Optica II.

Tema 1
Ondas Localmente Planas
e Ondas Paraxiais.

Grao en Fsica
Suso Liares Beiras
Area de Optica. Departamento de Fsica Aplicada.
Universidade de Santiago de Compostela

Contidos
0.

Instrumentos Opticos Bsicos . .

0.1. Optica do Sistema Ocular . . .
0.2. Instrumentos de Visin Cercana
0.3. Instrumentos de Visin Lonxana

.
.
.
.

.
.
.
.

1.

Ondas Localmente Planas (lp) . .

1.1. Fundamentos das Ondas lp . . . .
1.2. Resolucin de Ondas lp (1) . . . .
1.3. Resolucin de Ondas lp (2) . . . .
1.4. Fluxo de Enerxa e Raios de Luz .
1.5. Ondas lp e Principio(s) de Fermat
Optica Ondulatoria Paraxial . . .
2.1. Ondas e Fronteiras Paraxiais . .
2.2. Discontinuidades pticas simples .
2.3. Discontinuidades pticas dobres .
2.4. Lei Paraxial do Aumento . . . . .
2.5. Ondas Esferocilndricas . . . . . .
2.6. Discontinuidades Reflectantes . .
2.7. Discontinuidades Prismticas . . .

.
.
.
.
.

2.

.
.
.
.
Apndice: Trazado de Raios (recordatorio) .
Apndice: Interaccin Clsica Luz-Materia .
Exercicios e Problemas . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
Apndice: Medios Inhomoxneos . . . . . .
Exercicios e Problemas . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.

1
3
5
10
13
14
15

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

17
17
19
20
21
22
25
25
28
29
30
31
32
33
34
36

Obxectivos
Comezaremos analizando, nunha seccin 0, os instrumentos pticos bsicos, co obxecto de obter as caractersticas xeomtricas da imaxe e recordar as conceptos e leis
da ptica xeomtrica. Outros aspectos de ditos instrumentos, tales coma os difractivos e os fotomtricos, sern abordados en temas posteriores. De seguido o obxectivo
ser entende-los fundamentos pticos das ondas localmente planas obtidas baixo a
chamada aproximacin de lonxitude de onda (l.d.o.) curta (tamn chamada aproximacin case-xeomtrica, asinttica, WKB-ptica, etc), e obter de xeito rigoroso o
lmite da ptica xeomtrica e o seu significado ptico. Outro obxectivo ser afondar no concepto de fluxo de enerxa con ondas localmente planas, tamn de inters
para abordar mis adiante procesos de superposicin de varias ondas (fenmenos
interferenciais). De seguido, e na aproximacin paraxial, aprenderase a representar
e a identificar ondas non planas, especialmente as esfricas, as esferocilndricas e as
Gaussianas, tanto de xeito vectorial como escalar. Finalmente, aprenderase a facer
o estudo ondulatorio de discontinuidades paraxiais (dioptrios, lentes, espellos, etc.)
mediante condicins de continuidade derivando leis xeomtricas e sobre todo funcins
de transmisin e reflexin de grande utilidade na ptica ondulatoria. En resumo, todo
o tema ten coma obxectivo global preparar conceptos e ferramentas necesarios para
o estudo da interferencia e a difraccin pticas.

Optica II.-OLP.OP

0.

Suso Liares Beiras

Instrumentos Opticos Bsicos

A Optica Xeomtrica (ox) pdese derivar da Lei de Snell, ou en xeral do Principio de Fermat (que contn Lei e Snell). Alternativamente, os principios
da ox pdense derivar da teora ondulatoria da luz (modelo ondulatorio da
luz, previo a Maxwell), ou en xeral da teora electromagntica da luz. Neste
tema presentarase precisamente tal derivacin, o que proporcionar ademais
o significado fsico dos raios de luz usados axiomticamente na ox estndar
(ou axiomtica). Xa que nesta seccin 0 describimos instrumentos pticos bsicos, imos recordar as leis xeomtricas fundamentais (por completidude, ver
tamn Apndice: Trazado de Raios (recordatorio)) dos elementos pticos formadores de imaxe (rplica en intensidade dun obxecto luminoso). Estas leis
demostraranse coa teora ondulatoria da luz.
-Lei de conxugacin (ou da imaxe) dun dioptrio (lcd): sexa un medio de ndice
n1 definido en (, 0), onde hai un obxecto luminoso puntual situado a unha
distanza z1 do plano z = 0 (z1 < 0 obxecto real, z1 > 0 obxecto virtual). Se
hai unha discontinuidade esfrica (paraxial) de radio de curvatura R1 en dito
plano e hai un medio de ndice n2 en (0, ), entn a imaxe do punto obxecto
estar a unha distanza z2 determinada pola ecuacin
n2 n1
n2 n1
n2

=
,
z2
z1
R1
f

f=

n 2 R1
n2 n1

Se aplicamos esta lei ao caso de das discontinuidades esfricas consecutivas

separadas unha distanza d pero moi pretas entre s (d ), con radios de curvatura R1 e R2 e entre as que hai un medio de ndice n, entn obtemos a lei
de conxugacin dunha lente delgada: 1
n n1 n2 n
n2
n2 n1

=
+

z2
z1
R1
R2
f
-Lei do aumento M : pdese xustificar de xeito analtico usando a lei paraxial
de Snell e de seguido a lei de conxugacin, obtendo diferentes expresins:
M=

z2 /n2
z2
1
=1
=
z1 /n1
f
1 + (n2 z1 /n1 f )

-Lei de conxugacin de espellos: podese obter da do dioptrio esfrico aplicando

o cambio n2 n1 (a luz retorna a n1 ). O signo negativo xustifcase porque
a compoente z do vector de onda cambia de signo baixo reflexin, dicir,
kz = n1 sz , o que equivale a cambiar de signo o ndice n1 , logo
1
1
2
+
=
z2 z1
R1
- interesante subliar a dependencia cromtica da focal f () que decrece
coa frecuencia , logo maior potencia ptica P () = 1/f () (ver Apndice:
Interaccin Luz-Materia).
1

Inda que o resultado moi intuitivo, para probalo temos que usar a lcd das veces,
onde usaremos novas posicins z10 e z20 respecto segunda discontinuidade, coa ligadura ou
relacin de concatenacin z2 z10 = d, onde no caso de lente delgada: d 0, logo z10 z2 .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

-Relacin Raios-Ondas (idea limiar): sexa un punto luminoso nun medio homo1 e istropo, entn a enerxa emerxe isotropicamente en tdalas direccins
xneo
(raios de luz). Daquela se achamos o lugar xeomtrico alcanzado pola enerxa
longo dos raios nun determinado tempo obtemos obviamente unha esfera, que
normal a todos os raios. Dado que a luz unha onda, este lugar denominarase superficie de onda ou fronte de onda (en xeral, este lugar xeomtrico dos
puntos do espazo alcanzados pola onda ademais a superficie de fase constante), e a onda correspondente chamada onda esfrica diverxente. Se o fluxo
entrante ao punto entn temos unha onda esfrica converxente. 2
-Agora podemos interpretar a accin dunha lente (ou un dioptrio) de focal f
como un elemento ptico que implementa unha transformacin entre ondas
esfricas, por exemplo, transforma unha onda esfrica diverxente dun punto
luminoso sito en z1 nunha onda esfrica converxente a un punto z2 . Ntese que
a posicin deste punto determnase coa lei de conxugacin, tal e como se mostra
na Figura. Debemos subliar que isto s exacto na chamada aproximacin
de ondas esfricas paraxiais (tal e como probaremos).

z2

z1
!

Un caso lmite!de alto inters a interpretacin da focal obxecto como a

distanza z1 = f que temos que situar un punto luminoso para que a
correspondente onda diverxente ao atravesar a lente se converta nunha onda
plana (equivalente a obter raios paralelos ou colimados).

! z1 = " f

z2 = "

! a focal imaxe a distanxza ao punto a onde converxe unha onda

Inversamente,
converxente obtida cando iluminamos a lente cunha onda plana (z1 = ).
Todos estos resultados formalizaranse ao longo do tema usando a continuidade
das ondas en fronteiras pticas.
2

Esta dualidade onda-raios (pendente de demostracin) til para unha primeira interpretacin ondulatoria da ptica xeomtrica, e mesmo un bo punto de partida da ptica
ondulatoria ou ptica fsica. Noutros casos mis complexos (ondas non esfricas) debemos
usar un resultado mis xeral (relacionado co Teorema de Malus-Dupin).

Optica II.-OLP.OP

0.1.

Suso Liares Beiras

Optica do Sistema Ocular

I Lei de conxugacin: para un dioptrio ocular caracterizado por un ndice nv ,

e un radio de curvatura Rv , teremos

nv
1
nv 1
nv

=
=
= nv P = P
z2
z1
Rv
fR
P a potencia ptica e P o poder refractor. No chamado Modelo de Ollo
Reducido danse como datos opto-fisiolxicos: o ndice nv ' 1.336 (ndice humor
acuoso) e a distancia focal (lonxitude media do ollo) fR ' 22.3 mm. Logo:
P =

1
' 45 D, P ' 60 D,
fR

Rv ' 5.6 mm

A distancia focal dende o punto nodal : fN =fR Rv logo fN =1/P, dicir, o

poder refractor interpretable como a potencia ptica dende o punto nodal.
I Lei do aumento: o tamao da imaxe retiniana para obxectos de tamao
angular (ou aparente) = xo /z1 , situados en |z1 |  fR (situacin usual)
ser 3 :
z2 /nv
fR
1
x1 = xo M = xo
'
=
z1
nv
P
Por exemplo a imaxe en retina dun edificio de altura h = 10 m a unha distancia
de 1 km igoal a x1 ' -170 m (inversin de imaxe), moito menor c tamao
lineal promedio da fvea (380 m). Suliamos que ai un lmites fsicos da visin
debidos ao tamao finito da pupila (difraccin) e dos fotorreceptores (1-3 m).
3

Isto todo para o ollo sen acomodar, dicir, coa mnima curvatura do cristalino, que
unha lente de potencia variable, logo z2 fR .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

I Acomodacin do sistema ocular: propiedade pola cal hai cambio de potencia

1
do sistema
ocular mediante cambios de curvatura do cristalino coa finalidade
de producir unha imaxe ntida no plano imaxe (retina) 4 .

Haga
(4D
444
4D)
doble
clic
aqu
para
editar
el
texto.

