izmedju subjekata
lokalno trite karaktrie ponuda i tranja na uem
lokalnom podruju (grad,optina)
Nacionalno trite prerasta u otvoren nacionalni
ekonomski prostor koji se ukljuuje u MPR i jaa
25
medjunarodnu saradnju

Country
(population)
Oct.2011 total 7 mlrd

GDP, current
prices,
mlrd. USD
2010

Structure of GDP
in world GDP

GDP/pc,
current
prices, USD

2010

2013

2010

2013

2016

Brazil (193 mil )

2.090.314

3,3%

3,6%

3,7%

10.816

13.812

China (1.341 mil )

5.878.257

9,3%

10,5%

12,4%

4.382

5.917

India (1.216 mil )

1.537.966

2,4%

2,7%

3,1%

1.265

1.628

Japan (127 mil )

5.458.872

8,7%

7,9%

7,2%

45.659

47.679

4.017

0,01%

0,01%

0,01%

4.118

4.567

1.465.079

2,3%

3,1%

3,6%

10.437

17.296

741.853

1,2%

1,2%

1,3%

10.398

12.782

United States (310 mil )

14.657.800

23,3%

21,6%

20,8%

47.284

51.810

EU (500 mil )

16.282.230

25,9%

24,5%

23,0%

30.388

33.262

TOTAL

62.909.274

100%

100%

100%

Montenegro (0,62 mil)

Russia (140 mil )
Turkey (71 mil )

- Osnovni faktori razvoja trgovine su konkurentant proizvod, masovna proizvodnja,

broj stanovnika i njihov dohodak, te savremene komunikacije i transport.
Vano je zapamtiti: 1.000 miliona je milijarda (engl.billion).
26
1.000 milijardi je bilion (engl. trillion). Kod nas se bilion rijetko koristi, ve se broji u milijardama.

Nacionalna trita
nacionalno trite (unutranje ili domae) predstavlja
skup regionalnih trita u okviru jedne zemlje, pri emu
domaa ponuda ne mora biti usmjerena na domau tranju,
vec moe biti usmjerena i na svjetsku tranju. Domaa
tranja se takodje moe zadovoljavati iz inostranih izvora, a
ne samo iz domae ponude
Nacionalna trita su razliite ekonomske snage:
Postoje dinovska trita, poput trita SAD (oko 310
miliona stanovnika i oko 14.657 mlrd $ BDP u 2010. godini),
zatim Kine, Japana, Nemaka, Rusije, Indije, Brazila i dr.
Postoje i trita srednje veliine (Poljska, Indonezija,
Egipat i dr.).
I konano, veoma mala trita.
27

Regionalna trita
Regionalna trita predstavljaju grupisanje
odredjenog broja zemalja radi zajednikog
vodjenja spoljnotrgovinske, razvojne i
ekonomske politike (djelimino ili u cjelini)
prema drugim zemljama
EU - 28, 507 mil stanovnika, jedinstvena
spoljnotrgovinska i carinska politika
NAFTA (SAD, Kanada, Meksiko)
MERCOSUR
CEFTA
28

EU najvee regionalno trite

Osnovni instrumenti zajednike trgovinske politike Unije:
1. Zajednika tarifa (carina) prema treim zemljama, tj. zajednika
vanjska carina (Common external tariff - CET),
2. Mehanizmi zatite trgovine (trade defence instruments - TDI): antidamping, politika protiv subvencija i zatitne mjere
3. Regulativa o trgovinskim barijerama (Trade barriers regulation TBR), kao mehanizam za rjeavanje trgovinskih barijera na izvoznim
tritima
4. Zelena knjiga za javne konsultacije (2006)
Zajednika trgovinska politika ima tri kljune dimenzije:
1. Multilateralna WTO Doha pregovori,
2. Bilateralna sporazumi o slobodnoj trgovini (Free Trade Agreement, FTA)
3. Unilateralna GSP - Generalni sistem povlastica
29

 Dampingom se smatra prodaja proizvoda porijeklom izvan

EU po cijeni nioj od cijene na domaem (ne-EU) tritu ili
ispod trokova proizvodnje.
Mjere protiv subvencija namijenjene su zatiti
proizvoaa iz EU od subvencioniranog uvoza, a za
njihovo pokretanje moraju biti ispunjena tri uslova:
1. da su posebne subvencije dodijeljene drutvu, industriji ili grupi
drutava/industrija;
2. da je nanijeta teta industriji EU, pri emu je teta npr. gubitak
trinog udjela, smanjenje cijena koje donose pritisak na
proizvodnju, prodaju ili dobit, i
3. da takve mjere nisu protivne zatiti "interesa Unije" to
podrazumijeva da trokovi za EU zbog preduzimanja mjera
moraju biti srazmjerni koristima.

