Kurumsal Sosyal Sorumluluk Uygulamalarnn Kurumsal Kuram Tarafndan Deerlendirilmesi: Trkiye la

Sektr rnei
Mustafa Abdl MetinDiner 1Yasemin zdemir 2
zet
Kurumsal sosyal sorumluluk kavram son yllarda giderek daha fazla dile getirilen ve nemi artan bir kavramdr.
letmelerin birer kurumsal vatanda olarak toplum, evre, eitim ve salk gibi alanlardaki gnllle dayal
projelere daha ok yer verdii de grlmektedir. Bu tr kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin daha etkin bir ekilde
yrtlmesi iin Kresel lkeler Szlemesi (KS) de nemli bir ereve sunmaktadr.
Bu alma ile Trkiyede ila sektrnde KSi imzalayan firmalarn KSS uygulamalarnn genel grnts
ierik analizi kullanlarak belirlenmeye almtr. Daha sonra bu genel grnt kurumsal kuram perspektifinden
ebiimliliin varl ve tr asndan deerlendirilmitir.
Aratrma kapsamndaki firmalarn tamam KSi imzalamakla birlikte bu konuda yeterince bilgiye yer
vermedikleri ve KSS raporlarnn snrl bir ekilde grlmektedir. KSS faaliyetlerinin evre ve sektrnde bir sonucu
olarak salk alanlarna younlamaktadr. Ayrca KSS boyutlarndan etik ve ekonomik boyutlara ilikin faaliyet ve
sylemelerinin daha fazla olduu grlmektedir. Bu firmalarn KSSye ilikin genel durumundan hareketle normatif
ebiimliliin 8 firmada var olduu grlmektedir. Zorlayc ebiimlilik ise bir gnllkten ziyade sektrel anlamdaki
retim iin sz konusu olan yasal zorunluluklardan kaynaklanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Kurumsal Sosyal Sorumluluk, Kurumsal Vatandalk, Kurumsal Kuram, Ebiimlilik.
1. Kurumsal Vatandalk ve Kurumsal Sorumlulua likin Kavramsal ereve
Getiimiz son on ylda srdrlebilirlik kavram e zamanl olarak ekonomik byme, evresel artlar
koruma, i planlamasnda toplumsal eitlik ve karar verme sreleri gibi kavramlar da iine alarak nemli bir gelime
gstermitir (Rondinelli, 2000: 70). Bu gelime ile birlikte kurumlar ve bireyler de byk lde farkllamtr.
Bireylerin hem birer alan hem de birer mteri olarak niteliklerinin deiimi, beklentilerinin farkllamas,
memnuniyetlerini etkileyen unsurlarn deimesi kurumlar da farkl hareket etmeye yneltmitir. Buna bal olarak
iletmelerin sosyal paydalarna ynelik faaliyetlerinin snrlar da genilemitir ve bu deiim hayr ilemek, sosyal
sorumluluk, kurumsal sosyal sorumluluk, kurumsal vatandalk gibi kavram ve uygulamalar da beraberinde
getirmitir.
Kurumsal sosyal sorumluluk ve kurumsal vatandalk kavramlar birbirlerinin yerine kullanlan ve bu konuda
tartmalarn srd iki kavramdr. Kurumsal sosyal sorumluluk kavramnn 1990larda daha youn olarak
kullanldn ve Avrupa Birliinin bu sylemi tercih ederken Anglo-Saxon lkelerinde kurumsal vatandalk
kavramnn kullanld grlmektedir (Valor, 2005; akt. Boran, 2011: 20). Bu kavramsal yap nedeniyle bu almada
KSS ve KV birlikte ele alnmtr.
Kurumsal vatandalk kavramn farkl ekillerde tanmlamak mmkndr. Bu tanmlardan bazlar ise unlardr:
Kurumsal vatandalk, vatandalk tanmndan hareketle kurumlarn da bireyler gibi bir lkenin mensuplar
olarak haklarnn ve devlerinin olmasndan hareketle kanunlara uymas, toplumun deer yarglarna saygl olmas,
evre, doal hayatn korunmas, insan haklar, adalet gibi konularda duyarl olmas eklinde tanmlanmaktadr (zgen,
2006; akt. Boran, 2011:20). Ancak kurumsal vatandaln genel olarak evrenin korunmas, etik standartlarn
oluturulmas ya da yasal sorumluluklarn yerine getirilmesi ile snrlandrlm olduu grlmektedir.