Dado que o sistema ocular dinmico podemos reescribir formalmente a lei de

conxugacin dinmica onde z2 est predeterminado, dicir,
nv /fR 1/z1 = P 1/z1 = P(z1 )
onde P(z1 ) o poder refractor con acomodacin (lembrar que fR representa a
loxitude do ollo). P() o poder refractor sen acomodacin, onde z1 = o
infinito fisiolxico ou optomtrico (|z1 |> 6m). Nun emtrope P() ' nv /fR = P.
Porn, no caso dun amtrope teremos Pa 6= P(), dicir, non se forma imaxe
ntida na retina, sen embargo existir unha distancia z1r tal que:
nv /fR 1/z1r = Pa
onde z1r o chamado punto lonxano ou remoto, e 1/z1r a potencia adicional
que precisa o ollo para igoalar o seu poder refractor amtrope Pa . A cuestin
como implementar esa potencia adicional (correctora). Sexa un anteollo de
focal fA no plano focal obxecto do ollo (foR ), logo para un obxecto situado
no infinito obtemos z2A ' fA . Se esta imaxe se atopa xusto no z1r do ollo
amtrope, entn pola relacin de concatenacin z2A z1r = fA z1r = |foR |,
que a separacin usual entre anteollo-ollo (en xeral |foR |  fA ), obtemos:
Pa = P

1
1
= P PA
' P PA
fA |foR |
1 |foR |/fA

Se PA >0 hai dficit de potencia (ametropa (+) ou hipermetropa): Pa Ph < P,

e se PA < 0 hai exceso de potencia (ametropa () ou miopa): Pa Pm > P.
4

Hai unha forte analoxa entre o sistema ocular e unha cmara fotogrfica: retina (pelcula
ou CCD); acomodacin (cambio posicin lente): P =+4D; pupila ollo (diafragma).

Optica II.-OLP.OP

0.2.

Suso Liares Beiras

Instrumentos de Visin Cercana

I Estudo de Lentes-Anteollos

Lembremos que en primeira aproximacin a potencia refractora P que precisa

o ollo para ver nitidamente : P ' Pa + PA , onde a h,m (+,).

-Ametropa (): precisamos PA =PPM < 0. Da expresin da focal dun elemento delgado, sabemos que se: R1 >R2 >0 (menisco), entn f <0. O terceiro debuxo da Figura mostra o chamado punto lonxano ou remoto negativo z1r >
(z1r = o caso emtrope).

-Ametropa (+): precisamos PA =PPH > 0. Tendo en conta a expresin da

focal dun elemento delgado, sabemos que se: 0<R1 <R2 , entn f >0. O segundo debuxo da Figura mostra o chamado punto cercano ou prximo > 25cm
(para o ollo emtrope tmase 25cm). O ltimo debuxo mostra como co anteollo recuprase o punto prximo estndar. O punto lonxano positivo (logo
virtual).

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

IMicroscopio Simple ou Lupa

1
Hai un lmite ptico da visin debido lmite de acomodacin, i.e., non poderamos por achegamento do obxecto producir imaxes maiores na retina.

LIMITES
DA VISION
VISION
LIMITE DA

-O lmite imposto pola acomodacin pdese superar usando unha lente adicional (lupa ou microscopio simple) preta do sistema ocular (emtrope).

-Potencia de aumento (ou aumento angular) Px : cociente entre o ngulo CL

baixo o que se observa o obxecto con lente e o ngulo sen lente SL , i.e.,
Px = CL /SL . No caso de alto inters z1 = f (non acomodacin), l ' 0,
entn z2 = , e daquela Px = do /f = do PL . Exemplo: Px = 2.5 x. 5
5

A Potencia de aumento coincide co cociente entre aumentos transversais CL e SL,

dicir: Px = MCL /MSL . Fgase o Exerc.-10 sobre a determinacin xeral de Px .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

IOculares
Huygens e Ramsden
1

-Finalidade: o obxecto dos chamados oculares o de observar sen acomodacin

e con aumento a imaxe producida por un instrumento ptico previo ocular.
Como exemplos ilustrativos presentamos os de Huygens e Ramsden.
Lente
campo

Lente
ollo

Obx.
virt.

Retic.
DC

PS

Ocular de Huygens
Lente
campo

Lente
ollo

DC

PS
Ocular de Ramsden

-Ocular de Huygens: a primeira lente, lente-campo (ou lente obxectivo do ocular) de focal fob , fai unha imaxe real dun obxecto virtual xusto no plano focal
obxecto da lente-ollo (ou lente ocular do ocular) e lixeiramente menor Mob < 1.
En xeral os oculares posen retculo de medida de paso p. O retculo e mis a
imaxe intermedia, producida polo obxectivo, experimentan o mesmo aumento
velos pola lente ocular de focal foc , pero a imaxe producida pola lente obxectivo cumpre x1 = xo Mob , logo se a imaxe ocupa N pasos (x1 = N p), o tamao
do obxecto ser xo = N p/Mob . Finalmente, a potencia de aumento do ocular
(respecto ao obxecto virtual) ser o producto do aumento transversal da lente
obxectivo polo aumento angular da lente ocular:
Px = Mob

do
foc

-Ocular de Ramsden: todolos oculares modernos son en realidade o desenvolvemento deste ocular. Debemos subliar que no caso do ocular de Ramsden
a primeira lente fai unha imaxe virtual dun obxecto real e do retculo (dita
imaxe non est recollida no debuxo, e estara esquerda do plano obxecto). A
expresin da potencia de aumento a mesma c do ocular de Huygens. Neste
caso xo = N p xa que o aumento de obxecto e retculo conxunto.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

IMicroscopios Opticos Compostos

-No microscopio composto a lente obxectivo de focal fob est acoplada, dende o punto focal imaxe, lente ocular (ou ocular) a unha distanza estndar
L=0.16cm. O aumento total do microscopio ser igoal producto entre o
aumento producido pola lente obxectivo de focal fob (Mob ) e o aumento angular producido pola lente ocular de focal foc (Px(oc) ), dicir, Px = Mob Px(oc) ,
onde 6 :
Mob = 1
6

z2
L
do
0.254
= {z2 > fob } = ; Px(oc) =
'
fob
fob
foc
foc

Exemplo: un microscopio cun obxectivo de fob = 3.2 mm ter a marca 50x (160/3.2).
Se ademais temos un ocular 10x ( dicir: foc = 25.4mm) entn o aumento (potencia) do
microscopio ser Px = 500x.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

I Microscopa de fluorescencia de campo amplo: iluminase amplamente

a mostra
(coma na microscopa estndar).
1

-Filtro interferencial de excitacin: un filtro (baseado en interferencia

ptica) que de entre as cores que emite a fonte selecciona a l.d.o. de excitacin
(en xeral curta) do fluorocromo (que reemitir en l.d.o. mis longas: fluorescencia).
-Espello Dicroico: elemento ptico interferencial (espello dielctrico) que reflicte l.d.o. curtas e transmite as longas a partires dunha l.d.o. de corte c
(longpass; tamn hainos shortpass). Debe deixar pasar a do fluorocromo.
Filtro interferencial da (re)emisin: outro filtro interferencial que agora
selecciona a l.d.o. do fluorocromo de inters.
I Microscopa de fluorescencia confocal: ilumnase nun punto a mostra

(hai un barrido).

-Lser: fonte monocromtica, logo sen filtro de excitacin, pero hai espello
dicroico longpass e filtro da emisin. O Lser leva unha lente colectora.
-Lente proxectora e Buratio (pinhole) (confocalidade): lente que fai
imaxe e filtro espacial para seleccionar o plano imaxe de inters (lmite de
resolucin por difraccin).

Optica II.-OLP.OP

0.3.

Suso Liares Beiras

10

Instrumentos de Visin Lonxana

I Telescopios Kepler, Galileo e Newton

O telescopio de Kepler e de Galileo (ou tamn chamado Holands) son refractivos e o de Newton reflectivo (base das configuracins modernas) 7 .

Haga doble
clic aqu
para editar
el texto.

Probar que a potencia de aumento dun telescopio en configuracin afocal Px = fob /foc .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

11

I Sistemas de Proxeccin A e D

ESPELLO

PANTALLA
LENTE

TRANSPARENCIA
(OBXECTO)

FONTE DE LUZ

-Fonte tipo HQI: lmpadas de mercurio haloxenado.

-Lente colectora: optimiza a recolloda de luz da lmpada.
-Panel LCD: modulador de amplitude por rotacin do plano de polarizacin
da luz atravesar un cristal lquido (molculas quirales) entre dous polarizadores cruzados (implementa funcin de transmisin de amplitude nun
plano: t(x, y)). 8
-Lentes de Fresnel: lentes difractivas (funcin colectora)
-Lente obxectivo: proxecta a imaxe.
8

S un LCD con subpxels para os tres cores RGB (baixa calidade da cor proxectada).

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

12

1
I Proxeccin
avanzada: proxectores 3LCD

-Fonte tipo HQI: lmpadas de mercurio haloxenado.

-Espellos dicroicos: un espello dicroico longpass con c no vermello e outro
shortpass con c no verde.
-Prisma dicroico: cubo prismtico con dous espellos dicroicos cruzados. Recombinan as tres cores.
-LCDs: moduladores de amplitude t(x, y; ) ( : b, g, r) por rotacin do plano
de polarizacin da luz atravesar un cristal lquido (molculas quirales) entre
dous polarizadores cruzados.
-Lentes colectora e proxectora (as colectoras poden ser microlentes).
(cf. http://en.wikipedia.org/wiki/3LCD)

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

13

Apndice: Trazado de raios (recordatorio)

As regras de trazados de raios de luz obtense tendo en conta a lei de conxugacin de onde deducimos as regras dos raios focais, e a lei do aumento de
onde quiatamos a regra para o raio axial, dicir, aquel que pasa polo centro
da lente. 9

Haga doble clic aqu

para editar el texto.

Haga doble clic aqu para editar el texto.

Haga doble clic aqu para editar el

texto.