Zatitne mjere primjenjuju se kao privremena ogranienja

uvoza u sluaju da je domaa industrija ozbiljno oteena
ili ugroena zbog porasta uvoza.
30

Svjetsko trite

Sistem ukupnih odnosa kupaca odredjene zemlje

(svjetska tranja) i prodavaca iz razliitih zemalja (koji
odredjenu robu nude pod razliitim uslovima), a prodaje
onaj koji ponudi najbolje uslove prodaje
Sve zemlje se povezuju preko svjetskog trita, a ono
djeluje univerzalno i ini ih medjusobno zavisnim
Svjetsko trite uvijek otkriva krize i disproporcije u
svjetskoj proizvodnji
Kapitalizam XVII vijeka prvi put stvara pojam
jedinstvenog svjetskog trita
Regionalizacija svjetske privrede (trend)
Faktori jaanja svjetskog trita:
1.
2.
3.
4.

Tehnoloki progres, medjunarodna specijalizacija i

podjela rada, masovna proizvodnja, trini vikovi,
Razvoj komunikacija i saobraaja
Razvoj TNK - viska produktivnost, ekonominost i
rentabilnost, masovna, diversifikovana, kvalitetna i jeftina
proizvodnja
Razvoj banaka, berzi i slobodan protok kapitala

31

FORMIRANJE CIJENA I RASPODJELA VRIJEDNOSTI

Nacionalne ekonomije su djelovi jedinstvenog svjetskog trita

Poredjenje domaih sa svjetskim cijenama
Robe za razliitim porijeklom, cijenama proizvodnje i prodajnim
cijenama razmjena roba, raspodjela svjetskog profita
Razmjena na svjetskom tritu je uvijek neekvivalentna, slabiji
gube, snaniji, sa veom produktivnou i niim trokovima, dobijaju
vie
Svjetska cijena je cijena kupoprodaje robe, usluga i sl. koja je
formirana u uslovima svjetske konkurencije
Primarni proizvodi realizuju se u uslovima koncentrisane tranje, dok
se industrijski proizvodi realizuju u situaciji koncentrisane ponude

SLOBODAN PROTOK ROBA, USLUGA, LJUDI I KAPITALA 4

osnovne trine slobode (slobodan protok znanja kao peta
sloboda)

Sporazumi u cilju regulisanja svjetskog trita

32

Sporazumi u cilju regulisanja

svetskog trita
1) dugoroni bilateralni i mulitilateralni meudravni sporazumi o
ekonomskoj saradnji;
2) kartelski sporazumi o maksimalnoj proizvodnji, izvoznim
kvotama i cijenama zemalja izvoznica (OPEC izvoznice
nafte, npr.);
3) sporazumi o maksimalnim uvoznim kvotama u pojedine
zemlje (samoogranienje izvoza, uvozne kvote npr. u EU);
4) sporazumi o tampon stokovima (buffer-stock
5) sporazumi o meunarodnim organizacijama (WTO, MMF,
IBRD) i sl.
6) sporazumi o zatiti od rizika, poto se na svjetskom tritu
trguje radi ostvarivanja profita, ali su mogui i veliki gubici i
rizici, koje je nuno osigurati.
33

Globalizacija svjetske privrede

- pojam Objektivan proces integracije i tehnolokog povezivanja
svijeta, uvijek pod pritiskom politike i subjektivnog faktora
najsnanijih snaga u svijetu
Osposobljavanje drava i preduzea da posluju po
svjetskim standardima, kriteriijumima i uslovima u
proizvodnji, trgovini, finansijama, tehnologiji
Globalizacija se najee mjeri ueem meunarodne
trgovine u GDP odredjene zemlje, ueem nacionalnih u
svjetskim finansijskim transakcijama i ueem FDI
odredjene zemlje u svjetskom toku investicija
Globalizacija vodi novom svjetskom poretku
Relativizuju se nacionalne privrede i nacionalni suvereniteti
34

Globalizacija svjetske privrede

U osnovi, to je vrsta integracija zemalja
i naroda svijeta do koje dolazi ogromnim
smanjenjem trokova transporta i
komunikacija, kao i ruenjem vjetakih
barijera za protok roba, usluga, kapitala i
znanja, i (u manjoj mjeri) ljudi preko
granice
Joseph Stiglic, Protivurjenosti globalizacije
35

Globalizacija svjetske privrede

Nosilac globalizacije je kapital koji se kree, i

koji se izmedju zemalja kree po zakonu
uveanja profita
TNK i tehnoloki razvoj su omoguili
globalizaciju, a liberalizacija joj je otvorila put

Globalizacija obuhvata:
1.
2.
3.
4.
5.