Sakarya niversitesi Doktora rencisi, SBE, Trkiye, mtindincer79@hotmail.com

Sakarya niversitesi, Yrd. Do. Dr.,letme Fakltesi, Trkiye, yasemino@sakarya.edu.tr

92

Kurumsal vatandalk esas itibari ile tm bunlarn daha btncl ve sistematik bir ekilde ele alnmasn ifade
etmektedir (Maignan ve Ferrell, 2001).
Kurumsal vatandalk iletmelerin ticari faaliyetleri esnasnda tm yasal, etik ve sosyal kurallara uymas ve
toplumla arasndaki kontratn gerei olarak kendisinden beklenenleri yerine getirmesini ifade etmektedir (Aktan ve
Br, 2007: 22).
sel proaktif evreci ynetim uygulamalarnn, eitim sponsorluklarnn ve sanata yaplan yatrmlarn
benimsenip gelimesi kurumsal vatandal (KV) srdrlebilir gelimeye katk salayan nemli bir form haline
getirmitir. Bu yzden kurumsal vatandalk, iletmelerin paydalar zerinde bask oluturan ekonomik, yasal, etik ve
gnll sorumluluklar olarak tanmlanmaktadr (Maignan and Ferrell, 2001). Dier bir ifade ile kurumsal vatandalk
ekonomik, yasal, etik ve gnll vatandalk olmak zere drt temel boyuttan olumaktadr (Carroll, 1979; akt.
Maignan ve Ferrell, 2001). Bu boyutlar ayn zamanda kurumsal sosyal sorumluluk piramidinin basamaklar olarak da
ele alnmaktadr (Carrol, 1991: 42) ve ksaca u ekilde tanmlanabilir:
A. Ekonomik sorumluluklar, verimli ve karl olmay ve tketim ihtiyalarn karlamak iin olan
ykmllkleri kapsamaktadr (Aupperle, 1982: 55).
B. Yasal sorumluluklar, iletmelerin ekonomik misyonlarn yasal gereklilikler erevesinde yerine
getirmesini gerektirmektedir.
C. Etik sorumluluklar, iletmelerin izledii yerleik ahlaki standartlar olan toplumsal beklentiler ile ilgilidir
(Maignan ve Ferrell, 2000).
D. Gnll sorumluluklar ekonomik, yasal ve etik sorumluluklarnn tesinde toplumun iyiletirilmesinde
iletmelerin rol almas arzusunu yanstmaktadr (Carroll, 1979).
Bu boyutlar, iletmelerin genel sylem ve faaliyetlerinin KSS/KV asndan deerlendirilmesinde bir ereve
sunmaktadr.
2. Kurumsal Kurama likin Kavramsal ereve
Bu balk altnda ncelikle kurum kavram ksaca tanmlanm ve daha sonra kurumsal kuram aklanarak genel
bir ereve oluturulmutur.
2.1. Kurum Kavram
Genel olarak bakldnda; evlilik, szleme, tokalama, gidilen lise, bir irket, ordu, akademik kdem, bir otel,
akademik disiplin gibi kavramlarn her biri birer kurum rneidir. Grld gibi bu kavramlarn bazlar
organizasyonu ifade ederken, bazlar etmemektedir. Bunlarn bazlar daha kltrel, bazlar ise daha yapsaldr. Bu
kavramlarn her bir eidi retim sistemlerini, ya da eitli yapsal sistemleri veya sosyal bir program/lar veya
performans kodlarn sunmaktadr. Bu rneklerden de yola karak kurumu yeniden tanmladmzda kavramn
"belirli durum veya zellik kazanan sosyal bir dzeni veya biimi" ifade ettii sylenebilir (Jepperson, 1991: 145).
Kurumsallama ise, bu biim veya dzeni kazanma srecidir.
2.2. Kurumsal Kuram
Kurumsal kuram eski ve yeni olarak ayrlmakla birlikte bu alma sadece yeni kurumsal kuramn kavramlar
zerinde yrtlecektir. Tarihsel olarak kurumsal kuramn geldii noktada yeni kurumsal kuram, gemile yani eski
kurumsal kuramdan keskin izgilerle ayrlmamakla birlikte mevcut bilgi birikimine yeni vurgular ve grler
eklemektedir (Scott, 2008: 26).
Meyer ve Rowan'a gre, modern toplumlarda biimsel organizasyon yaplar, yksek derecede kurumsallam
ortamlarda yer almaktadr. Modern toplumlarda rasyonelliin bir gerei olarak retilen rn ve hizmetlerin yannda,
meslek dallar, politika ve programlar da ortaya kmaktadr. Buna paralel olarak, birok yeni organizasyon ortaya
kmakta ve mevcut organizasyonlar da yeni uygulama ve sreleri benimsemektedir.