Tamn importante lembrar a diferencia entre imaxe real e imaxe virtual producida
por unha lente ou un sistema ptico.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

14

Apndice: Interaccin Clsica Luz-Materia

Nun medio material unha carga ligada q = e presenta o seguinte momento
dipolar p = er onde r a desviacin da sa posicin de equilibrio. Agora,
se temos unha densidade de carga N constante, dicir, homoxnea (podera
ser N (r), e daquela inhomoxnea), a polarizacin por u.d.v. ser:
P = N p = N qr = eN r

(1)

Lembrando agora que a polarizacin P atpase vencellada macroscopicamente

campo na forma: P = D o E = o (r 1)E, entn:
eN r = o (n2 1)E

(2)

onde usmo-la relacin de Maxwell n2 =r . A permitividade elctrica, e daquela

o ndice do medio, obterase determinando a desviacin da posicin de equilibrio
r da carga cando sofre a accin (forza) do campo E (harmnico) presente
no medio onde est a dita carga. Para determina-la dita desviacin usmolo modelo clsico (Newton), e sen perda algunha de xeralidade restrinxmo-lo
estudo caso unidimensional r = xux , e consideramos a accin dun campo
externo que en notacin complexa : E = E x = Eo eit ux , logo:
mo2 x m x e(Eo eit ) = m
x

(3)

onde o primeiro termo a forza de enlace da carga materia (modelo de

oscilador harmnico: o a chamada frecuencia de resonancia, e m a masa
da carga); o segundo termo unha forza de amortecemento; e o terceiro a
compoente x da forza elctrica do campo: Fx = eEx = eEo eit (forza
de Lorentz), onde Eo o valor do campo no punto (tomo) considerado. A
suma de todas las satisface a 2a Lei de Newton. A ecuacin ten unha solucin
transitoria e outra estacionaria (longos tempos) de inters ptico. Daquela
doado probar que dita solucin :
x(t) = xo eit ,

xo =

eEo
m(o2 2 i)

(4)

sustitundo Ex (t) = Eo eit e x(t) na ecuacin (2) obtmo-la seguinte expresin para a permitividade elctrica, e daquela para o ndice de refraccin:
r = n2 = 1 +

N e2
1
1 + p
o m o2 2 i

(5)

Se ademais houbera cargas con o = 0 entn teramos unha , logo en xeral teremos p + . Temos sintetizados tdolos medios lineais istropos:
dielctricos e conductores (o = 0), homoxneos e inhomoxneos se N (r), dispersivos, e mesmo anistropos se considerramos un problema opto-mecnico
3D, como por exemplo, ox 6= oy = oz (medios unixicos), e finalmente non
lineais (correccins anharmnicas xn ).

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

15

Exercicios e Problemas
Sistemas e Instrumentos Opticos
Exerc.- 1 10 Probar que a focal obxecto do modelo de ollo reducido vn dada
pola seguinte expresin: fOR = Rv /(nv 1) onde Rv o radio de curvatura
da crnea e nv o ndice medio do ollo. Asemade estima-lo seu valor usando o
modelo de ollo reducido.
Exerc.- 2 Un sistema ptico composto, consiste de das lentes biconvexas de
distancias focais 10 e 20 cm, separadas unha distancia de 80 cm. Determina-las
caractersticas da imaxe (posicin, aumento, e tipo de imaxe), producida por
tal sistema, dun obxecto de 5 cm de altura, a 15 cm da primeira lente; fgase
graficamente o trazado xeomtrico de raios. Sol.: z2 =33.3 cm, M = 20/15.
Exerc.- 3 Das lentes de distancias focais f1 =30 cm e f2 =50 cm, colcanse
a unha distancia h. Acha-la posicin do obxecto para que a imaxe se atope
no plano focal imaxe da segunda lente. Asemade, nese caso, achar de xeito
grfico-analtico a expresin do aumento M da imaxe obtida, e confirmar que
independente da distancia entre as lentes. Sol.: M = f2 /f1 .
Exerc.- 4 A distancia da ltima superficie dun sistema ptico ate o punto
focal imaxe do dito sistema denomnase focal posterior Fp ; analogamente a
distancia do punto focal imaxe ate a primeira superficie do sistema ptica
denomnase focal anterior Fa . Daquela, dadas das lentes delgadas de focais
f1 e f2 separadas unha distancia d, probar que Fp = f2 (d f1 )/[d (f1 + f2 )]
e Fa = f1 (d f2 )/[d (f1 + f2 )]. Asemade escribi-la expresin da Potencia
total P do sistema en funcin das potencias P1 e P2 de cada lente.
Exerc.- 5 O ocular dun instrumento ptico est composto de das lentes
converxentes identicas de 5 cm de distancia focal e separadas 2.5 cm. Acha-las
distancias focais Fp e Fa . Sol.-Fp =4.17 cm e Fa =-1.67 cm. Para qu distancias
s se cumpre: |Fp | = |Fa | = , |Fp | = |Fa | = 0, |Fp | = |Fa |.
Exerc.- 6 Sexa unha lente delgada en forma de menisco negativo de radios
60 e 30 cm, e ndice 1.500; se a concavidade nchese de aceite transparente de
ndice 1.600, determina-lo poder diptrico P da lente composta (pero anda
considerada coma delgada) mergullada no baleiro; asemade, describi-la imaxe
(posicin, aumento respecto tamao do obxecto e tipo de imaxe) dun obxecto
real situado a 100 cm da dita lente.
Exerc.- 7 Unha persona hipermtrope ten como (distancia ) punto prximo do =125 cm, acha-la focal e a potencia que deberan te-las lentias para
despraza-lo punto prximo ate 25cm, distanza de visin cmoda (e recomendable a efectos de iluminacin) para tarefas como ler, estudar, etc.
10

Os Exercicios deste apartado de Sistemas e Instrumentos Opticos fanse coa Optica

Xeomtrica, sendo algns deles simple recordatorio de Optica I.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

16

Exerc.- 8 Unha persona hipermtrope ten boa visin lonxana se leva unhas
lentias de contacto de +3.5 D. Determina-la potencia das lentes-anteollo que
debe usar para producir o mesmo efecto se a distancia entre a crnea e ditas
lentes de 17 mm.
Exerc.- 9 O punto prximo dun subxecto amtrope de 50 cm, e o seu ollo
ten unha lonxitude de 2 cm. 9.1.-Acha-la potencia refractora do ollo cando
se enfoca infinito. 9.2.-Acha-la potencia de acomodacin para poder ver un
obxecto situado a 50 cm. 9.3.-Acha-la potencia que debe te-lo ollo para que
poidera ver con nitidez distancia estndar do punto prximo, dicir, 25 cm,
e determina-la potencia que se debe engadir para que vexa sen acomodacin.
Exerc.- 10 Sexa unha lente de focal f situada a unha distancia l dun ollo
con (distancia ) punto prximo do . Se dado dun obxecto sito en z1 a sa imaxe
virtual formada pola lupa est a unha distancia L do ollo probar que a potencia
de aumento vn dada pola expresin: Px = (do /L)[1 + PL (L l)]. Analiza-los
casos: l = f ; l = 0 e z1 = f .
Exerc.- 11 Un xolleiro est examinando un diamante de 5 mm de dimetro
cunha lupa de focal f = 25 mm. 11.1.-Cal o ngulo subtendido polo diamante
a ollo nudo, dende o vrtice corneal do ollo, cando se atopa no punto prximo
estndar. 11. 2.-Determina-lo aumento angular mximo da lupa para ver sen
acomodacin. 11.3.-Cal o ngulo subtendido pola imaxe do diamante dende
o vrtice corneal do ollo.
Exerc.- 12 Desxase construir un microscopio para usar sen acomodacin
con das lentes positivas coa mesma focal de f =25 mm. Se o obxecto est a
27 mm do obxectivo, a qu distancia deben colocarse as lentes, e de seguido
achar o aumento (ou potencia) do microscopio.
Exerc.- 13 O dimetro da la de 3.5 103 km e a sa distancia terra
de 3.8 105 km. Acha-lo dimetro angular da imaxe da la formada por
un telescopio se a distancia focal do obxectivo fob = 4 m e a do ocular
foc =10 cm. Sol.-21.1o .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

17

1. Ondas Localmente Planas (lp)

1.1. Fundamentos das Ondas lp
I O concepto de onda Localmente Plana (lp) introdcese de xeito heurs-

tico representando a solucin ondulatoria mis xeral, en notacin complexa,

mediante a seguinte funcin harmnica:
E(r, t) = E(r)eit = E(r) ei{ko L(r)t}

(6)

dicir, mediante unha amplitude vectorial complexa e un termo de fase espacial

ponderado co nmero de onda ko  no rango espectral visible. A expresin
anterior vn suxerida coma unha xeralizacin (heurstica) da expresin dunha
onda plana harmnica. De feito pdese visualizar localmente coma unha onda
plana (aproximacin de onda plana local), dicir, redor dun punto r 0 temos
a primeira orde:
0

E(r, t) ' E(r 0 ) ei{ko [L(r )+L(r )(rr )]t}

(7)

Se esta expresin vlida para calquera rexin R bastante maior que a lonxitude de onda (R  o ) 11 entn temos unha onda localmente plana (lp),
ou case-xeomtrica (por razns que iremos vendo). Daquela temos a seguinte
expresin para o vector de onda local kl (r 0 ):
kl (r 0 ) ' ko L(r 0 )

(8)

I A contribucin dominante propagacin da onda procede da fase espacial

por mor da sua ponderacin por ko dicir: s = ko L(r), daquela as propiedades
enerxticas (fluxo ou intensidade luminosa) atoparanse altamente vencelladas
coa fase como veremos. En efecto, xa que L(r) = cte define unha superficie de
fase constante e en xeral unha superficie de onda ( dicir, o lugar xeomtrico de
puntos alcanzado pola enerxa nun determinado tempo), entn para un medio
homoxneo e istropo de ndice no obtemos, da ecuacin (8), s(r) = L(r)/no ,
que a normal (local) de onda, e para ondas lp tamn a direccin do fluxo
local de enerxa (por analoxa coas ondas planas) 12 .

Ondas localmente e non

localmente planas.

11
12

O que require variacins lentas da fase (daquela mis lentamente variar a amplitude).
Punto de partida para a deduccin da ptica xeomtrica a partires da ptica ondulatoria.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

18

I Exemplos de ondas admitindo a aproximacin lp son as esfricas e as

cilndricas e obviamente as planas. Na aproximacin harmnica e escalar temos:

Onda plana: L(r)=no rs que sustitundo na ecuacin escalar de ondas de Helmholtz (ou espacial): 2 E(r) + ko n2o E(r) = 0, d a seguinte
amplitude escalar exacta: E(r) = Eo C.
Onda esfrica: L(r)=no |r r o | (xa que L = cte son esferas) que sustitundo na ecuacin escalar de ondas d a seguinte amplitude escalar
exacta 13 : E(r)=Eo A(r)=Eo /|r r o | (fonte puntual en r o ).
Onda cilndrica: L(r)=no | o | (xa que L = cte son cilindros) que
sustitundo na ecuacin escalar de ondas d a seguinte amplitude escalar
aproximada: E(r)=Eo A(r)'Eo /| o |1/2 (fonte puntual en o ). 13

I Polarizacin case-global: a idea intuitiva de transversalidade local fai que

poidamos dotar de estructura vectorial local s ondas lp. Se agora seleccionamos unha seccin da onda onde sexa case-plana (logo un s), podemos dotala de
estructura vectorial ou polarizacin case-global (i.e., independente do punto,
ver Figura) 14 :

E(r, t) ' Eo A(r) ei{ko L(r)t}

(9)

onde Eo unha amplitude vectorial complexa constante (bidimensional complexa nalgunha direccin, coma no caso de ondas planas) que se lle pode
aplicar tdalas propiedades de polarizacin analizadas para ondas planas.
13

Exer.-Usando coordenadas esfricas e invarianza angular pdese probar que a amplitude

exacta dunha onda esfrica 1/r. Exer.-O caso cilndrico de mis complexa comprobacin
c esfrico, pero pdese probar que o resultado 1/ exacto a orde 2o .
14
Obs.-Hai algunhas ondas lp con polarizacin global, pero en xeral ser local. Por exemplo unha onda cilndrica con polarizacin paralela fonte.

