Ekosistemski pristup u

razumevanju bolesti
zavisnosti
1

EKOSISTEMSKI PRISTUP

(Nastasi, EPA,

str. 7)

Sistem je skup jedinica koje su u meusobnom odnosu i u

odnosu sa okolinom - stanje svake jedinice je odreeno onim

drugih jedinica.
lanovi sistema su meusobno uslovljeni u stalnoj dinamikoj
ravnotei - cirkularna kauzalnost
Sistemi imaju tenju i za odranjem homeostaze i za
razvojem
Regulatorni mehanizmi sistema imaju za cilj ouvanje
njegove homeostaze
Simptom - sistemska adaptacija na njegov totalni kontekst, u
funkciji odranja homeostaze sistema koji se opire razvoju/
promeni
Horizontalna dimenzija: svi sistemi kojima osobapripada (bioloki,
individualni, dijadni, porodini, lokalni socijalni, iri socijalni,
nacionalni...)
Vertikalna dimenzija: transgeneracijsko prenoenje
2

SISTEM ODRAVA SIMPTOM

SIMPTOM ODRAVA SISTEM
Fenomen zavisnosti u (drutvenom) sistemu
odvija se:
kroz regulatorne mehanizme i strukture
drutvenih sistema: socijalna i kulturalna pravila,
povoljna oekivanja, norme, zakone, kazne, rituale,
verovanja u vezi sa pijenjem,korienjem
psihoaktivnih supstanci
kroz bioloke i psiholoke procese u pojedincu
tokom vremena u kojem se supstance koriste
(predvidljiv tok razvoja bolesti)
kroz odravanje simptoma u koje su ukljueni svi i oni koji piju/koriste, ali i oni koji apstiniraju iz bilo kog
razloga (oni su zadueni da otklanjaju posledice )
3

Uticaji u razvoju zavisnosti

(Nastasi,

EPA, str. 19)

Do koje e take na ovom kontinuumu e doi

pojedinac/porodica /grupa /zajednica je odreeno
delovanjem sistemskih procesa u kojima uestuju:
Faktori rizika za zapoinjanje i intenziviranje upotrebe
supstanci: individualni: nisko samopotovanje;
roditelja/porodice: alkoholizam, agresivnost i sociopatija; u
okviru socijalne grupe: pripadanje patoloskim socijalnim
grupama, uzimanje supstanci u vrnjakim grupama;
stresovi....
Mehanizmi drutvene homeostaze: drustveni obiaji,
kulturni obrasci koj se odnose na upotrebu PAS
Protektivni faktori kod pojedinaca, u porodici ili u iroj
zajednici: prirodni i drutveno formirani prosocijalni i
proaktivni procesi, pravila, stavovi, zakoni, drutveni pokreti
4

ZAVISNOST KAO SISTEMSKI

PROCES /1

Upotreba raznih psihoaktivnih supstanci (PAS)u dugoj

istoriji civilizacije nije uopste nova ili mlada pojava.
Taj oblik ponaanja jo od pamtiveka ima svoju
socijalnu verifikaciju i moe se rei da predstavlja
legitiman socijalni izraz ovekove potrebe:
da pobolja svoju adaptaciju na zahteve sredine
(da se uklopi u drutvo, da stabilizuje porodine
odnose, da uspeno izvede neku aktivnost)
da olaka svoje doivljavanje sebe i realnosti
(da popravi raspoloenje, da se slobodnije izrazi, da
pobegne od problema, umanji neprijatnost)

ZAVISNOST KAO SISTEMSKI

PROCES /2
Bez obzira to je poodavno prepoznato da

korienje droga i alkohola moe da stvara

ogromnu tetu pojedincu i itavim drutvima, taj
oblik drutvenog ponaanja se vekovima uporno
odrava u svim civilizacijama
Korienje psihoaktivnih supstanci ugraeno je u
skoro sve znaajne oblasti socijalnog ivota
mnogih civilizacija - od svakodnevnog ivota,
preko porodinih rituala do religijskih obreda.
U nekim drutvima je to alkohol, a u drugima su to
druge supstance - opijum, marihuana, koka
6

ZAVISNOST KAO SISTEMSKI

PROCES /3
Stvaranje zavisnosti kod pojedinca, s obzirom

na postojanje sistemskih procesa, predstavlja

kontinuum, koji ima sasvim predvidljive
faze i simptome, pa i ishode.
Zaustavljanje toka u tom kontinuiranom
procesu mogue je samo uz zaustavljanje
procesa adaptacije ili prilagoavanja.
Neki od ovih procesa nalaze se izvan
zavisnika-pojedinca, dakle nalaze se u
kontekstu

KONTINUUM UPOTREBE PAS

Polovi kontinuuma upotrebe PAS:
Negativan pol: nulta upotreba, apstinencija
Pozitivan pol: zavisnici sa tekim oteenjima.
Napredovanje na ovom kontinuumu dovodi do:
promena u biolokom sistemu pojedinca
predvidljivih i poznatih oblika telesnih i psiholokih
disfunkcija
poremeaja odnosa sa bliskim osobama
pojave disfunkcija kod bliskih osoba (roditelja, brae
/sestara, partnera, dece)
poremeaja u odnosu sa socijalnim okruenjem
Zavisnost obuhvata:
bolest pojedinca - bioloku i metaboliku injenicu,
bolest porodice i drutva - socijalno-psiholoka patoloka
struktura