93

Dier bir ifadeyle, organizasyonlar toplumda kurumsallaan ve rasyonelleen uygulama ve sreleri

benimsemeye ynlendirilmektedir. Sonuta bu uygulama ve sreleri benimseyen organizasyonlar, meruiyet
derecelerini arttrmakta ve hayatta kalmaktadrlar (Meyer ve Rowan,1977; 1991: 41-42). Zucker (1977)
"kurumsallama" kavramn, sosyal olarak tanmlanm gereklii bireysel aktrlerin aktarma sreci ve ayn zamanda,
bu srecin herhangi bir noktasnda, sosyal gerekliin az veya ok kanksanm yan olarak tanmlamaktadr. Bu
anlamyla kurumsallama hem bir sre hem de sosyal gerekliin u veya bu lde sahip olduu bir niteliktir. Buna
gre, bir eylemin kurumsallama lt, o eylemin eitli aktrler tarafndan anlam deitirilmeksizin potansiyel
olarak tekrarlanabilir olmas (nesnellik) ve dsal gerekliin bir paras olarak alglanacak kadar zneler aras
tanmlanm (dsallk) olmasdr. Kurumsallamann nesnellik ve dsallk koullar arasnda doru orantl bir iliki
vardr ve bir edim ne kadar nesnellemi ve dsallamsa o kadar kurumsallam demektir (Zucker, 1977; akt: zen,
2007: 258-259).
3. Kurumsal Ebiimlilik
Bu blmde ncelikle ebiimlilik aklanarak kurumsal ebiimlilik almamzn temel yapta olarak ele
alnmtr.
3.1. Ebiimlilik (zomorfizm)
DiMaggio ve Powella gre (1983,1991:66) rgtlerde homojenleme srecini en iyi ekilde anlatan kavram,
ebiimliliktir. Organizasyonlarn benzer yap ve davranlar benimseme eiliminden ( Staber, 1998; akt: Aydnl,
2007: 32) doan ebiimlilik veya e-ekillilik Hawleye gre, toplumdaki bir birimi, ayn evre koullaryla kar
karya olan dier birimlere benzemeye iten snrlandrc bir sretir (Hannan ve Freeman, 1977; DiMaggio ve
Powell, 1983; Oliver, 1988:543). Kurumsal kurama gre rgtler yapsal olarak sosyal alanda geerli olan gerei
yanstmaktadrlar. Bu noktada, organizasyonlar evrelerine bal ve evrelerine dorudan yant veren yaplar olarak
grlmektedir ( Scott, 2003: 70). Hawleyin ncs olduu ebiimlilik konusuna ilikin grler, zaman iinde
Kanter (1972), Hannan ve Freeman (1977) tarafndan gelitirilmi ve ebiimliliin; rekabeti ebiimlilik ve
kurumsal ebiimlilik olmak zere iki eidi literatre kazandrlmtr (DiMaggio ve Powell, 1983: Chuang,
Hennesy ve Thomson,2000:3) . Bu alma kurumsal ebiimlilik kavram zerinden ele alnaca iin almada
rekabeti ebiimlilik kavramna yer verilmemitir.
3.2. Kurumsal Ebiimlilik
Kurumsal ebiimlilik, ayn alanda faaliyet gsteren rgtler arasnda ortak bir yap ve yaklamn ortaya
kmasdr ve kurumsal evre iindeki bir birimin, ayn evre koullar ile kar karya olan dier birimlere
benzemesine neden olan bir sretir (Daft, 1998:541). DiMaggio ve Powell kurumsal ebiimlilii tanmlarken
ebiimlilii meydana getiren mekanizmann varlndan sz etmektedirler:
A. Zorlayc Ebiimlilik: Politik etkilerden ve yasallk sorunundan kaynaklanmaktadr (DiMaggio ve Powell,
1983,1991:67). Zorlayc ebiimlilik, organizasyona baml olduu dier organizasyonlar tarafndan ve
organizasyonun faaliyet gsterdii toplumdaki kltrel beklentiler tarafndan uygulanan biimsel ve biimsel olmayan
basklardr (DiMaggio ve Powel, 1983;1991: 67).
B. Takliti Ebiimlilik: Belirsizlie kar verilen standart cevaplarn sonucu olarak ortaya kmaktadr
(DiMaggio ve Powell, 1983,1991:67). Takliti ebiimlilik, iinde bulunulan evrede faaliyet gsteren ve evreye
baarl bir ekilde uyum salam olan dier rgtlerin taklit edilmesidir. Bu noktada zellikle belirsizlik, taklitilii
tevik eden gl bir faktrdr (DiMaggio ve Powell, 1983; 1991: 67).
C. Normatif Ebiimlilik: Mesleki profesyonelleme sonucunda ortaya kmaktadr (DiMaggio ve Powell,
1983,1991:67). Profesyonelleme ile ile ilgili iki ana faktr ebiimlilik iin nemli birer kaynaktr. niversiteler
tarafndan salanan biimsel eitim araclyla ve meslek alarnn bymesi ve yaygnlamas yoluyla olumaktadr (
DiMaggio ve Powel, 1983;1991: 71).