Optica II.-OLP.OP

1.2.

Suso Liares Beiras

19

Resolucin de Ondas lp (1)

I Consideremos agora as expresins dos campos elctrico e magntico de ondas

lp complexas harmnicas, dicir,

E(r, t) = E(r)eit = E(r) ei{ko L(r)t}
H(r, t) = H(r)eit = H(r) ei{ko L(r)t}

(10)
(11)

onde E(r), H(r) e L(r) son as funcins de amplitude e fase a determinar en

xeral. Sustitundo nas ecuacins de Maxwell, para medios en xeral inhomoxneos e istropos ((r)), os campos dados polas Ecs.(10) e (11), obtemos as
ecuacins de Maxwell para ondas harmnicas:
E = io H
H = iE
D = H = 0

(12)
(13)
(14)

Usando agora identidades vectoriais axeitadas e desprezando tdolos termos

de orde o , obtense as chamadas Ecuacins de Maxwell para l.d.o. curtas (ou
asintticas ou case-xeomtricas, onde as sas solucins son ondas lp), i.e.: 15
L E co H = i( E)/ko ' 0
L H + cE = i( H)/ko ' 0
E L ' H L ' 0

(15)
(16)
(17)

As Ecs.(15) e (16) son a lif-lp e a lam-lp e (17) as lge-lp e lgm-lp.

Sustitundo (15) en (16) eliminmo-lo campo H, e usando o producto triple
obtemos a expresin [(E L)L + E (L)2 ] o c2 E ' 0, e daquela
obtemos:
(L)2 ' n2
(18)
que a chamada ecuacin (diferencial) eikonal para a funcin fase L(r). Esta
ecuacin require o vector unitario normal de onda (local) s = L/n.
I Ecuacin de Ondas Escalar (Helmholtz): tomando rotacional na Ec.(12)

e usando a Ec.(13), obtemos

( E){= 2 E + (E)} = io ( H){= 2 o  E}
onde 2 o  = ko2 n2 , e E = (/)E, logo (E) de orde ko1  ko2 , polo
tanto obtemos a seguinte ecuacin de ondas espacial (ou de Helmholtz):
2 E + ko2 n2 E 0

(19)

Ntese que unha ecuacin escalar (non se acoplan compoentes), e ademais o

ndice pode ser unha funcin do punto n(r) (medios inhomoxneos: atmosfera,
fibras pticas, ...).
15

Exer.-Deducir p.e. a lif-lp e a lg-lp elctrica. (f A) = (f ) A + f ( A);

(f A) = (f )A + f (A); A (B C) = (AB)C + (AC)B.

Optica II.-OLP.OP

1.3.

Suso Liares Beiras

20

Resolucin de Ondas lp (2)

I A ecuacin eikonal permitr obter a fase L(r) das ondas lp, pero precisamos
tamn a amplitude E(r) de ditas ondas. Xa que as ondas lp veen ben descritas
por unha teora escalar collemos: E E( ), dicir, consideramos unha soa
compoente, e temos a ecuacin escalar:

2 E + ko2 n2 E = 0

(20)

onde para ondas lp escribimos: E = E(r) eiko L que sustituda na ecuacin

anterior d (E eiko L + iko L E eiko L} ) + ko2 n2 E(r) eiko L = 0. O primeiro
termo pdese reescribir como:
2 E + 2iko L E + iko 2 L E ko2 (L)2 E}eiko L
O primeiro termo de orde ko0 , logo desprezable para ondas lp, e o carto termo
canclase co termo independente da ecuacin de ondas en virtude da ecuacin
eikonal, daquela obtemos:
2iko L E + iko 2 L E 0

(21)

Se multiplicamos toda a ecuacin por Ldr, usamos a ecuacin eikonal e

operamos, obtemos a seguinte ecuacin para a amplitude:
Z


2 L
E(r) = Eo exp
L
dr
(22)
2n2
onde Eo unha constante de integracin. Daquela a solucin total para unha
onda harmnica sc lp pdese expresar en funcin s da funcin de fase L(r):
E(r) = Eo e

2 L
2n2

L dr

eiko L(r)

(23)

-Exemplo: Imos considerar un exemplo sinxelo para ver como funciona todo
isto. Partimos da ecuacin eikonal nun medio de ndice no e buscamos unha
solucin con invarianza esfrica, dicir, debemos escribir a ecuacin eikonal en
coordenadas esfricas e supor L(r), dicir, independente de (, ), logo:
 L 2
L
2
= n2o
(L) =
= no L(r) = no r
(24)
r
r
Pero tamn solucin a funcin desprazada at un punto r o , i.e., L = |r r o |,
logo L = no (r r o )/|r r o | = no ur , e 2 L = 2no /|r r o |, entn:

E(r) = Eo e

2no
1
|rr o |
2n2
o

no d|rr o | iko no |rr o |

Eo
|r r o |

eiko no |rro |

(25)

que non mis c expresin dunha onda esfrica. O mesmo podemos facer para
ondas cilndricas L = |o |; se calculamos obtemos L = no (o )/|o |,
e 2 L = no /| o |, logo a a amplitude Eo /| o |1/2 , cqp.

Optica II.-OLP.OP

1.4.

Suso Liares Beiras

21

Fluxo de Enerxa e Raios de Luz

I Ondas lp e raios de luz: as envolventes r dos vectores s, que cumpren

a coecida relacin xeomtrica: s = dr(s)/ds r 0 (s), con s o parmetro

lonxitude de arco, a definicin fisico-matemtica dos raios de luz da Optica
Xeomtrica (OX), cuxo significado fsico veremos de seguido. Ditas envolventes
verifican as chamadas ecuacins de raios deducibles da ecuacin eikonal (en
medios homoxneos as envolventes son sempre lias rectas). Deducimos ditas
ecuacins tomando gradientes na ecuacin eikonal. En efecto,
(L)2 = n2 L (L) = nn

(26)

agora tendo en conta que L/n=dr/ds e que formalmente d/dr obtemos

a ecuacin de raios buscada:
d dr
(n ) = n
(27)
ds ds
Para un medio homexneo n=no , obtemos como solucin a expresin paramtrica dunha recta, dicir, r = r 0o s + r o , con r 0o cosenos directores.
I Raios de luz e vector de Poynting: a expresin do valor medio temporal

do vector de Poynting exacto para ondas harmnicas as como a sa expresin

para ondas lp 16 son:
hSi = (1/2)R(E H? ) ' (2c)1 {(E E? )L (E L)E? }

(28)

onde usamos a lif-lp; obsrvese que o segundo termo nulo en virtude da

ecuacin (17) (lge-lp), logo obtemos Poynting para lp:
hSi '

1 1
c
v2
(  E E? ) L = 2 huiL = vhuis = hui kl
c 2
n

(29)

i.e., as normais (locais) s superficies da onda lp dan a direccin de fluxo

enerxtico s (vector de Poynting unitario), e a sa envolvente d a traxectoria
da enerxa luminosa. Logo o significado opto-fsico dos raios de luz o de seren
as envolventes dos vectores de Poynting (locais) unitarios das ondas lp 17 .
-Teorema de Malus-Dupin: temos unha representacin dual da enerxa transportada polas ondas lp: por unha banda podemos visualizar os puntos alcanzados pola enerxa luminosa, transportada pola onda, mediantes distintas
superficies de onda L = cte (en xeral, superficie de fase constante), e por outra,
podemos ver o transporte de enerxa mediante lias de fluxo sempre ortogonais s superficies de onda. Pero entre das superficies de onda (separadas moi
pouco no tempo) os raios que as conectan teen que investir o mesmo tempo,
dicir: dt = ds/v(r) = n(r)/cds. No caso homoxneo t = s/v, logo achando a
mesma s ao longo de rectas normais obtemos a nova superficie de onda.
16

Idnticos resultados se obteran con ondas Case-Harmnicas (ch), inda que quedara
indicado o promedio na chamada envolvente temporal da onda, dicir, hSi hE E? i.
17
Para ondas mis complexas dita relacin non se cumpre, e en xeral os raios non decriben
o fluxo de enerxa (deixara de ser vlida a ox).

Optica II.-OLP.OP

1.5.

Suso Liares Beiras

22

Ondas lp e Principio(s) de Fermat

I Principio de mnimo tempo: a ecuacin eikonal permite xustificar o

Principio de Fermat (PF ) (de mnimo tempo, en xeral) que tamn un

punto de partida (variacional) da ox a partires da cal se obteen tdalas
propiedades xeomtricas da luz. Usando de novo L/n=dr/ds= r 0 obtemos
dL = n(dr/ds)dr, e tendo en conta drdr = ds2 , obtemos formalmente:
Z
Z
Z
q
2
2
2
0
0
0
L = nds n(x, y, z) x + y + z ds cdt = cT
(30)
p
onde F (x, y, z, x0 , y 0 , z 0 ; s) = n(x, y, z) x0 2 + y 0 2 + z 0 2 unha funcional ptica.
Obsrvese que L ten unidades de camio (ptico). Se agora escollemos traxectorias arbitrarias r(s), aquelas que minimicen a funcional L, dicir, L = 0
(mnimo tempo), verificarn as ecuacins de E-L, dicir, se q = x, y, z:
d F
F
d dr
( 0)
= 0 (n ) = n
ds q
q
ds ds
doado ver que son as ecuacins de raios da Ec.(27), o que xustifica o PF.
Daquela a funcin L das ondas lp pdese achar usando o PF. Podemos dicir
que ko L a fase da onda achada longo das lias de fluxo.
I Outros Principios de mnimo tempo. Imos ver que hai outros PF que

dan lugar, p.e., ptica electrnica e ptica gravitacional xeomtricas.