FAZE U RAZVOJU ZAVISNOSTI

(Nastasi, EPA, str. 19)
Zavisnost se razvija u vremenu, kroz prepoznatljive faze.
Preklinika faza:
apstiniranje umereno korienje trening faza preadiktivna
faza

Klinika faza:
toksikomanska faza terminalna faza / faza spasavanja
U procesu stvaranja zavisnosti dogaaju se strukturalne
promene u biohemijskom, psiholokom i socijalnom sistemu
pojedinaca.
Do odreene take mogue je zaustavljanje i povratak na
prethodne faze.
U jednom momentu zbog strukturalnih promena proces postaje
ireverzibilan i zaustavljanje toka nije mogue: izgubi se
mogunost vraanja na kontrolisano ponaanje
sistem ulazi u patoloki balans koji onemoguava
promene na bolje.
9

PROCESI PRILAGOAVANJA

(Nastasi,

EPA, str. 22, 29)

Kljuno za razumevanje sistemskog pristupa

adikcijama je:
postojanje procesa prilagoavanja ili
procesa odravanja bolesti zavisnosti
njihovo sagledavanje i prepoznavanje u
sistemima pojedinca, porodice i drutva

10

Procesi prilagoavanja
pojedinca

Ekscesivno unosenje droge ili pijenje i

pratee psihopatoloko ponaanje zavisnika
su aktivni i neprekidni adaptivni procesi
(emocionalni i komunikacioni) u cilju
istovremenog odravanja:
sistema - odnosa sa bliskim i znaajnim
osobama
simptoma pijenja / uzimanja droge

11

A.Organski (bioloki) procesi

prilagodjavanja
Organski, adaptivni procesi u neurobiohemizmu
i metabolizmu pojedinca koji unosi
psihoaktivne supstance - na nivou elije i na
molekularnom nivou.
fenomen tolerancije: porast ili pad
tolerancije
fenomen zavisnosti: psiholoka i
telesna/fizioloka

12

B. Psiholoki procesi
prilagoavanja (Nastasi, EPA,str. 30)

Raznovrsnost:
pojavnih klinikih oblika
tipova linosti u vreme aktivnog uzimanja i trajanja
bolesti
Psiholoke karakteristike koje se ee pojavljuju:
visok nivo traenja uzbuenja (sensation seeking)
depresivnost, nisko samopotovanje
antisocijalni obrazci - agresija i kriminal, tue
mehanizmi odbrane zavisnika (negiranje i
minimiziranje uzimanja, laganje, racionalizacija,
projekcija, cepanje spliting)
antisocijalni, histrionini, narcistini, granini
poremeaj linosti
karakteristini obrasci ponaanja u socijalnom
okruenju
13

Karakteristike adiktivne linosti

(Nastasi, EPA, str. 32)
Izbegavanje odgovornosti
Problemi u samokontroli
Nedostatak samodiscipline
Egocentrinost
Ambivalentan / negativan stav prema autoritetima
Neprilagoenost
Neadekvatno, asocijalno i antisocijalno ponaanje
Nerealan i nezreo odnos prema procesima ivljenja
Povran odnos sa ljudima
Neposobnost da se preuzmu socijalne uloge
Ne znaju kako da uspostave zdravu relaciju
Nemaju poverenje ni u koga
14

Socijalni interakcijski procesi

prilagoavanja zavisnika (Nastasi,
EPA, str. 32-33)

Promene u odnosima
Araniranje uzimanja PAS u to veem broju
socijalnih situacija - smiljanje i organizovanje povoda
za provod, pijenje, duvanje svuda i u svako vreme
Disocijalizacija druenje sa socijalnim grupama
koje podravaju i podstiu svaki oblik konzumacija
supstanci, ukljuivanje u totalitarne socijalne grupe
Uzimanje supstanci u sve niim socijalnim miljeima
i situacijama - pijenje u periferijskim kafanama, bordelima,
na pijacama; duvanje u zaputenim delovima grada, mranim
javnim prostorima, naputenim zgradama; mrkanjeu
jazbinama, bordelima

Taktike i strategije u socijalnom ponaanju

(skrivanje, laganje)

15

II Procesi prilagoavanja
porodice
Alkoholiarski/zavisniki brak
Alkoholiarska/zavisnika porodica
Deca iz alkoholiarskih/zavisnikih porodica
Transgeneracijska transmisija zavisnosti

16

ZAKLJUAK
Za kompletno razumevanje mnogostrukih formi
klinikog ispoljavanja tj. subtipova zavisnika
potrebno je sagledati:
bioloke i psiholoke procese pojedinca
(komorbiditet)
interakcijske odn. homeostazne procese u
sistemima kojimapojedinac pripada
(porodini, iri porodini, ire socijalne grupe,
profesionalna sredina i iroko socijalno
okruenje.

17

Literatura
Nastasi, P. (2011), Ekosistemski pristup

alkoholizmu. Beograd, Publikum.

odabrana poglavljavlja navedna na slajdovima -

skraenica EPA

18