94

Ebiimlilik ve ebiimlilik trleri Trkiyedeki ila sektr firmalarnn KSSye ilikin genel durumun analiz
edilmesinde esas alnan temel kavramlar oluturmaktadr.
4. Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Kurumsal Kuram
Birok lke, yasalarnda, kurumlarn sosyal sorumluluk uygulamalarn zorunluluk haline getirmekteyken,
Trkiyede KSS/KV henz gnll uygulamalar kapsamnda kurumun itibarna ynelik uygulanan kurumsal
iletiim projeleri dzeyinde uygulanmaktadr ( Boran, 2011: 11). Trkiyede varolan hayrseverlik deerinin birok
farkl sosyo-politik ve ekonomik etken gzetilerek tarihsel bir bak asyla bir kurumsal deiim sonucunda
KSS/KV lehine kurumsallaarak dnt zerinde durulmaktadr. Bu balamda Trkiye rneinde geleneksel
deerler bir kurum olarak ele alnmakta, bir yandan bu deerlerin varln koruduu ancak ayn zamanda bu
geleneksel deerlerin hem varlksal hem de sembolik olarak iletmelerde ortaya konan KSS/KV faaliyetlerine
dnt savunulmaktadr (Alakavuklar, Klaslan ve ztrk,2009: 111). DiMaggio ve Powell'a (1983) gre,
herhangi bir rgtsel alanda, balangta rgtsel yap ve uygulamalarda bir eitlilik sz konusudur, ancak zaman
iinde rgtler aras etkileim artar ve rgtler arasnda belirgin bask ve koalisyon yaplar oluur. rgtlerin ilemek
zorunda olduu bilgi yk artar ve rgtler benzer bir evreyi paylatklarnn farkna varr ve zamanla rgtsel alan
ekillenir. Bir sre sonra ortaya kan bu ekillenme, belirsizliklerle ve snrllklarla aklc bir biimde mcadele
etmenin meru ve kurumsallam biimlerini gsteren yap ve uygulamalar oluturup alandaki rgtler tarafndan
benimsenmesine neden olur (DiMaggio ve Powell,1983; 1991: 63-64). Bu noktada kurumsal kuram perspektifinden
KSS/KV uygulamalarn inceleyecek olursak bu uygulamalarn ne ynde kurumsallat ve hangi ebiimlilik
zerinden kendini gerekletirdii konusunda bir fikir edinebilir.
5. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Uygulamalarnn Kurumsal Kuram Perspektifinden Deerlendirilmesi:
Trkiye la Sektr rnei
Bu blmde aratrman amac, kstlar, yntemi ve bulgular yer almaktadr
5.1. Aratrmann Amac
Aratrmann kavramsal erevesini KSS uygulamalar ve kurumsal kuram oluturduundan dolay almada
KSS uygulamalarnn kurumsal kuramn n grd ebiimlilie neden olup olmadna, eer neden oluyorsa ne
ynde ebiimliliin olutuuna baklacaktr. alma Trkiyede ila sektrnde faaliyet gsteren firmalarn KSS
uygulamalar zerinden gerekletirilmektedir. almada firmalarn KSS uygulamalarndaki ynelimine baklarak
alanda hangi ebiimlilik tipolojisinin olutuunu belirlemek hedeflenmektedir. Ekonomik ve sosyal aktrlerin
aktivitelerinin KSS uygulamalar ile ilgili sreleri hakknda bir anlay gelitirebilmek ve ebiimlilik derecelerini
belirleyebilmek iin kurumsal kuram, kuramsal bir lens ve kavramsal bir ara olarak kullanlacaktr. Bylelikle, elde
edilen analiz raporu ila sektrlerdeki firmalarn KSS uygulamalarnn, kurumsal yaplarda benzerliklere yol ap
amadn da ortaya kartlmasn salayacaktr.
5.2. Aratrmann Kstlar
Aratrmann zaman kst ve firmalarla grme konusundaki skntlar nedeniyle ikincil veriler kullanlarak
gerekletirilmesi en belirgin aratrma kst olarak ortaya kmaktadr. Bu kst nedeniyle snrl ve sadece firmalarn
paylamay tercih ettii bilgi zerinden dar bir erevede deerlendirme yaplabilmitir.
5.3. Aratrma Yntemi
alma keifsel bir aratrma nitelii tamaktadr. Aratrma amacna bal olarak, Kresel lkeler
Szlemesini imzalayan ila sektrndeki firmalarn web siteleri, medyada yer alan haberleri ve KSS
uygulamalar/programlar ile ilgili duyurular analiz edilecektir (Altunk ve di., 2005). almada nitel bir yntem
olan dokman analizi kullanlacaktr (Yldrm ve imek, 1999). Ikincil verilerin ierik analizini gerekletirmek iin
kurumsal kuram teknik balam olarak tanmlanmaktadr (DiMaggio& Powell, 1983; Meyer&Rowan, 1977; Scott,
1998).