-Optica electrnica: partimos da ecuacin de Schroedinger para ondas monoenerxticas (E) de partculas de masa m nun potencial V (r), dicir:

~2 2
+ V = i~
= E, logo obtemos:

2m
t
2 + b2 n2e = 0, b = 1/~, n2e = 2m[E V (r)]

(31)

que formalmente anloga ecuacin escalar de ondas ou de Helmholtz dada

pola Ec.(20), con b = 2/h k = 2/o e ne n, logo susceptible de ter
formalmente a mesma solucin, dicir, a solucin para as ondas cunticas de
electrns seran idnticas s obtidas anteriormente para a luz, dicir, Ec.(23),
pero cambiando n ne . Consecuentemente verificara o mesmo Principio de
Fermat, dicir,
Z
Z
L = ne ds {2m[E V (r)]}1/2 ds
(32)
-Optica gravitacional: mellor partir das xeodsicas nulas (xa que a luz propgase a c), dicir d 2 = 0, e ademais considerar o caso mis simple, dicir:
d 2 = goo c2 dt2 g(r)(dx2 + dy 2 + dz 2 ) = 0, con goo = cte, logo
Z
Z
Z
1/2
L = cdt = [g(r)/goo ] ds ng (r)ds
(33)
que permite entender o fenmeno das lentes gravitacionais, e outros como a
deflexin gravitacional da luz (til para detectar materia escura).

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

23

I Raios luminosos e ondas lp: neste apartado imos ver como podemos

usar1 as ecuacins de raios

(ecuacins de E-L) e as sas solucins (os raios)
R
para obter a fase L = nds (va alternativa eikonal).

-Ondas en medios homoxneos: se estamos nun medio homoxneo n = no , das

ecuacins de raios obtemos as seguintes solucins:
x0 = x0o , y 0 = yo0 , z 0 = zo0 , logo:
x = xo + x0o s, y = yo + yo0 s, z = zo + zo0 s
que non son mis que as ecuacins paramtricas de rectas. Daquela, dado un
punto luminoso a enerxa emerxente seguir lias rectas, e se un observador
intercepta unha desas lias luminosas detectar luz na direccin (pendente)
dada pola recta, e daquela a posicin angular da fonte respecto direccin que
une fonte con observador a mesma.
-Clculo da Fase0 da Onda:
agora0 tendo en conta as ecuacins dos raios e a
02
02
2
2
relacin trivial xo + yo + zo = r |s=0
= 1, obtemos:
(x xo )2 + (y yo )2 + (z zo )2 = s2 L = no s = no |r r o |
dicir, podemos usando os raios obter a funcin de fase L paras as ondas lp,
logo representa unha va alternativa ecuacin eikonal usada previamente.
O mesmo poderamos facer para ondas cilndricas, onde supoeramos, por
exemplo, y 0 = yo0 = 0, logo (x xo )2 + (z zo )2 = s2 | o |2 . A partires
de aqu o procedemento o mesmo c seguido anteriormente.
Ondas en medios inhomoxneos: coma no caso homoxneo, pero con maior
complexidade, poderamos usar este tipo de resultados para deducir a expresin
de ondas lp nun medio inhomoxneo. Imos ilustralo un caso sinxelo, p.e., sexa
un medio n(z), z > 0, daquela das ecuacins de raios obtemos as relacins:
n(z)x0 = n(0)x0o , n(z)y 0 = n(0)yo0 , e se escollemos x0o = yo0 = 0 (lias de fluxo
longo de uz en z = 0, dicir, onda plana incidente segundo uz ), obtemos, da
relacin r 02 = 1, que ds = dz, logo a fase da onda ser:
Z
L = n(z)dz, logo: L = n(z)uz , 2 L = n/z,
 R 2 L

entn,  doado
ver
que
a
amplitude
ser:
E(r)
=
E
exp

L
dr
=
o
2
2n
 R

R
2
2
2
Eo exp (1/4n )(n /z)dz = Eo exp (1/4) ln n , polo tanto:
E(z) =

R
Eo
iko oz n(z 0 )dz 0
e
n1/2 (z)

Logo todo se reduce a facer integrais unidimensionais. Se por exemplo temos

o ndice n = no + bo z, entn a onda :
E(z) =

Eo
2
eiko [no z+bo z /2]
1/2
(no + bo z)

Observamos que se b 0, obtemos a expresion escalar dunha onda plana

propagndose na direccin z nun medio homoxneo de ndice no .

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

24

I Raios luminosos e deflexin gravitacional: na aproximacin de campo

1 unha distribucin de masa con potencial gravitatorio Newtoniano ten

feble
un ndice gravitacional ng = [g(r)/goo ]1/2 = 12/c2 . Para unha masa puntual
M teramos = M G/r. Imos analizar, sen perda de xeralidade, a traxectoria
dos raios de luz no plano xz, e redor dunha rexin (franxa) x h.

Chamando ao = 2M G/c2 , o potencial no plano xz, e daquela o ndice gravitacional, pdese aproximar redor da dita franxa como segue:
ng = 1 +

ao h
ao
ao

(x h)
1+ 2
(h + z 2 )1/2 (h2 + z 2 )3/2
x2 + z 2

(34)

Por outra banda imos supor raios z-paraxiais, logo ngulos

p pequenos co eixo
z, p
dicir, dx/dz = x , dy/dz = y , logo, ds =
dx2 + dy 2 + dz 2 =
dz x 2 + y 2 + 1 dz. Daquela a ecuacin paraxial de raios para a compoente
x podemos escribila como segue:
d dx
n
dn
ao
(n ) =

x + n
x= 2
dz dz
x
dz
(h + z 2 )3/2
Se h , e xa que x , entn (dn/dz)x pdese desprezar. Ademais, nesa franxa
ng est preto da unidade, logo n
x x, entn a ecuacin aproximada de raios
pdese reescribir como:
ao h
x 2
(h + z 2 )3/2
Esta ecuacin de doada pero pesada resolucin, daquela despois dun certo
clculo obtemos a seguinte expresin para a pendente dun raio satisfacendo a
condicin inicial x()

= 0:
x(z)

o
ao n
z/h
1+ p
h
1 + z 2 /h2

(35)

Obsrvese que para z = obtemos x(z)

= 2(ao /h) = 4(M G/c2 h), que

o chamado ngulo de deflexin gravitacional para un parmetro de impacto
xo = h (posicins aparentes). A traxectoria (curva) obtense integrando unha
vez mis en z. Os resultados obtidos son vlidos tamn formalmente para
Ver Apndice: atmosfera terrestre (medio inhomoxneo) cuxo ndice na vira
dado pola Ec.(34) pero agora ao ten un significado totalmente distinto do caso
gravitacional. Isto explica o fenmeno das posicins aparentes. Ver Apndice:
Medios Inhomoxneos.

Optica II.-OLP.OP

2.
2.1.

Suso Liares Beiras

25

Optica Ondulatoria Paraxial

Ondas e Fronteiras Paraxiais

Moitos dos problemas de propagacin ptica pdense ou mesmo dbense analizar redor dunha direccin preferente, denominada eixo ptico ou xeomtrico,
que sen perda de xeralidade escollemos como z. convinte entn achar a zaproximacin paraxial , dicir, tal que os vectores de onda locais s estn pretos
da direccin z: s(r) ' uz , r (expresins de ondas case-planas). Ten un alto
inters ptico facer a aproximacin paraxial das ondas esfricas.

Ondas
ondasparaxiais
paraxiais
Ondas

I Ondas esfricas paraxiais: distinguiremos entre as ondas esfricas con-

verxentes a un punto: c =ko no |r o r|, e as ondas diverxentes dun punto:

d = ko no |r r o | (comprbase con L). Dados dous medios separados por
unha fronteira plana, prescribimos a onda esfrica diverxente de r 1 = (0, 0, z1 )
no medio n1 e a converxente a r 2 = (0, 0, z2 ) no medio n2 como:
E1 (x, y, z, t) = A|r r1 |1 eik1 |rr1 | eit , k1 = ko n1
E2 (x, y, z, t) = B |r2 r|1 eik2 |r2 r| eit , k2 = ko n2

(36)
(37)

A aproximacin z-paraxial obtense considerando grandes distancias zi e pequenas distanzas transversais (daquela ngulos pequenos), polo tanto 18 :
(x2 +y 2 )
}
1)

i{k1 2(zz

i (x, y, z) ' A0 (z z1 )1 eik1 z e

, A0 = Aeik1 z1

(38)

(x2 +y 2 )
i{k2 2(zz ) }
2

t (x, y, z) ' B 0 (z2 z)1 eik2 z e

, B 0 : por c.c.
(39)
Os valores (z z1 ) e (z z2 ) son os chamados radios de curvatura das ondas,
e os seus inversos as curvaturas das ondas.
I Ondas planas paraxiais: sexa unha onda plana con vector de onda:

k = ko n1 (cos0 , cos 0 , cos 0 ). Se 0 <15o : =/20 1, e =/2 0 1, logo

' A eik1 {x+y+(1

2 + 2
)z}
2

(40)

e son en boa aproximacin os ngulos que forma co eixo z a proxeccin

do vector de onda sobre os planos coordenados.
18

A prescricin asegura ondas paraxiais progresivas; deste xeito escollendo k2 k2 teramos unha onda regresiva (reflectida), dicir, ten como efecto kp kp . As superficies de
fase constante son paraboloides, polo que s veces chmanse ondas parablicas.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

26

I Ondas
Gaussianas: unha onda esfrica paraxial emerxendo do punto z1 e
1
propagndose no baleiro vn dada pola funcin dada na expresin (38), con
k1 = ko . Dita funcin verifica a ecuacin paraxial de ondas 19 . Obviamente se
facemos a transformacin formal z1 z1 + izo1 na devandita funcin entn
segue a ser unha solucin da dita ecuacin paraxial, porn obtemos un novo
tipo de onda. Entn:

i (x, y, z) =

A0

(x2 +y 2 )
}
1 izo1 )

i{ko 2(zz

(z z1 izo1 )

eiko z e

(41)

Esta a expresin dunha onda Gaussiana usando a curvatura complexa (expresin en forma complexa). Se analizamos en z = z1 obtemos a chamada
onda (feixe) Gaussiana plana, con wo = (zo1 /ko )1/2 (a semianchura mnima do
feixe defnese como: Wo = 21/2 wo ), dicir:
i (x, y, z) =

A0 ei/2
ko wo 2

iko z

(x2 +y 2 )
2
2wo

2A0 ei/2
ko Wo 2

iko z

(x2 +y 2 )
Wo2

(42)