Globalizaciju trita i liberalizaciju trgovine

Globalizaciju poslovanja TNK
Globalizaciju finansijskih tokova
Globalizaciju tehnologije i
Slobodu kretanja ljudi

36

Globalizacija se moe mjeriti:

ueem meunarodne trgovine u BDP-u odreene
zemlje ovaj se indikator esto naziva i koeficijent
globalizacije (otvorenosti i ukljuenosti) jedne
nacionalne ekonomije u svjetsko trite. Predstavlja
uee ukupne trgovine (uvoza i izvoza) u BDP-u jedne
zemlje.. U literaturi ovaj indikator naziva se i tzv. stepen
otvorenosti nacionalne ekonomije.
nivo globalizacije moemo posmatrati i kroz uee
nacionalnih u svjetskim finansijskim transakcijama i
ueee FDI odreene zemlje u svjetskom toku
investicija.
37

U julu 2013. godine svijet broji oko 7,09 mlrd stanovnika, nominalni BDP u
2012. godini procijenjen je na 71,83 triliona $, a nominalni GDP/pc 7.200 $.
Milionera ima oko 10 miliona, tj. oko 0,15%, a onih koji ive ispod 2$ dnevno
oko 3,25 mlrd stanovnika (gotovo 50%).

Po podacima Svjetske banke, uee trgovine (uvoz i izvoz) u ukupnom

BDP-u svijeta u 2010. godini iznosi 56% (2008. godine bilo je ak 60%, to je
bilo duplo vie nego deceniju ranije).

Tok stranih direktnih investicija (FDI flows) u 2012. godini:

prvi put 52% FDI ide u zemlje u razvoju (vie nego u RZ);
9 od 20 najveih primaoca FDI su ZUR i tranzicione ekonomije (prve su
SAD, a od ZUR: Kina, Hong Kong/Kina, Brazil, Britanska djevianska ostrva,
Singapur, Rusija, ile, India, Indonezija, Kolumbija, Kazahstan. Od RZ tu su i:
UK, Australija, Kanada, IE, LU, ES, FR i SE;
FDI iz ZUR dostigle su 1/3 ukupnih FDI.
7 od 20 najveih investitiora su ZUR: Kina je , poslije SAD i Japana, postala
trei najvei investitor na svijetu. Slijede: Hong-Kong/Kina, UK, Njemaka,
Kanada, Ruska Federacija (tranziciona ekonomija), vajcarska, Britanska
djevianska ostrva, Francuska, vedska, Juna Koreja, Italija, Meksiko,
Singapur, ile, Norveka, Irska i Luksemburg
38

Globalizacija svjetske privrede

PREDNOSTI:
Jaanje svjetske ekonomije
Rast produktivnosti i ivotnog
standarda
Liberalizacija, slobodan protok
roba, ljudi, usluga, kapitala bri
razvoj
Rast konkurencije, ali i
konkurentnosti

NEDOSTACI:
Produbljivanje jaza izmedju
bogatih i siromanih
Nametanje obrazaca ekonomskog
razvoja od strane najjaih drava i
TNK /dovodjenje u pitanje
politikog i eknomskog
suvereniteta ekonomski
siromanih zemalja/
Nemilosrdno izbacivanje vika RS,
eksploatacija i socijalni problemi
Preputanje mnogih p-a stranim
kompanijama
Nametanje kulturnih obrazaca i
naina ivota ekonomskih
supersila
39

World population growth: 1750-2050

Billions

12

10.8 billion

10
9.2 billion

6.5 billion

5.5 billion

4
2

7.8 billion

2.5 billion
1 billion

12

2 billion
120 years

0
1750 1800 1850 1900 1950 1975 2000 2025

40

United Nations Population Division

Population by major area

Billions
6
5
4

5.3

3.9

2.0

2
1

0.9

0.7

Africa

Europe

0.6

0.8

0.5

0
Asia

1950

2005

Latin
America

Northern
America

2050
41

Population percentage by major area

Percentage
60
50
40
30
20
10
0
Asia

Africa

Europe

1950

2005

Latin
America

Northern
America

2050
42

Children per woman: 2005

43

United Nations Population Division

Life expectancy at birth : 2005

44

United Nations Population Division