95

Bu dorultuda Trkiyede ila sektrnde faaliyet gsteren ve KSi imzalayan 34 firma, aratrma kapsamnda
yer almaktadr.
Alandaki ebiimlilemenin varl ve derecesini belirlemek iin gerekli kavramsal ereve kurumsal kuramn
ebiimlileme ile ilgili tanmlarndan hareketle hazrlanmtr.
Zorlayc ebiimlilik DiMaggio ve Powelln tanmndan hareketle alanla ilgili olarak rgtler zerinde politik
ve yasal etkiler ( evre ile ilgili, alanlarla ilgili yasa ve standartlar vs.) nelerdir onlara baklmtr (DiMaggio ve
Powell, 1983,1991). Organizasyona baml olduu dier organizasyonlar tarafndan ve organizasyonun faaliyet
gsterdii toplumdaki kltrel beklentiler tarafndan uygulanan biimsel ve biimsel olmayan basklar (DiMaggio ve
Powell, 1983;1991: 67) iin alanda ayn at altnda faaliyet gsteren rgtler olup olmadna ve bu faaliyetler iin
gerekli mevzuatlar olup olmadna baklmtr. Takliti ebiimlilik iin rgtlerin KSS faaliyetlerini hangi alanlarda
younlatrdklarna ve bu faaliyetlerinde bir rgt model alp almadklarna baklmtr. Normatif ebiimlilik iin
ise alanla ilgili faaliyetlerde bir uzmanlama olup olmadna baklmtr. Uzmanlamay belirleyen ltler iin
kurumsal yapda bu faaliyetler iin bir departman oluturulup oluturulmadna, alanla ilgili raporlarn dzenli bir
ekilde yaynlanmasna ve ilgili konularda eitim, seminer ve benzeri faaliyetlerin olup olmadna baklmtr.
5.4. Aratrmann Bulgular
Aratrma bulgular KSS asndan firmalarn genel bir deerlendirmesi ve bu makro yapnn kurumsal kuram
balamnda ebiimlilik asndan deerlendirilmesi eklide iki balk altnda ele alnmtr.

Tablo 1: la Firmalarn KSSye likin Genel Yaplar

Firma

Misyon

Payda

KS

KSS/KV

KSS/KV

KSS

KSS/KV

STK

Syf

Raporu

Alan*

Boyutlar

birlii

**

alan

2011

1,2,3,4,5,7

A,B,C,D

2011

2,4

A,B,D

Toplum
2

alan

Payda
+

3
4

A,B

1,2

alan

B,D
A,B,C,D

Mteri
Sektr
6

A,B
alan

Rakipler

2009

1,2,3,4,5,6,

2010

A,B,C,D

evre
Mteri
Tedariki
ortaklar
Hissedarlar
Toplum
8

alan

96

Mteri
9

evre

A,C

Doa
Tketici
alan
10

Doa

A,B

Toplum
11

Sat pazarlama

A,B,C

A,B

1,2,3,4,5

B,C,D

bal altnda
12

Toplum

2011

alan

2012

Ortaklar
Paydalar
Mteriler
evre
Mteriler

13

alan
Toplum
alan

14

A,B

Toplum
+

15
16

Doa

Deiim

2010

Toplum

balnda

2011

A,B,C,D

17
Global Compact

18

2012

A,C
B

Linki

19

alanlar
Mteriler

20

alanlar

2011

3,5,7,

A,B,C

Paydalar
Mteriler
21

alanlar

22

Hissedar

A
+

2011

alan

1,2,4,3,5,6,

A,B,C,D

Mteri
alan

23

1,

Mteri
Toplum

24

2010

1,2,3,4,7

A,B,C,,D

1,2,3,4,5,6

A,B,C,,D

alan
ortaklar
25

alanlar
Mteriler

97

26

Dier

1,2,3,4

C,D

27
28

Toplum
evre/doa
alanlar
Mteriler
Hissedarlar
Tedarikiler
Yasalar

29
30

31
32
33
34

Mteriler

2012

1,2,3,4,5

A,B,C,D

*1.evre, 2. Salk, 3. Eitim, 4. Toplumsal, 5. Sanat, 6. Spor, 7. Dier

** A.Etik, B. Ekonomik, C. Yasal, D. Gnlllk

Trkiyede KSi imzalayan ila firmalarnn KSSye ilikin genel yaplarn yukardaki tablodan hareketle u
ekilde zetlemek mmkndr:

KSS faaliyetlerinde hareketle kendini kurumsal vatanda olarak tanmlayan firma says 4tr.