Da forma complexa (41) dun feixe Gaussiano esfrico, separando a parte real
e imaxinaria do factor (z z1 izo1 )1 , obtemos a sa forma normal (onda
Gaussiana usando curvatura real):
i (x, y, z) =
(z) = atn

A0 ei(z)
2 1/2
[(z z1 )2 + zo1
]

eiko z ei{ko

2
zo1

(z z1 )2 + zo1
, R(z) =
,
z z1
z z1

(x2 +y 2 )
}
2R(z)

w2 (z) =

(x2 +y 2 )
2w2 (z)

(43)

2
(z z1 )2 + zo1
(44)
ko zo1

(z) a chamada fase de Gouy. Obsrvese que unha onda esfrica paraxial
pero con amplitude Gaussiana. A intensidade (reducida) ser Gaussiana e
non constante nun plano z, dicir:
I(x, y, z) |i |2 =

|A0 |2
2
(z z1 )2 + zo1

(x2 +y 2 )
w2 (z)

(45)

Este tipo de ondas son tpicas dos lseres. Asemade no lmite (z z1 ) 

zo1 obtemos unha onda esfrica uniforme que
semella proceder de z ' z1 ,
dicir, (z) ' 0, R(z) ' (z z1 ) e w = W/ 2  1, dicir, obtemos de
novo a ecuacin (38). As expresins (41,43) describen a propagacin espacial
(difraccin) dunha onda ou feixe Gaussiano esfrico, igoal que o fai a expresin
(38) para unha onda esfrica uniforme. Asemade, doado xeralizar a feixes
Gaussianos elpticos (ou esfero-cilndrico), dicir, con diferentes curvaturas
nas direccin principais x,y. Finalmente, poderamos, en boa aproximacin,
considerar polarizacin case-global, dicir, E ' i (x, y, z)u, con u un vector
unitario complexo de polarizacin.
19

Obs.-Sexa un medio homoxneo de ndice no , a ecuacin paraxial de ondas ten a expresin: 2 + 2iko no /z ' 0 (ecuacin tipo Schrdinger), onde 2 = 2 /x2 + 2 /x2 .
Abonda con usar (x, y, z) = eiko no z (x, y, z), 2 /z 2  1, na ecuacin de ondas.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

27

I Fronteiras esfricas paraxiais. A fronteira plana escollida antes como

1
perpendicular
eixo ptico compatible coas ondas paraxiais, dicir, as ondas seguen a ser paraxiais (z-paraxiais) 20 . Porn, ademais de fronteiras (ou
discontinuidades) planas podemos ter outro tipo de fronteiras como as esfricas e as cilndricas (e mesmo outras mis xerais). Daquela precisamos dunha
representacin destas discontinuidades esfricas (e cilndricas) compatible coas
ondas z-paraxiais. Para iso consideremos das superficies esfricas tanxentes
plano z = 0 e con centros de curvatura en (0, 0, R2 ) e (0, 0, R1 ), onde R2 < 0
e R1 > 0, tal e como se mostra na figura da esquerda.

Estas fronteiras para cada Ri , i = 1, 2, veen representadas en forma implcita

e explcita en z como:
q
x2 + y 2 + (z Ri )2 = Ri2
z(i) = Ri Ri2 (x2 + y 2 )
(46)
Para estas fronteiras o equivalente aproximacin paraxial ser (por consistencia escllese a solucin con signo negativo):
z(i) ' (x2 + y 2 )/2Ri = (x2 + y 2 )Ci /2

(47)

onde Ci = 1/Ri son as chamadas curvaturas da superficie. Se temos unha das

das fronteiras (discontinuidades) esfricas entn temos o que se denomina
dioptrio esfrico (figura da esquerda). Se temos das fronteiras esfricas (discontinuidade esfrica dobre) de radios R1 >0 e R2 <0 delimitando un medio
de ndice n e espesor d=e1 +e2 no centro (figura da dereita), entn estamos
ante un elemento ptico chamado lente biconvexa (outras lentes: bicncavas,
convexo-planas, plano-convexas, ...). Obviamente eliminando unha das dimensins obteramos as fronteiras paraxiais cilndricas (lentes cilndricas), e no
lmite de curvaturas nulas unha discontinuidade plana en z = 0, e dicir:
z(i) ' x2 /2Ri (z(i) ' y 2 /2Ri ) ,

zi = 0 (Ri = )

(48)

I En xeral poderamos definir discontinuidades paraxiais non esfricas z(p) (x, y)

caracterizadas por normais de superficie pretas da direccin z, condicin, por

consistencia, semellante que cumpren as ondas paraxiais. En xeral tomamos
como condicins para estas superficies (ou fronteiras) que z(p) (0, 0) = 0 e obviamente que |z(p) (x, y)|  1, (x, y). Destas fronteiras, por transmisin ou
reflexin, emerxen ondas paraxiais mis xerais cs cadrticas (ou parablicas),
e en xeral a propagacin non conserva a forma da onda, polo que se require
dun clculo alternativo (difraccin).
20

Usar a lei de Snell para comprobar dita compatibilidade.

Optica II.-OLP.OP

2.2.

Suso Liares Beiras

28

Discontinuidades pticas simples

I Discontinuidade plana. Sexa unha dicontinuidade plana separando dous

medios de ndices n1 , n2 e un campo linealmente polarizado case-TE (uy ) incidindo sobre ela. A continuidade do campo 21 na discontinuidade (ou fronteira)
plana z = 0 ser i (x, y, 0) = t (x, y, 0) (desprezando a onda reflectida: t ' 1),
logo de acordo coas expresins paraxiais das ondas esfricas temos:
i{ko n1

(A0 /z1 ) e

(x2 +y 2 )
}
2z1

i{ko n2

= (B 0 /z2 ) e

(x2 +y 2 )
}
2z2

(49)

Logo dada unha onda incidente a amplitude da onda emerxente (transmitida)

debe ser continua (relacionado coa conservacin de enerxa), dicir 22 ,
B 0 /z2 = A0 /z1 B 0 = A0 (z2 /z1 )
(50)
Por outra banda da unicidade (continuidade) de fase obtemos a lei de conxugacin (relacin entre punto obxecto e punto imaxe) dun dioptrio plano:
(n2 /z2 ) (n1 /z1 ) = 0 z2 = z1 (n2 /n1 ) = z1 n

(51)

Segundo a prescricin escollida (z1 < 0) o valor de z2 sempre negativo,

dicir, sempre emerxe unha onda diverxente.
I Discontinuidade esfrica. Consideremos que s temos unha fronteira ou

discontinuidade esfrica paraxial z(1) de radio de curvatura R1 , entn a condicin de contuinidade ser i (x, y, z(1) ) = t (x, y, z(1) ), e daquela
(x2 +y 2 )

(x2 +y 2 )

i{ko n1 2(z z ) }
i{ko n2 2(z z ) }
A0
B0
1
2
(1)
(1)
eik1 z(1) e
=
eiko n2 z(1) e
(z(1) z1 )
(z2 z(1) )

(52)

En xeral |z1 |, |z2 |  z(1) , en consistencia coa aproximacin paraxial das fronteiras (pdese confirmar a posteriori), logo para a amplitude B 0 obtemos a
relacin (50). No tocante fase, reordeando na ecuacin anterior, temos:


i{ko (n1 n2 )

(x2 +y 2 )
}
2R1

i{ko n1

(x2 +y 2 )
}
2z1

i{ko n2

=e

(x2 +y 2 )
}
2z2

(53)

Esta ecuacin mostra que a accin da discontinuidade sobre a onda incidente

i vn descrita polo funcin de fase ou funcin de transmisin:
t(x, y) = t1 eiko (n1 n2 )z(1) eiko (n1 n2 )z(1)

(54)

Asemade, da unicidade de fase, obtemos a coecida lei de conxugacin dun

dioptrio esfrico:
(n2 /z2 ) (n1 /z1 ) = (n2 n1 )/R1 = (n2 n1 )C1

(55)

que no lmite C1 = 0 convrtese na lei de conxugacin dunha fronteira plana.

21

En primeira aproximacin abonda con usar os coeficientes de transmisin de Fresnel

baixo incidencia normal. cf. J.Liares & M.C.Nistal, Eur.J.Phys., 32, 1331 (2011).
22
Se a onda incidente fose plana con amplitude A obteramos: B 0 /z2 = A. Isto tamn
vlido se a amplitude de calquera onda formalmente A.

Optica II.-OLP.OP

2.3.

Suso Liares Beiras

29

Discontinuidades pticas dobres

I Sexa unha segunda discontinuidade esfrica z(2) cun terceiro medio de ndice
n3 , que se atopa, dende o seu centro, a unha distancia d da primeira discontinuidade z(1) . A onda antes de z(2) vn representada por t (x, y, z), cun z2 dado
pola ecuacin (55). Agora impoemos a continuidade cunha onda emerxente
desta segunda discontinuidade pero situada en z=d, polo que debemos pasar
da variable z variable z 0 +d, onde a c.c. ser en z 0 = z(2) , dicir:
2

(x +y )
i{ko n2 2(d+z z ) }
C 0 eiko n3 z(2) i{ko n3 2(z(x(2)+yz)3 ) }
B 0 eiko n2 d
2
(2)
=
eiko n2 z(2) e
e
(z2 z(2) d)
(z3 z(2) )

(56)

Tendo en conta as desigoaldades |z2 |, |z3 |  z(2) e a expresin para z(2) , podemos axustar as amplitudes, e obter:
i{ko n2

(x2 +y 2 )
}
2R2

(x2 +y 2 )
}
2)

i{ko n2 2(dz

i{ko n3

=e

(x2 +y 2 )
}
2R2

i{ko n3

(x2 +y 2 )
}
2z3

(57)

de onde derivamos a lei de conxugacin dunha lente grosa de espesor d e ndice

n2 mergullada entre os medios n1 e n3 :
n2
(n3 n2 )
n1 (n2 n1 ) 1
n3

=
, z2 = n2 { +
}
(58)
z3
z2 d
R2
z1
R1
I Lente delgada. A coecida lei de conxugacin para lente delgada de ndice

n2 = n obtense facendo |z2 |  d = do (por consistencia |z1 |  do ) en (58), dicir,

n2 n1
n2

= ,
z2
z1
f

n (n n ) (n n ) o1
1
2
f = n2

R1
R2

(59)

onde se fixo o cambio notacin estndar n3 n2 , z3 z2 23 . De (56)

doado derivar que a accin dunha lente delgada (ou dun dioptrio) unha
funcin de transmisin:
tL (x, y) = t1 t2 eiko ndo eiko n2

(x2 +y 2 )
2f

(60)

onde t (x, y, 0) = tL (x, y)i (x, y, 0), e en xeral t1 t2 ' 1 (Fresnel) 24 . A funcin
de transmisin (60) moi importante no clculo de procesos interferenciais
e/ou difraccionais. Asemade, doado achar a onda emerxente da lente en
calquera plano z despois da lente.
23

Se na ecuacin (59) z1 fo =f n1 /n2 (distancia focal obxecto, ou punto emisor dunha

onda esfrica) entn z2 e polo tanto da lente emerxer unha onda plana. Viceversa,
se z1 entn z2 f , dicir, se sobre da lente incide unha onda plana, entn emerxe
unha onda esfrica converxendo a unha distancia z2 fi =f (distancia focal imaxe). De
(59) podemos extraer leis de conxugacin particulares, por exemplo, lente mergullada no
baleiro n1 =n2 =1 e dioptrio: n2 =n, de focais: fiL = {(n 1)/R1 (n 1)/R2 }1 = foL ;
fiD = n R1 /(n n1 ) = foD (n/n1 ). A potencia ptica defnese como: P = 1/fi (m), e
mdese en Dioptras (D), e a potencia refractora (ou poder refractor): P = n2 /fi = n2 P .
24
ti ' 2ni /(ni+1 + ni ), i = 1, 2.