20 firmann web sitesinde misyonlar yer almakta ve 2 firma ise misyon bal olmakszn bir misyonda yer
alabilecek ifadelere farkl balklar altnda yer vermilerdir. Bu kapsamda 15 firma alanlara, 9 firma topluma, 12
firma mterilere, 8 firma evreye ilikin deerlerini belirtmitir. 9 iletme payda/i ortaklar/hissedarlar ifadesine yer
verirken 1er firma yasalara ilikin hassasiyetini ve rakiplerine ynelik baklarn belirtmitir. Ayrca sadece 3 firma,
faaliyetleri nedeniyle etkileim halinde olduu tm paydalarna ynelik bir misyon belirtmitir.

Aratrmamz kapsamnda yer alan btn firmalar KSi imzalam olmasna ramen sadece 10 firma web
sitelerinde bu bilgiyi paylamaktadr.

Web sitesinde KSS ya da KV sayfas olan firma says 12dir. 1 firma KSSye ilikin faaliyetlerini sat ve
pazarlama ve 1 firma denetim bal altnda aklamaktadr. 1 firma yalnzca Global Compact linki ile paylamda
bulunmaktadr.

KSS raporu yaynlayan firma says 11dir ve bu firmalarn 6 tanesi KSS raporlarn web sitelerinde
paylamaktadr.

98


13 firmann web sitelerinde ve firmalarn kendileri ile ilgili medyada yer alan haberlerde KSS faaliyetlerine
ilikin bilgi yer almaktadr. 12 firma salk; 10 firma evre, 9 firma eitim ve toplum; 7 firma sanat; 2 firma spor; 6
firma kltr gibi dier alanlardaki ve 2 firma btn bu alanlardaki KSS projelerine imza atmaktadr.

KSS boyutlar ile ilgili dalm ise u ekildedir: 21 firma etik, 19 firma ekonomik, 14 firma yasal ve 12 firma
gnllk boyutuna ilikin ifadelere yer vermilerdir. Web sitesinde tm KSS boyutlarna ilikin ifadeler yer veren
firma says ise 7dir.

8 firma KSS faaliyet ve projelerini sivil toplum kurulular ile birlikte yrtmektedir. Bu firmalardan sadece
bir tanesi bu STKlarn hangileri olduunu isim vererek belirtmemi ve genel bir ifade kullanmtr. birlii yaplan
STKlarn byk blm salk, evre, Ar-Ge odakldr. Ayrca eitli niversite ve meslek odalar ile de
ibirliklerinin olduu grlmektedir.
Aratrmamz kapsamnda yer alan ila firmalarnn KSS uygulamalarna ilikin bu genel grntlerini kurumsal
kuram balamnda kurumsal ebiimliliin varl ve tr DiMaggio ve Powell,n tanmlamasndan hareketle
belirlenen kriterlere gre deerlendirilmitir (DiMaggio ve Powell, 1983,1991). Buna paralel olarak aratrmann
kurumsal ebiimlilie ilikin deerlendirmesini ise u ekilde yapmak mmkndr:

KSSnin etik, ekonomik, yasal ve gnlllk boyutlarnn tamamn kapsayacak ekilde deerlere sahip
olduunu belirten ve KSS faaliyetlerinde bu boyutlarla ilikili olarak deerlendirilebilecek bilgiyi paylaan firma
saysnn 8 olduu (1,5,7,16,22,24,25,34 nolu firmalar) saptanmtr.

Normatif ebiimlileme iin firmalarn her bir boyutla ilgili faaliyetlerinin ve ifadelerinin bulunup
bulunmadna ve bunlar belirtip belirtmediklerine baklmtr. Uzmanlamay belirleyen ltlerle ilgili olarak bu
firmalarn kurumsal yaplarnda KSS boyutlar ilgili faaliyetler iin bir departman oluturulup oluturulmadna,
sitelerinde KSS/KV ile ilgili sayfalarnn olup olmadna, alanla ilgili raporlar dzenli bir ekilde yaynlanmadna
ve ilgili konularda eitim, seminer ve benzeri faaliyetlerin olup olmadna baklmtr. Tm bu incelemeler
sonucunda alanda sadece sekiz firmann normatif bir yapya sahip olduu gzlemlenmitir.

Zorlayc ebiimlilik iin ila sektr ile ilgili rgtler zerinde politik ve yasal etkilerin (evre ile ilgili,
alanlarla ilgili yasa ve standartlar vs.) olup olmad incelenmitir. Bu kapsamda baml olduu dier
organizasyonlar tarafndan ve organizasyonun faaliyet gsterdii toplumdaki kltrel beklentiler tarafndan firmaya
uygulanan biimsel ve biimsel olmayan basklar (DiMaggio ve Powell, 1983; 1991: 67) iin alanda ayn at altnda
faaliyet gsteren rgtler olup olmadna ve bu faaliyetler iin gerekli mevzuatlar olup olmadna baklmtr. Tm
bu incelemeler sonucunda firmalarn faaliyet gsterdii ila sektrne ynelik belirlenen ISO 14001, ISO 9001,
devletin eitli kimyasallarla ilgili yasaklama ve snrlamalar, AB uyumu erevesinde yrrle konan mevzuatlar
gibi retim, evre ve kalite standartlar nedeniyle btn ila firmalar iin hem devlet hem de sektr itibari ile yasal
boyutta zorlayc bir ebiimliliin varl sz konusudur. Fakat bu zorlayc ebiimlilik daha ok retim ve fiziki
artlarla ilgili olduundan yasal boyut dnda KSS/KV uygulamalar ile ilgili bir zorlayclk bulunmamaktadr.
Dier yanda; KSS faaliyetleri halen Trkiyede gnlllk balamnda yrtlmektedir (Boran, 2011: 11).
Dolaysyla firmalarn yrttkleri KSS faaliyetleri yasal boyut dnda henz firmalar arasnda bir birleri iin
zorlayc bir bask mekanizmas grevi grmemektedir.

Takliti ebiimlilik iin firmalarn KSS faaliyetlerini hangi alanlarda younlatrdklarna ve bu

faaliyetlerinde bir rgt model alp almadklarna baklmtr. Bu dorultuda firmalar arasnda etik ve ekonomik
boyutlar en ok vurgu yaplan boyutlar olarak n plana kmaktadr. Boyutlarla ilgili faaliyet alanlarnda ise evre,
salk ve eitim en ok faaliyet gsterilen alanlar olarak n plana kmaktadr. Bu konuda alanda faaliyet gsteren
firmalar arasnda kendilerine baar iin bir rgt setiklerine ya da taklit ettiklerine ynelik olarak her hangi bir
bulguya rastlanmamtr. Firmalarn her birinin evre, salk ve eitim konularndaki faaliyetleri farkllk
gstermektedir. Genel olarak ila sektrnde faaliyet gsteren firmalarn bu konuda paylatklar snrl bilgiden
hareketle firmalarn KSS faaliyetlerinin KSS boyutlarnn tamamn kapsamadn sylemek mmkndr. Bu nedenle
alandaki oluum henz takliti ebiimlilik olarak adlandrlabilecek bir olgunlua erimedii ifade edilebilir. Bu
dorultuda alanda ancak rtk bir biimde takliti ebiimliliin varlndan sz edebiliriz.