Optica II.-OLP.OP

2.4.

Suso Liares Beiras

30

Lei Paraxial do Aumento

Sexa un punto emisor fra do eixo, por exemplo (x0 , 0, z1 ) entn a sa imaxe
tamn o estar, dicir, (x1 , 0, z2 ).
Smbolo de
Lente Delgada

Def. Obxecto

Def. Imaxe

Imos determinar x1 e daquela obter unha lei de aumento. As ondas paraxiais

(p.e. TE) en z ' 0 e para n1 =n2 =1 son:
iko n1 {

i (x, y, 0) ' (A /z1 ) e

(xx0 )2 +y 2 )
}
2z1

(xx1 )2 +(yy1 )2
iko n2 {
}
2z2

t (x, y, 0) ' (B 0 /z2 ) e

(61)
(62)

Usando a accin de fase cadrtica dunha lente delgada, a lei de conxugacin

(cancelacin de termos cadrticos), e a continuidade, temos para a amplitude:
x2

iko n1 2z0

B 0 = A0 (z2 /z1 ) e

x2

iko n2 2z1

(63)

e para a fase: n1 x0 x/z1 = n2 x1 x/z2 + n2 y1 y/z2 que se satisface (x, y) se

x1 /x0 = n1 z2 /n2 z1 e y1 = 0, dicir, tdolos puntos obxecto teen imaxe. Logo
(usando a lei de conxugacin) temos a lei do aumento (transversal):
x1
z2 /n2
z2
1
M=
=
=1
=
(64)
xo
z1 /n1
f
1 + (n2 z1 /n1 f )
onde xo denota calquera punto obxecto. Ntese que se n1 = n2 , |z1 |>f >0
entn M <0 (inversin de imaxe). Obsrvese ademais que salvo unha constante
complexa B 0 = A0 M . Daquela (63) e (64) permiten achar a onda emerxente.
Finalmente, se a intensidade do obxecto Iob (xo )|ob (xo )|2 , a da imaxe ser
Iim (x1 ) Iob (x1 /M) |ob (x1 /M)|2 . Pdese probar que 1/M 2 sera a constante
de proporcionalidade por razns de conservacin da enerxa 25, 26, 27
Se temos Iob (xo x0o ) (distribucin de intensidade centrada en x0o ) entn Iim (x1 )
Iob (x1 /M x0o ) (distribucin de intensidade centrada en x1 = M x0o ). Aplquese a un disco
luminoso de radio ro e intensidade Io , centrado en (a, o).
26
Exer.-Achar a expresin aproximada (onda case-plana) da onda (61) no lmite z1 
preto do plano z ' 0.
2
27
Funcin de Dirac: (xxo )=lm0 ()1/2 e(xxo ) / R(lmite dunha distribucin).
1
Propiedade de escala: (ax)=|a| (x). Propiedade integral: f (x)(x xo )dx = f (xo ).
Exer.-Probar que a onda i (x, y, z) de luz procedente do punto (xo , 0, z1 ) sito no baleiro
tende, no lmite z z1 , a i (x, y, z1 ) = iAo (x xo , y 0).
25

Optica II.-OLP.OP

2.5.

Suso Liares Beiras

31

Ondas Esferocilndricas

I O feito pdese estender a ondas paraxias cilndricas e esferocilndricas, xunto

con lentes cilndricas e esferocilndricas. doado ver que a expresin paraxial

dunha onda x-cilndrica, emerxendo dunha fonte lineal en {x = xo , z = z1 }, :
i (x, z) =

A0

ik1

eik1 z e

(z z1 )1/2

(xxo )2
2(zz1 )

(65)

Unha onda esferocilndrica pdese definir como unha composicin de das

cilndricas de distinta curvatura (inverso da distancia da fonte a un plano
de referencia). As superficies de fase constante seran en xeral paraboloides
elpticos e hiperblicos. Daquela a expresin destas ondas ser en xeral:
i (x, y, z) =

A0

(xx )2
1x )

ik1 2(zzo

(z z1x )1/2 (z z1y )1/2

eik1 z e

(yy )2
1y )

ik1 2(zzo

(66)

Por analoxa teremos ondas esferocilndricas emerxentes de discontinuidades

(en xeral tamn esferocilndricas), dicir, ondas converxentes e/ou diverxentes
de fontes lineais en (x1 , z2x ) e (y1 , z2y ):
(yy1 )2
(xx )2
B0
ik2 z ik2 2(zz12x ) ik1 2(zz2y )
t (x, y, z) =
e
e
e
(67)
1/2
1/2
(z2x z)

(z2y z)

I As expresins anteriores son diagonais, dicir, estn referidas s eixos prin-

cipais dos paraboloides de fase, porn en xeral teramos ondas esferocilndricas

non diagonais (os eixos dos paraboloides estaran rotados respecto sistema
de referencia de laboratorio). Un exemplo sera:
i (x, z) =

A0

ik1 z

(z z1 )1/2

ik1

(cos2 x2 +sen2 y 2 2cossenxy)

2(zz1 )

(68)

Ntese a presenza de termos xy. Coa notacin usada a diagonalizacin trivial:

(cos2 x2 + sen2 y 2 2cossenxy) = (cosx seny)2 x02 , logo nun sistema
x0 y 0 (rotado respecto a xy) temos unha onda x0 -cilndrica, dicir,
0

1p (x , z) =

A0

02

x
ik1 2(zz

(z z1 )1/2

eik1 z e

1)

(69)

I Dioptrios esferocilndricos: por suposto obteramos funcins de transmi-

sin de discontinuidades esferocilndricas no baleiro na forma:

2

y
x
iko ( 2f
+ 2f
)

t(x, y) = eiko ndo e

(70)

Agora estaramos en condicins de analizar problemas esferocilndricos moi

xerais. Os problemas sempre son factorizables en direccins ortogonais x e y
habendo unha lei de conxugacin para cada direccin do espazo 28 .
28

Exer.-Sexa unha onda esfrica incidindo sobre unha lente x-cilndrica de focal fx , achar
a expresin da onda emerxente da lente.

Optica II.-OLP.OP

2.6.

Suso Liares Beiras

32

Discontinuidades Reflectantes

I Unha discontinuidade (ou dioptrio) reflectivo corresponde que chamamos

un espello, daquela precisamos como onda emerxente unha onda reflectida (

dicir, regresiva) esfrica no medio de ndice n1 , logo do cambio k2p k1p
(equivalente transformacin formal n2 n1 ), obtemos,
(x2 +y 2 )
}
2)

i{k1 2(zz

r (x, y, z, t) ' B 00 (z2 z)1 eik1 z e

, B 00 :

por c.c.

(71)

A continuidade das ondas incidente e reflectida nunha fronteira reflectiva ou

discontinuidade esfrica paraxial z(1) reflectante de radio de curvatura R, ser
i (x, y, z(1) ) = r (x, y, z(1) ), e daquela
(x2 +y 2 )

(x2 +y 2 )

i{ko n1 2(z z ) }
i{ko n1 2(z z ) }
A0
B 00
1
2
(1)
(1)
eik1 z(1) e
=
eiko n1 z(1) e
(z(1) z1 )
(z2 z(1) )

(72)

De novo |z(1) |  |z1 |, |z2 |, logo B 00 = A0 z2 /z1 , coma no caso refractivo. Agora
a condicin de continuidade queda simplemente como:


i{ko (n1 +n1 )

(x2 +y 2 )
}
2R

i{ko n1

(x2 +y 2 )
}
2z1

i{ko n1

=e

(x2 +y 2 )
}
2z2

(73)

onde o primeiro factor expresa a accin dun espello esfrico paraxial sobre
unha onda esfrica (fase pura xa que a reflectancia |r|2 = 1). Dito factor a
funcin de reflexin do espello r(x, y), anloga funcin t(x, y) 29 , dicir:
r(x, y) = ei{ko n1

(x2 +y 2 )
}
R

eiko 2n1 z(1)

(74)

Agora a unicidade de fase na ecuacin (73) d a ben coecida lei de conxugacin

(l.c.) dun espello:
1
1
2
+
=
(75)
z2 z1
R
logo f = R/2. Asemade inmediato comprobar, por exemplo da ecuacin (64),
que M = (z2 /z1 ). No lmite R obtemos a l.c. dun espello plano,
dicir, z2 =z1 (M = 1). De igoal xeito ca no caso refractivo podemos ter
discontinuidades reflectantes esferocilndricas con radios de curvatura Rx e
Ry , logo:
2

y
x
iko n1 ( R
+R
)

r(x, y) = e

(76)

Hai unha lei de conxugacin para cada direccin, dicir: 1/z2x + 1/z1x = 2/Rx ,
1/z2y + 1/z1y = 2/Ry . As ondas reflectidas esfero-cilndricas sern anlogas s
esfero-cilndricas anteriormente analizadas por transmisin. 30

29

Obs.-Rigorosamente hai un salto de fase por reflexin. Con reflexin nun dioptrio
teramos o coeficiente de Fresnel, as para ondas te: r ' (n2 n1 )/(n2 + n1 ).
30
Exer.-Sexa un espello plano (R ) iluminado cunha onda emerxente de (a, 0, b),
achar a onda reflectida.

Optica II.-OLP.OP

2.7.

Suso Liares Beiras

33

Discontinuidades Prismticas

I Sexa unha onda TE propagndose longo da direccin z e incidente nor-

malmente sobre dun prisma delgado (do ) de ndice n e ngulo refrinxente .

x
!

Onda TE

z
"-!

n
do

A expresin exacta da onda plana emerxente (onda refractada) do prisma vn

dada pola expresin (nun sistema de referencia xyz, z 0 =zdo ):
00 )z 0 sen(00 )x]

E 00 = E 00o eiko ndo eiko [cos(

eit

(77)

onde E 00o determinado polas frmulas de transmisin de Fresnel. Ntese que

se = 0, con rotacin no eixo (x = 0, z = do ), obtemos a fase correcta.
I Dado que o prisma delgado:  1 (do ' (h/2)  h: altura), e polas
condicins de incidencia 00 tamn pequeno, entn tmo-las aproximacins:
cos(00 ) ' 1 + 00 ' 1, sen(00 ) ' 00 . Da Lei de Snell paraxial na
segunda discontinuidade prismtica: n ' 00 (onde = ) obtemos:
0

00

E 00 ' E 00o eiko ndo eiko [z ( )x] eit ' eiko ndo eiko (n1)x eiko z E 00o eit (78)
logo a accin do prisma no plano z 0 = 0, e tomando de novo t1 t2 1, pdese
representar pola seguinte funcin de transmisin:
tP (x, y) = eiko ndo eiko (n1)x

(79)

I Lei de conxugacin: impoendo a continuidade en z ' 0 para un prisma

delgado iluminado cunha onda esfrica temos:

i{ko

eiko ndo eiko (n1)x (A0 /z1 )e

(xxo )2 +y 2
}
2z1

i{ko

= (B 0 /z2 )e

(xx1 )2 +(yy1 )2
}
2z2

(80)

e daquela, igoalando fases, derivamos a lei de conxugacin z2 = z1 (imaxe

virtual) dun prisma delgado de ndice n e ngulo refrinxente , dicir, obtemos
unha onda diverxente. Ademais obtemos que a imaxe virtual est desprazada
unha cantidade positiva, dicir, x1 = xo (n 1)z1 , y1 = 0. 31
31

No Exer.-14 proponse a deduccin da lei de conxugacin dun prisma paraxial groso (de
espesor d) usando condicins de continuidade. Como caso lmite obtense o prisma delgado.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

34

Apndice: Medios Inhomoxneos

-Os fenmenos aqu recollidos explcanse tendo en conta que o ndice de refraccin unha funcin caseque lineal da densidade de carga N entn a velocidade
da luz v = c/n inversamente proporcional a N 32 .

-Debemos subliar que as febras pticas (para comunicacins pticas, con dimensins da orde dunhas poucas decenas de micrmetros) atrapan luz co
mesmo fenmeno, dicir, posen un ndice alto no seu eixo e dimine radialmente que atrapa a luz dun xeito oscilante.
32

Lembrar que n = n(q, o , m, N , , o , ) onde N corresponde carga que ten interaccin

eficiente coa luz: cargas mis externas dos tomos, cargas na banda de conduccin, etc.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

35

1
-Fermat
gravitacional (ondas lp e xeodsicas nulas): esquema de deteccin de
materia escura mediante a inclusin de deflexin gravitacional. 33

33

Un Universo cun 3 % de materia barinica, redor dun 30 % de materia oscura e un

65-70 % de enerxa escura semella o mellor ajuste a toda a evidencia observacional dispoible
nestes momentos (http://www.iac.es/gabinete/iacnoticias/winter2002/esp.pdf).

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

36

Exercicios e Problemas
Lentes e Espellos Simples
Exerc.- 1 Sexa unha procedente dun punto arbitrario dun obxecto luminoso:
2 +(yy )2 )/2(z+100)
0
e incidindo sobre dunha
lente sita en z = 0. Cal debe se-la focal f desa lente para que forme dita
lente unha imaxe virtual do obxecto a 50 cm dela. Se o espesor (no centro) e o
ndice da lente son de do =0.5 cm e n = 3/2, escribir a expresin da funcin de
transmisin t(x, y) da lente. Finalmente, obter a expresin da onda t asociada
a calquera punto da imaxe. Partcularizar para o punto (xo , yo ) = (1, 1).

i (x, y, z)=[A0 /(z + 100)]eiko z eiko [(xx0 )

Exerc.- 2 A imaxe dun obxecto est a 10 cm dunha lente delgada, de espesor

do e ndice n, e dereita e de dobre tamao c obxecto. Consideremos agora
o punto luminoso do obxecto de coordenadas (1, 2) (cm), acha-la expresin da
onda t (x, y, z) procedente deste punto despois de atravesar a lente.
Exerc.- 3 Sobre dunha lente converxente de espesor do , ndice n e focal 60 cm,
incide normalmente unha onda plana (feixe colimado) de seccin circular de
rea S e amplitude A = 1. Achar a expresin da onda emerxente da lente. Se a
unha distancia de 90 cm desta lente situamos unha segunda lente converxente
de igoal espesor e ndice, e focal 30 cm, achar a expresin da onda no plano da
segunda lente, e despois da lente. Finalmente acha-lo cociente entre o dimetro
de sada e o de entrada do feixe, de xeito xeomtrico e ondulatorio.
Exerc.- 4 Sexa unha lente delgada positiva de distancia focal f sita en z=0.
Cando iluminada cunha onda esfrica procedente dun punto (x0 , y0 ), emerxe
2
2
a onda t (x, y, z)=[o /(z2 z)]eiko z eiko [(x+x0 N ) +(y+y0 N ) )/2(zz2 ) . Achar o valor de z2 . Complementariamente, consideremos un punto da imaxe situado en
x1 =1, y1 =0 (unidades arbitrarias), acha-la expresin da onda i (x, y, z) emerxente do correspondente punto obxecto.
Exerc.- 5 Sexa a onda (feixe) luminosa Gaussiana dun lser de l.d.o. o que
2
2
2
en z = 0 ten a expresin: (x, y) = A e(x +y )/2wo . Se no dito plano hai unha
lente delgada de espesor do , ndice n e focal f , achar a expresion da onda da
luz Gaussiana lser, na sa forma normal, despois da lente. Asemade achar o
plano z de mxima concentracin (ou focalizacin) de enerxa.
Exerc.- 6 Sexa un espello convexo de radio de curvatura R=2 m. Acha-la
posicin da imaxe dun obxecto situado a 2 m do espello. Escribir as expresins
xerais ( dicir, para calquera punto obxecto e imaxe) das ondas i (x, y, z) e
r (x, y, z), considerando que cada punto luminoso do obxecto ten uha amplitude complexa A0 (xo , yo ).
Exerc.- 7 A 100cm do vrtice dun espello cncavo frmase unha imaxe real e
invertida con dobre tamao c do obxecto. Acha-la funcin de reflexin r(x, y)
do espello. Asemade acha-la onda reflectida r (x, y, z) polo espello procedente
do punto (xo =1, yo =0) (cm) do obxecto.
Exerc.- 8 Achar as expresins xerais das ondas transmitida e reflectida no
dioptrio ocular, dicir, usando os parmetros oculares.

Optica II.-OLP.OP

Suso Liares Beiras

37

Exerc.- 9 Probar, de xeito ondulatorio, a obtencin dunha onda plana a

partires dunha lente delgada iluminada cunha onda esfrica procedente de
(x0 , 0, f ). Inversamente, dada unha onda plana k = ko (, 0, 1) incidindo sobre dita lente, achar a onda transmitida.
2

Exerc.- 10 Sexa a onda (x, y, z) = [A0 /(z 20)] eiko z eiko [(x+1) +(y2) ]/2(z20) , in2
2
cidindo sobre dunha lente con transmisin t(x, y) = eiko (x +y )/60 , achar a onda
transmitida.
Discontinuidades e Prismas
Exerc.- 11 Sexan dous medios de ndices n1 e n2 = 1 separados por unha
superficie plana z = 0. Un obxecto situado no medio mis denso est a unha
distancia b por debaixo da superficie de separacin. Acha-la expresin da onda
refractada t (x, y, z) procedente dun punto arbitrario (xo , 0) do obxecto, e
analizala.
Exerc.- 12 Usando condicins de continuidade de ondas paraxiais determinala expresin da posicin da imaxe producida por unha lmina plano-paralela
de espesor d e ndice n2 , mergullada nun medio de ndice n1 . Sol.-Se z2 denota
a distanza dende o primeiro plano da lmina entn z2 = z1 + d(1 n1 /n2 ).
Exerc.- 13 Se unha onda luminosa procedente de calquera punto dun peixe, despois de atravesar a parede do acuario, ten a forma, salvo constantes,
2
2
t (x, y, z)=[3/(z + 3)]eiko z eiko [(xxo ) +(yyo ) )/2(z+3) , determinar a profundidade
real que se atopa o peixe?. De seguido escribir a expresin da onda i (x, y, z)
procedente de calquera punto do peixe antes de alcanzar a parede do acuario.
Se agora temos en conta que a parede do acuario ten un espesor d e ndice n,
cal sera agora a expresin da profundidade real.
Exerc.- 14 Achar de xeito totalmente ondulatorio as leis de conxugacin e
aumento dun prisma paraxial groso de espesor d (no centro), ngulo refrinxente
e ndice n mergullado no baleiro e iluminado por unha fonte puntual sita en
(xo , 0, z1 ). Tase en conta que, en moi boa aproximacin, dito prisma pdese
visualizar coma unha lmina grosa en contacto cun prisma delgado.
Exerc.- 15 Sexa un prisma delgado de espesor do , ndice n e ngulo de refrinxencia no plano xz. Se dito prisma iluminado pola onda esfrica paraxial
2
2
dada pola expresin: i (x, y, z)=[A/(z a)]eiko z eiko (x +y )/2(za) , a > 0, achar a
expresin da onda t (x, y, z) refractada polo prisma. Describir, de xeito ondulatorio, que ocorrera se tivramos a < 0.
Exerc.- 16 Sexa un prisma delgado de espesor do , ndice n e ngulo de refrinxencia no plano xz. Se dito prisma iluminado por unha onda plana
paraxial incidindo baixo un ngulo sobre da normal prisma, achar, usando
condicins de continuidade, a onda refractada, e de seguido analizar o resultado
segundo os valores de .
Exerc.- 17 Sexa un feixe Gaussiano propagndose no baleiro con parmetro
complexo z1 + izo . Se incide sobre unha superficie plana de separacin cun
medio de ndice n, achar a expresin complexa e normal do feixe Gaussiano
transmitido.