99

6. Sonu ve Deerlendirme
alanlar bata olmak zere etkileimde olunan btn evresel unsurlara katk salayan, etik ilkelere ve
yasalara uygun hareket eden, gemiteki hayr ileme mantna paralel olarak gnll projelerini hayata geiren
ksacas kurumsal sosyal sorumlu ya da dier bir ifade ile iyi bir kurumsal vatanda olmak iletmelerin pozitif nitelikli
srdrlebilir bir kurumsal imaj olmas iin olduka nemlidir. Bu nedenle KSS ve KV kavramalarnn alma
yaamndaki nemi ve yeri zellikle baz sektrlerde ok daha fazladr.
Trkiyedeki ila sektr firmalarnn KSS uygulamalarn deerlendirmeye ynelik bu almada iletmelerin
KSSye ilikin uygulama ve sylemlerinin ncelikli olarak KSS en nemli partneri olan alanlarna ve sonra sras ile
mterilere, topluma ve evreye odakland grlmektedir. KSS faaliyetlerinin en fazla grld alanlar evre
salktr. Ayrca etik ve ekonomik KSS boyutlar ise faaliyet ve sylem itibari ile vurgulanmaktadr.
Misyon bildirgeleri, KSS sayfalar ve raporlar, KSS alanlar ve boyutlar ile STK ile ibirlii asndan
kurumsal ebiimlilik balamnda normatif ebiimliliin 8 firmada var olduu belirlenmi ve zorlayc ebiimlilik
ise bir gnllkten ziyade sektrel anlamdaki retim iin szkonusu olan yasal zorunluluk nedeniyle grlmektedir.
Sektre ilikin bu balamda daha geni kapsaml deerlendirmeler yaplabilmesi iin benzer bir aratrmann
firmalardan edinilecek birincil verilerle desteklenmesi yararl olacaktr.
Kaynaklar
Aktan, C. C. ve B. Deniz (2007) Kurumsal Sosyal Sorumluluk, iinde Kurumsal Sosyal Sorumluluk, edit. Aktan, C.
C., letmeler ve Sosyal Sorumluluk, GAD Yaynlar, Yayn No: 4, stanbul.
Alakavuklar O.N., S. Klaslan, ve E.B. ztrk, Trkiyede Hayrseverlikten Kurumsal Sosyal Sorumlulua Gei :
Bir Kurumsal Deiim yks, Ynetim Aratrmalar Dergisi, 2009, cilt 9, say 2, 103-143
Altunk, R., R. Cokun, S. Bayraktarolu ve E. Yldrm (200?). Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemleri SPSS
Uygulamal (?. Bask) Sakarya.
Aupperle, I. E. (1982) An Empirical Inquiry into the Social Responsibilities as Defined by Corporations: An
Examination of Various Models and Relationships
Aydnl. F., 2007, Kurumsal Teori Asndan nsan Kaynaklar Ynetiminde Farkllk Ve Benzerlikler Ve Konuya
likin Bir Aratrma, T.C. stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal nsan Kaynaklar
Ynetimi Bilim Dal Doktora Tezi
Boran, T. G. (2011) Trkiyeden Uygulama rnekleriyle Kurumsal Sosyal Sorumluluk, Beta Yaynlar, stanbul.
Carroll, A. (1979) A Three-Dimensional Conceptual Model of Corporate Performance, The Academy of
Management Review 4(4), 497505.
Chuang, Y-T., A. H. Dean, K. Thomson: Diversity And Similarity Of Organizational Form n New York City
Newspapers 18011988, Annual Meeting Of Cademy Ofmanagement 2000, Toronto, ASAC-IFSAM 2000
Conference, Montreal
Daft, R. .L. (1998). Organization Theory And Design, Sixth Edition, International Thompson Publishing, USA.
DiMaggio, P.J.,& W.W. Powell, (1983), The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective
Rationality in Organizational Fields, The New Institutionalism in Organizational Analysis (Der.: Powell, W.W., &
DiMaggio, P.J.), (1991), University of Chicago Press, Chicago.
Hemphill, T. A. (2004). Corporate Citizenship and the Employee/Citizzen Soldier.Business Horizons. 47.
Jepperson, R. L., Institutions, Institutional Effects, And Institutionalism, The New Institutionalism In Organizational
Analysis Iinde, Editr: Walter W. Powell, Paul J. Dimaggio, Chicago, The University Of Chicago Press, 1991,
Pp.143163.
Ksk, F. ve Erek, M. (1999), Vatanda Kurulu Kavram: Trk Kurulular yi Birer Vatanda m?, Amme daresi
Dergisi, 33(3), s.79-95.
100

Maignan, I. and O. C. Ferrell (2000).Measuring Corporate Citizenship in Two Countries: The Case of the United
States and France, Journal of Business Ethics, 23(3), pp. 283297.
Maignan, I. and O.C. Ferrell (2001). Antecedents and Benefits of Corparate Citizenship: An Investigation of French
Businesses Journal of Human Resources, 51. 37 51
Meyer, J.W. & B. Rowan, (1977), Institutionalized Organizations: Formal Structure as Myth and Ceremony, The
New Institutionalism in Organizational Analysis ( (1991), University of Chicago Press, Chicago.
Oliver, C., (1988), The Collective Strategy Framework: An Application To Competing Predictions Of Isomorphism,
Administrative Science Quarterly, 33: 543-561.
zen, ., (2007),Yeni Kurumsal Kuram: rgtleri zmlemede Yeni Ufuklar ve Yeni Sorunlar, A. Selami Sargut
ve kr zen (edi), rgt Kuramlar, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara.
zgen, E., (2006) Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projeleri, Maviaa, stanbul.
Rondinelli D.A., ve M. A. Berry., (2000). Environmental Citizenship in Multinational Corporations: Social
Responsibility And Sustainable Development, European Management Jornal Vol. 18
Scott, W. R. (1998): Organizations: Rational, Natural, Open Systems, 4th edit. Englewood Cliffs NJ: Prentice-Hall.
Scott W. R., (2003)Organizations: Rational, Natural, And Open Systems, (1992) 3rd, (1998) 4th,5th Edition, New
Jersey, Prentice Hall
Scott. W.R., (2008). Institutional Theory Metts Organization Studies: Institutions And Organizations, Ideas And
Interests Third Edition inde, Sage Publications: California.
Valor, C., (2005) Corporate Social Responsibility and Corporate Citizenship: Towards Corporate Accountability,
Business and Society Review, 110: 2, pp. 191-212. (buulllalm!!!)
Yldrm, A., ve H. imek., (2006).Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk.
Waddock, S., (2003) Making Corporate Citizenship Real. Journal of Corporate Citizenship.

101